Opvattingen over de figuur Zwarte Piet Een opinieonderzoek onder het Nederlandse publiek, met uitsplitsingen naar autochtone Nederlanders en Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders meting 4 November 2017
Inhoudsopgave 1. Inleiding p. 4 2. Samenvatting p. 6 3. De beleving van het Sinterklaasfeest p. 10 4. Hoe kijkt men aan tegen de figuur Zwarte Piet? p. 15 5. Wat vindt men van de discussie over Zwarte Piet? p. 21 Opvattingen over de figuur Zwarte Piet H4496 Kantar Public Bart Koenen 6. In welke mate staat men open voor oplossingen? p. 31 7. Ziet men een rol voor de overheid weggelegd? p. 38 8. Bijlagen en onderzoeksverantwoording p. 42 November 2017 2
Inleiding 3
Inleiding In opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft Veldkamp een vierde meting uitgevoerd naar de mening van het Nederlandse publiek - en in het bijzonder Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders - over de rol van Zwarte Piet in het Sinterklaasfeest en de discussie daarover. De eerste meting naar dit onderwerp voerden wij uit in september 2014, de tweede in september 2015, de derde in september 2016 en de vierde meting in oktober 2017. De centrale vraagstelling van het monitoronderzoek kan daarbij als volgt worden geformuleerd: Hoe kijkt de Nederlandse samenleving aan tegen het Sinterklaasfeest, de figuur Zwarte Piet en de discussie hierover en in hoeverre staat men open voor de dialoog? Om de centrale vraagstelling te beantwoorden is een aantal onderzoeksvragen geformuleerd. In elk hoofdstuk van dit rapport wordt een van deze onderzoeksvragen beantwoord: Hoe kijkt men aan tegen het Sinterklaasfeest? Hoe kijkt men aan tegen Zwarte Piet? Hoe kijkt men aan tegen de discussie over Zwarte Piet? In welke mate staat men open voor een dialoog? Ziet men een rol voor de overheid weggelegd in de discussie? Dit onderzoek is uitgevoerd door middel van een online enquête onder een representatieve steekproef van n=1.065 Nederlanders (het Nederlands publiek)*, en n=496 Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders. Om vergelijkingen met eerdere onderzoeken te kunnen maken is uit de groep Nederlands publiek een groep van n=850 autochtone Nederlanders geslecteerd**. Het veldwerk heeft plaatsgevonden vanaf 10 oktober tot en met 18 oktober 2017. Een steekproef- en veldwerkverantwoording zijn als bijlage in dit rapport opgenomen. 4 * De groep Nederlands publiek bestaat uit zowel autochtone als allochtone Nederlanders. Zie de onderzoeksverantwoording voor een verdere uitweiding hierover. ** De groep NL autochtoon bestaat uit het Nederlands publiek, zonder de westerse en niet-westerse allochtone Nederlanders.
Leeswijzer In de rapportage ziet u per gestelde vraag eerst de mening van het Nederlands publiek (n=1.065). Op deze slides zijn de trends en veranderingen ten opzichte van de eererder metingen weergegeven. Op de slide daarna worden voor dezelfde vraag de antwoorden van de groep autochtone Nederlanders (n=850) en Surinaamse- en Antillliaanse Nederlanders (n=496) in de periode 2014 tot en met 2016 met elkaar vergeleken. Wanneer in dit rapport wordt gesproken over verschillen tussen groepen of verschillende metingen, betreft dit getoetste, significante verschillen. Significante verschillen worden in de grafieken aangegeven met groene ( = significant gestegen) of rode ( = significant gedaald) pijltjes. De grafieken in de rapportage zijn gebaseerd op niet-afgeronde percentages, terwijl de weergegeven getallen zijn afgerond. Hierdoor kunnen balkjes in staafdiagrammen met een gelijk percentage minimaal in lengte van elkaar verschillen. 5
Samenvatting 6
Samenvatting (1/2) Algemeen beeld Sinds 2014 is jaarlijks onderzoek uitgevoerd naar opvattingen over de figuur Zwarte Piet. De trends over 2014 tot 2017 laten zien dat er door deze discussie langzaam iets meer steun komt voor verandering, maar dat deze discussie vooral iets teweeg heeft gebracht bij de Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders. Zij zijn bijvoorbeeld in toenemende mate gaan nadenken over de betekenis van Zwarte Piet en hebben daardoor hun mening bijgesteld. Hun opvattingen en die van de autochtone Nederlanders over Zwarte Piet lopen steeds meer uiteen. Merendeel Nederlanders wil dat Zwarte Piet blijft, maar langzaam iets meer steun voor verandering. Het merendeel van de Nederlanders wil dat Zwarte Piet blijft (82). Maar we zien sinds 2014 wel een afname (was 88). Het percentage Nederlanders dat vindt dat het uiterlijk van Zwarte Piet moet worden aangepast is de afgelopen jaren licht gestegen. Deze stijging doet zich vooral voor bij hoger opgeleide mensen in de Randstad. Onder Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders zien we een sterkere stijging. Ook staan zij sinds 2014 meer open voor experimenten met het uiterlijk van Zwarte Piet. Meer dan de helft van hen staat hiervoor open. Kijk je naar alle Nederlanders, dan is dat 30. Zwarte Piet niet discriminerend, wel groeiend begrip voor mensen die Zwarte Piet wel discriminerend vinden. Dat het merendeel geen verandering wil, is te verklaren door het feit dat de meeste Nederlanders net als voorgaande jaren zwarte Piet niet discriminerend vinden (88). Toch zien we ook hier een kleine verschuiving. T.o.v. 2014 daalt het percentage mensen dat vindt dat het Sinterklaasfeest een traditie is dat niets met discriminatie en onderdrukking te maken heeft. Ook is er een groeiend begrip voor mensen die Zwarte Piet discriminerend vinden. Bijna 1 op de 4 zegt alleen door de discussie de figuur met discriminatie te zijn gaan associëren. Vooral Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders zijn de afgelopen jaren kritischer geworden t.o.v. de figuur Zwarte Piet. 7
Samenvatting (2/2) Klaar met de discussie Er vindt in Nederland al een aantal jaren een discussie plaats over de figuur Zwarte Piet. Voor deze discussie is weinig draagvlak. Slechts 8 vindt het een goede zaak, 68 niet. Ruim een kwart van de Nederlanders vindt het zelfs prima als Zwarte Piet verandert als daarmee de discussie stopt. 22 zegt door de discussie te zijn gaan nadenken over de figuur Zwarte Piet. Bij Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders is dit deel groter. Zij zijn de afgelopen jaren vaker gaan nadenken over de betekenis (van 25 in 2014 naar 35 in 2017) en hebben hun mening daardoor bijgesteld (van 10 in 2014 naar 18 in 2017). Meerderheid denkt niet dat er een oplossing mogelijk is waarin iedereen zich kan vinden Ten opzichte van vorig jaar denken minder mensen dat een oplossing mogelijk is waarin zowel voor- als tegenstanders van Zwarte Piet zich kunnen vinden. Tweederde (66) denkt dat een oplossing niet mogelijk is. Iets meer dan de helft van de Nederlanders is voor één landelijke lijn t.a.v. het uiterlijk van Zwarte Piet. Het aantal mensen dat hiervoor is, daalt echter wel. Meer Nederlanders zien geen rol voor de overheid in de discussie Het aantal mensen dat geen rol ziet voor de overheid in de discussie groeit van 40 in 2015 naar 47 nu. Degenen die wel een rol voor de overheid zien, zijn verdeeld over wat die rol vooral moet zijn. Spanningen in de samenleving voorkomen wordt daarbij het meest genoemd (29) gevolgd door ervoor zorgen dat partijen met elkaar in gesprek gaan (20) en bepalen hoe Zwarte Piet eruit ziet (10). Meer Nederlanders vieren Sinterklaas Sinds 2014 vieren meer Nederlanders op de een of andere manier Sinterklaas. Dit geldt vooral voor autochtone Nederlanders. De Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders uit dit onderzoek zijn juist minder Sinterklaas gaan vieren. 8
De beleving van het Sinterklaasfeest 9
Sinds 2014 doen meer Nederlanders iets aan het Sinterklaasfeest 100 Viert u het Sinterklaasfeest? Basis: het Nederlands publiek (meer antwoorden mogelijk; n=1.065) 75 50 57 57 61 51 66 52 67 52 Trends: in de wijze waarop Nederlanders het Sinterklaasfeest vieren is weinig veranderd. Sinds 2014 is het aantal Nederlanders dat iets aan Sinterklaas doet toegenomen (van 57 naar 67). 25 24 20 14 24 12 25 21 21 18 11 12 0 2014 2015 2016 2017 Doet iets aan Sinterklaas ** Viert Sinterklaas op een andere manier ik ga naar een sinterklaasintocht ik kijk naar het sinterklaasjournaal ik vier pakjesavond * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. ** Dit is het totale percentage Nederlanders dat op de één of andere manier iets aan het Sinterklaasfeest doet. Dit percentage is achteraf berekend en komt niet letterlijk in de vraagtekst voor. 10
Het aantal Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders dat pakjesavond viert is afgenomen viert u het Sinterklaasfeest? NL autochtoon* (n=850) NL Surinaams en Antilliaans (n=496) 2014 2015 2016 2017 2014 2015 2016 2017 ik vier pakjesavond 60 58 54 56 57 51 44 40 ik kijk naar het Sinterklaasjournaal 23 25 22 26 20 24 18 18 ik ga naar een Sinterklaasintocht 22 20 19 22 17 19 16 13 ik vier Sinterklaas op een andere manier - - 11 13 - - 11 9 ik ben actief in de organisatie van een Sinterklaasfeest 8 6 6 7 4 3 4 4 ik doe er niets aan en merk er weinig van in mijn omgeving 11 11 13 18 14 12 16 19 ik doe er zelf niets aan maar merk er veel van in mijn omgeving 23 26 20 12 26 32 26 29 Trends: naast de trend dat minder Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders pakjesavond vieren, is het aantal autochtone Nederlanders dat niets aan Sinterklaas doet en er weinig van merkt sinds 2014 toegenomen. Het aantal autochtone Nederlanders dat er niets aan doet, maar er veel van merkt is in dezelfde periode juist toegnomen. * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. 11
Minder Nederlanders vinden dat het Sinterklaasfeest voldoende mee verandert met de ontwikkelingen in de samenleving In welke mate bent u het eens of oneens met de volgende stellingen? Basis: het Nederlands publiek (n=1.065). Alleen de percentages (helemaal) eens zijn weergegeven. 100 91 91 90 89 90 87 88 86 75 50 59 37 56 41 50 52 51 47 Trends: naast de trend dat minder mensen vinden dat het Sinterklaasfeest voldoende mee verandert, vinden steeds meer mensen dat Sint en Piet zich anders gedragen dan in de eigen jeugd (van 37 in 2014 naar 52 in 2017). 25 23 20 0 2014 2015 2016 2017 Verandering van het Sinterklaasfeest is nodig, zodat het feest kan blijven bestaan Sint en piet gedragen zich anders dan in mijn eigen jeugd Sinterklaasfeest verandert voldoende mee met ontwikkelingen in samenleving Sinterklaasfeest is een van de belangrijkste Nederlandse tradities Sinterklaas is een feest voor iedereen * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. 12
Steeds minder autochtone Nederlanders vinden dat het feest voldoende mee verandert met de ontwikkelingen in de samenleving In welke mate bent u het eens of oneens met de volgende stellingen? Basis: autochtone en Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders. Alleen de percentages (helemaal) eens zijn weergegeven NL autochtoon (n=850) NL Surinaams en Antilliaans (n=496) 2014 2015 2016 2017 2014 2015 2016 2017 Sinterklaas is een feest voor iedereen 93 91 91 91 77 80 77 73 Het Sinterklaasfeest is één van de belangrijkste Nederlandse tradities 92 89 89 88 75 74 68 67 Het Sinterklaasfeest verandert voldoende mee met ontwikkelingen in de samenleving 60 59 52 48 44 43 37 39 Sint en Piet gedragen zich tegenwoordig anders dan in mijn eigen jeugd 36 43 53 53 30 44 41 47 Verandering van het Sinterklaasfeest is nodig, zodat het feest kan blijven bestaan - - 21 18 - - 38 40 Trends: Nederlandse autochtonen zijn steeds minder vaak van mening dat het feest voldoende mee verandert met de ontwikkelingen in de samenleving (van 60 in 2014 naar 48 in 2017). Beide doelgroepen vinden veel vaker dan vier jaar gelden dat Sint en Piet zich tegenwoordig anders gedragen dan in de eigen jeugd. * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. 13
Hoe kijkt men aan tegen de figuur Zwarte Piet? 14
Het merendeel van het Nederlands publiek vindt dat Zwarte Piet niets met discriminatie te maken heeft Sommige mensen ervaren Zwarte Piet als discriminerend of vinden hem discriminerend voor anderen. Andere mensen zeggen dat Zwarte Piet niets met discriminatie te maken heeft. Wat vindt u? Basis: Nederlands publiek (n=1.065) 100 80 92 89 88 60 40 20 0 7 9 10 0 1 2015 2016 2017 discriminerend voor mezelf discriminerend voor anderen niet discriminerend Niet discriminerend: net als in 2015 vindt de meerderheid van het Nederlandse publiek Zwarte Piet niet discriminerend (88). Ruim één op de tien vindt Zwarte Piet discriminerend voor henzelf (1) of anderen (10). 15
Er is wel een groeiend begrip voor mensen die Zwarte Piet discriminerend vinden In welke mate bent u het eens of oneens met de volgende stellingen? Basis: Nederlandse publiek (n=1.065). Alleen de percentages (helemaal) eens zijn weergegeven. 100 95 96 93 92 90 95 94 87 75 50 25 33 34 36 38 Begrip: van het Nederlandse publiek heeft 17 begrip voor mensen die Zwarte Piet discriminerend vinden, in 2014 was dat 11. In dezelfde periode is ook het aantal mensen afgenomen dat vindt dat het feest niets met discriminatie te maken heeft. 11 13 14 17 0 2014 2015 2016 2017 Ik heb begrip voor mensen die Zwarte Piet discriminerend vinden Alleen door discussie over Zwarte Piet ben ik hem met discriminatie gaan associëren Het Sinterklaasfeest is een traditie die niets met discriminatie en onderdrukking te maken heeft Diegenen die Sinterklaas vieren hebben niet de bedoeling mensen te discrimineren * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. 16
Onder beide groepen groeit het begrip voor mensen die Zwarte Piet discriminerend vinden In welke mate bent u het eens of oneens met de volgende stellingen? NL autochtoon (n=838) NL Surinaams en Antilliaans (n=599) Alleen de percentages (helemaal) eens zijn weergegeven 2014 2015 2016 2017 2014 2015 2016 2017 Degenen die het Sinterklaasfeest vieren hebben niet de bedoeling te discrimineren Het Sinterklaasfeest is een traditie die niets met discriminatie en onderdrukking te maken heeft 96 97 95 95 81 83 74 74 92 94 92 90 66 69 62 61 Ik heb begrip voor mensen die Zwarte Piet discriminerend vinden 10 10 12 15 32 34 41 42 Alleen door de discussie over Zwarte Piet ben ik hem met discriminatie gaan associëren 32 34 35 37 28 33 31 33 Trends: Het begrip voor mensen die Zwarte Piet discriminerend vinden neemt over de jaren toe onder zowel Nederlandse autochtonen (van 10 in 2014 naar 15) en Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders (van 32 in 2014 naar 42). Surinaamse- en Antilliaanse- Nederlanders zijn minder vaak van mening dat degenen die het Sinterklaasfeest vieren niet de bedoeling hebben om te discrimineren. Ten slotte geven Nederlandse autochtonen in vergelijking met 2014 vaker aan dat zij Zwarte Piet juist zijn gaan associëren met discriminatie door de discussie. (37 versus 32). * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. 17
Minder Nederlanders zien Zwarte Piet als een symbool van het slavernijverleden In welke mate bent u het eens of oneens met de volgende stellingen? Basis: Nederlandse publiek (n=1.065). Alleen de percentages (helemaal) oneens zijn weergegeven. 100 91 91 90 84 89 88 88 88 87 87 87 86 86 84 Discriminatie: vanwege de geringe aantallen mensen die het eens zijn met de stellingen, zijn in de grafiek zijn de percentages oneens weergegeven. Zo vinden steeds minder Nederlanders dat Zwarte Piet laat zien dat er nog steeds discriminatie is. In 2014 was dit nog 91, in 2017 87. Symbool: daarnaast vinden minder Nederlanders dat Zwarte Piet symbool staat voor het slavernijverleden van Nederland. In 2014 was 91 het oneens met deze stelling, in 2017 is dat 86. 80 2014 2015 2016 2017 Zwarte Piet is een symbool van het slavernijverleden van Nederland Zwarte Piet is kwetsend voor mijzelf of voor anderen Dat Zwarte Piet bestaat laat zien dat er nog steeds discriminatie is Door Zwarte Piet voel ik me niet uitgenodigd om aan Sinterklaasfeest deel te nemen 18
Vooral Surinaamse- en Antilliaanse Nederlanders zijn kritischer geworden over de figuur Zwarte Piet In welke mate bent u het eens of oneens met de volgende stellingen? NL autochtoon (n=850) NL Surinaams en Antilliaans (n=496) Alleen de percentages (helemaal) oneens zijn weergegeven 2014 2015 2016 2017 2014 2015 2016 2017 Door Zwarte Piet voel ik me niet uitgenodigd om aan het Sinterklaasfeest deel te nemen Dat Zwarte Piet nog bestaat laat zien dat er in Nederland nog steeds discriminatie is 91 89 90 89 75 76 69 65 92 92 91 90 69 70 61 61 Zwarte Piet is kwetsend voor mezelf of voor anderen 91 90 87 87 65 65 60 57 Zwarte Piet is een symbool van het slavernijverleden van Nederland 92 92 90 88 69 66 58 56 Trends: In vergelijking met 2014 zien we dat zowel Nederlandse autochtonen als Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders kritischer worden over de figuur Zwarte Piet. In beide doelgroepen zien we dat mensen Zwarte Piet steeds vaker kwetsend vinden voor anderen en als symbool voor het slavernijverleden van Nederland. Daarnaast geven Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders in vergelijking met 2014 steeds vaker aan dat zij zich door Zwarte Piet niet uitgenodigd voelen om aan het sinterklaasfeest deel te nemen en dat het bestaan van zwarte piet laat zien dat er in Nederland nog steeds discriminatie is. * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. 19
Wat vindt men van de discussie over Zwarte Piet? 20
Ruim een kwart vindt het veranderen van Zwarte Piet prima als daarmee de discussie stopt Geef aan in welke mate u het eens of oneens bent met de volgende stelling. Ik vind het prima als Piet verandert als de discussie over het Sinterklaasfeest maar stopt. (n=1.065) 55 59 33 Discussie stoppen: dit jaar is een nieuwe stelling over de discussie voorgelegd. Hieruit blijkt dat bijna één op de drie Nederlanders het prima vindt als Zwarte Piet verandert als daarmee de discussie stopt. Ruim de helft van het Nederlands publiek is het hier overigens mee oneens (55). 19 17 27 24 21 46 Als we kijken naar het draagvlak voor deze stelling onder autochtone Nederlanders en Surinaamse- en Antilliaanse- Nederlanders zien we een verschil. Zo vindt 46 van de Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders het prima als Zwarte Piet verandert als daarmee de discussie stopt. Onder autochtone Nederlanders is dat draagvlak met 24 kleiner. NL Publiek (n=1.065) Autochtone NL (n=850) Surinaamse- en Antilliaanse NL (n=496) (helemaal) eens niet eens of oneens (helemaal) oneens 21
De meerderheid blijft het een slechte zaak vinden dat er een maatschappelijke discussie wordt gevoerd over Zwarte Piet In Nederland vindt al een paar jaar een discussie plaats over de figuur Zwarte Piet. Wat vindt u ervan dat er een maatschappelijke discussie wordt gevoerd over Zwarte Piet? Basis: het Nederlands publiek (n= 1.065; deze vraag is niet in 2014 gesteld) 100 75 69 68 68 50 Maatschappelijke discussie: 8 van de Nederlanders vindt het goed dat er een maatschappelijke discussie over Zwarte Piet gaande is en 22 neemt een meer neutrale houding aan. 25 20 20 22 10 10 8 0 2015 2016 2017 goed niet goed, niet slecht slecht 22
Het aantal Surinaamse- en Antilliaanse Nederlanders dat de discussie over Zwarte Piet een slechte zaak vinden, is de afgelopen jaren verder afgenomen In Nederland vindt al een paar jaar een discussie plaats over de figuur Zwarte Piet. Wat vindt u ervan dat er een maatschappelijke discussie wordt gevoerd over Zwarte Piet? Basis: het Nederlands publiek (n=1,065 ; deze vraag is niet in 2014 gesteld) NL autochtoon (n=850) NL Surinaams en Antilliaans (n=496) 2015 2016 2017 2015 2016 2017 goed 7 7 7 22 28 26 niet goed of slecht 19 20 20 21 27 28 slecht 72 72 71 54 42 43 Trend: de mening van Nederlandse autochtonen over de discussie blijft over de jaren heen onveranderd; zeven op de tien Nederlandse autochtonen vinden de discussie een slechte zaak (71). Onder de Surinaamse- en Antilliaanse- Nederlanders zien we echter wel dat het percentage dat de discussie een slechte zaak vindt, afneemt (van 54 in 2014 naar 43). weet niet 1 1 1 3 2 3 * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. 23
Een toenemend aantal Nederlanders vindt het Sinterklaasfeest door de discussie minder leuk In welke mate bent u het eens of oneens met de volgende stellingen? Basis: het Nederlands publiek (n=1.065). Alleen de percentages (helemaal) oneens zijn weergegeven. 100 75 50 60 66 67 71 Minder leuk: 71 vindt het Sinterklaasfeest door de discussie minder leuk. In 2014 was dat 60. Bij de andere stellingen zien we geen (significante) veranderingen. 25 20 20 20 22 0 5 6 6 8 2014 2015 2016 2017 De discussie heeft ervoor gezorgd dat ik mijn mening over Zwarte Piet heb bijgesteld De discussie heeft ervoor gezorgd dat ik ben gaan nadenken over de betekenis van Zwarte Piet Door de discussie over Zwarte Piet is het Sinterklaasfeest minder leuk 24
Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders zijn meer gaan nadenken over de betekenis van Zwarte Piet en hebben hun mening daardoor bijgesteld In welke mate bent u het eens of oneens met de volgende stellingen? NL autochtoon (n=850) NL Surinaams en Antilliaans (n=496) Alleen de percentages (helemaal) eens zijn weergegeven 2014 2015 2016 2017 2014 2015 2016 2017 Door de discussie over Zwarte Piet is het Sinterklaasfeest minder leuk 61 67 72 73 53 64 55 59 De discussie heeft ervoor gezorgd dat ik mijn mening over Zwarte Piet heb bijgesteld Door de discussie ben ik gaan nadenken over de betekenis van Zwarte Piet 4 6 7 7 10 12 18 18 19 20 22 22 25 31 35 35 Trends: autochtone Nederlanders zijn het Sinterklaasfeest door de discussie minder leuk gaan vinden (van 61 in 2014 naar 73). Het aantal Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders dat het Sinterklaasfeest minder leuk is gaan vinden, blijft ongeveer gelijk. Surinaamse- en Antilliaanse- Nederlanders geven vaker aan dat ze door de discussie hun mening over Zwarte Piet hebben bijgesteld (van 10 naar 18) en dat ze door de discussie zijn gaan nadenken over de betekenis van Zwarte Piet (van 25 naar 35). * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. 25
Het merendeel van het Nederlands publiek dat zijn mening bijstelde, staat nu positiever tegenover het veranderen van Zwarte Piet U gaf aan dat u uw mening over Zwarte Piet heeft bijgesteld. Staat u nu positiever of negatiever tegenover het veranderen van Zwarte Piet? (n=77) 10 8 8 14 82 78 Andere mening: de mensen die hun mening bijstellen, doen dit vaker naar een positievere houding tegenover het veranderen van Zwarte Piet (78). 14 stelt zijn mening juist negatiever bij. Onder Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders zijn deze percentages ongeveer gelijk (79 van de mensen die hun mening bijstelt staat nu positiever tegenover het veranderen van Zwarte Piet, en 14 staat hier juist negatiever tegenover). 2016 2017 diversen staat nu negatiever tegenover het veranderen van Zwarte Piet staat nu positiever tegenover het veranderen van Zwarte Piet 26
Het merendeel van de mensen die hun mening bijstellen, staan positiever tegenover het veranderen van Zwarte Piet U gaf aan dat u uw mening over Zwarte Piet heeft bijgesteld. Staat u nu positiever of negatiever tegenover het veranderen van Zwarte Piet? (n=146) NL autochtoon (n=53) NL Surinaams en Antilliaans (n=93) staat nu positiever tegenover het veranderen van zwarte Piet staat nu negatiever tegenover het veranderen van Zwarte Piet 2016 2017 2016 2017 84 78 77 79 10 17 17 14 Andere mening: In vergelijking met vorig jaar zien we geen verschuiving in het aandeel mensen dat hun mening positief, dan wel negatief bijstelt. diversen 6 3 6 4 * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. 27
De sociale omgeving is volgens een ruime meerderheid niet anders is gaan denken over Zwarte Piet Zijn mensen in uw omgeving de afgelopen jaar anders gaan denken over Zwarte Piet? (n=1.065) 14 15 67 67 9 8 10 10 Omgeving: een meerderheid van de Nederlandse bevolking geeft aan dat hun omgeving het afgelopen jaar niet anders is gaan denken over Zwarte Piet (67). Een op de tien geeft aan dat de omgeving wil dat meer mensen willen dat Zwart Piet verandert (10), terwijl 8 aangeeft dat juist minder mensen dit willen. Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders geven aanzienlijk vaker aan dat meer mensen in hun omgeving willen dat zwarte piet verandert (29) en minder vaak dat de omgeving niet anders is gaan denken (49). 2016 2017 weet niet nee, men is niet anders gaan denken over Zwarte Piet ja, minder mensen in mijn omgeving willen dat Zwarte Piet verandert ja, meer mensen in mijn omgeving willen dat Zwarte Piet verandert 28
Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders geven vaker dan autochtone Nederlanders aan dat hun omgeving wil dat Zwarte Piet verandert Zijn mensen in uw omgeving het afgelopen jaar anders gaan denken over Zwarte Piet? (n=1.065) NL Surinaams NL autochtoon Antilliaans (n=850) (n=496) 2016 2017 2016 2017 Ja, meer mensen willen dat Zwarte Piet verandert 9 8 30 29 Ja, minder mensen willen dat Zwarte Piet verandert 9 9 9 6 Nee, men is niet anders gaan denken over Zwarte Piet 70 69 47 49 weet niet 12 14 14 17 Omgeving: zo n drie op de tien Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders geven - net als in 2016 - aan dat hun omgeving wil dat Zwarte Piet verandert. Onder autochtone Nederlanders is dat percentage met 8 een stuk lager. Net als in 2016, geeft ook nu ongeveer de helft van de Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders aan dat de omgeving niet anders over Zwarte Piet is gaan denken (49). Ongeveer drie op de tien geven aan dat meer mensen in hun omgeving willen dat Zwarte Piet verandert (29). Het aandeel Nederlandse autochtonen dat aangeeft dat hun omgeving niet anders over Zwarte Piet is gaan denken blijft ook gelijk in vergelijking met vorig jaar (69). Onder hen geeft 8 aan dat meer mensen in hun omgeving willen dat zwarte piet verandert. * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. 29
In welke mate staat men open voor oplossingen? 30
Ten opzichte van vorig jaar denken minder mensen dat een oplossing mogelijk is waarin zowel voor- als tegenstanders van Zwarte Piet zich kunnen vinden Denkt u dat er een oplossing mogelijk is waarin zowel voor- en tegenstanders van Zwarte Piet zich kunnen vinden? Basis: Nederlands publiek (n=1.065) 100 75 50 66 67 34 33 61 39 34 66 Oplossing: twee derde denkt dat een oplossing niet mogelijk is (66). Waar in 2016 een lichte stijging zichtbaar was van het aantal mensen dat in een oplossing geloofde, zakken de percentages dit jaar weer terug naar dezelfde verhouding als 2014. 25 0 2014 2015 2016 2017 ja nee 31
Het aantal mensen dat denkt dat er wel een oplossing mogelijk is, blijft over de jaren ongeveer gelijk Denkt u dat er een oplossing mogelijk is waarin zowel voor- en tegenstanders van Zwarte Piet zich kunnen vinden? Basis: Nederlands publiek (n=1.065) NL Surinaams NL autochtoon en Antilliaans (n=850) (n=496) 2014 2015 2016 2017 2014 2015 2016 2017 Nee 65 68 63 69 54 55 48 49 ja 35 32 37 31 46 45 52 51 Totaal 100 100 100 100 100 100 100 100 Trend: onder beide groepen blijft het aandeel dat gelooft in een oplossing waar zowel vooren tegenstanders zich in kunnen vinden over de jaren gelijk. * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. 32
De meerderheid vindt dat Zwarte Piet moet blijven zoals hij is, al is dit aantal sinds 2014 afgenomen Wat vindt u? Alleen de percentages ja zijn weergegeven. Basis: het Nederlandse publiek (n=1.065) 100 75 50 25 0 88 84 82 17 18 15 13 9 10 6 5 6 6 6 4 2014 2015 2016 2017 Kritiek: Acht op de tien Nederlanders vinden dat Zwarte Piet moet blijven zoals hij nu is (82). Dit aantal is sinds 2015 gedaald. Uiterlijk: 18 van het Nederlands publiek is van mening dat het uiterlijk van Zwarte Piet moet worden aangepast. Dit was in 2014 nog 13. Zwarte Piet moet gewoon zo blijven als hij is Het uiterlijk van Zwarte Piet moet worden aangepast De rol van Zwarte Piet moet veranderen Zwarte Piet moet worden vervangen door een andere helper van Sinterklaas 33
Onder beide groepen is er een toename van mensen die vinden dat het uiterlijk van Zwarte Piet moet worden aangepast Wat vindt u? NL autochtoon (n=850) NL Surinaams en Antilliaans (n=496) Alleen de percentages (helemaal) oneens zijn weergegeven Alleen de percentages (helemaal) eens zijn weergegeven Zwarte Piet moet worden vervangen door een andere helper van Sinterklaas 2014 2015 2016 2017 2014 2015 2016 96 95 96 96 78 79 71 76 De rol van Zwarte Piet moet veranderen 93 93 92 92 76 77 66 72 Het uiterlijk van Zwarte Piet moet worden aangepast 88 86 82 84 65 62 57 56 Zwarte Piet moet gewoon zo blijven als hij is - 87 84 84-66 59 55 Het uiterlijk van Zwarte Piet moet worden aangepast 12 14 18 16 35 38 43 44 2017 Trends: steeds minder Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders vinden dat Zwarte Piet moet blijven zoals hij is (van 66 in 2015 naar 55 in 2017). Bij beide doelgroepen zien we in vergelijking met 2014 een toename van het aandeel mensen dat vindt dat het uiterlijk van Zwarte Piet moet worden aangepast. * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. 34
Drie op de tien Nederlanders staan net als vorig jaar open voor het experimenten met het uiterlijk van Zwarte Piet Staat u ervoor open als er de komende jaren wordt geëxperimenteerd met een ander uiterlijk voor Zwarte Piet of met andere helpers van Sinterklaas? Basis: Nederlands publiek (n=1.065) Stel dat het uiterlijk van Zwarte Piet wordt aangepast, waar gaat uw voorkeur dan naar uit? Basis: Nederlands publiek (n=1.065) 11 9 Roetveeg (Schoorsteenpiet) 26 32 60 61 29 30 2016 2017 ja nee weet niet Wel zwart maar zonder kroeshaar, rode lippen en oorbellen Verschillende kleuren pieten Verschillende soorten pieten (lakeien, matrozen, soldaten etc.) Het maakt mij niet uit Geen van deze 13 11 5 11 2017 4 2016 6 9 10 36 36 0 50 100 Verandering: Drie op de tien Nederlanders staan open voor experimenten met het uiterlijk van Zwarte Piet. Zes op de tien staan hier echter niet voor open Aangepaste Zwarte Piet: van alle voorgelegde opties van verandering is de roetveeg de meest genoemde (32). 36 van het Nederlandse publiek geeft aan geen van deze oplossingen te prefereren. 35
Ten opzichte van 2014 staan meer mensen open voor het experimenteren met het uiterlijk van Zwarte Piet Stel dat het uiterlijk van Zwarte Piet wordt aangepast, waar gaat uw voorkeur dan naar uit? NL autochtoon (n=850) NL Surinaams en Antilliaans (n=496) 2014 2015 2016 2017 2014 2015 2016 2017 Staat men open voor experimenten met het uiterlijk van Zwarte Piet? 19 26 27 26 40 43 53 57 Roetveeg 17 26 27 31 20 22 24 25 Kleurenpiet 8 11 10 4 20 19 18 15 Wel zwart, maar zonder kroeshaar, rode lippen of oorbellen 27 13 12 14 16 10 8 12 Verschillende soorten Pieten 8 5 5 4 5 8 11 10 Maakt niet uit 6 8 7 8 5 12 14 17 Geen van deze 40 37 39 38 34 29 24 21 Trend: bij beide groepen zien we over de jaren heen een toename in het aandeel mensen dat open staat voor het experimenteren met het uiterlijk van Zwarte Piet. De Schoorsteenpiet is onder beide groepen het meest populair en de voorkeur voor deze variant neemt over de jaren toe. De kleurenpiet wordt onder beide groepen juist minder populair over de jaren heen. Onder Nederlandse autochtonen worden ook de andere voorgestelde opties minder populair over de jaren heen, terwijl de voorkeur voor verschillende kleuren pieten groeit onder Surinaamseen Antilliaanse-Nederlanders. * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2014. 36
Ziet men een rol voor de overheid weggelegd? 37
Minder Nederlanders zijn voorstander van één landelijke lijn voor het uiterlijk van Zwarte Piet Vindt u dat er één landelijke lijn moet komen wat betreft het uiterlijk van Piet? Of is dat niet nodig en kan bijvoorbeeld elke gemeente zelf bepalen hoe Piet eruit zien? Basis: Nederlands publiek (n=1.065) 21 21 23 23 27 21 2015 NL autochtoon (n=850) 2016 2017 NL Surinaams en Antilliaans (n=496) 2015 2016 2017 56 57 52 Landelijke lijn 57 52 53 54 60 55 Geen landelijke lijn 23 24 22 19 16 21 2015 2016 2017 Weet niet 21 24 25 27 24 24 landelijke lijn geen landelijke lijn weet niet Landelijke lijn: 52 van het Nederlandse publiek vindt dat er één landelijke lijn moet komen wat betreft het uiterlijk van Zwarte Piet. 21 wil dit niet. Landelijke lijn: Zowel bij Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders als autochtone Nederlanders zien we geen duidelijke stijging of daling in vergelijking met 2015. 38
Meer Nederlanders zien geen rol voor de overheid weggelegd in de discussie Wat zou de rol van de overheid moeten zijn in de discussie over Zwarte Piet? Basis: Nederlands publiek (n=1.065) meer antwoorden mogelijk) De overheid heeft geen rol in de discussie 47 39 40 Rol overheid NL autochtoon (n=850) NL Surinaams en Antilliaans (n=496) Spanningen in de samenleving voorkomen 29 34 35 2015 2016 2017 2015 2016 2017 Ervoor zorgen dat betrokken partijen met elkaar in gesprek gaan Bepalen hoe Zwarte Piet eruit ziet 10 10 10 20 33 31 De overheid heeft geen rol in de discussie Spanningen in de samenleving voorkomen Ervoor zorgen dat betrokken partijen met elkaar in gesprek 41 46 48 33 29 31 34 32 28 44 46 43 31 25 19 39 44 38 Diversen 9 9 9 gaan Bepalen hoe Zwarte Piet eruit ziet 10 9 9 19 20 16 0 50 100 Diversen 9 12 12 9 6 2017 2016 2015 Verdeeldheid: 47 van het Nederlands publiek vindt dat de overheid geen rol moet spelen in de discussie over Zwarte Piet. Dat is meer dan voorgaande jaren. Over de invulling van de rol is men verdeeld. Geen rol: Hoewel de mening van Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders over de rol van de overheid gelijk blijft over de jaren, vinden autochtone Nederlanders steeds vaker dat de overheid geen rol zou moeten spelen in de discussie (48 in 2017 versus 41 in 2015). Ook vinden zij juist minder vaak dat de overheid spanningen in de samenleving moet voorkomen (28 versus 34) en ervoor moet zorgen dat betrokken partijen met elkaar in gesprek gaan (19 versus 31). * De en zijn significante verschillen ten opzichte van de eerste meting in 2015. 39
Bijlagen 40
Onderzoeksverantwoording Omschrijving Onderzoeksperiode Het veldwerk heeft plaatsgevonden van 10 oktober tot en met 18 oktober 2017. Methode Online afname (CAWI), bron: TNS NIPObase. Steekproef Bruto steekproef n=1.700 Nederlanders. Representatief voor de Nederlandse bevolking op de achtergrondkenmerken sekse, leeftijd, opleiding, inkomen, grootte huishouden, sociaaleconomische status en regio. Daarnaast 600 Antilliaanse-Nederlanders en 600 Surinaamse- Nederlanders. Representatief op de kenmerken leeftijd, opleiding en sekse. Respons 63; n=1.065 onder het Nederlands publiek. Weging Herweging naar de kenmerken waarop de steekproef is getrokken. Invulduur vragenlijst Circa 13 minuten 41
het Nederlandse publiek (n=1.065) norm voor weging na weging norm Surinaamse-Nederlanders (n=330) voor weging na weging norm Antilliaanse-Nederlanders (n=166) voor weging na weging Geslacht Man 49 49 49 47 40 47 50 41 50 Vrouw 51 51 51 54 60 54 50 59 50 Leeftijd 18-24 11 9 11 14 3 14 20 8 20 25-34 15 14 15 21 25 21 26 23 26 35-44 18 17 18 19 29 19 19 25 19 45-54 19 19 19 21 22 21 16 22 16 55-64 16 19 16 15 12 15 12 12 12 65+ 20 23 20 10 9 10 7 11 7 Opleiding t/m mavo 25 21 25 32 7 32 35 7 35 mbo-vwo 41 44 41 46 42 46 44 37 44 hbo+ 34 35 34 22 50 22 21 56 21 Grootte huishouden 1 persoon 21 23 21 2 personen 37 41 37 3 personen 16 15 16 4+ personen 26 22 26 Nielsen regio Grote steden 12 12 12 Na afronding van het veldwerk is de samenstelling van de steekproeven vergeleken met beschikbare normcijfers. Afwijkingen zijn voor middel van herweging gecorrigeerd. Bij de het Nederlandse publiek is dit gebeurd op de kenmerken sekse, leeftijd, opleidingsniveau, grootte huishouden en regio. Bij de steekproef Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders is gecorrigeerd op de kenmerken sekse, leeftijd en opleidingsniveau. Na herweging kan worden gesproken van representatieve steekproeven op deze kenmerken. Bij de samenstelling van de steekproef van het Nederlands publiek is overigens niet actief gestuurd op het vertegenwoordigen van westerse en niet-westerse allochtonen. In dit deel van de steekproef zijn autochtone Nederlanders daardoor oververtegenwoordigd. West 29 30 29 Noord 10 9 10 Oost 21 20 21 Zuid 24 24 24 42