G R O E P 6 7 8 1
Over de les In de Groente- en fruitles leren kinderen spelenderwijs wat er wel en niet in een gezonde lunchtrommel thuishoort. Ook gaan ze aan de slag met een werkblad waarmee ze inzicht krijgen in hun eigen lunchgedrag een gezonde lunch ontwerpen. Doel van deze les is kinderen te motiveren vaker voor gezonde producten bij de lunch te kiezen. Voor wie? Deze les is geschikt voor kinderen uit groep 6 t/m 8. Wat heb je nodig? Deze handleiding geeft handvatten om een les over gezond lunchen te geven aan kinderen. Gebruik tijdens de les de Powerpoint Presentatie als leidraad. Bij elk lesonderdeel in de deze handleiding wordt aangegeven welke Powerpoint sheet ter illustratie bij de lesstof gebruikt dient te worden. Tips: Na de les kan het leuk zijn om uit de werkbladen samen met de klas de gezondste en lekkerste lunch te kiezen en die eens met de klas te maken en te eten tijdens de overblijf. Of neem wat sla, tomaat, komkommer of fruit mee waarmee de leerlingen na de les meteen hun lunch kunnen pimpen Hoeveel tijd heb je nodig? Ongeveer 1 uur. 2
1. Start Wat gaan we vandaag doen? Sheet 1 Je blijft gezond en fit door gezond te eten en water te drinken, door lekker veel te bewegen, zoals sporten, buitenspelen. En door genoeg te slapen. Dus door op tijd naar bed te gaan. We willen graag dat alle kinderen op school gezond en fit blijven. Vandaag gaan we daarom samen kijken wat we het beste kunnen eten en drinken bij de lunch. Wat eet en drink jij bij de lunch? Optioneel: werkblad Lunchinterview Wat hebben jullie vandaag meegenomen om te eten en te drinken? Wat eet je thuis meestal? En wat drink je thuis meestal? 2. Waarom moet je gezond lunchen? Waarom moet je eigenlijk lunchen? Je lichaam verbruikt een hoop energie op een dag: hard werken op school, buitenspelen in de pauze of na school. Door te eten en te drinken krijgt je lijf weer nieuwe energie. Van patat en een blikje cola krijg je toch energie? Je krijgt hier inderdaad ook energie van. Maar dit eten en drinken helpt je niet om te groeien, te leren en te spelen! En: als je er veel van eet kan het je zelfs ongezonder of zelfs ziek maken! Wat is gezond? De piramide Sheet 2 Als je voor gezond kiest tijdens de lunch helpen de stoffen uit het eten en drinken helpen je lichaam om beter te groeien, te leren, te spelen. Maar wat is nou gezond? Dat vertelt de piramide je. Om gezond en fit te blijven zou je dag eruit moeten zien als de piramide. De piramide is verdeeld in vakken. Elk heeft te maken met eten, drinken, bewegen of slapen. Je hebt elke dag álle vakken nodig om gezond en fit te blijven, behalve het topje. Van de grote vakken moet je het meest doen / heb je het meest nodig en van de kleine vakken het minst. (De kleine vakken zijn dus niet minder belangrijk dan de grote) Het is de uitdaging om je piramide elke dag in balans te houden. De basis: gezond eten en drinken voor elke dag Wat zie je in de vakken? Laat de leerlingen aanwijzen en vertellen. Blauw Slaap Als je genoeg slaapt ben je de volgende dag fris en fruitig. Grijs Lichtblauw Bewegen Vocht Probeer elke dag zoveel mogelijk te bewegen; sporten, buitenspelen, lopen of fietsen i.p.v. de bus of de auto. Je hebt veel vocht nodig; drink zoveel mogelijk water en thee zonder suiker i.p.v. zoete drankjes. 3
Groen Oranje Roze Geel Groente & fruit Koolhydraten Eiwitten Vetten Groente en fruit kun je de hele dag door eten; bij het ontbijt, als tussendoortje, bij je lunch, avondeten of als traktatie. De bruine (volkoren) producten zijn het allergezondst en zorgen ervoor dat je niet snel wéér trek hebt. Hiermee bedoelen we kaas, vlees, vis, noten, vleesvervangers, yoghurt of melk. Je hebt ze nodig voor sterke botten en spieren. Vet gezond? Jazeker! Je lijf heeft elke dag een beetje vet nodig, daarom is het vakje ook klein. Bijvoorbeeld de boter op je brood of de olie waarin je vlees of vis bakt. Al dit gezonde eten en drinken heb je elke dag nodig om te groeien, te leren, te sporten en te spelen. Kortom, ze helpen je om lekker in je vel te zitten. Rood Extraatjes Je hebt elke dag een klein beetje ruimte om ongezonde dingen te eten. Zoals bijvoorbeeld snoep, snacks, zoete drankjes of wit brood. Het rode topje staat los staat van de rest van de piramide. Dit betekent dat je het niet nodig hebt en dus niet hóeft te eten of drinken. Dit eten en drinken helpt je niet om te groeien, te leren en te spelen. Bovendien is het topje het kleinste vakje, dat betekent dat je er niet te veel of te vaak van moet eten of drinken. Bijvoorbeeld een croissantje in het weekend, óf een stukje taart op een verjaardag, óf een koekje bij de thee, óf een bakje chips bij The Voice of Holland óf een patatje of zoet drankje als je een keer daar zin in hebt. Weet iemand waarom je uit het topje niet te veel of te vaak moeten eten of drinken? Er zit vaak veel suiker en vet in, als je daar veel van binnenkrijgt dan kun je daar ongezonder van worden. Dat gebeurt niet als je een keer teveel taart hebt gegeten of teveel Wicky hebt gedronken, maar wel als je dat heel vaak doet. De piramide is een aanvulling op de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum en is uitgebreid met andere aspecten van een gezonde leefstijl; voldoende bewegen, goed slapen, en de rol van extraatjes. 4
3. Brood Broodsoorten Sheet 3 Heel veel mensen eten brood voor de lunch. Brood heb je in alle soorten en maten. Kan iemand een paar soorten brood noemen? Wit, bruin, volkoren, meergranen, stokbrood, tijgerbrood, speltbrood, maisbrood, turks brood, ciabatta. Er zijn verschillende soorten brood, en de naam heeft vaak te maken met De vorm van het brood (casinobrood, tijgerbrood, stokbrood, ciabatta) Het soort graan dat er gebruikt is (speltbrood, roggebrood, maisbrood) Hoe wordt brood gemaakt? Sheet 4 Weet iemand waar brood van gemaakt is? Het belangrijkste ingrediënt van brood is graan. De graankorrels malen ze helemaal fijn tot meel, en van meel maken ze brood. Er zijn verschillende soorten granen. Bijvoorbeeld rogge, spelt, mais en tarwe. Je ziet vaak aan de naam van het brood terug van welk graan het is gemaakt. Bijv, speltbrood, maisbrood of roggebrood. Het meeste brood is gemaakt van tarwe. Welk soort brood is het meest gezond, en waarom? Sheet 5 Zo ziet een graankorrel er van dichtbij uit. De korrel bestaat uit 3 delen: de zemel, de kiem en de meelkern. In de buitenkant van de korrel, dus in de zemel en de kiem zitten de meeste vitamines en vezels. In de meelkern zitten die veel minder. Wit brood maken ze van wit meel. Dat meel is zo wit, omdat ze de zemel en de kiem eerst verwijderen en alleen de meelkern fijn malen. Voor volkoren meel, waar ze volkoren brood van maken, malen ze de hele graankorrel fijn. Dus alle 3 de delen van de korrel, en dus ook alle vitamines en vezels komen in het brood terecht. Van vitamines weten we dat je ze nodig hebt, maar vezels zijn ook erg belangrijk. 1. Ze zorgen dat je niet snel weer trek hebt (bijvoorbeeld in ongezonde tussendoortjes) 2. Ze helpen het eten door je darmen te duwen. Je kunt daardoor makkelijker poepen en hebt minder last van buikpijn. Welk brood kun je dus het beste eten? Sheet 6 Klik 1: Bij witbrood halen ze de kiem en de zemel weg, en vermalen ze alleen het binnenste van de graankorrel tot meel. Doordat het buitenste van de graankorrel niet gebruikt wordt wordt een heel groot deel van de vitamines en vezels dus weggegooid. Klik 2: Voor bruinbrood nemen ze van beide meelsoorten een beetje. Dus een beetje witmeel, een beetje volkoren meel. Hier zitten dus al iets meer gezonde stoffen in. Klik 3: Voor volkoren brood wordt de hele korrel fijn gemalen. Alle delen van de korrel en dus ook alle vitamines, mineralen en vezels komen dus in het brood terecht. 5
Klik 4: Volkoren brood is dus het meest gezond, want daar zitten de meeste vitamines, mineralen en vezels in. Je kunt dus het beste kiezen voor volkoren of bruin brood. En wit brood bewaren voor af en toe. 4. Beleg Wie weet hoe je brood gezond kunt beleggen? Sheet 7 Ook voor het kiezen van beleg kun je naar de piramide kijken. Chocoladepasta hoort bijvoorbeeld bij het topje, daarvoor geldt; kies niet teveel en te vaak. Je kunt ook kaas of vlees uit het roze vak op je brood doen. Deze vakken zijn niet heel groot.dus als je ál je boterhammen dik met bijvoorbeeld kaas belegt is het niet meer zo gezond. Het vak van groente en fruit is het grootst, dus daar kun je je brood goed mee beleggen. Waarbij je met het beleggen vooral aan kunt denken zijn deze 2 gouden tips: Wissel je broodbeleg af Beleg je brood niet te dik 5. Gezonde broodtrommel spel Sheet 8, 9, 10,11 Er komen straks wat foto s voorbij van lunches van kinderen op andere scholen. Jullie mogen straks gaan kijken hoe gezond jullie deze lunches vinden. Kijk goed naar de foto s en bedenk voor jezelf: Wat past er van deze lunch in de piramide en is dus goed? Wat past er van deze lunch niet in de piramide en kan dus beter? Loop de verschillende sheets langs. Geef steeds 1 leerling het woord en probeer te helpen de volgende conclusies te trekken: Sheet 8 Goed: Water, groente en fruit, geen koek of snoep. (evt, beleg kaas staat in piramide) Kan beter: Kies water, thee of melk ipv Wicky. Sheet 9 Goed: Lekker veel fruit, geen koek of snoep. (evt, beleg kaas staat in piramide) Kan beter: Kies water, thee of melk ipv Wicky. Kies bruin ipv wit brood. Sheet 10 Goed: Er zit geen koek of snoep bij. Kan beter: Water, thee of melk kiezen i.p.v. Wicky. Bruin brood kiezen ipv wit brood. Nog een boterham kiezen i.p.v. crackers. (in brood zitten meer vezels dan in crackers) 6
Sheet 11 Goed: Bruin brood, fruit en water. Kan beter: Kies beter voor een extra boterham dan voor een koek. Sheet 12 Goed: Bruin brood, fruit, groente en water. Geen koek of snoep. Kan beter: Ik kan er geen een bedenken! Jullie?! 6. Onze supergezonde schoollunch Sheet 13,14 Zo kunnen supergezonde schoollunches eruit zien! Sheet 13: Je kunt er een heel kunstwerk van maken. (leuk voor in het weekend) Sheet 14: Je kunt ook heel simpel en snel je lunch gezonder pimpen. (dit neem je makkelijk mee naar school) Werkblad: Mijn supergezonde schoollunch Sheet 15 + Werkblad mijn supergezonde schoollunch groep 6,7,8 Jullie hebben nu al heel wat geleerd en mogen nu je eigen supergezonde lunch gaan tekenen! Deel het werkblad Mijn supergezonde schoollunch groep 6,7,8 uit. Vraag 8: Vul al het eten en drinken dat je vandaag bij de lunch hebt gegeten / gaat eten in het juiste vak van de piramide. Vraag 9: Jullie mogen nu gaan kijken hoe jullie eigen lunch nog gezonder kan! Zit er in jouw lunch uit alle vakken iets? (behalve uit het topje) Zijn er, behalve het topje, nog vakken leeg? Wat kun je dan nog toevoegen om m gezonder te maken? Of staan er dingen in het topje die je kunt weglaten of vervangen door iets gezonders? Vraag een aantal leerlingen (een goede en een minder goede) om hun lunch voor de klas toe te lichten. 7. Afsluiting Sheet 16 Lunchtips Vertel dat de les ten einde is gekomen en sluit de les af door de volgende vragen te stellen: Heb je iets geleerd wat je niet niet wist? Zo ja, wat dan? Heb je een lunchtip of idee gezien of gehoord die je gaat gebruiken? Ga je nu gezonder lunchen? Eet smakelijk met al jullie toekomstige gezonde lunches! 7