Emotionally focused therapy als nieuwe vorm van partnerrelatietherapie

2011 6 MGv 66 416-428 petra deij Focus op emoties Emotionally focused therapy als nieuwe vorm van partnerrelatietherapie Relatietherapie gaat meestal over communicatiepatronen Die patronen kunnen echter stoelen op verstoorde basale hechtingsgevoelens Zo kan de een vluchter en de ander achtervolger worden De partners moeten zich daarvan bewust worden om de negatieve cirkel te doorbreken Ton en Maaike melden zich voor partnerrelatietherapie omdat ze vaak in zinloze ruzies belanden die ze niet kunnen stoppen Ze zijn eind twintig, houden van elkaar en willen samen verder, maar gezien de hevige ruzies twijfelen ze over de grote beslissingen die eraan komen, zoals een huis kopen en gezinsvorming De ruzies maken hen machteloos, woedend en eenzaam Ze verlangen naar de tijd dat hun relatie als vanzelf leek te gaan maar die tijd lijkt voorgoed voorbij Want, zo zegt Maaike, dan neem ik me voor om het die avond extra gezellig te maken bijvoorbeeld Ik koop lekker eten, zet een wijntje klaar en tut me even op En toch hebben we dan ineens, om niets lijkt het wel, ruzie En dan gaat Ton hardlopen en ik blijf achter met de zooi Paren die in een negatieve interactiecirkel terecht zijn gekomen, kunnen goed geholpen worden door emotionally focused therapy (eft) Dit artikel beoogt een beknopte kennismaking te zijn met een krachtige manier van werken die meerdere malen onderzocht en effectief gebleken is (Johnson & Greenberg, 1985; 1987; Johnson & Lebow, 2000; Johnson, 2003) eft is een behandelmethode die op een mooie manier het hechtingsperspectief combineert met het systemisch en het experiëntieel (ervaringsgericht, client centered) perspectief, zodat ze elkaar ondersteunen en versterken Het doel

focus op emoties van een behandeling is dat de cliënt emoties bewust wordt en doorleeft Interventies zijn gericht op (h)erkenning en aanvaarding van emoties eft is in de jaren tachtig ontwikkeld door Les Greenberg en Susan Johnson (1986a; 1986b; Johnson & Greenberg, 1985; 1987) Het is een gestructureerde en directieve behandeling: negen stappen in drie fasen die alle moeten worden doorlopen, zij dat dit niet hoeft in strakke chronologie eft is behalve bij algemene partnerrelatieproblematiek ook geschikt voor specifieke problematiek, zoals bij paren met chronisch zieke kinderen (Cloutier ea, 2002), depressie (Dessaulles ea, 2003) en (vroeg seksuele) trauma s (Johnson, 1989; 2002; Saxe & Johnson, 1999; MacIntosh & Johnson, 2008) eft is een geprotocolleerde behandeling Binnen de therapiewereld bestaan meningsverschillen over het inzetten van protocollen, omdat zij de behandelaar geen ruimte zouden bieden voor eigen inzicht en flexibiliteit Echter, de ervaren therapeut kan binnen een protocol zijn eigen ervaring op ruime schaal inzetten en een beginnende behandelaar kan door een protocol goed op weg worden geholpen Een protocol biedt handvatten om uitleg te geven aan collega s en cliënten zelf (Johnson, 2003; 2006; Bom, 2006) eft lijkt simpel maar hierin schuilt verraderlijke schijn: het is een gelaagde methode die lastig in de vingers te krijgen is De structuur van het model biedt de therapeut dan ook de benodigde houvast eft is in diverse onderzoeken gemeten op effectiviteit, terugval en kosteneffectiviteit (Johnson ea, 1999; Cloutier ea, 2002; Sprenkle, 2003; Dessaulles ea, 2003; Johnson 2003; 2006) Er is metaonderzoek gedaan naar de verschillen tussen partnerrelatietherapie gebaseerd op eft en op cognitieve gedragstherapie (cgt), waarbij men bij eft een herstelpercentage vond van 70-73% tegen 35% bij partnerrelatietherapie met cognitief-gedragsmatige interventies (Jacobson ea, 1984; Jacobson & Addis, 1993; Baucom ea, 1998) Men vond ook een hogere effectgrootte, namelijk 13, dan was gevonden in een studie naar de effectiviteit van partnerrelatietherapie in het algemeen (Sprenkle, 2003) De American Association for Marital and Family Therapy (aamft) heeft eft de evidence-based status toegekend, waarvoor zij eist dat meerdere, niet slechts door de ontwerper uitgevoerde studies het effect moeten aantonen (Sprenkle, 2003; Migerode, 2006) 417 Vastgelopen interactieprocessen De ervaringsgerichte manier van werken bij eft vraagt om een therapeut die zich opstelt als gelijke; eerder als meedenkend coach dan beter wetend behandelaar De eft-therapeut maakt gebruik van componenten uit de experiëntiële en de systeemvisie en de hechtingstheorie De experiëntiële en

deij de systeemvisie hebben gemeen dat ze niet uitgaan van psychopathologie maar van vastgelopen processen, en beide richten zich op het hier en nu en op het veranderingsproces in een behandeling (Johnson, 2004; 2010) Daarbij nemen de onvoorwaardelijke acceptatie uit de ervaringsgerichte hoek en de circulariteitsgedachte uit de systeemtheorie een belangrijke plaats in Bij allebei is de therapeut samen met de cliënt bezig processen te ontwarren: de systeemtherapeut op inter-, en de experiëntiële therapeut op intrapersoonlijk gebied De eft-therapeut doet dit in de verschillende therapiefasen allebei op aanvaardende en bemoedigende wijze De hechtingstheorie is overkoepelend in eft Alle gedrag en emoties worden in verbinding gebracht met de hechtingsbehoeften die vrij universeel zijn Hoewel ze kunnen verschillen in vorm en verwoording, komen ze vaak neer op: ben ik belangrijk genoeg, mag ik zijn wie ik ben, ben ik goed genoeg, wordt er van mij gehouden? Hechting is een sterke drijfveer en bepaalt in belangrijke mate of we ons goed en veilig voelen in de wereld en met de mensen om ons heen, of dat we wantrouwend en angstig, eenzaam in de wereld staan John Bowlby (1969; 1973; 1980) legde de grondslag voor de hechtingstheorie en sindsdien hebben talloze onderzoekers wereldwijd het begrip hechting in diverse contexten onderzocht In dit artikel voert het te ver hier verder op in te gaan, maar van belang is de centrale plek die hechting inneemt in eft Begripsbepaling Alvorens de diverse stappen van het eft-model te beschrijven, sta ik stil bij een aantal belangrijke begrippen Patronen Interactie tussen mensen verloopt via bepaalde patronen die worden opgebouwd uit dat wat de betrokkenen inbrengen in de relatie en uit de synergie van hun samenzijn Dit geldt niet alleen voor partners maar ook voor ouders en hun kinderen, collega s, vrienden of buren In een betekenisvolle relatie wordt de hechting aangesproken: als de relatie plezierig en veilig is, voelen we ons gehoord, gewaardeerd en erkend Wordt de relatie echter verstoord, dan verloopt het contact vaak niet meer adequaat en verdwijnt het gevoel van veiligheid Hierdoor ontstaat juist bij een belangrijke relatie waaruit je niet zomaar weg kunt lopen een negatieve interactiecirkel die na verloop van tijd niet meer wordt ervaren als een interactiepatroon maar als de relatie zelf Het is deze negatieve spiraal die maakt dat een (echt)paar telkens weer verzandt in een vruchteloos patroon van felle ruzies of diep stilzwijgen

focus op emoties Bij eft maakt de therapeut in eerste instantie het patroon zichtbaar en zet hij alle acties en gedrag af tegen hechtingsbehoeften (contact, verbinding, veiligheid, vertrouwen) Een typische interventie uit de dagelijkse eftpraktijk: Therapeut: Dus als Maaike boos is omdat jij niet hebt afgewassen, voel jij je zo rot dat je je terugtrekt in jezelf? Dat is dan voor haar een bevestiging dat jij je niets van haar aantrekt Voor jou (Maaike) is dit pijnlijk, je wilt graag contact Maar (tegen Ton) ze kan jou niet bereiken En dan word jij, Maaike, cynisch en sarcastisch, wat voor jou (Ton) bevestigt dat jij het toch nooit goed kan doen En dan trek jij je nog maar wat verder terug 419 Primaire en secundaire emoties Bij eft maakt men onderscheid tussen primaire en secundaire emoties en de daaronder liggende hechtingsbehoefte Secundaire emoties zijn de emoties waar we gemakkelijk bij kunnen en die we herkennen als iets van onszelf Primaire emoties zijn moeilijker bereikbaar, soms zelfs nauwelijks of niet bekend bij onszelf en vaak onzichtbaar voor anderen Deze emoties maken ons kwetsbaar, het voelen ervan is pijnlijker, bijna onverdraaglijk De secundaire emoties zijn als het ware ontworpen om deze kwetsbaarheid te beschermen Dit intrapsychische proces voltrekt zich razendsnel, zo snel dat men het zich vaak niet eens bewust is Het is, zeker voor de partner, vaak een complete verrassing dat er onder de woede of het klagen iets heel anders zit, bijvoorbeeld de angst niet voldoende belangrijk te zijn Maaike en Ton komen thuis na een werkdag Maaike vraagt naar Tons dag, Ton mompelt iets en loopt door naar de slaapkamer, trekt sportkleding aan en gaat hardlopen Als hij terugkomt, staat Maaike te koken Hij vraagt naar haar dag, Maaike antwoordt kribbig Ton vraagt wat ze wil drinken, houdt een fles wijn omhoog maar Maaike wil niets In dit voorbeeld heeft Ton een rotdag gehad en had gehoopt iets voor Maaike thuis te zijn zodat hij even kon gaan hardlopen om zichzelf te reguleren Maaike reageert vaak geïrriteerd als hij vertelt geen fijne dag te hebben gehad en dit voorkomt hij liever Maaike had goede zin toen zij thuiskwam maar voelde zich terzijde geschoven toen Ton nauwelijks reageerde en ging hardlopen zonder naar haar dag te vragen Dit ervaart zij als desinteresse en daaraan verbindt ze dat zij niet belangrijk genoeg voor hem is Deze kwetsbare primaire emotie is zo pijnlijk dat haar secundaire emoties (irritatie, kribbig, boos) het vrijwel direct overnemen Ton heeft als overheersende primaire emotie

deij de angst te falen, het niet goed te doen, en hij voelt dit sterk als zij boos op hem wordt vanwege een rotdag Posities: terugtrekken en achtervolger De positionering van de partners in de negatieve interactiecirkel heeft een centrale plaats in eft Veruit de meest voorkomende combinatie is die van terugtrekker achtervolger, waarbij de vrouw meestal achtervolgt en de man zich terugtrekt De achtervolger heeft als primaire angst niet belangrijk genoeg te zijn, niet mee te tellen Vanuit deze angst doet zij er alles aan om in contact te blijven en prefereert ze een negatieve reactie boven geen reactie Zij is ervan overtuigd dat de relatie in stand wordt gehouden door contact te houden De terugtrekker kent sterke gevoelens van falen, het niet goed te doen En als hij het niet goed doet, zal hij op den duur worden verlaten Hij is constant op zijn hoede, probeert in te schatten wat goed valt en wat niet, en kiest dan vaak voor niets doen, er niet meer zijn, letterlijk of figuurlijk Hij beschermt daarmee zijn eigen primaire emoties maar ook de relatie; hij poogt ruzie te voorkomen Maar als hij zich terugtrekt en daarmee het contact verbreekt, raakt de achtervolger in hechtingspaniek en probeert zij koste wat kost de verbinding te herstellen Hoe harder zij dit probeert, hoe angstiger hij wordt Hoe meer de terugtrekker terugtrekt, des te meer de achtervolger achtervolgt Repeterend proces eft bestaat uit negen stappen die onderverdeeld zijn in drie fasen: de-escalatie, verbinding en bestendiging Soms lijkt een stel in de therapie een paar stappen over te slaan, soms moet de therapeut ze weer een paar stappen terugzetten Dat is geen punt; eft richt zich niet op inzicht en cognities maar op beleven en ervaren Dat kost tijd en veel herhaling Niet alleen in het uitpluizen en beschrijven van concrete voorvallen maar ook in de therapiekamer zelf: de therapeut laat eindeloos vaak het patroon zien en voorbijkomen door zelf ook actief te benoemen wat hij ziet gebeuren In een snijdende sfeer komen Maaike en Ton binnen voor het derde gesprek Ton ziet er moedeloos uit, van Maaike daarentegen spat de energie af Ze hebben enorme ruzie gehad, Maaike vertelt hoe dat komt Maaike: Nou, vorige week was dat patroon toch zo helder geworden? En dan gebeurt gewoon hetzelfde! Ik vraag hem heel normaal of hij die groentetas nog heeft opgehaald, en dan ineens is hij weg Hij kijkt me aan, ik zie die glazige blik, het lijkt gewoon net of hij me niet meer hoort! Alsof ik hem iets heb aangedaan! En hier ging het nou juist om! Therapeut: Wat gebeurde er toen met jou? Jij voelde je misschien, net

focus op emoties als je vorige week vertelde, aan de kant geschoven? Alsof het helemaal niet belangrijk was dat jullie hier zo goed hadden kunnen praten over dat patroon? Hierop wordt Maaike stil en mompelt zachtjes ja Ik vraag Ton hoe dit voor hem was En Ton vertelt, voorzichtig, over hoe hij zich rot schrok toen zij begon over de groentetas Hij beschrijft hoe hij ook merkte dat het weer gebeurde, maar het toch niet kon veranderen Hij vertelt dat als Maaike hem zoiets vraagt, hij het onmiddellijk voelt alsof hij kritiek krijgt en dan lijkt het net of hij verlamt En toen zij dan ook nog boos werd omdat hij glazig ging kijken toen kon hij helemaal niet meer reageren En hoe feller zij werd, hoe stiller hij werd Hij ziet er moe en moedeloos uit en ik vertel hem dit, vraag hoe hij zich voelt Hij herkent dit, ja, precies zo voelt hij zich nu ook Het blijkt een herkenbaar gevoel te zijn, dit is eigenlijk wat hij ook op dergelijk momenten als met de groentetas ervaart Moe het nooit goed te doen En daaronder angst, want hij weet dat Maaike er niet goed tegen kan als hij zich moedeloos voelt en dus glazig kijkt en dan kan hij weer een nieuwe felle reactie verwachten Zo voel je je nu ook? Een beetje afwachtend, angstig? Ja En dan kan je haast niet anders dan je terugtrekken, bescherming zoeken? Ton knikt stilletjes, Maaike zit aandachtig te luisteren Goh, zegt ze, dat is dit eigenlijk ook, dat patroon, hoe ik net binnenkwam en hij ook, het zit gewoon overal 421 eft is erop gericht de verbinding terug te vinden, te verstevigen Dit kan alleen als beide partners zich nog gecommitteerd voelen aan de relatie Ernstige ruzies zijn natuurlijk geen reden om niet met eft te kunnen beginnen maar het moet thuis wel veilig zijn, dus geen structureel fysiek, seksueel, vernederend, bedreigend of verbaal geweld Als hier wel sprake van is, zal dit eerst moeten stoppen voordat de behandeling start (of hervat wordt) Excessief alcohol- en drugsgebruik, psychotische kwetsbaarheid en cluster A-problematiek zijn contra-indicaties voor de behandeling, evenals een actuele affaire van één van beiden Voor vrijwel alle As I-problematiek geldt dat eft zeer passend is, ofwel als op zichzelf staande behandeling ofwel als module in een bredere behandeling Met name bij een langdurig trauma, ook uit de kindertijd, kan eft een zeer belangrijke bijdrage leveren omdat voor herstel verbinding en ondersteuning onontbeerlijk zijn (Herman, 1992; 1994; Johnson, 1989; 2002; Saxe & Johnson, 1999; MacIntosh & Johnson, 2008) Men zou kunnen veronderstellen dat eft geen zin heeft bij stoornissen uit het autismespectrum Diverse collega s doen hier echter positieve ervaringen mee op Ten slotte blijkt eft ook werkbaar bij paren die uit elkaar

deij zijn of willen gaan Dat kan als beide partners er energie voor over hebben om hun relatie goed af te ronden Het behandelproces in stappen Fase een: de-escalatie Stap 1 taxatie en opbouwen werkrelatie In deze eerste stap werkt de therapeut met het stel aan de werkrelatie Bij eft is geen aparte intakefase en er wordt direct in het eerste gesprek begonnen met het verkennen van de negatieve interactiecirkel Dat geeft de therapeut de kans direct een aantal, door het paar niet eerder opgemerkte of ervaren aspecten te benoemen Dit draagt weer bij aan de opbouw van de werkrelatie, de partners ervaren immers direct iets nieuws Bij de taxatie horen verder: inschatten of eft een goede behandelmethode is, vragen naar ervaringen met relaties en andere mensen in het algemeen: wordt dit als veilig en vertrouwd omschreven of als bedreigend en onveilig Welke wensen zijn er op het gebied van verbinding en vertrouwen, op het gebied van seksualiteit? Is er sprake van (recent) verlies of trauma of psychopathologie? (Johnson ea, 2005) Stap 2 verhelderen negatieve interactiecirkel De negatieve interactiecirkel is een patroon van gedrag, perceptie, overtuigingen en emoties plus de daaronder liggende hechtingsbehoeften Het concept negatief patroon wordt in het eerste therapiegesprek geïntroduceerd als een patroon, iets dat de partners onbewust gezamenlijk hebben gecreëerd maar wat hen ontgroeid is en nu de relatie lijkt te hebben overgenomen Paren reageren opgelucht en met hoop: er is kennelijk sprake van een gezamenlijk te bevechten vijand in plaats van dat het is zoals zij het ervaren: een constant terugkerende strijd tegen elkaar De beschreven opluchting, hoop en herkenning dragen in belangrijke mate bij aan een positieve werkrelatie en zo haakt stap 2 weer in op stap 1 Het gesprek met Maaike en Ton over het hardloopvoorval gaat als volgt verder: Therapeut: Wat deed dat met jou, Maaike, toen Ton ging hardlopen? Maaike: Ik werd zó boos! Ik vond het zo asociaal, niets aan mij vragen, gewoon weg stiefelen Het interesseert hem gewoon helemaal niets hoe het met mij gaat! Therapeut: Ik zie jou verbaasd kijken Ton, als Maaike zegt dat het jou niets interesseert Ton: Ja, natuurlijk interesseert het mij wel Ik wilde alleen even

focus op emoties Maaike wordt soms zo boos Therapeut: en als Maaike boos wordt? Ton: Tja, dan is ze zo geïrriteerd als ik vertel dat het weer eens mis was op mijn werk En dan krijgen we weer ruzie, ik weet dan gewoon niet wat ik moet doen Hardlopen helpt dan Therapeut: Waar helpt dat dan tegen? Ton: Ik loop dan de spanning van me af en hoef dan niet te vertellen dat het niet zo goed ging Therapeut: Dus je wilt voorkomen dat Maaike boos wordt en dat doe je door je spanning af te reageren met hardlopen Wist jij dat Maaike, dat Ton om die reden op zo n moment gaat hardlopen? Maaike: Nee Ik vind het ook afschuwelijk, dat hij me dat niet durft te vertellen omdat ik boos word Ik ben dan alleen zo bezorgd, als hij met die verhalen over die vreselijke manager thuiskomt Door het voorval op deze wijze te bespreken komt het paar erachter dat er veel meer speelt dan zij dachten en dat geen van beiden de bedoeling heeft de ander te kwetsen Maaike wist niet dat Ton door het terugtrekken probeert een ruzie te voorkomen, voor hem was het nieuw te horen dat zij in plaats van geïrriteerd eigenlijk bezorgd is 423 Hoewel de inhoud ervan an sich niet belangrijk is in eft, grijpt de therapeut aan het begin van de behandeling dit soort voorvallen wel aan om de negatieve interactiecirkel te verduidelijken en te herhalen, en hij gebruikt daarvoor ook dat wat in de sessie zelf gebeurt In een later stadium is het beschrijven van de incidenten nauwelijks meer nodig Stap 3 bereiken van emoties Zodra de kans zich voordoet, het liefst in de eerste sessie, zoomt de therapeut in op emoties; zowel de secundaire als de primaire Het bereiken van emoties is niet altijd vanzelfsprekend, hiervoor is de hulp soms hard nodig Om dit te bereiken gebruikt de therapeut interventies uit de ervaringsgerichte methodiek die aandacht besteden aan de emoties die ter plekke in de kamer (bedekt) naar boven komen Het reikt buiten dit artikel deze interventies te beschrijven, ik verwijs hiervoor naar Johnson (2004; 2010), Johnson ea (2005), De Tempe (2006) en Snijder & Johnson (2008) Stap 4 herformulering in termen van interactiecirkel, emoties en hechting Tegen het einde van de eerste fase worden de contouren van de relatie helder De partners zijn inmiddels bekend geraakt met de eigen en elkaars emoties en het besef is gegroeid dat (onderliggende) emoties een belangrijke plek innemen

deij in hun patroon Ze kunnen hun eigen patroon zien en herkennen, hoewel het zeker nog niet altijd lukt dit te stoppen; dat hoeft nog niet Inmiddels zijn de partners er ook aan gewend het gedrag van de ander als minder vijandig en tegen henzelf gericht te kleuren, ze weten dat er meer speelt dan alleen dat wat zichtbaar is en bovendien weten en merken ze dat ook hun eigen primaire emoties een grote rol spelen in hoe een boodschap zomaar vijandig lijkt te kunnen worden als de eigen pijn geraakt wordt Fase twee: verbinding Stap 5 erkennen en aanvaarden van emoties en (hechtings) behoeften Deze stap is de meest intrapsychische van het eft-proces Een van de partners (meestal de terugtrekker) begint met het verder onderzoeken van de eigen primaire emoties Maaike, de achtervolger, moet eerst weten dat Ton (terugtrekker) betrokken is bij de relatie, erin wil investeren, haar belangrijk vindt Pas dan zal haar hechtingspaniek afnemen waardoor zij zich zachter en kwetsbaarder kan opstellen De therapeut wacht een intensieve fase: sturend opdat de weggestopte primaire emoties toegelaten en doorvoeld worden, aangepast aan het tempo van de cliënt; uitnodigend in de manier van interveniëren Johnson (2004; 2005; 2010) noemt dit risssc: repeat-image-slow-soft-simple-clients own words Door het herhalen van zinnen en woorden benadrukt de therapeut ze, met het noemen van (eerder) genoemde metaforen of beelden maakt hij ze levendig, door de zachte toon, het kalme tempo en door simpele woorden te gebruiken sluit hij aan op de emoties in plaats van een beroep te doen op cognities Door de eigen woorden van de cliënt te gebruiken sluit hij aan aan diens belevingswereld en zal deze zich gevalideerd voelen Stap 6 Aanvaarding van de (her)ontdekte gevoelens van de partner en de daaruit voorvloeiende nieuwe patronen Simultaan met stap vijf van partner A verloopt stap zes van partner B Dit kan soepel en vrijwel geruisloos verlopen, soms echter is het ook hard werken en moet de therapeut alert blijven Als Maaike en Ton elkaar veel kwalijk nemen en erg vastzitten in hun negatieve interactiecirkel, kan het moeilijk zijn voor Maaike om te accepteren dat Ton zich zo terugtrok uit angst, terwijl zij het als desinteresse heeft ervaren Ook zou Maaike het zwaar kunnen hebben met de goeie sier die Ton maakt bij de therapeut De kans is groot dat het proces van Ton door Maaike wordt onderbroken door sneren, een boze bui, een verveelde blik Het is zaak dat de therapeut hierop reageert, dit valideert en haar zachtjes betrokken houdt bij de therapie Tegelijkertijd moet de therapeut de partner, in dit geval Ton dus, die bezig is met stap 5, ook beschermen en ervoor zorgen dat hij zijn proces van opener en kwetsbaarder worden niet hoeft te stoppen

focus op emoties Stap 7 Herstructureren van nieuwe interactie inclusief hechting en verbinding Als de partners deze stappen hebben doorlopen, kan de terugtrekker vaak beter verwoorden wat er in hem omgaat en waar hij behoefte aan heeft, in plaats van alleen maar te kunnen reageren Dit alleen al maakt dat de negatieve interactiecirkel er anders uit komt te zien Immers, als de ene partner anders reageert dan voorheen, wordt het patroon al anders In de meeste gevallen kan de therapeut dan met de achtervolger werken aan stap 5 Wanneer dit niet lukt, moeten enkele stappen van de eerste fase worden herhaald totdat ook deze partner klaar is voor de tweede fase 425 Fase 3: bestendiging Stap 8 Oude problemen krijgen nieuwe oplossingen De overgang naar de laatste fase verloopt vaak vrij vloeiend Nu de partners gewend zijn aan elkaars en hun eigen nieuwe kanten, kunnen zij de heikele punten uit de relatie ook aan de orde laten komen Zaken, vaak praktisch of materieel, die eerder zorgden voor vastlopende conflicten, blijken oplosbaar nu het hechtingsaspect eruit verdwenen is Een praktische kwestie heeft geen onderliggende betekenis meer Een late vergadering, een weekendje weg met vrienden of een losliggend tandpastadopje gaan niet meer over het van belang zijn voor de ander In deze laatste fase trekt de therapeut zich meer en meer terug Het paar lost problemen steeds vaker zelf op De therapeut noemt en valideert hun vooruitgang, licht momenten van nieuwe interactie op, maar heeft, zoals al gezegd, een veel bescheidenere rol dan voorheen en kan vooral kijken naar wat dit paar heeft bereikt Stap 9 Bestendiging van nieuwe patronen inclusief hechting en verbinding Het is vaak aan de therapeut om het einde van de behandeling bespreekbaar te maken Zoals wel vaker in therapie, vinden cliënten dit vaak wat griezelig Zullen zij het zelf aankunnen? De therapeut loopt samen met hen hun proces door en laat hen zien welke vorderingen er gemaakt zijn Met validatie van hoe eng het is om zonder therapeut door te gaan, moet de therapeut laten merken dat hij vertrouwen in hen heeft Hierbij hoort eerlijke voorlichting; natuurlijk zullen de partners af en toe nog vervallen in hun oude interactiepatroon maar zij weten nu hoe zij dat de baas kunnen worden Conflicten behoren niet tot het verleden maar de impact op hechtingsniveau hoeft niet weer te keren Bovendien, mochten zij echt het idee hebben er niet uit te komen, dan kunnen zij zich altijd weer voor een opfriscyclus melden In de Verenigde Staten en Canada is het gebruikelijk dat cliënten in partnertherapie standaard na een ongeveer een half jaar terugkomen voor een

deij follow-up Eventuele terugvallen worden op die wijze wellicht ondervangen (Johnson in persoonlijke communicatie) Werkwijze veranderd De kennismaking met eft heeft mijn werkwijze geheel veranderd Als ik eerder werkte met paren had ik maar al te vaak het gevoel hen alles te hebben geboden wat ik had maar het voelde niet als voldoende Interactionele en gedragsmatige veranderingen bleken maar al te vaak onvoldoende, alsof het daar niet om ging Nu denk ik dat dit inderdaad waar is, het gíng niet om wel of niet één keer per maand met elkaar uit eten, en vragen of boosheid goed formuleren in ik-boodschappen hoe moeilijk dat in de praktijk soms ook bleek te zijn eft heeft mijn manier van behandelen veranderd; dit sijpelt door in individuele en gezinsbehandelingen maar ook in mijn persoonlijke leven n Meer informatie over eft wwwemotionallyfocusedtherapynl wwwiceeftcom wwwemotionallyfocusedtherapyus Literatuur Baucom, D, Shoham, V, Mueser, K, ea (1998) Empirically supported couple and family interventions for marital distress and mental health problems Journal of Consulting and Clinical Psychology, 66, 53-88 Bom, H (2006) Tegen de verdrukking in Systemische reflecties over kwalitatief goede behandeling en het belang van geëngageerde professionals Systeemtherapie, 18, 5, 150-164 Bowlby, J (1969) Attachment and loss, vol 1 Attachment London: The Hogarth Press Bowlby, J (1973) Attachment and loss, vol 2 Separation London: The Hogarth Press Bowlby, J (1980) Attachment and loss, vol 3 Loss London: The Hogarth Press Cloutier, PF, Manion, IG, Walker, JG, & Johnson, SM (2002) Emotionally focused interventions for couples with chronically ill children: a 2-year follow-up Journal of Marital and Family Therapy, 28, 4, 391-398 Dessaulles, A, Johnson, SM, & Denton, WH (2003) Emotion-focused therapy for couples in the treatment of depression A pilot study American Journal of Family Therapy, 31, 345-353 Greenberg, LS, & Johnson, SM (1986a) Affect in marital therapy The Journal of Marital and Family Therapy, 12, 1-10 Greenberg, LS, & Johnson, SM (1986b) When to evoke emotion and why: Process diagnosis in couples therapy Journal of Marital and Family Therapy, 12, 259-267 Herman, JL (1993) Trauma en Herstel Amsterdam: Wereldbibliotheek Jacobson, NS, Follette, WC, Revenstrof, D, ea (1984) Variability in outcome and clinical significance of behavioral marital therapy: A reanalysis of

focus op emoties outcome data Journal of Consulting and Clinical Psychology, 52, 497-504 Jacobson, NS, & Addis, ME (1993) Research on couples and couples therapy: What do we know? Where are we going? Journal of Consulting and Clinical Psychology, 61, 85-93 Johnson, SM, & Greenberg, LS (1985) Emotionally focused couples therapy: An outcome studythe Journal of Marital and Family Therapy, 11, 313-317 Johnson, SM, & Greenberg, LS (1987) Emotionally focused marital therapy: An overview Psychotherapy: Theory, Research & Practice, 24, 552-560 Johnson, SM (1989) Integrating marital and individual therapy for incest survivors Psychotherapy: Theory, Research and Practice, 26, 96-103 Johnson, SM, Hunsley, J, Greenberg, L, ea (1999) Emotionally focused couples therapy: Status and challenges Clinical Psychology: Science and Practice, 6, 1, 67-79 Johnson, SM, & Lebow, J (2000) The coming of age of couple therapy: a decade review Journal of Marital and Family Therapy, 26, 1, 23-38 Johnson, SM (2002) Emotionally focused couple therapy with trauma survivors: strengthening attachment bonds New York: Guilford Press Johnson, SM (2003) The revolution in couple therapy: a practitioner-scientist perspective Journal of Marital and Family Therapy, 29, 3, 365-384 Johnson, SM (2004) The practice of emotionally focused therapy Creating connection Second edition New York: Routledge & Brunner Johnson, SM, Bradley, B, Furrow, J, ea (2005) Becoming an emotionally focused therapist, the workbook New York: Routledge & Brunner Johnson, SM (2006) De revolutie in relatietherapie: de visie van een behandelaar-onderzoeker Gezinstherapie wereldwijd, 17, 1, 47-82 Johnson, SM (2008) Hold me tight New York/Boston/ London: Little, Brown and Company Johnson, SM (2009) Houd me vast Utrecht/ Antwerpen: Kosmos Uitgevers Johnson, SM (2010) Veilig verbinden, de praktijk van emotionally focused therapy Utrecht: Stichting eft-nl Lawick, J, & Reijmers, ETM (red), Handboek systeemtherapie pp 239-250 Utrecht: De Tijdstroom Macintosh, HB, & Johnson, SM (2008) Emotionally focused therapy for couples and childhood sexual abuse survivors Journal of Marital and Family Therapy, 34, 3, 298-315 Migerode, L (2006) Emotionally focused therapy voor paren: het werk van Sue Johnson Systeembulletin, 24, 2 Saxe, BJ, & Johnson, SM (1999) An empirical investigation of group treatment for incest survivors Journal of Child Sexual Abuse, 8, 67-88 Snijder, A, & Johnson, SM (2008) Partnerrelatietherapie, een emotionally focused handleiding In G Lietaer, G van Aerschot, JA Snijders ea (red), Handboek gesprekstherapie, de persoonsgerichte experiëntiële benadering (pp 527-543) Utrecht: De Tijdstroom Sprenkle, DH (2003) Effectiveness Research in Marriage and Family Therapy Journal of Marital and Family Therapy, 29, 1, 85-96 Tempe, J de (2006) Emotionally focused therapy voor paren Systeemtherapie, 18, 4, 218-237 Samenvatting P Deij, Focus op emoties Emotionally focused therapy als nieuwe vorm van partnerrelatietherapie b Emotionally focused therapie (eft) is een systemische en gestructureerde behandelvorm voor partnerrelatietherapie, gebaseerd op de hechtingstheorie van Bowlby, die de kracht van verbinding, emoties en liefde expliciet erkent In relatietherapie ging het lange tijd over communicatie en vaardigheden Liefde werd minder of niet besproken en emoties werden gezien als veroorzakers van spanningen in plaats van als drijvende kracht voor constructieve veranderingen 427

deij eft heeft bewezen te werken bij paren met een chronisch ziek kind, een depressie, trauma of andere complexe relatieproblematiek eft is enorm in opkomst in Nederland Personalia PC Deij, gecertificeerd eft-therapeut, werkt als gezins- en relatietherapeut bij het Infant Mental Health-centrum (imh), een samenwerkingsproject van Altrecht Cura, Altrecht Jeugd en het Nederlands Psychoanalytisch Instituut, en in eigen praktijk in Utrecht Zij is bestuurslid van Stichting eft-nederland tampc@internlnet