Praktijkopleidingsplan Praktijkopleiding AA
2013 NBA Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij door middel van druk, fotokopieën, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de NBA. 2
Voorwoord Beste trainee, Je hebt je aangemeld voor de Praktijkopleiding AA omdat je AA-Accountant wilt worden. Een begrijpelijke keus, want aan de adviezen van een AA-Accountant is binnen het midden- en kleinbedrijf grote behoefte. En een goede keus, want AA- Accountant is een mooi beroep! Je zult de komende jaren ongetwijfeld alle zeilen moeten bijzetten om je te ontwikkelen tot een veelzijdig adviseur. Je leert om de ondernemer in alle aspecten van zijn ondernemerschap bij te staan. We noemen de AA-Accountant niet voor niets de huisarts van de ondernemer. De situaties waarvoor je samen met de ondernemer komt te staan, noemen we in ons opleidingsmodel kritische beroepssituaties. In die situaties moet je handelen op basis van de kennis, vaardigheden, waarden, ethiek en een juiste beroepshouding die je tijdens de Praktijkopleiding hebt getraind. We spreken ook wel over competenties waarover je moet beschikken. Als je de competenties hebt verworven die horen bij de kritische beroepssituaties, dan functioneer je op het niveau van een beginnend AA-Accountant. De NBA biedt één Praktijkopleiding aan in twee varianten: 1. Een mkb controlevariant 2. Een brede mkb-variant Dit praktijkopleidingsplan gaat over de brede mkb-variant. Met de Praktijkopleiding AA richt de NBA zich primair op het midden- en kleinbedrijf. Aangezien in het mkb specialisatie vaak niet mogelijk is, is juist daar een breed geschoolde adviseur noodzakelijk. In dit praktijkopleidingsplan lees je in korte interviews impressies van ervaringen van AA-trainees in het mkb. Namens het Bestuur van de NBA wens ik je heel veel succes bij het doorlopen van je Praktijkopleiding AA. Graag begroet ik je over enkele jaren als nieuw lid van de beroepsorganisatie. Met vriendelijke groet, mr. Anne-Marike van Arkel algemeen directeur 3
Inhoudsopgave Inleiding 6 1 Bestaansrecht van de Praktijkopleiding 8 1.1 Wettelijke verplichting 8 1.2 Breed draagvlak 9 1.3 Raad voor de Praktijkopleiding 9 1.4 Toezicht door de CEA 9 2 Aanmelden voor de Praktijkopleiding AA 10 3 Inhoud van de Praktijkopleiding AA 12 3.1 De Praktijkopleiding gebaseerd op het beroepsprofiel van de AA-Accountant 12 3.2 Kiezen voor competentieleren 12 3.3 De leerdoelen 13 3.4 Leren op de werkplek: een formele en een informele kant 13 3.5 Belangrijke zaken bij zelfsturende leren 13 3.6 Het portfolio 15 4 De Kritische Beroepssituaties nader toegelicht 17 4.1 Situaties van Assurance-opdrachten 17 4.2 Situaties van aan Assurance Verwante Opdrachten 17 4.3 Situaties van fiscale dienstverlening 18 4.4 Situaties van Adviesopdrachten 18 5 Het competentieprofiel 19 5.1 Het competentieprofiel 19 5.2 Competenties per kritische beroepssituatie 19 5.3 Beroepsproducten staan centraal 21 5.4 Het niveau waarop competenties worden behaald 21 5.5 Kwantitatieve norm 22 5.6 Simulaties van jaarrekeningcontroles 23 5.7 Vrijstellingen 24 4
6 Algemene (beroeps)vaardigheden 25 6.1 Professionele beroepshouding 25 6.2 Communicatieve beroepsvaardigheden 25 6.3 Specifieke opdrachten 26 6.4 Verplichte cursussen 26 7 Rapportages 28 7.1 Het POP 29 7.2 De halfjaarlijkse gespreksverslagen 29 7.3 Het jaarlijkse essay 30 7.4 Het competentieprofiel 32 7.5 Uren bijhouden 34 7.6 Te laat inleveren 34 7.7 Onderbreken en hervatten 35 8 Begeleiding 36 8.1 De praktijkbegeleider als coach 36 8.2 De externe beoordelaar 37 8.3 Expertisebank 39 8.4 Praktijkopleidingsconsultants 39 8.5 Scriptiebegeleiders 39 8.6 Cursus schrijfvaardigheid 39 9 Gebruik van Social Media 40 9.1 Platform 40 9.2 Linkedin 40 9.3 Facebook 40 9.4 Twitter 40 9.5 Young Professionals 41 10 Afronding van de Praktijkopleiding 42 10.1 Het oordeel van je externe beoordelaar 42 10.2 De tweede beoordeling 42 10.3 Het eindgesprek 43 10.4 Bezwaarprocedure 43 10.5 Inschrijven in AA-register 43 Bijlage 1: Competentieprofiel 45 Bijlage 2: Artikelen 58 Bijlage 3: Inschrijfformulier voor de simulaties van de jaarrekeningcontroles 69 Bijlage 4: Jong Ondernemen, de AA-Belastingaccountant, Young Professionals en NBA Opleidingen 72 5
Inleiding De opleiding tot Accountant-Administratieconsulent bestaat uit een theoriegedeelte en een praktijkgedeelte. In dit praktijkopleidingsplan besteden we aandacht aan het praktijkgedeelte van de AA-opleiding. praktijkopleidingsplan In deze uitgave beschrijven we het praktijkopleidingsplan. Dit plan fungeert als het examenprogramma van de Praktijkopleiding en is daarmee de uitwerking van de Verordening op de praktijkstage. Deze verordening vind je terug op de website van de NBA: www.nba.nl. Deze uitgave is als volgt opgebouwd: in hoofdstuk 1 lichten we het bestaansrecht van de Praktijkopleiding AA toe. Verder wordt aangegeven welke wetgeving van toepassing is op de Praktijkopleiding; in hoofdstuk 2 komt het aanmelden voor de Praktijkopleiding AA aan de orde; in hoofdstuk 3 komt de didactische aanpak voor de Praktijkopleiding AA aan de orde; in hoofdstuk 4 worden de werkgebieden nader toegelicht; in hoofdstuk 5 wordt het competentieprofiel beschreven; in hoofdstuk 6 wordt aangegeven hoe je tijdens de Praktijkopleiding AA met de algemene beroepsvaardigheden moet omgaan; in hoofdstuk 7 worden de rapportages nader toegelicht; in hoofdstuk 8 wordt ingegaan op de begeleiding tijdens de Praktijkopleiding AA; in hoofdstuk 9 wordt aangegeven op welke wijze je tijdens de Praktijkopleiding AA van Social Media gebruik kunt maken; in hoofdstuk 10 wordt de procedure met betrekking tot afronding van de Praktijkopleiding AA toegelicht. Wijzigingen via de nieuwsbrief Het accountantsberoep beweegt zich in een maatschappelijk krachtenveld, dat continu in beweging is. Dit heeft tot gevolg dat er voortdurend regels bijkomen en dat bestaande regels veranderen. Maar ook de steeds verdergaande automatisering heeft gevolgen voor het beroep. De eisen die in dit praktijkopleidingsplan zijn vastgelegd kunnen daarom in de toekomst bijgesteld worden. Wanneer de eisen aan de Praktijkopleiding bijgesteld worden, melden we dit via de Nieuwsbrief Praktijkopleiding AA. Deze nieuwsbrieven ontvang je via de mail. De nieuwsbrieven worden ook op de site van de NBA geplaatst. Houd de nieuwsbrieven dus goed in de gaten! Informatie over de Praktijkopleiding AA Algemene informatie over de Praktijkopleiding vind je op de website van de NBA. Je vindt er informatie over onderwerpen als het aanmelden voor de Praktijkopleiding, de eisen die gesteld worden aan de praktijkbegeleider, het wijzigen van je inschrijvingsgegevens, het werken in deeltijd, het aanvragen van vrijstellingen en de hoogte van het examengeld. Als je vragen hebt over de Praktijkopleiding AA, kun je contact opnemen met de helpdesk. Vragen stel je via praktijkopleidingaa@nba.nl. 6
Sander de Vries doet alle voorkomende accountantswerkzaamheden Sander de Vries volgt de Praktijkopleiding nu voor het derde jaar. Hij is werkzaam op een klein accountantskantoor en dat bevalt hem goed: Wat ik leuk vind aan een kantoor als het onze, is dat de medewerkers niet gespecialiseerd zijn. Door de kleine omvang van het kantoor is dat niet mogelijk. Daardoor verricht ik alle voorkomende accountantswerkzaamheden. Van fiscale aangiften tot en met het adviseren over de implementatie van automatiseringspakketten. De lijnen zijn bij ons heel kort. Ik ken de meeste klanten van ons kantoor persoonlijk. De diversiteit en het klantencontact, daar geniet ik van. Daar doe ik het voor! 7
01 Bestaansrecht van de Praktijkopleiding AA De Praktijkopleiding AA is een verplicht onderdeel van de opleiding tot AA-Accountant. Los van deze wettelijke verplichting is in de afgelopen jaren gebleken dat er voor de Praktijkopleiding een breed draagvlak bestaat. Niet alleen onder trainees, maar ook bij hun collegae en bij de klanten van AA-Accountants. 1.1 Wettelijke verplichting In verschillende regelgeving zijn de regels voor de Praktijkopleiding vastgelegd. Europese Richtlijn In 1984 heeft de Europese Commissie de Achtste EEG-Richtlijn (Richtlijn 84/253 EEG) vastgesteld. In deze richtlijn werd bepaald dat er een minimaal drie jaar durende Praktijkopleiding moest komen. De verplichting uit deze richtlijn is doorvertaald naar de nationale regelgeving en in 1999 is de Praktijkopleiding Accountants-Administratieconsulenten in Nederland van start gegaan. De Achtste EEG-Richtlijn is op 17 mei 2006 vervangen door een nieuwe richtlijn: de Europese Richtlijn voor de wettelijke accountantscontrole (Richtlijn 2006/43/EG). In deze nieuwe Europese Richtlijn is de verplichting voor een minimaal drie jaar durende Praktijkopleiding opnieuw vastgelegd. Wet toezicht accountantsorganisaties Op 1 oktober 2006 is de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta) in werking getreden. Daarmee kreeg de beroepsorganisatie de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de Praktijkopleiding. Dit is eveneens vastgelegd in de Wet op het Accountantsberoep (WBA). De Wta en de Waa tref je aan op de website van de NBA. In de artikel 49 WBA is vastgelegd dat de Commissie eindtermen accountantsopleiding (CEA) voor de Praktijkopleiding de eindtermen vaststelt en toetst of de Praktijkopleiding aan deze eindtermen voldoet. Op 19 juli 2010 heeft de CEA de eindtermen voor de Praktijkopleidingen AA en RA vastgesteld. De eindtermen voor de Situaties van Assuranceopdrachten zijn voor beide Praktijkopleidingen gelijk. Voor de Praktijkopleiding AA zijn voor de kritische beroepssituaties Situaties van aan Assurance Verwante Opdrachten, Situaties van Fiscale Dienstverlening en Situaties van Adviesopdrachten additionele eindtermen opgenomen. Het rapport met de eindtermen voor de Praktijkopleidingen AA en RA staat op de website van de CEA (www.ceaweb.nl). Het voorliggende praktijkopleidingsplan voldoet aan deze eindtermen. Verordening Praktijkstage Voor de Praktijkopleiding AA heeft de NBA de eisen op hoofdlijnen vastgelegd in de Verordening op de praktijkstage. Ook deze verordening tref je aan op de website van de NBA. De uitwerking van de eisen uit de Verordening op de praktijkstage vind je in dit praktijkopleidingsplan. De meest actuele versie van de Verordening op de praktijkstage tref je aan op de website van de NBA. 8
1.2 Breed draagvlak De Praktijkopleiding AA is inmiddels uitgegroeid tot een volwaardig onderdeel van de AA-opleiding. Met de Praktijkopleiding wordt een kwalitatief hoogwaardige instroom in het beroep gewaarborgd. Dankzij de Praktijkopleiding AA kun je het midden- en kleinbedrijf op adequate wijze van dienst zijn. Doordat je tijdens de Praktijkopleiding met een breed spectrum van onderwerpen in aanraking komt, sluit het kennis- en ervaringsniveau goed aan bij de eisen die het midden- en kleinbedrijf stelt. Trainees die de Praktijkopleiding hebben afgerond, geven aan dat zij dankzij de Praktijkopleiding veel ervaring hebben opgedaan. Ook op werkterreinen waarop zij anders wellicht geen werkzaamheden zouden hebben verricht. 1.3 Raad voor de Praktijkopleidingen De uitvoering van de Praktijkopleiding valt onder de verantwoordelijkheid van de NBA. Het Bestuur van de NBA heeft, om die taak goed te kunnen uitvoeren, de Raad voor de Praktijkopleidingen belast met de uitvoering van de Praktijkopleidingen AA en RA. De bevoegdheden van het Bestuur van de NBA die direct betrekking hebben op de uitvoering van de Praktijkopleidingen AA en RA zijn gemandateerd aan de Raad voor de Praktijkopleidingen. 1.4 Toezicht door de CEA De CEA toets of de Praktijkopleiding AA voldoet aan de eindtermen. Doordat voor het brede spectrum van werkzaamheden waarop de AA-Accountant actief is, door de CEA eindtermen zijn vastgesteld, valt de gehele Praktijkopleiding AA onder het toezicht van de CEA. Door de CEA worden strenge eisen gesteld op het gebied van kwaliteitszorg, volledigheid van de werkzaamheden, het voldoen aan kwantitatieve normen, kwaliteit van de rapportages en kwaliteit van de examens. De NBA richt zich met de inrichting van de Praktijkopleiding AA naar de eisen van de CEA. De kwaliteit van de Praktijkopleiding AA is daarmee gewaarborgd. 9
02 Aanmelden voor de Praktijkopleiding Je kunt je voor de Praktijkopleiding AA aanmelden via een aanmeldingsformulier. De aanmeldingsformulieren van de stagebureaus tref je aan op de website van de NBA. Vereiste bescheiden Voor een vlotte afhandeling van je aanmelding verzoeken wij je vriendelijk de aanmeldingsbescheiden compleet in te sturen. Dit betekent: een volledig ingevuld aanmeldingsformulier (inclusief alle contracten) waarbij iedere pagina is geparafeerd door de aanvrager en de praktijkbegeleider; gewaarmerkte kopieën van relevante diploma s, certificaten en/of cijferlijsten; een algemene folder of beschrijving van de organisatie waar je de Praktijkopleiding volgt; een origineel en recent uittreksel uit de gemeentelijke basisadministratie (GBA). (Verordening op de praktijkstage, artikel 15 lid 5) Onder waarmerken wordt verstaan dat de fotokopieën van je relevante diploma s, certificaten en/of cijferlijsten dienen te worden voorzien van: een stempel van een notaris/accountantskantoor of onderwijsinstelling; de handtekening van de notaris, accountant of onderwijsinstelling; de naam van de notaris, accountant of onderwijsinstelling. Starten met de Praktijkopleiding AA Als uit de door jou ingezonden bescheiden blijkt dat je toelaatbaar bent tot de Praktijkopleiding, ontvang je automatisch een brief over je toelaatbaarheid tot de Praktijkopleiding en een factuur. In deze brief wordt de definitieve startdatum en je wachtwoord voor toegang tot de Elektronische Leeromgeving (ELO) vermeld. Bij deze brief is ook de Praktijkopleidingsmap gevoegd. Er kan iedere twee maanden met de Praktijkopleiding AA worden gestart. Dit betekent dat de mogelijke startdata van de Praktijkopleiding vallen op 1 januari, 1 maart, 1 mei, 1 juli, 1 september en 1 november. (Verordening op de praktijkstage, artikel 15 lid 5) De aanvraag voor toelating moet minimaal één maand voor de eerste dag van de volgende startdatum wordt ingediend. Wil je bijvoorbeeld op 1 maart starten, dan moet je je voor 1 februari hebben aangemeld. Aanmelden gaat via een stagebureau Je volgt de Praktijkopleiding altijd via een stagebureau. De stagebureaus en de inschrijvingsformulieren per stagebureau staan vermeld op de website van de NBA. Je meldt je eerst bij het stagebureau. Het stagebureau moet goedkeuring geven 10
aan jouw start met de Praktijkopleiding. Het is mogelijk dat het stagebureau aanvullende eisen stelt. Aanmelden kan daarom pas als het stagebureau akkoord is gegaan. Als je de Praktijkopleiding volgt via het NBA Stagebureau, wordt jouw inschrijving na een akkoord van het NBA Stagebureau automatisch verder verwerkt. Het stagebureau fungeert als helpdesk als je vragen hebt. Voordat je de Praktijkopleiding kunt afronden, moet het stagebureau verklaren dat je aan alle eisen hebt voldaan. Pas daarna kun je aan het examen beginnen. 11
03 Inhoud van de Praktijkopleiding In dit hoofdstuk leggen we uit vanuit welk didactisch perspectief de Praktijkopleiding is ingericht. Dit hoofdstuk moet jou daarnaast inzicht geven in de wijze waarop jij jouw leertraject kunt optimaliseren. 3.1 De Praktijkopleiding gebaseerd op het beroepsprofiel van de AA-Accountant Er is een beroepsprofiel voor de AA-Accountant opgesteld. Dit beroepsprofiel heet: de AA-Accountant en profil. In 2010 is dit profiel voor het laatst herzien. In dit profiel worden vier kritische beroepssituaties onderkend waarop de AA-Accountant werkzaam is. De definitie van het begrip kritische beroepssituatie luidt als volgt: een kritische beroepssituatie is een situatie met een moeilijke keuze, waarin een groot beroep wordt gedaan op het oordeelsvermogen van de AA-Accountant. De AA-Accountant neemt beslissingen op basis van theoretische kennis, praktijkkennis of ervaringskennis. (Verordening op de praktijkstage, artikel 14) Voor de Praktijkopleiding AA wordt de vierdeling uit het beroepsprofiel gevolgd. Het competentieprofiel binnen de Praktijkopleiding bestaat uit de onderstaande vier werkgebieden: 1. Situaties van assuranceopdrachten 2. Situaties van aan assurance verwante opdrachten 3. Situaties van fiscale dienstverlening 4. Situaties van adviesopdrachten Het rapport met eindtermen van de CEA voor de Praktijkopleidingen AA en RA kent voor de Praktijkopleiding AA eveneens bovenstaande vier werkgebieden. Het praktijkopleidingsplan sluit daarmee nauw aan bij de eindtermen van de CEA en bij het beroepsprofiel van de AA-Accountant. In hoofdstuk 4 lichten we de vier werkgebieden inhoudelijk nader toe. 3.2 Kiezen voor competentieleren In de Praktijkopleiding wordt het begrip competentie gehanteerd zoals door de IFAC is opgenomen in het Framework For International Educational Standards For Professional Accountant. De definitie luidt als volgt: 12
Competence is defined as the ability to perform a work role to a defined standard with reference to working environments. To demonstrate competence in a role, a professional accountant must possess the necessary a)professional knowlegde, b) professional skills, and c)professional values, ethics and attitudes. Het gaat dus om de combinatie van kennis, vaardigheden, waarden, ethiek en houding. Deze combinatie moet worden gedemonstreerd in een professionele omgeving. De omgeving bepaalt mede de complexiteit van de opdrachten. Inhoudelijk zijn de competenties afgestemd op de eindtermen van de CEA. Zie voor de verantwoording van de opbouw van de competenties hoofdstuk 5. Er is gekozen voor een Praktijkopleiding waarin het verwerven van competenties centraal staat, omdat: 1. bij het competentieleren de leertaken zijn gericht op de beroepspraktijk; 2. bij het competentieleren wordt uitgegaan van een geïntegreerde aanpak, waarin binnen een leertaak verschillende disciplines samen komen. Dit sluit aan bij actuele nationale en internationale ontwikkelingen in de accountantspraktijk waarbij de professionele beroepshouding en communicatieve vaardigheden steeds belangrijker zijn geworden. 3. het bekostigd hoger beroepsonderwijs gebruik maakt van competentie-onderwijs. De studenten die accountantsopleidingen hierbinnen hebben gevolgd, vormen een belangrijke groep voor de instroom in de Praktijkopleiding. Deze studenten zijn vertrouwd met het verwerven van competenties. Ook op steeds meer universitaire opleidingen wordt gekozen voor het competentieleren. 3.3 De leerdoelen Met de Praktijkopleiding wordt beoogd dat je je kunt ontwikkelen tot een beginnend beroepsbeoefenaar. Je functioneert op het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar op het moment dat je alle competenties hebt behaald voor de werkgebieden assuranceopdrachten en aan assurance verwante opdrachten en tevens alle competenties hebt behaald voor nog een derde werkgebied ( fiscale dienstverlening of adviesopdrachten ). Veel trainees kiezen er overigens voor om zich zo breed mogelijk te ontwikkelen en behalen de competenties voor alle vier de werkgebieden. Het niveau van de te realiseren eindtermen wordt bepaald door de volgende elementen: 1. De complexiteit van de werkzaamheden 2. Het inzicht dat de trainee heeft ontwikkeld 3. De functie waarin de trainee werkzaam is In paragraaf 5.4 wordt het niveau van de beginnend beroepsbeoefenaar nader toegelicht. 3.4 Leren op de werkplek: een formele en een informele kant In de Praktijkopleiding staat het leren op de werkplek centraal. Aan dit leren zit een formele kant: het uiteindelijke doel van de opleiding is toelating tot het register waarin de AA-Accountants zijn geregistreerd. Om die reden wordt de trainee in formele zin beoordeeld door onafhankelijke assessoren. Het leren zelf is in hoge mate informeel, in die zin dat de trainee zelf verantwoordelijk is voor de planning en de voortgang van het leren. Het is leren met een hoge mate van zelfsturing. 3.5 Belangrijke zaken bij zelfsturend leren Bij het zelfsturend leren zijn de volgende zaken van doorslaggevend belang: 1. De trainee leert door feedback vragen en ontvangen 2. De trainee leert door met anderen samen te werken 3. De trainee leert in een voortdurende cyclus van planning en reflectie In de Praktijkopleiding AA wordt veel aandacht besteed aan deze zaken. Voor het vragen van feedback en het samenwerken met anderen zijn twee aparte leertaken opgesteld (zie hoofdstuk 6). Uit onderzoek, uitgevoerd door prof. M. Segers van de 13
Universiteit van Maastricht onder controllers met vier jaar werkervaring blijkt, dat een leerproces versneld wordt naarmate de medewerker vaardiger is in het plannen en uitvoeren van deze zaken. Het feedbackproces heeft zij schematisch als volgt weergegeven: Psychologische veiligheid Feedback seeking frequency Support and challenge in work environment Performance prove orientation Quality feedback sup Career development Quality feedback peers Learning goal orientation Uit haar onderzoek blijkt dat het van groot belang is voor zijn leerproces, dat de medewerker regelmatig feedback vraagt op zijn handelen en dat zijn leidinggevende zorgt voor feedback die direct bruikbaar is. Andere aspecten die van belang zijn voor het leren zijn de psychologische veiligheid en de mate waarin er een leerklimaat heerst in een organisatie. Als het veelvuldig vragen van feedback wordt gezien als een gebrek aan zelfstandigheid dan zal de medewerker zich gaan beperken in het aantal feedbackvragen. Tijdens het halfjaarlijks gesprek met je praktijkbegeleider word je uitgedaagd om te laten zien dat je in staat bent feedbackvragen te stellen. Jouw praktijkbegeleider wordt uitgedaagd direct bruikbare antwoorden op te geven. Het stellen van feedbackvragen is om die reden in de halfjaarlijkse gespreksagenda opgenomen. Verondersteld wordt uiteraard dat je niet wacht met het stellen van feedbackvragen tot het halfjaarlijkse gesprek, maar dat het onderdeel uitmaakt van jouw manier van werken. Het halfjaarlijkse gesprek kan jou hierbij helpen. Bij zelfsturend leren is het uitgangspunt dat een professional in staat is om zichzelf voortdurend te ontwikkelen. Een competente professional leert in een voortdurende cyclus van planning en reflectie. Het eigen handelen moet worden geëvalueerd, geanalyseerd en er moeten lessen uit worden getrokken. Jouw praktijkbegeleider is voor jou hierbij een belangrijk klankbord. In de Praktijkopleiding blijkt een vermogen tot zelfsturing en met name ook reflectie uit één van de verplichte producten: de essays. De wijze waarop essays tot stand komen sluit nauw aan bij het theoretisch werk van Korthagen en anderen (2002) die het zogenaamde spiraalmodel voor reflectie hebben beschreven. Spiraalmodel voor reflectie (Korthagen e.a., 2002) 4 Alternatieven ontwikkelen en daaruit kiezen 5 Uitproberen Formuleren van essentiële aspecten 3 1 Handelen / ervaring opdoen 2 Terugblikken 14
In het spiraalmodel staat de wisselwerking tussen handelen en leren van dat handelen centraal staat. Competenties worden ontwikkeld door systematisch te leren van ervaringen. In fase 1 handelt de trainee. De rol van je praktijkbegeleider is vooral om jou te helpen bij het selecteren van een geschikte situatie om ervaring op te doen. Geschikt betekent dat de situatie bij jouw competentie of vaardigheid past. Dit betekent dat het handelen in die situatie voor jou niet te moeilijk, maar ook niet te makkelijk is. In fase 2 Terugblikken kijk je terug op ervaringen die je hebt opgedaan tijdens fase 1. Je kunt bijvoorbeeld reflecteren op het eigen handelen door het handelen bij de betreffende opdracht te vergelijken met een eerder handelen bij een vergelijkbare opdracht (zie de essaywijzer). Vragen die je jezelf dient te stellen bij reflectie zijn: 1. Wat was de context waarin ik handelde? 2. Wat wilde ik bereiken? 3. Wat voelde ik? 4. Wat dacht ik? 5. Wat deed ik? Je onderbouwt en concretiseert jouw reflectie met het materiaal dat je opneemt in je portfolio. Dit materiaal geeft een beeld van jouw handelen. De rol van je praktijkbegeleider in deze fase is om jou te helpen bij het concretiseren. In fase 3 gaat het om het signaleren van patronen en (eventuele) discrepanties tussen verschillende aspecten van het handelen, denken en voelen van de trainee. Je formuleert samen met je praktijkbegeleider patronen in jouw handelen en in de gevolgen daarvan voor de situatie. Is dit de eerste en enige keer dat een bepaald gedrag voorkomt? Of gebeurt dat vaker? De rol van jouw praktijkbegeleider is om je te begeleiden bij het ontdekken van verschillende discrepanties (confronteren) en om mee te zoeken naar eventuele patronen in jouw handelen en de gevolgen daarvan (generaliseren). Wanneer trainees systematisch reflecteren kan de vinger gelegd worden op inconsistenties in de betekenis die ze geven aan hun ervaringen en tussen die betekenisgeving en het materiaal. Het kan bijvoorbeeld gaan om discrepanties tussen: jouw ideaalbeeld en de realiteit; verbale en non-verbale uitingen; wat je zegt dat je gedaan hebt en wat je werkelijk deed; willen en doen; hoe je jezelf ervaart en hoe jouw praktijkbegeleider jou ervaart. In fase 4 staat het bedenken van activiteiten voor de gevonden discrepanties centraal. Wanneer je slechts één oplossing ziet, is het gevaar groot dat deze meteen gezien wordt als de meest aangewezen oplossing. Wanneer meerdere alternatieven worden verkend, kan blijken dat de eerste optie niet altijd de beste is. Je maakt zelf keuzes, maar jouw praktijkbegeleider ondersteunt jou daarbij en stimuleert om reële, concrete oplossingen te formuleren en om daarbij de consequenties te overzien. In fase 5 wordt getracht door handelen de discrepantie op te heffen. Fase 5 uitproberen valt samen met fase 1 handelen. Hiermee is de cirkel rond. 3.6 Het portfolio Een belangrijk product bij het zelfsturend leren is het portfolio. Je legt in het portfolio de verbanden tussen de beroepsproducten, ervaringen, competenties (gebaseerd op de eindtermen zoals vastgesteld door de CEA) en jouw profiel. Daarnaast moet je voortgang in de Praktijkopleiding ermee gevolgd kunnen worden en moeten de plannen voor je ontwikkeling erin kunnen worden vastgelegd. Trainees geven in hun portfolio ook hun visie op het eigen professionele profiel. Dat betekent dat naast het opleidingsprofiel (vier kritische beroepssituaties die opgebouwd zijn uit competenties) je ook een eigen profiel opbouwt. Jouw eigen profiel is afhankelijk van persoonlijke voorkeuren, belangstelling en/of mogelijkheden en draagt bij aan je eigen persoonlijke carrièremogelijkheden. 15
Het verband tussen de beroepsproducten, ervaring, competenties en het profiel wordt door mw. D van Kammen (APS, Utrecht; gewijzigd) schematisch als volgt weergegeven: Wisselwerking beroepsproducten (= materiaal) ervaring - competentie-profiel Betekenis Betekenis Betekenis Materiaal Ervaring Competenties Vaardigheden Profiel Blijkt uit Blijkt uit Blijkt uit Concreet Abstract Het schema moet als volgt geïnterpreteerd worden: tijdens de Praktijkopleiding AA werk je aan beroepsproducten (= materiaal). Door het werken aan beroepsproducten doe je ervaring op ( geeft betekenis aan ). En je reflecteert op het proces van totstandkoming van de beroepsproducten. Jouw ervaring geeft vervolgens betekenis aan de ontwikkeling van jouw competenties. De mate waarin je bepaalde competenties hebt ontwikkeld, bepaalt hoe jouw profiel er uit ziet. In de essays wordt van jou verwacht dat je deze relaties beschrijft. Om trainees te helpen bij het reflecteren op hun eigen profiel kunnen trainees zich de volgende vragen stellen: Waarom heb je voor deze opleiding gekozen? Waar zou jij jezelf over vijf jaar willen zien? Wat vind jij belangrijke competenties en waarom? Waarin onderscheid jij je van anderen, waar ben je goed in? Wat heeft je in de afgelopen periode geraakt? Waar heb je plezier in en waarin juist niet? Het werken aan het eigen profiel biedt je ook een kader om keuzes te maken in jouw carrière als accountant. In hoofdstuk 7 wordt nader ingegaan op de vraag hoe dit in de rapportages (POP, halfjaarlijkse gespreksverslagen en essays) nader uitgewerkt moet worden. 16
04 De werkgebieden nader toegelicht In dit hoofdstuk wordt per werkgebied een beschrijving gegeven van wat onder deze beroepssituatie verstaan wordt. Tevens wordt per werkgebied aangegeven wat de kwantitatieve norm is. 4.1 Assurance-opdrachten Definitie Het op wettelijke of vrijwillige basis toevoegen van een beperkte of redelijke mate van zekerheid aan financiële informatie ten behoeve van betrokkenen, door het verrichten van werkzaamheden die leiden tot verstrekken van de juiste rapportage. Type opdrachten Assurance-opdrachten omvatten zowel algemene als bijzondere controleopdrachten (bijvoorbeeld: oplage- en subsidieverklaring) als ook beoordelingsopdrachten en onderzoek van toekomstgerichte financiële informatie. In het kader van de Praktijkopleiding moet je minimaal twee volledige jaarrekeningcontroles uitvoeren, beschrijven en toelichten op het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar. Deze jaarrekeningcontroles worden gekenmerkt door een zekere mate van complexiteit. De complexiteit wordt in samenhang bepaald door de omvang en omzet van de onderneming en de aard van de activiteiten van de onderneming. De twee controleopdrachten die op het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar worden uitgevoerd, worden uitgevoerd bij twee verschillende typen bedrijven. Wanneer je op jouw kantoor geen wettelijke controleopdrachten kunt uitvoeren, kun je volstaan met het verrichten van vrijwillige controleopdrachten. Verondersteld wordt, dat je in de aanloop naar de uitvoering van twee jaarrekeningcontroles op het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar aantoonbaar voldoende assurance-ervaring op een lager niveau hebt opgedaan. Voor trainees die geen geschikte controleopdrachten kunnen uitvoeren binnen de eigen werkomgeving, heeft de NBA simulaties van jaarrekeningcontroles laten ontwikkelen. In paragraaf 5.6 wordt op de simulaties van de jaarrekeningcontroles nader ingegaan. 4.2 Aan Assurance Verwante Opdrachten Definitie Het op niet wettelijke grondslag toevoegen van waarde aan (financiële) informatie ten behoeve van betrokkenen, door het verrichten van werkzaamheden die leiden tot een rapportage. Type opdrachten Aan assurance verwante opdrachten omvatten overeengekomen specifieke werkzaamheden met betrekking tot financiële informatie en opdrachten tot het samenstellen van financiële informatie. 17
In het kader van de Praktijkopleiding moet je minimaal twee volledige samenstelopdrachten hebben uitgevoerd op het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar. Deze samenstelopdrachten worden gekenmerkt door een zekere mate van complexiteit. De complexiteit wordt in samenhang bepaald door de omvang en omzet van de onderneming en de aard van de activiteiten van de onderneming. 4.3 Fiscale dienstverlening Definitie Het tijdig opstellen van fiscale aangiften en het uitbrengen van fiscale adviezen op basis van fiscale wet- en regelgeving. Type opdrachten Fiscale Dienstverlening heeft betrekking op uitvoerende fiscale werkzaamheden zoals het verzorgen van fiscale aangiften. 4.4 Adviesopdrachten Definitie Het uitbrengen van advies op basis van de geformuleerde probleemstelling, de juist en volledig weergegeven alternatieven, dat wordt afgesloten met een conclusie en/of aanbeveling(en). Type opdrachten Adviesopdrachten zijn advies- en begeleidingsopdrachten betreffende de start, overname, opvolging en beëindiging van ondernemingen, financieringssituaties, financieel-administratieve opdrachten, fiscaal, economisch, sociaal en juridisch advies en aandelentransacties. 18
05 Het competentieprofiel In dit hoofdstuk wordt toegelicht op welke wijze de competenties zijn geformuleerd. Vervolgens wordt aangegeven op welke wijze de competentietabellen in bijlage 1 gelezen moeten worden. 5.1 Het competentieprofiel Per werkgebied moet je tijdens de opleiding competenties verwerven. In het competentieprofiel zijn deze per situatie beschreven en is het niveau vermeld waarop je de competenties moet behalen. Een competentie wordt gevormd door kennis, vaardigheden en houdingen. De competentie is meetbaar en toetsbaar en kun je verbeteren door middel van training en ontwikkeling. (Verordening op de praktijkstage, artikel 1.b) Wanneer je alle competenties binnen een bepaald werkgebied hebt behaald, heb je aangetoond dat jij dit werkgebied aankunt. 5.2 Competenties per werkgebied In de tabellen in bijlage 1 vind je de competenties per werkgebied. Uitgegaan wordt van het framework for International Education Standards for professional accountants. Daarin is een definitie voor het begrip competentie opgenomen. Daarnaast wordt gesteld hoe de competentie in een professionele rol kan worden gedemonstreerd. Verder geeft het Framework een indicatie van de kennis, vaardigheden en beoordelingsvermogen die voor de beschreven taken/rollen. In het Framework wordt de competentie gedefinieerd: Competence is defined as the ability to (1) perform a work role to (2) a defined standard with reference (3) to working environments To demonstrate competence in a role, a professional accountant must possess the necessary (a) professional knowledge, (b) professional skills, and (c) professional values, ethics, and attitudes. 19
Een voorbeeld van een uitwerking hiervan: Perform a work role to A defined standard with reference To working environments Een professional accountant is in staat om een onafhankelijkheidstoets uit te voeren op basis van de onafhankelijkheidsregels bij een entiteit die naar de aard van zijn werkzaamheden, dynamiek en omvang voldoende complex is. Het beroepsproduct dat daarmee opgeleverd wordt is een onafhankelijkheidstoets /checklist. De competenties in dit opleidingsplan zijn volgens dit schema geformuleerd. Om deze competentie te realiseren moet je de volgende componenten laten zien: 1. Professional knowledge 2. Professional skills 3. Professional values, ethics and attitudes Voorbeeld van een uitwerking hiervan: Professional knowledge Professional skills Professional values, ethics, and attitudes. Voor het uitvoeren van een onafhankelijkheidstoets moet je als professioneel accountant beschikken over professionele kennis, professionele vaardigheden, professionele waarden, ethische opvattingen en een professionele houding Nadere voorschriften onafhankelijkheid Identificeren en oplossen van problemen Toepassen relevantie controle standaarden Laten zien van analytisch vermogen Professioneel-kritische instelling Professional judgement Weerstaan en oplossen van conflicten Professionele benadering van ethiek en het oplossen van ethische dilemma s. Ethisch handelen van de entiteit en gevolgen voor de individuen, de beroepsgroep van de accountant en het maatschappelijk verkeer. De invulling die gegeven wordt bij de professionele vaardigheden en de professionele waarden, ethiek en houding is gebaseerd op de International Education Standard 8 (IES 8) en het rapport met eindtermen voor de Praktijkopleiding van de Commissie Eindtermen Accountantsopleiding. Of een competentie is verworven hangt samen met de mate waarin aan de criteria uit de tabel is voldaan. De criteria zijn richtinggevend, niet perse maatgevend. De criteria gelden als beoordelingscriteria conform de Verordening op de praktijkstage (Verordening op de praktijkstage, artikel 10.4.) Voor iedere kritische beroepssituatie worden de competenties geplaatst in een bepaalde fase van de cyclus. De volgende fases worden onderscheiden: Opdrachtaanvaarding- en continuering Planning Uitvoering Afronding In de competentietabellen bijlage 1 worden de gegevens uit de voorgaande twee tabellen gecomprimeerd tot één tabel, waardoor je een goed overzicht hebt. De fases van de cyclus zijn steeds toegevoegd. Dit ziet er dan als volgt uit: 20
Competenties voor Assuranceopdrachten Omgeving: entiteit die naar de aard van zijn werkzaamheden, dynamiek en omvang voldoende complex is Fase: cliënt-, opdrachtaanvaarding en -continuering Deze fase gaat vooraf aan de planning en de uitvoering van de betreffende controleopdracht. In deze fase gaat de accountant na of hij zowel de cliënt als de opdracht wil en kan accepteren. In de daarop volgende jaren stelt de accountant vast of hij de klantrelatie en de opdracht wil continueren. Onafhankelijkheids- en deskundigheidsaspecten spelen hierbij een rol. Daarnaast zijn een adequate acceptatie- en continuatieprocedure van belang om onnodige risico s voor de accountant te voorkomen. Uit te voeren werkzaamheden/ competenties Professionele kennis (incl. regelgeving en de interpretaties van de regelgeving) Professionele vaardigheden Professionele waarden, ethiek en houdingen Beroepsproducten Een professional is in staat om een onafhankelijkheidstoets uit te voeren op basis van de onafhankelijkheidsregels Nadere voorschriften onafhankelijkheid Identificeren en oplossen van problemen Toepassen relevantie controle standaarden Laten zien van analytisch vermogen Professioneelkritische instelling Professional judgement Weerstaan en oplossen van conflicten Professionele benadering van ethiek en het oplossen van ethische dilemma s. Ethisch handelen van de entiteit en gevolgen voor de individuen, de beroepsgroep van de accountant en het maatschappelijk verkeer. Checklist onafhankelijkheid 5.3 Beroepsproducten staan centraal Aan iedere competentie zijn beroepsproducten gekoppeld. Als trainee werk je in de beroepspraktijk aan deze beroepsproducten, welke het resultaat zijn van een werkproces en dienen als bewijsstuk. Door in de essays te beschrijven hoe een beroepsproduct tot stand is gekomen, komen (bijna) alle componenten van de betreffende competentie aan bod. Het werken aan beroepsproducten staat centraal. Het behalen van de competenties is vervolgens een afgeleide van het opgeleverde beroepsproduct. De CEA toetst of je met je Praktijkopleiding aan de eindtermen voldoet. Door te beschrijven aan welke beroepsproducten je hebt gewerkt en door aan te geven op welke wijze deze beroepsproducten zijn gerealiseerd en door de koppeling te leggen met de behaalde competenties moet een representatief beeld ontstaan van de eindtermen waaraan je hebt voldaan. Op de startpagina van de Elektronische Leeromgeving (ELO) tref je een excelbestand aan waarin de relatie tussen de competenties en de eindtermen is aangegeven. Voor de meest recente eindtermen van de CEA, kijk je op www.ceaweb.nl 5.4 Het niveau waarop competenties worden behaald De competenties moeten worden behaald op het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar. Van de vier werkgebieden zijn er 2 verplicht (Assurance-opdrachten en Aan Assurance Verwante Opdrachten) en moet er 1 gekozen worden uit de twee 21
overige (Fiscale Dienstverlening en Adviesopdrachten).Dat wil zeggen dat voor het groeipad richting het niveau van de beginnend beroepsbeoefenaar geen aparte niveau-aanduidingen zijn opgenomen. Over het leerproces: zie hoofdstuk 3. Het niveau van de beginnend beroepsbeoefenaar wordt bepaald door de volgende elementen: De complexiteit van de werkzaamheden Het inzicht dat de trainee heeft ontwikkeld De functie waarin de trainee werkzaam is Een competentie kan worden verworven, zodra: 1. er sprake is van complexe(re) werkzaamheden. Er moet sprake zijn van een integrale afweging. In de competentiebeschrijving wordt de complexiteit van opdrachten gekoppeld aan de omvang van de onderneming, de aard van de werkzaamheden en de dynamiek van de omgeving waarin de onderneming opereert (deze elementen worden gevat in het begrip working environment ). De complexiteit wordt daarnaast bepaald door de breedte en/of diepgang van de verrichtte opdrachten; 2. er sprake is van voldoende inzicht in het eigen handelen. Dat betekent dat de trainee vanuit een theoretisch kader integrale afwegingen heeft moeten maken. Werkzaamheden worden verricht vanuit een helikopterview. De trainee handelt vanuit een professioneel-kritische houding en is in staat te reflecteren op zijn eigen werkzaamheden en dat van anderen. Deze componenten zijn in de competentiebeschrijvingen expliciet gemaakt; 3. de trainee werkzaam is in een gevorderde functie. Dat wil zeggen dat de trainee in staat is zelfstandig afwegingen te maken. Het niveau waarop de werkzaamheden zijn verricht, komt mede tot uitdrukking in de functie waarop de werkzaamheden worden uitgevoerd (bijv. relatiebeheerder, cliëntmanager, controleleider, etc.). Of de competenties op het niveau van de beginnend beroepsbeoefenaar zijn behaald, wordt bepaald door de externe beoordelaar die de beoordelingen uitvoert. Op basis van professional judgement wordt door hem het oordeel geveld. Het eindniveau van de individuele kandidaat wordt mede bepaald door het instroomniveau van die kandidaat en de omgeving waarin die kandidaat werkzaam is. Dat het niveau van de werkzaamheden afhankelijk is van meerdere factoren, wordt ook in het Framework van de IFAC onderkend: The appropriate level of competence will vary, depending on such factors as the complexity of the environment, the complexity of tasks, the variety of tasks, required specialist knowledge, influence on the work of others, reliance on the work of others, level of autonomy, and required level of judgment. Het competentieprofiel, onderverdeeld in vier kritische beroepssituaties, is opgenomen in bijlage 1. In hoofdstuk 4 zijn de vier kritische beroepssituaties gedefinieerd. In het competentieprofiel zoals opgenomen in bijlage 1 zijn binnen de kritische beroepssituatie Situaties van Assuranceopdrachten de competenties beschreven voor de jaarrekeningcontrole. Voor de kritische beroepssituatie Situaties van aan Assurance verwante Opdrachten zijn de competenties beschreven voor de samenstelopdrachten. Dit hangt samen met het gegeven dat als minimumeis geldt dat er twee jaarrekeningcontroles en twee samenstelopdrachten op het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar moeten worden uitgevoerd tijdens de Praktijkopleiding AA. Dat laat onverlet dat ook andere typen opdrachten binnen deze kritische beroepssituaties kunnen worden uitgevoerd en kunnen bijdragen aan het verwerven van de beschreven competenties (zie ook het rapport met eindtermen voor de Praktijkopleidingen AA en RA: www.ceaweb.nl). 5.5 Kwantitatieve norm Tijdens de Praktijkopleiding AA moet je minimaal twee jaarrekeningcontroles en twee samenstelopdrachten uitvoeren op het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar. Deze twee activiteiten zijn met elkaar verbonden. Verondersteld wordt dat wanneer je als trainee ervaring hebt opgedaan met het samenstellen jaarrekeningen je daarmee vaardigheden hebt opgedaan die bijdragen aan het ontwikkelen van controlevaardigheden. Daarnaast moet je aan het uitvoeren van samenstelopdrachten en controleopdrachten gezamenlijk minimaal 1000 uur hebben besteed (er is geen verdeling voorgeschreven). Jouw externe beoordelaar bevestigt dat je competenties hebt behaald voor de Kritische beroepssituaties Assuranceopdrachten en Aan Assurance Verwante Opdrachten op het moment dat je de minimaal verplichte twee samenstelopdrachten en minimaal verplichte twee controleopdrachten door jou zijn uitgevoerd en volledig in de essays zijn beschreven en toegelicht (onafhankelijk van de vraag of je inmiddels aan het 1000 urencriterium voldoet). De gesimuleerde jaarrekeningcontroles (zie paragraaf 5.6) worden genormeerd op 75 uur per simulatie. Aan een controle-opdracht op het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar dien je minimaal 75 uur te besteden. 22
Ruud Smit werkt op een klein accountants kantoor in het midden van het land Bij ons op het kantoor zijn geen geschikte controleopdrachten voor de Praktijkopleiding aanwezig. Daarom ga ik gebruikmaken van het alternatief dat de NBA ons biedt: het uitvoeren van de simulaties van de jaarrekeningcontroles. 5.6 Simulaties van jaarrekeningcontroles De ervaring leert, dat het voor veel AA-trainees niet haalbaar is om binnen de eigen werkomgeving twee volledige jaarrekeningcontroles uit te voeren. Dit betekent immers dat je alle onderdelen van de jaarrekeningcyclus op het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar moet hebben uitgevoerd. Het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar wordt door de volgende drie aspecten bepaald: 1. De complexiteit van de werkzaamheden 2. Het inzicht dat de trainee heeft ontwikkeld 3. De functie waarin de trainee werkzaam is Ad.1 Complexiteit van de werkzaamheden Bij de twee controleopdrachten die je op dit niveau uitvoert, voer je gegevensgerichte en systeemgerichte controlewerkzaamheden uit. De opdracht moet qua omvang, aard van de werkzaamheden en omzet voldoende complex zijn, zodat de uitkomsten van de systeemgerichte en de gegevensgerichte controlewerkzaamheden niet vooraf al voorspelbaar zijn. Ad. 2 Inzicht dat de trainee ontwikkeld heeft Je moet de controleopdrachten vanuit een helikopterview kunnen uitvoeren en integrale afwegingen kunnen maken. Ad.3 De functie waarin de trainee werkzaam is Van jou wordt verwacht dat je de controleopdrachten uitvoert in een gevorderde functie. Daarbij wordt uitgegaan van de functie van controleleider of een daarmee te vergelijken functie. De NBA heeft voor trainees die niet in staat zijn complexe controleopdrachten binnen de eigen werkomgeving uit te voeren, simulaties van jaarrekeningcontroles laten ontwikkelen. In opdracht van de NBA heeft de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) in samenwerking met Full Finance onder toezicht van de CEA simulaties van jaarrekeningcontroles ontwikkeld. Overigens staat het andere aanbieders vrij onder minimaal dezelfde kwalitatieve condities simulaties van jaarrekeningcontroles te ontwikkelen. Mochten simulaties van jaarrekeningcontroles van andere aanbieders op enig moment door de NBA en de CEA worden goedgekeurd, dan wordt dit vermeld op de website van de NBA. De simulaties van de jaarrekeningcontroles voldoen aan de eindtermen van de CEA en zijn afgestemd op hetgeen van AA-trainees tijdens hun Praktijkopleiding wordt verwacht. Een AA-trainee wordt toegelaten tot een simulatie van een jaarrekeningcontrole op het moment dat hij voldoende ervaring heeft met assurance-opdrachten op een lager niveau. Dit impliceert dat iedere deelnemer die aan de simulatie deelneemt, voorafgaand hieraan bijvoorbeeld als assistent ervaring heeft opgedaan met een controleopdracht of bijvoorbeeld een beoordelingsopdracht of een eenvoudige controleopdracht zelfstandig heeft uitgevoerd. Afhankelijk van de mogelijkheden die je binnen je eigen werkomgeving hebt, kun je er voor kiezen om aan één of twee simulaties van jaarrekeningcontroles deel te nemen. Mocht je in jouw eigen werkomgeving onvoldoende mogelijkheden hebben om de vereiste ervaring op te kunnen doen om deel te kunnen nemen aan de simulaties van de jaarrekeningcontroles, dan neem je contact op met de helpdesk van de Praktijkopleiding AA. Er wordt dan in overleg met jou gezocht naar een maatwerkoplossing. In een intensief programma van zes dagen per simulatieopdracht wordt de controlecyclus helemaal doorlopen. Het programma bestaat uit zestien dagdelen (ochtend-, middag en avond) en wordt aangeboden in tweemaal drie dagen. 23
De eerste drie dagen worden besteed aan de interimcontrole. De laatste drie dagen worden aan de eindejaarscontrole besteed. Tijdens de uitvoering van de controleopdrachten wordt gebruik gemaakt van echte administraties van bedrijven. Er wordt verder gebruik gemaakt van bekende controleapplicatie en van een veelgebruikt handboek. Gesprekken met de klant vinden plaats door middel van rollenspellen. Tijdens de simulatieopdracht worden er assessments afgenomen. Na afloop van de jaarrekeningsimulatie schrijf je een essay over de door jou uitgevoerde controleopdracht. Als een AA-trainee in een gesimuleerde omgeving de controleopdracht succesvol heeft uitgevoerd, is dit onderdeel definitief afgerond. Een externe beoordelaar kan later niet terug komen op het resultaat dat tijdens de simulatie is behaald. Dus als je twee simulaties van jaarrekeningcontroles succesvol hebt uitgevoerd, dan komt dit onderdeel tijdens je afrondend eindgesprek niet meer als examenonderdeel aan de orde! Je kunt je inschrijven via de website van de NBA. De simulaties van de jaarrekeningcontroles worden aangeboden als scopeverbreding binnen de NBA Beroepsopleiding AA. 5.7 Vrijstellingen Werk je al een paar jaar in een accountantspraktijk en heb je waardevolle ervaring opgedaan? In bepaalde gevallen kun je in aanmerking komen voor een vrijstelling. Je kunt hier meer over lezen in de Verordening op de praktijkstage en in de Handleiding Vrijstellingsprocedure. In de Handleiding bevindt zich ook het formulier waarmee je de vrijstelling kunt aanvragen. De Handleiding Vrijstellingsprocedure tref je aan op de website van de NBA. Kim Ho werkt bij één van de grote accountantskantoren Na afronding van haar Bachelor of Economics besloot Kim Ho te gaan werken bij één van de grote accountantskantoren. Binnen ons kantoor hebben we veel klanten uit het mkb, maar dan wel de grotere mkbklanten. Dat spreekt mij meer aan. Je werkt dan in een segment waar klanten professioneel met hun accountant omgaan. Het contact met de klant verloopt wel wat formeler. Bij de accountantsorganisatie waar ik werk, draait alles om kwaliteit. Zo moeten we allerlei cursussen volgen en gelden er strenge interne procedures om aan alle nationale en internationale wet- en regelgeving te voldoen. Goed voor mijn algemene vorming! 24
06 Algemene (beroeps)vaardigheden Als trainee moet je in de werkomgeving in de gelegenheid worden gesteld met een toenemende mate van zelfstandigheid en verantwoordelijkheid te kunnen functioneren. Daarbij moet je als trainee ook de Verordening gedragscode (VGC) kunnen toepassen evenals de Nadere voorschriften onafhankelijkheid. Je moet kunnen omgaan met bedreigingen en waarborgen conform het VGC-conceptual framework, waarbij de uitwerking van de principes afhankelijk is van de rol die je vervult. De algemene beroepsvaardigheden bestaan uit twee onderdelen: 1. Een professionele beroepshouding 2. Communicatieve beroepsvaardigheden Soms lopen deze twee onderdelen vloeiend in elkaar over. Bijvoorbeeld: het tonen van een rechte rug hangt mede samen met de mate waarin je staat bent mondeling tot uitdrukking te brengen wat je van een bepaalde kwestie vindt. De algemene beroepsvaardigheden laat je in de eerste plaats zien in je werkomgeving. Jouw praktijkbegeleider is dan ook primair de aangewezen persoon die kan beoordelen hoe jij deze vaardigheden ontwikkelt. De algemene beroepsvaardigheden maken dan ook nadrukkelijk onderdeel uit van de halfjaarlijkse gesprekken met je praktijkbegeleider. Ook in het beoordelingsformulier dat door je praktijkbegeleider jaarlijks ingevuld moet worden, komen de algemene beroepsvaardigheden uitgebreid aan bod. 6.1 Professionele beroepshouding Voor de professionele beroepshouding dien je in ieder geval de gedragsregels correct toe te passen. Hiervoor moet je het instrumentarium van de AA-Accountant op de juiste wijze kunnen hanteren. Voorbeelden van dat instrumentarium zijn: de Handleiding Regelgeving Accountancy (Wet toezicht accountantsorganisaties, Besluit toezicht accountantsorganisaties, Nadere voorschriften controle en overige standaarden, Verordening accountantsorganisaties, Verordening gedragscode, enzovoort), de Richtlijnen Jaarverslaggeving (voor het mkb), de Leidraden en overige relevante (fiscale) wet- en regelgeving, inclusief relevante jurisprudentie. Jouw professionele beroepshouding wordt niet alleen bepaald doordat je aantoont dat je de wet- en regelgeving kunt toepassen, maar ook - en misschien wel vooral - door wat je in de uitoefening van het accountantsberoep uitstraalt. Beschik je over een rechte rug? Hoe ga je om met ethische vraagstukken (niet alles wat toegestaan is, is daarmee ook gewenst)? Beschik je in de uitoefening van het accountantsberoep steeds een professioneel-kritische instelling? 6.2 Communicatieve beroepsvaardigheden In het accountantsberoep zijn communicatieve vaardigheden heel belangrijk. Zo voer je regelmatig een gesprek met de 25