Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 1: HGW, gedrag kennen en zien 8 oktober 2014 13.30 16.00 uur Berber Klein Liesbeth van Well Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag in de klas 8 oktober 2014 Workshop 1: Gedrag kennen en zien 26 november 2014 Workshop 2: Systematisch kijken & aanpakken volgens PBS 28 januari 2015 Workshop 3: Gedragsstoornissen & aanpakken volgens oa Gordonmethode 19 maart 2015 Workshop 4: Groepsplan gedrag en oplossingsgerichte gesprekken 1
Agenda Workshop 1 1. Opstarten 1.1. Programma en doelen workshop 1.2. Bekend, benieuwd, bewaard 2. Jouw casusleerling 2.1. Door welke bril kijk jij? 3. Ongewenst gedrag nader bekeken 3.1. Gedragsprobleem vs gedragsstoornis 3.2. Externaliserend vs internaliserend 3.3. Gedragsfunctie analyse 4. Escalatieketen 5. Intervisiecarroussel rondom jouw casusleerling 6. Verwerking & afsluiting 7.1. Bekend, benieuwd, bewaard 7.2. Evaluatie. Doel voor deze bijeenkomst Aan het eind van deze bijeenkomst: Heb je inzicht in het continuüm van gedrag (internaliserend versus externaliserend / gedragsprobleem versus gedragsstoornis). Weet je wat een gedragsfunctieanalyse is (GFA) en kan je deze in eenvoudige vorm uitvoeren. Heb je inzicht in de escalatie-keten en weet je hoe gedrag kan escaleren en wat je kan doen om de situatie te de-escaleren. Heb je je verdiept in het gedrag van één specifieke leerling en ga je met gerichte oplossingen voor aanpak naar huis. 2
Handelingsgericht werken: omgaan met ongewenst gedrag Bekend Benieuwd Bewaard Kies een casusleerling Kies een leerling uit je eigen klas of je eigen school, waarbij jij je handelingsmogelijkheden tekort vindt schieten. Neem 5 minuten om op te schrijven hoe de situatie eruit ziet in de klas. Zet vervolgens 1 of 2 kernwoorden uit jouw beschrijving op de één van de flaps. 3
Pedagogische brillen/modellen Kijk eens naar je beschrijving door welke bril kijk jij naar de situatie? Beschrijf je vooral: Het kind De omgeving De interactie Het probleem zit in het kind Medisch model Ziektemodel Het kind heeft een probleem Dat moet gerepareerd of geremediëerd worden Standaard normen HP om het defect/ de stoornis te verhelpen 4
Het probleem in de omgeving Psychodynamisch model Bv. Freud, later Erikson Componenten: Es of Id Ich of Ego Uber-ich of Super-ego Probleemgedrag ontstaat als gevolg van een scheefgroei in de krachtsverhoudingen Aanpak: schokkende gebeurtenissen opnieuw beleven; Herstel van evenwicht tussen verschillende krachten Het probleem in de omgeving Gedragstheoretisch model Alle gedrag is aangeleerd Gedrag wordt veroorzaakt en in stand gehouden door omgevingsfactoren Ook probleemgedrag levert iets op. Alle gedrag kan worden afgeleerd Probleemgedrag ontstaat als gevolg van een leerproces 5
Het probleem in de interactie Transactionele model De interactie tussen het kind en zijn opvoeders staat centraal. Termen en begrippen Afstemming van eisen en verwachtingen Sociaal- emotionele ondersteuning Sensitiviteit en responsiviteit Problemen kunnen ontstaan wanneer de eisen en verwachtingen van de omgeving niet zijn afgestemd op de mogelijkheden van het kind. Door welke bril kijk jij? 6
Continuüm Continuüm Gedragsprobleem: Is altijd een gevolg van complexe interacties tussen de genetische aanleg van de leerling en de ecologische omgeving waarin de leerling opgroeit Gedragsstoornis: Is daarnaast het gevolg van een defect in de aanleg en ontwikkeling van het zenuwstelsel m Continuüm gedragsprobleem - gedragsstoornis Gedrag ligt op een continuüm * Grijs gebied * 7
m Continuüm internaliserend - externaliserend Hoe gaat een kind om met stress en emoties? Te weinig controle externaliserend (denk aan agressie, hyperactiviteit) Overcontrole internaliserend (denk aan angst, depressie) m Continuüm internaliserend - externaliserend Gedrag ligt op een continuüm * Grijs gebied * http://www.leraar24.nl/video/197 8
Functie van gedrag m Waarom doet dit kind zo? Functie van gedrag m Functie van gedrag: - verovering - behoefte aan zintuigelijke input - aandacht van anderen - ontsnapping of vermijding 9
Functie van gedrag m Je vraagt de kinderen het spellingschrift voor zich te nemen en één van de leerlingen weigert dit. Het is niet de eerste keer. De leerling kijkt je uitdagend aan en zoekt medestanders in de klas Functie van gedrag m Marco is gek op gamen. Hij baalt ervan dat hij naar school moet, hij wil zijn spel uitspelen. Gelukkig heeft hij sinds kort een smartphone waar een heleboel leuke games op zitten. Als de juf even niet oplet, pakt Marco zijn mobieltje en speelt hij onder de tafel stiekem spelletjes. 10
Functie van gedrag m http://www.leraar24.nl/video/2731 Functie van gedrag m Bij een uitgebreide GFA (gedragsfunctieanalyse) Voer je observaties uit in de klas Betrek je de leraar, leerling, ouders, etc. Kom je tot een hypothese over de functie van het gedrag Aandachtspunt: wie in de school kan dit uitvoeren? Voorbeeld uitgebreide GFA zie handout 11
Escalatieketen 12
Welke triggers kom je tegen? Bespreek in tweetallen - Welke triggers kun je bedenken? - Wat zijn triggers voor jouw casusleerling? Welke triggers kom je tegen? Mogelijke triggers Onduidelijke gedragsverwachtingen Overgangsmomenten/ verandering in routine De leerling krijgt een correctie Het lukt de leerling niet om een (deel van een) taak te doen Provocatie van klasgenoten 13
Welke triggers kom je tegen? Welke reacties van volwassenen kunnen de escalatie verergeren? Basisovertuigingen: Voorbeelden: Ik ben degene die de regels bepaalt Hier laat ik de leerling niet mee wegkomen Gevolg: -In het moment reageren -Mogelijk niet de meest handige reactie -De leerling plenair toespreken (dan weten de andere leerlingen ook gelijk dat ik dit niet duld) -Dominante houding aannemen, intimideren van de leerling (ik zal wel even laten zien wie hier de baas is) Welke triggers kom je tegen? Welke reacties van volwassenen kunnen de escalatie verergeren? In discussie gaan Machtsstrijd aangaan De leerling voor schut zetten Preken Cynisch reageren De leerling aanraken De leerling vastzetten Stem verheffen of schreeuwen Voor de leerling gaan staan 14
Hoe te de-escaleren? Escalatie is een stadium in de keten van probleemgedrag. Vroeg optreden is de keten doorbreken. Focus op positieve: succeservaringen verkleinen kans op escalatie. Schoolbreed inzetten van procedures. Hoe te de-escaleren? Vier interventiestadia Stadium 1: Voorkomen Stadium 2: Onderbreken Stadium 3: Reageren Stadium 4: Follow up 15
Aanpak bij probleemgedrag Stap 1 Beoordeel de situatie Stap 2 Ga door met de les ( Keep the flow of instruction ) Stap 3 Richt je op de leerling en herhaal de opdracht Stap 4 Verbreek het contact, richt je op anderen en observeer Stap 5 Leg de verantwoordelijkheid voor een beslissing bij de leerling Stap 6 Debrief op een later tijdstip Intervisie-ronde http://www.leraar24.nl/video/197 Bereid in 2 minuten een specifieke omschrijving voor van een situatie die typerend is voor jouw casusleerling. Beschrijf: Gedrag van de leerling ten opzichte van leraar, ten opzichte van zichzelf & ten opzichte van medeleerlingen Wat dit met jezelf doet als leraar (of wat het met leraar doet als je IB er bent) Waar ligt jouw handelingsverlegenheid? 16
Intervisie-ronde Bereid in 2 minuten een specifieke omschrijving voor van een situatie die typerend is voor jouw casusleerling. Gebruik hiervoor het formulier hulpvraag. Intervisie-carroussel Twee rijen: rij A en rij B Ronde 1: Lijn A leest omschrijving voor Lijn B geeft tips hoe hiermee om te gaan (lijn A noteert tips / wat nuttig is) (2 minuten) Ronde 2: Lijn B schuift 1 plek naar rechts: Herhaling van procedure (2 minuten) Ronde 3 Blijven zitten Lijn B leest omschrijving voor Lijn A geeft tips hoe hiermee om te gaan (lijn B noteert tips / wat nuttig is) (2 minuten) Ronde 4 Lijn B schuift 1 plek naar rechts: Herhaling van procedure (2 minuten) Afsluiten met noteren van de opbrengsten: wat kan je gaan toepassen. 17
Afsluiting: Handelingsgericht werken: omgaan met ongewenst gedrag Bekend Benieuwd Bewaard Afsluiting Voor de volgende keer: - Welke signaleringslijsten gebruiken jullie op school? - Neem voorbeelden mee! 18
Afsluiting Wie werkt op een PBS-school? Wie wil een bijdrage leveren aan bijeenkomst 2 over PBS? Wie heeft er ervaring met de Gordonmethode? Wie heeft er ervaring met Rots en Water, Kanjertraining en Taakspel? Wie wil een bijdrage leveren aan bijeenkomst 3 over deze aanpakken? Afsluiting Tot slot: een korte evaluatie 19