BESTRALING BIJ RECTALE EN ANALE TUMOREN Van uw arts hebt u vernmen dat een bestraling p het bekken ndzakelijk is in het kader van uw behandeling vr een rectale f anale tumr (kanker van de endeldarm f het anaal kanaal). In deze brchure vindt u een aantal nuttige adviezen die u kunnen helpen m prblemen te vrkmen f bepaalde ngemakken te beperken. Eventueel wrdt de raditherapie gecmbineerd met chemtherapie m de kankercellen geveliger te maken aan de bestralingen. Meer infrmatie hierver zal u bekmen via uw behandelende nclg. Wenst u meer uitleg f hebt u specifieke vragen, aarzel dan niet m uw arts f verpleegkundige hierver aan te spreken. Ze zullen u graag helpen. Praktisch Simulatie Vóór de bestralingen van start kunnen gaan, dient u eenmalig naar het ziekenhuis te kmen vr een simulatie. De arts zal u vragen m vóór de simulatie uw blaas te vullen: gelieve 1 uur vr de bestralingen leeg te plassen en aansluitend 2 bekers met water te drinken (ca. 400 cc). Bestraling Gelieve k telkens 1 uur vr de bestralingen leeg te plassen en aansluitend 2 bekers met water te drinken (ca. 400 cc). Nadien niet meer plassen tt de bestralingen. Dit zrgt vr een cnsistente blaasvulling en kmt de nauwkeurigheid van de bestralingen ten gede. Mgelijke reacties van het lichaam p de bestralingsbehandeling Bestraling werkt alleen in het gebied van uw lichaam dat bestraald wrdt. Afhankelijk van de plaats die bestraald wrdt, kunnen lkaal bijwerkingen ptreden. Smmige mensen hebben veel last van bijwerkingen, anderen merken er weinig van. De ernst van eventuele bijwerkingen heeft niets te maken met het resultaat van de behandeling; als u geen bijwerkingen hebt, betekent dit niet dat de raditherapie geen resultaat heeft. Acute bijwerkingen ntstaan tijdens de bestralingen en genezen nadat de bestralingen afgernd zijn. Dit kan wel enkele weken duren. Het te bestralen gebied (endeldarm f anaal kanaal en drainerende klierstreken) ligt achteraan in het bekken. AZ Klina Brasschaat AZ Mnica Antwerpen Deurne AZ Niklaas Sint-Niklaas AZ Sint-Jzef Malle GZA Ziekenhuizen Antwerpen Mrtsel Wilrijk UZA Edegem ZNA Antwerpen - Merksem Iridium Kankernetwerk secretariaat@iridiumkankernetwerk.be www.iridiumkankernetwerk.be
Ondanks het gebruik van de meest geavanceerde bestralingstechniek die mmenteel vrhanden is (zgenaamde 3-dimensinele/rtatinele intensiteits-gemduleerde RT) is het nmgelijk m dit gebied te bestralen znder de mliggende rganen (blaas en darmen) hierbij te betrekken. Ok de huid wrdt nvermijdelijk gedeeltelijk mee bestraald. Uiteraard wrdt de dsis p de geznde weefsels zveel mgelijk beperkt. Tch zijn bepaalde klachten tijdens en krt na de bestraling vaak nvermijdelijk. Raditherapie kan ernstige gezndheidsschade tebrengen aan een fetus. Om deze reden mag u beslist niet zwanger zijn f wrden tijdens de bestralingsbehandeling. Bij een mgelijke zwangerschap k als deze ng niet bevestigd is dient u altijd nmiddellijk uw arts te verwittigen. Huidreacties Uitwendige stralen gaan nvermijdelijk eerst dr de huid alvrens het te bestralen delvlume in het lichaam te bereiken. Dr de behandeling kan uw huid drger en geveliger wrden. De bestraalde huid kan gaan jeuken. Tt enige tijd na het beëindigen van de behandeling kan de huid verkleurd blijven en kan ze afschilferen. De mate waarin de huid reageert, hangt af van een aantal factren zals het type straling, de tegediende dsis, het feit f u al dan niet chemtherapie krijgt, en de exacte plaats van de bestraling. Meestal geeft een bestraling van het anaal kanaal beduidend meer huidtxiciteit dan een bestraling van de endeldarm. Alle reacties van de huid kunnen pijnlijk zijn, bijvrbeeld bij aanraking dr kleding. Huidreacties ntstaan gewnlijk rnd de 3 de week van de behandeling. Daarna kunnen ze geleidelijk tenemen. De huid verkleurt meestal licht- tt sms dnkerrd. Sms kunnen er gevelige plaatsen ntstaan, met eventueel blaasjes en pen wndjes. In het ergste geval kunnen de pen wndjes vervleien tt grte, vchtige plekken. Deze laatste klachten treden vral p in de huidplien (typisch in de liezen f rnd de aars, maar k tussen buikplien) en kunnen, zelfs na het beëindigen van de bestralingsbehandeling, ng verergeren.de huid begint zich weer te herstellen 2 à 3 weken na de laatste bestraling. Er maakt een gespecialiseerde wndzrgverpleegkundige deel uit van ns team. De verpleging en/f de arts kunnen u naar haar verwijzen, zij kan dan samen met de arts ver de gepaste (thuis)verzrging beslissen. Aanbevelingen Deze aanbevelingen gelden enkel vr de plaatsen waar u bestraald wrdt. Het is niet ndzakelijk de rest van uw lichaam p dezelfde manier te verzrgen. Het is aangewezen nderstaande aanbevelingen k de eerste weken na de behandeling te blijven tepassen tt de huid vlledig hersteld is. Bescherm uw huid tegen bijkmende irritatie, verwndingen en ntstekingen zlang de behandeling duurt en dit tt uw huid vlledig genezen is. Smeer uw huid in met een vchtinbrengende crème (Flamigel krijgt u mee p simulatie). Ok bij jeuk f een erg drge huid kunt u deze crème gebruiken. Het is aan te raden m de crème al vanaf de eerste dag van de bestraling tt maximaal tweemaal per dag aan te brengen p de bestraalde huid. De crème is aangenaam in gebruik, absrbeert snel en verrzaakt geen vetvlekken. Geef de vrkeur aan een duche in plaats van een bad. Als de markeringen vervagen, prbeert u deze best niet zelf terug te tekenen. U cntacteert hiervr de dienst raditherapie waar u behandeld wrdt m een afspraak te maken wanneer een verpleegkundige de lijnen kan bijtekenen. Hud er tevens rekening mee dat deze aantekeningen p de huid k kunnen afgeven p de kleding. Bestraling bij rectale en anale tumren Versie 09-05-2018 2/5
Gebruik liever lauw dan warm water bij het wassen. Warm water maakt de huid namelijk drger. Kies een vchtinbrengende zeep met een neutrale ph. Was u vrzichtig met een zacht washandje, dep zachtjes in plaats van te wrijven. Ok drgen det u best vrzichtig en deppend, hud de huidplien drg. Gebruik geen warmwaterkruik f een elektrisch kussen. Vermijd krabben f wrijven bij een branderig f jeukend gevel. Een kud washandje f een gelkussentje, dat in de kelkast gelegen heeft, kunnen helpen. Wikkel het kude gelkussen in een dek vr u het tegen uw huid plaatst. Vermijd kleding die schuurt f knelt. Lszittende kledij is aan te raden. Draag liefst katenen kleding als deze rechtstreeks in cntact kmt met de bestraalde huid. Uw arts kan u Kamillsan zitbadjes vrschrijven. Gastr-intestinale klachten Dr de bestraling van de darmen in het bekken kan er een ntsteking van het darmslijmvlies ntstaan. Hierdr kunnen patiënten klagen van frequentere en lssere stelgang. Eventueel kan er k slijm- en, zelden, bledbijmenging ptreden. Bvendien kunnen k darmkrampen ptreden en zelfs beperkte misselijkheid indien het veld buiten het bekken kmt. Deze gastr-intestinale last start meestal vanaf de 3 e f 4 e week van de bestraling en kan tt enkele weken na het stppen ervan aanslepen. Aanbevelingen Een dieet zal de diarree niet kunnen den verdwijnen, mdat uw veding niet de rzaak is van de dunnere en/f frequentere stelgang. Bij diarree is het wel van belang een gevarieerde veding te nemen znder strenge beperkingen. Drink vldende, minstens 1,5 liter per dag. Gebruik vldende zut. Geen beperking van vedingsvezels. Bruine pasta, bruin brd, fruit en grenten zijn dus tegestaan in nrmale heveelheden. Neem kleine frequente maaltijden en kauw ged. Vermijd prducten die de darmperistaltiek kunnen verhgen, zals, grte en vetrijke maaltijden, srbitlhudende dranken, kffie, alchl, smmige fruitsrten (.a. pruimen, sinaasappels) en gasvrmende prducten. Uw diëtiste kan u hierver meer advies geven. Urgenitale klachten Dr de beperkte dsis p de blaas kan er k een ntsteking van het blaasslijmvlies ntstaan, zgenaamde radicystitis. Hierdr kunnen patiënten klagen van frequenter plassen, pijn bij het plassen, en verminderde cntrle f cntinentie. Dit is een tijdelijk fenmeen, dat meestal begint vanaf de 2 de f 3 de week van de bestraling maar tt enkele weken na het stppen van de raditherapie kan aanslepen. Bestraling bij rectale en anale tumren Versie 09-05-2018 3/5
Sexualiteit wrdt nvermijdelijk beïnvled dr een dergelijke behandeling. Bespreek dit zeker met uw arts indien u hierver meer infrmatie wenst. Mannen: Dr een dergelijke behandeling kan er tijdelijk vermindering van het libid ptreden. Ok vermindering van ptentie is mgelijk, dr schade aan zenuwen, bledvaten en zwelling van het weefsel rnd de penisbasis. Meestal is dit een tijdelijk fenmeen, al is evt. recuperatie afhankelijk van tal van andere factren (leeftijd, libid, de erectiele functie vr de behandeling, heelkunde vr f na de bestralingen, chemtherapie en andere medicatie, psychlgische factren zals relatie met partner en zelfbeeld, ). De sperma-prducerende cellen in de teelballen zijn erg gevelig aan bestraling, zdat minstens tijdelijke infertiliteit te verwachten is. Indien dit relevant vr u is (u hebt ng kinderwens), bespreekt u dit best vraf met uw arts zdat stappen ndernmen kunnen wrden m deze cellen maximaal te sparen. Vruwen: Dr smmige bestralingen kan het slijmvlies van de vagina ntsteken (zgenaamde vaginitis). Dit uit zich in irritatie, rdheid, zwelling en sms ntstaan er wndjes. De vchtafscheiding kan tijdelijk tenemen. Vaginale penetratie kan pijnlijk zijn. Deze klachten beginnen typisch in de 2 de f 3 de week van de bestralingen en verdwijnen enkele weken na het stppen van de raditherapie. Op langere termijn kan er vaginale drgte ptreden, waarvr evt. een gepast glijmiddel dient vrgeschreven te wrden. De eierstkken (varia) zijn erg gevelig aan bestralingen. Bij een raditherapie p het bekken zullen deze haast nvermijdelijk hun functie verliezen zdat patiënten in de menpauze kmen (geen menstruaties meer, typische vergangs -klachten) en niet langer vruchtbaar zijn. Indien dit vr u relevant is, bespreekt u dit best vraf met uw arts. Indien u reeds pstmenpauzaal bent, verandert er uiteraard niets dr de bestralingen. Late effecten Buiten deze bijwerkingen die tijdens en krt na de bestraling ptreden, hebben stralen k bijwerkingen die pas maanden tt jaren later duidelijk wrden. Deze hebben veel minder de neiging m ver te gaan. U kunt dit zien als een srt van littekenvrming. Blaas: smmige mensen meten wat vaker plassen. Meld dit wel aan uw behandelende arts mdat uitgezcht met wrden f het een gevlg is van de bestraling f dat er een andere rzaak is. Darmen: sms is de ntlasting niet meer zals vreger, maar wat lsser en/f frequenter. Tevens zal er vral in het begin wat slijm bijzijn, en later af en te wat bled. Dit laatste met u wel altijd melden bij uw behandelende arts. Huid: de huid kan wat dnkerder van kleur wrden en het vetweefsel kan wat vaster aanvelen. Elke bestraling brengt een beperkt risic p secundaire tumren in het bestraalde gebied met zich mee. Dit uit zich pas na meerdere jaren en is vral van belang bij jngere persnen. Swies weegt dit theretische risic niet p tegen de ndzaak van behandeling van uw huidige ziekte. Bestraling bij rectale en anale tumren Versie 09-05-2018 4/5
Hebt u ng vragen? Neem dan cntact p met de afdeling Raditherapie van het Iridium Kankernetwerk: - campus Sint-Augustinus 03/443 39 37 - campus AZ Niklaas 03/760 73 86 - campus AZ Klina 03/298 10 00 - campus ZNA Middelheim 03/280 40 36 - campus ZNA Jan Palfijn 03/800 63 50 www.iridiumkankernetwerk.be Deze brchure/flder werd met zrg samengesteld en is zuiver infrmatief van aard. Aangezien de medische wetenschap zeer snel evlueert, kunnen geen garanties wrden gebden m.b.t. de vlledigheid van de inhud van deze brchure/flder. De infrmatie in deze brchure/flder is algemeen van aard en dient te wrden begrepen als aanvulling p de specifieke (mndelinge) infrmatie van de behandelend arts. De medische praktijk is geen exacte wetenschap, zdat een psmming van mgelijke cmplicaties in deze brchure/flder nit vlledig kan zijn. Dr de arts kan geen verbintenis wrden aangegaan ver het uiteindelijke resultaat van de beschreven behandeling. Bestraling bij rectale en anale tumren Versie 09-05-2018 5/5