Evidence-based werken? Of: Samen Lerend Doen Wat Werkt? Dr. Wim Gorissen, Directeur Effectiviteit & Vakmanschap

Opzet Het kader: de Jeugdwet 2015 Visie op Jeugd en het Jeugdveld EBP en samen lerend doen wat werkt Kan samen lerend doen wat werkt ook het verschil maken in zorg, onderwijs en diagnostiek voor kinderen en jongeren met auditieve en/of communicatieve beperkingen? Vragen graag tussendoor! 2

De Jeugdwet Per 1 januari 2015 naar de gemeenten: Jeugd- en opvoedhulp (provincies en gemeenten) Jeugdbescherming en jeugdreclassering (provincies) Jeugd-ggz (ZVW en klein deel AWBZ) Jeugd-lvb (AWBZ; deel ook naar WLZ) 4

Ook naar / bij gemeenten Ook gedecentraliseerd naar gemeenten: Participatiewet Wet Maatschappelijke Ondersteuning (enige) Invloed op Passend Onderwijs En wat zat er al: Jeugdwelzijn (Welzijnswet) Jeugdgezondheidszorg (WPG). et cetera 5

Niet naar gemeenten Somatische zorg (ZVW) Geestelijke gezondheidszorg 18+ (ZVW/WLZ) Zorg voor mensen met een beperking met 24-uurs toezicht (WLZ) Jeugdstrafrecht (WS&S) Passend Onderwijs (2014) 6

De transformatiedoelen Meer preventie, meer eigen verantwoordelijkheid, meer benutten van eigen kracht en het sociale netwerk van kinderen en hun ouders. Kinderen en jongeren naar vermogen mee laten doen, laten participeren. Daarom willen we normaliseren, ontzorgen en niet onnodig medicaliseren. Sneller jeugdhulp op maat, dicht bij huis, om zo het beroep op gespecialiseerde zorg te verminderen. Betere samenwerking rond gezinnen: 1-gezin, 1-plan, 1-regisseur, o.a. door ontschotting van budgetten. Meer ruimte voor professionals, door de regeldruk serieus terug te dringen. 7

Tussenevaluatie Jeugdwet 2017 De veranderingen sinds invoering van de Jeugdwet zijn vooral te kenmerken als transitie, de gewenste transformatie, gericht op de realisatie van de doelen van wet, moet grotendeels nog vorm krijgen. Kwetsbare gezinnen hebben moeite de weg naar hulp te vinden. Nog onvoldoende verbinding met andere domeinen. Veel zorgen over de kwaliteit van wijkteams, de regels rond aanbesteden en administratieve lasten. Herbezinning nodig op vrijheidsbeperkingen bij gesloten jeugdhulp. 8

Opzet Het kader: de Jeugdwet 2015 Visie op Jeugd en het Jeugdveld EBP en samen lerend doen wat werkt Kan samen lerend doen wat werkt ook het verschil maken in zorg, onderwijs en diagnostiek voor kinderen en jongeren met auditieve en/of communicatieve beperkingen? 9

Missie Nederlands Jeugdinstituut (NJI) Ons hart ligt bij het verbeteren van het leven van kinderen, jongeren en hun opvoeders. Veel mensen en partijen werken aan dit doel. Het gebruiken van de juiste kennis is daarbij belangrijk. Wij zijn het kenniscentrum dat actuele kennis over jeugd, vakmanschap en de organisatie van het jeugdveld verzamelt, verrijkt, duidt en deelt. Dat is onze bijdrage aan een veiliger, gezonder en kansrijker leven van kinderen, jongeren en hun opvoeders. 10

Hoe doen wij dat? Wij baseren ons op ervaringskennis van jeugd en opvoeders, praktijkkennis van professionals en wetenschappelijke kennis. Nationaal en internationaal. We delen deze kennis met professionals, bestuurders, beleidsmakers en jongeren/opvoeders. Wij bieden onze kennis actief aan en geven ondersteuning bij de toepassing ervan. Samen lerend doen wat werkt. Wij zijn daarvoor in dialoog met alle betrokkenen en tonen daarin onze onafhankelijkheid èn betrokkenheid. 11

Visie op jeugd en gezin We kijken naar jeugdigen en gezinnen vanuit het perspectief van het ongedeelde leven en de ontwikkeling van kinderen, jongeren en hun opvoeders in hun directe (sociale) omgeving. De ontwikkeling van de jeugdige heeft betrekking op overlappende levensaspecten, zoals: de lichamelijke, psychische, cognitieve en sociale ontwikkeling en de ontwikkeling van zingeving; en de leefdomeinen van gezin, dagbesteding, buurt, financiën (werk en inkomen) en veiligheid. 12

Drie dimensies in de visie op het jeugdveld Het ongedeelde leven en de ontwikkeling van jeugdige en gezin in hun omgeving is dus het hart van onze visie. 1. Dat kent meerdere levensaspecten. 2. Die corresponderen met hulpdomeinen wanneer ze het niet alleen redden. Die ontwikkelingsstimulering, ondersteuning en hulp is in kringen opgebouwd naar de mate van ernst en benodigde specialisatie. 3. De complexiteit van de problematiek bepaalt de benodigde mate van integratie tussen de hulpdomeinen in een kring en tussen de kringen. Dit alles binnen een sociaal-culturele, economische en politieke context. 13

Visie op jeugd en het jeugdveld Levensaspecten Kringen Van hulp Kind, jongere en opvoeders in hun omgeving 5. hooggespecialiseerde hulp / bescherming 2. preventie en vroegsignalering 1. ondersteuning positief opgroeien 3. lichte generalistische hulp dichtbij 4. zwaardere gespecialiseerde hulp / bescherming Complexiteit problematiek context Sociaal-culturele, economische en politieke context 14

Evidence based practice: niet meer vanzelfsprekend? 16

Wat willen we in het jeugdveld? Dat professionals, instellingen en gemeenten steeds beter worden in preventie en aanpak van b.v. kindermishandeling of gedragsproblemen. Dat ze daarbij gebruik maken van kennis die voorhanden is; en die kennis doorontwikkelen. Dat cliënten, professionals, instellingen en gemeenten bij elkaar kijken hoe ze het doen en samen kijken hoe ze van elkaar kunnen leren. Maar: kennis wordt in de praktijk te weinig gebruikt, te weinig uitgewisseld en te weinig doorontwikkeld. 17

Wat is evidence-based practice ook alweer? Wetenschappelijke kennis Evidencebased Practice Praktijkkennis hulpverleners Ervaringskennis en voorkeuren cliënten Waardensysteem / context 18

Evidence based werken op meerdere niveaus Wetenschappelijke kennis Effectieve interventies Evidencebased richtlijn Praktijkkennis hulpverleners Ervaringskennis cliënten Praktijkgericht (en) wetenschappelijk onderzoek Vakmanschap Richtlijnen. protocollen, methoden Evidencebased praktijk Opleiding en ervaring hulpverlener Ervaringen en voorkeuren cliënt en gezin 19

Professionele ruimte Jeugdwet: De hulpverlener neemt bij zijn werkzaamheden de zorg van een goede hulpverlener in acht en handelt daarbij in overeenstemming met de op hem rustende verantwoordelijkheid, voortvloeiende uit de voor die hulpverlener geldende professionele standaard. Transformatiedoel: Meer ruimte voor professionals om de juiste hulp te bieden door vermindering van regeldruk; betrokken professionals die sociale netwerken in de omgeving van het gezin weten in te schakelen en die kunnen samenwerken met vrijwilligers en familieleden en hun kracht weten te benutten. 20

Wat zijn effectieve interventies? Goed beschreven Goed onderbouwd Uitvoerbaar Beoordeling op vier niveaus: 1. goed onderbouwd (theoretisch aannemelijk) 2. Effectief volgens eerste aanwijzingen (voor- en nameting) 3. Effectief volgens goede aanwijzingen (quasiexperimenteel) 4. Effectief volgens sterke aanwijzingen (gerandomiseerd) www.nji.nl 13-11-2017 HAN master social work 21

Samenwerkende databanken Databank effectieve jeugdinterventies (NJI; twee deelcommissies) jeugdzorg en psychosociale interventies ontwikkelingsstimulering, onderwijsgerelateerd en jeugdwelzijn Justitiële interventies (NJI en Trimbos Instituut) Sociale interventies (Movisie) Jeugdgezondheidszorg en preventie voor jeugd (RIVM-CGL en NCJ) Preventie en gezondheidsbevordering volwassenen (RIVM-CGL en NISB) Sport en bewegen voor alle leeftijde (RIMV-CGL en NISB) Ouderenzorg (Vilans) Gehandicaptenzorg (Vilans) Geestelijke gezondheidszorg (Trimbos Instituut) www.nji.nl 13-11-2017 HAN master social work 22

Databank Effectieve JeugdInterventies (DEI) 4 Effectief volgens sterke aanwijzingen 7 interventies (gerandomiseerd) 3 Effectief volgens goede aanwijzingen 27interventies (quasi-experimenteel) 2 Effectief volgens eerste aanwijzingen 28 interventies (voor- en nameting) 1 Goed onderbouwd 186 interventies (theoretisch aannemelijk) 0 Impliciet: niet beoordeeld > 1200 interventies Peildatum 02-04-2018 23

Beschrijven van een interventie 1. Beschrijving interventie aan de hand van: doelgroep, doel en aanpak 2. Uitvoering 3. Onderbouwing 4. Onderzoek naar de uitvoering en onderzoek naar de behaalde effecten 5. Samenvatting werkzame elementen 6. Aangehaalde literatuur Zie ook: https://www.nji.nl/nl/erkenning-van-interventies-criteria-voorgezamenlijke-kwaliteitsbeoordeling-2015-2018.pdf Voor een quickscan: https://www.nji.nl/nl/databank/databank-effectieve- Jeugdinterventies/Vragenlijst-quickscan-jeugdzorgaanbod-met-potentie www.nji.nl 13-11-2017 HAN master social work 24

Richtlijnen jeugdhulp in een animatie Zie ook: www.richtlijnenjeugdhulp.nl 25

De effectiviteitsbeweging in de jeugdhulp Effectieve interventies: DEI en andere databanken Wat Werkt dossiers en bredere Kennisdossiers Beschermende factoren, risicofactoren en algemeen werkzame algemene factoren (b.v. werkalliantie) Academische Werkplaatsen (Transformatie) Jeugd en Consortia Effectiviteit van Psychosociale Jeugdinterventies Zicht op effectiviteit: handleiding praktijkgestuurd effectonderzoek SEJN: programma-evaluatie en meten wat werkt (LDJ) Zorgprogramma s in de kinderen jeugdpsychiatrie Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming Professionalisering beroepsgroepen JH/JB: PPJ&J 26

Kritiek op EBM / EBP Eenzijdige nadruk op wetenschappelijke kennis binnen EBP/EBM Daarbinnen eenzijdige nadruk op RCT s (en andere vormen van kwantificerend onderzoek) Misbruik keurmerk evidence-based voor commerciële doeleinden (o.a. belangenverstrengeling geneesmiddelenindustrie) Statistisch significant is niet altijd klinisch/maatschappelijk relevant Brede definitie van gezondheid (Huber) vraagt om breder kijken naar onderzoek Past oude kennis wel bij de nieuwe wereld (wijkteams) positieve psychiatrie : onderzoek en kennis is een hulpmiddel voor de professional RvS-project over beperkingen van EBM 27

Vragen op de hoge-grond Moerassige vragen (Bron: Donald Schön, Harry Kunneman) 29

Kern nieuwe visie: Samen lerend doen wat werkt Dubbele norm: Samen leren en ontwikkelen: er is een doorgaande beweging nodig om problemen steeds beter te kunnen voorkómen en aanpakken Doen wat werkt: de beschikbare kennis over wat werkt bij beleid, inkoop, preventie, begeleiding en behandeling moet gebruikt worden bij de aanpak 30

Vier kernvragen over samen lerend doen wat werkt Die cliënten/burgers, professionals, instellingen en gemeenten zichzelf en aan elkaar zouden moeten stellen Wat weten we over het probleem en de doelstelling? Aard en oorzaak het probleem en doel van aanpak of interventie. Wat weten we over de effectiviteit van de aanpak? Effectiviteit van interventies, werkzame elementen, algemeen werkzame factoren, competenties van professionals. Doen we wat werkt? Gebruik van kennis over effectieve interventies, richtlijnen, werkwijzen; en over effectief beleid en inkoop; aannemelijk maken dat nieuw ontwikkelde aanpak kan werken. Werken we lerend? Monitoren/meten van uitkomsten, reflecteren op uitkomsten, gebruik resultaten om het beleid/handelen bij te stellen, bijdragen aan de body of knowledge. 31

Samen lerend doen wat werkt bij één actor(groep) Body of knowledge: Wetenschappelijke kennis Praktijkkennis professionals Ervaringskennis cliënten Collectief reflecteren Wat weten we over aard en oorzaak van het probleem? Wat weten we over wat werkt bij dit probleem? Collectieve leercyclus Doel en plan formuleren Individueel reflecteren Individuele leercyclus Uitvoeren en bijstellen plan Collectief evalueren (onderzoek) Individueel evalueren: doelrealisatie tevredenheid voltooien plan In te vullen voor: cliënten/burgers, professionals, instellingen, gemeenten 32

De uitvoeringspraktijk: professionals Vragen die professionals zichzelf kunnen stellen: Kan ik mijn aanpak uitleggen? En kan ik aangeven welke kennisbronnen ik heb gebruikt om tot mijn keuze/voorstel te komen? Heeft mijn aanpak effect/resultaat? Volgens mezelf en volgens de cliënt? En kan ik dat ondersteunen met objectieve metingen? Wat zou ik een volgende keer weer/anders doen? Hoe maak ik hierbij gebruik van kennis? (uit wetenschap, beroepspraktijk en cliëntervaringen) 33

De uitvoeringspraktijk: kwaliteitsvragen Tussen cliënten/burgers en professionals Vier kwaliteitsvragen die cliënten/burgers aan professionals kunnen stellen: Is de zorg /begeleiding/ondersteuning die u mij biedt best bewezen werkzaam? Doet u geen overbodige diagnostiek/beoordeling? Doet uw zorg/begeleiding/ondersteuning mij meer goed dan kwaad? Heb ik uw zorg /begeleiding/ondersteuning (nog) echt nodig? N.B. Deze vragen zijn ook bruikbaar voor beleidsbeïnvloeding naar aanbieders en gemeenten. 34

De beleidspraktijk: kwaliteitsvragen Tussen instellingen en gemeenten Vier kwaliteitsvragen die gemeenten aan instellingen kunnen stellen: Kunt u onderbouwen waarom uw aanbod bijdraagt tot het oplossen van de problemen of maatschappelijke vraagstukken die de gemeente met het jeugdbeleid wil aanpakken? Kunt u aantonen dat u de effectiviteit van het aanbod monitort op uitval, cliënttevredenheid en doelrealisatie? Gebruikt u de resultaatmonitoring voor maatregelen die het aanbod steeds beter maken? Deelt u uw kennis via lokale samenwerkingsverbanden, regionale werkplaatsen en landelijke kennisinstituten? 35

Het kwaliteitskompas jeugdhulp in een animatie 37

Jeugdhulp en passend onderwijs in een animatie 39

Kennisbronnen en gebruik dove en slechthorende kinderen: eerste indruk van een relatieve buitenstaander www.simea.nl : vooral dossiers en handreikingen over hoe ; minder de onderbouwing en weinig over meten effecten? www.ingrado.nl : vooral rond verzuim en uitval www.poraad.nl : thematische kennisgemeenschappen www.nro.nl/onderzoeksprojecten/onderwijsbewijs/ : effectiviteit onderwijsvernieuwing (o.a. nieuwe leesdidactiek SDK)..??..?? Bestaan er evidence-based inhoudelijke professionele richtlijnen? Vooral veel praktijkkennis en minder wetenschappelijke kennis uit en ervaringskennis van cliënten/leerlingen/ouders? 40

Kennisbronnen en gebruik dove en slechthorende kinderen: wat is de stand van zaken? Wetenschappelijke kennis? Praktijkkennis professionals? Ervaringskennis leerlingen/cliënten/ouders? 41

Kennisbronnen dove en slechthorende kinderen: waar is behoefte aan? Wetenschappelijke kennis? Praktijkkennis professionals? Ervaringskennis leerlingen/cliënten/ouders? 42

Kennisbronnen dove en slechthorende kinderen: wie pakt welke handschoen op? Wetenschappelijke kennis? Praktijkkennis professionals? Ervaringskennis leerlingen/cliënten/ouders? Integratie kennisbronnen in evidence-based richtlijnen en handreikingen? Samen lerend doen wat werkt? 43

Wat hebben we besproken: Het kader: de Jeugdwet 2015 Visie op Jeugd en het Jeugdveld EBP en samen lerend doen wat werkt Kan samen lerend doen wat werkt ook het verschil maken in zorg, onderwijs en diagnostiek voor kinderen en jongeren met auditieve en/of communicatieve beperkingen? www.nji.nl 04-04-2018 44

Take home messages De jeugdwet vraagt om het benaderen van jeugd en gezin vanuit het ongedeelde leven en de ontwikkeling van kinderen, jongeren en gezinnen. Daarmee is het jeugdveld een complex veld. Ook de zorg, onderwijs en diagnostiek voor auditief en communicatief beperkte kinderen en jongeren heeft daarin een belangrijke taak. Effectief werken in een complex veld vraagt om samen lerend doen wat werkt. 45

La Danse - Matisse 46

Vragen of nader contact? W.gorissen@nji.nl 06-25660699 @GorissenWim https://www.linkedin.com/in/wimgorissen www.nji.nl 47