1
WELKOM Programma van vandaag 09.30 uur: begrijpen en (h)erkennen (1) 10.30 uur: pauze 10.45 uur: begrijpen en (h)erkennen (2) 12.30 uur: lunch 13.15 uur: van karaktereigenschap naar (probleem)gedrag en alternatieven 15.00 uur: pauze 15.15 uur: praktisch benaderen/jouw dagelijkse praktijk (vragen over casuïstiek) 16.45 uur: afronding 2
WELKOM 1 e indruk Voorstellen: Wie ben je? Wat doe je? Wat zijn je verwachtingen? 3
LEERDOELEN Hooggevoeligheid kunnen herkennen en erkennen, ook als het achter (stress)gedrag zit. In eigen woorden kunnen vertellen wat het wel én niet is. Op de hoogte zijn van wetenschappelijke onderbouwing in grote lijnen en weten waar je mee verder kunt/wilt. Handvatten en tools verwerven om met hooggevoeligheid om te gaan (praktisch). Casuïstiek (door de hele dag heen). 4
LEERDOELEN Door ervaringsgericht te leren. Professioneel uitgangspunt met eventuele persoonlijke ervaring en interesse (ik en de ander). Eigen waarneming vormt de sleutel. Interactief leren, uitwisseling van kennis en ervaring. Door zorg te hebben voor jezelf: grenzen, inbreng, vragen. Door koppeling van wetenschap aan de praktijk. 5
HOOGSENSITIVIWATTES?!?!? Hoogsensitiviteit = Hooggevoeligheid = HSP 6
STELLING #1 Hooggevoeligheid is een stoornis. 7
STELLING #2 Hooggevoeligheid komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen. 8
STELLING #3 Hooggevoelige mensen zijn introvert, stil en verlegen. 9
STELLING #4 Hooggevoelige mensen hebben sterker werkende zintuigen. 10
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Geschiedenis Evolutie; gevoel = overlevingsfunctie HSP als verkenner Industriële revolutie; leefwereld veranderde focus op denken & doen (i.p.v. voelen). Nu: meer prikkels waardoor HSP zichtbaarder wordt: - overprikkeling, stress, verzuim, burn-out 11
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Terminologie Elaine Aron (1996): Highly Sensitive Person In wetenschap: Sensory Processing Sensitivity 12
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Hoogsensitiviteit = (karakter)eigenschap Persoonlijkheidskenmerk Hoogsensitiviteit is één van de facetten die onze persoonlijkheid kleurt, maar ook niet meer dan dat. (Van Hoof, 2016) Van Hoof, E. (2016). Hoogsensitief. Houten: Lannoo Campus 13
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Stabiele karaktertrek Mannen, vrouwen én dieren Van Hoof, E. (2016). Hoogsensitief. Houten: Lannoo Campus. Aron, E. N. (2013). Hoogsensitieve personen, hoe blijf je overeind als de wereld je overweldigt? Utrecht: Bruna Uitgevers B.V.. 14
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Prevalentie 15-20% minderheid maar geen afwijking (of stoornis) Afwijken betekent dat je niet tot de meerderheid hoort. Maar niet tot de meerderheid behoren, betekent nog niet dat je een afwijking hebt. (Van den Daele & T Kindt, 2011) I. van den Daele & L. T Kindt (2011). Mijn kind is hooggevoelig. Tielt: Lannoo. 15
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Aangeboren en erfelijk Al dan niet zichtbaar Uit klinische ervaring weten we dat wanneer iemand hoogsensitief is, één of beide ouder(s) dat ook is/zijn. (Van Hoof, 2016) Herkenbaar in je eigen familie en/of je praktijk/werkveld? Licht, C., et al. (2011). Association between Sensory Processing Sensitivity and the 5-HTTLPR Short/Short Genotype. Biological Psychiatry. Van Hoof, E. (2016). Hoogsensitief. Houten: Lannoo Campus. 16
17
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Hoogsensitiviteit als kracht / voordelig /talenten nb. in veel functies worden kenmerken gevraagd die overeenkomen met hooggevoelige talenten : Oprecht en trouw Aanvoelen/ Creatief (out of the box) meevoelen pro-sociaal 18
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Hoogsensitiviteit voordelig /talenten: Innerlijk weten Intens genieten Details zien Nieuwsgierigheid 19
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Stelling: Hooggevoelige mensen zijn introvert, stil en verlegen. Klopt bij veel mensen (70-80 %) maar niet voor een andere groep binnen de HSP: Hooggevoelig en wilskrachtig kind Zoals we verschillen in de mate waarin we gevoelig zijn, verschillen we ook in de mate waarin we wilskrachtig zijn. Een kind dat in hoge mate wilskrachtig is, wordt ook wel strong-willed genoemd. In de literatuur wordt gesproken over de high sensation seeker (hss) of het extraverte hooggevoelig (oftewel hoogsensitief) kind. (Janneke van Olphen) van Olphen, J. (2017) Het hooggevoelige kind met een sterke wil. Scrivo Media. 20
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Hooggevoeligheid als last: overprikkeling je anders voelen clownesk gedrag 21
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN energieproblemen angst incongruentie 22
HOOGGEVOELIGHEID & Het zichtbare gedrag => (deels) overeenkomstig Onderliggende/oorzaken van gedrag => verschillend Mogelijke verschillen tussen de eigenschap HG en de diagnoses: ADHD, ASS Eigen ervaringen? 23
HOOGGEVOELIGHEID & AD(H)D Overeenkomstig gedrag AD(H)D HSP Onoplettendheid/ concentratieproblemen altijd bij specifieke taak of situatie Hyperactiviteit altijd aanwezig en (bijna) niet zelf te reguleren tijdelijk als gevolg van overprikkeling, zelfregulatie mogelijk/controleerbaar Impulsiviteit doen voordat ze denken denken voordat ze doen Tol, A. (2014). Hoogsensitiviteit professioneel gezien. Amsterdam: Uitgeverij Boom Nelissen. Bergsma, E. (2016). Hoogsensitieve kinderen. Booklight Van Hoof, E. (2016). Hoogsensitief. Houten: Lannoo Campus. 24
HOOGGEVOELIGHEID & ASS Overeenkomstig gedrag Autisme (ASS) HSP Sociale problemen - Empathisch vermogen/ inlevingsvermogen - Non-verbale communicatie Moeite met veranderingen (dwingend karakter) Van geboorte af aan en altijd Niet aanwezig /niet mogelijk Niet kunnen lezen Vanwege centrale coherentieproblemen (overzien het grotere geheel niet) Enkel bij overprikkeling en bij nieuwe/onverwachte gebeurtenissen Wel aanwezig /wel mogelijk Wel kunnen lezen juist sterk Nieuwe informatie heeft tijd nodig om (diep) verwerkt te worden Tol, A. (2014). Hoogsensitiviteit professioneel gezien. Amsterdam: Uitgeverij Boom Nelissen. Bergsma, E. (2016). Hoogsensitieve kinderen. Booklight Van Hoof, E. (2016). Hoogsensitief. Houten: Lannoo Campus. 25
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN filmpje 26
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Diepgaande verwerking van informatie Hoogsensitieve mensen nemen meer waar dan gemiddeld. Zij verwerken informatie uitgebreider en op een dieper niveau. Er is sprake van een gevoeliger centraal zenuwstelsel. (Aron, 2013) niet: betere zintuigen wel: andere verwerking van de prikkels die binnenkomen via je zintuigen Aron, E.N. (2013). Hoogsensitieve personen, hoe blijf je overeind als de wereld je overweldigt? Utrecht: Bruna Uitgevers B.V. 27
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Prikkels van buitenaf - zichtbaar Zintuigen 1. Horen 2. Zien 3. Ruiken 4. Proeven 5. Voelen Bergsma, E. (2016). Hoogsensitieve kinderen. Booklight. Aron, E.N. (2013). Hoogsensitieve personen, hoe blijf je overeind als de wereld je overweldigt? Utrecht: Bruna Uitgevers B. V.. 28
29
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN 6 e zintuig : Intuïtie (innerlijk weten) Je weet gewoon hoe dingen zich zo ontwikkeld hebben of hoe bepaalde zaken zullen uitpakken. Dat is het zesde zintuig. (Aron, 2013) Prikkels (onder water) - onzichtbaar Sfeer Emoties van anderen Stemmingen Aron, E.N. (2013). Hoogsensitieve personen, hoe blijf je overeind als de wereld je overweldigt? Utrecht: Bruna Uitgevers B. V.. 30
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Hooggevoeligheid = diepere informatieverwerking We beschouwen stimulatie gewoonlijk als iets wat van buitenaf komt, maar het kan natuurlijk ook vanuit ons lichaam komen of als herinneringen, fantasieën, gedachten of plannen. (Aron, 2013) Prikkels van buitenaf én prikkels van binnenuit Aron, E.N. (2013). Hoogsensitieve personen, hoe blijf je overeind als de wereld je overweldigt? Utrecht: Bruna Uitgevers B. V.. 31
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Diepgaande verwerking van prikkels; stress Een individu zal het beste presteren, (.), als zijn of haar zenuwstelsel gematigd alert en geprikkeld is. (Aron, 2013) Meer prikkels = sneller hogere mate van stress => overprikkeling Onderprikkeling, onderstress, bore-out extra risico bij m.n. hoogbegaafde mensen (masterclass) Aron, E.N. (2013). Hoogsensitieve personen, hoe blijf je overeind als de wereld je overweldigt? Utrecht: Bruna Uitgevers B. V.. 32
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Diepgaande verwerking, zichtbaar in het brein Dat de hersenen van HSP ers onder de fmri-scanner bij een bepaalde opdracht in meer gebieden oplichten dan die van de niet-hsp ers. Dat noemen we diepgaande verwerking. (van Hoof, 2015) Er is meer activiteit in hersendelen die betrokken zijn bij empathie. (Acevedo & al., 2014) Van Hoof, E. (2015). Professor Elke Van Hoof (VUB) over hoogsensitiviteit: Ik weet wat het is om je anders te voelen Catherine Ongenae. Acevedo et al. (2014). In: Aron, E.N. (2013). Hoogsensitieve personen, hoe blijf je overeind als de wereld je overweldigt? Utrecht: Bruna Uitgevers B.V.. 33
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Gevolgen diepgaande verwerking HSP nemen meer waar, waardoor ze mogelijk efficiënter kunnen werken en minder fouten maken. Door de diepe verwerking hebben hoogsensitieve personen een langere hersteltijd nodig. (Gerstenberg, 2012) Gerstenberg, (2012) in Van Hoof, E. (2016). Hoogsensitief. Houten: Lannoo Campus. Aron, E.N. (2013). Hoogsensitieve personen, hoe blijf je overeind als de wereld je overweldigt? Utrecht: Bruna uitgevers B.V.. 34
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Hoogsensitiviteit voordelig Hoogsensitieve kinderen die ondersteund en gezien werden in hun jeugd, lijken als volwassenen veerkrachtiger te zijn dan mensen die een zelfde jeugd hadden maar niet hoogsensitief zijn. (Pluess en Belsky, 2013; Pluess en Boniwell, 2015). Belsky, 1997a; Belsky 2005; Belsky et al., 2007; Belsky en Pluess, 2009. In: Van Hoof, E. (2016). Hoogsensitief. Houten: Lannoo campus 35
HOOGGEVOELIGHEID SAMENGEVAT In jouw eigen woorden; - Wat is hooggevoeligheid? - En welke woorden of welke manier past bij jou (en je cliënten/omgeving) en ga je gebruiken? 36
HOOGGEVOELIGHEID PITCH Een eigenschap waarmee 15 tot 20% van de bevolking geboren wordt. Er komen meer prikkels binnen, en die informatie wordt ook dieper verwerkt. Upside is dat je met een rijke waarneming, groot associatievermogen, creativiteit, grote empathie en veerkracht gezegend bent. Downside is dat je gevoeliger bent voor overprikkeling en stress. 37
LUNCHPAUZE 38
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Tip: Gebruik trilling mbv metafoor van het bootje 39
HOOGGEVOELIGHEID PRAKTISCH BENADEREN IJsberg theorie Kijk verder achter gedrag 40
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Belastbaarheidsmodel Stressreacties (Gray s theory - Fight Flight Freeze System) Bij iedereen zichtbaar Vechten Vluchten Bevriezen Kortdurend door trauma/stress/schrik Bij Langdurig : burn-out / verzuim / ziekte Gray (1981) in: Van Hoof, E. (2016). Hoogsensitief. Houten: Lannoo Campus. 41
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Belastbaarheidsmodel Schrijf een aantal signalen op die je herkent bij jezelf of bij je casus. Wissel dit uit met een maatje en ga dan samen uitzoeken welke (vroege) signalen hieraan voorafgingen. bv hoofdpijn, daarvoor: spierpijn in mijn nek en daaraan vooraf ging ik me ongemakkelijk voelen Gray (1981) in: Van Hoof, E. (2016). Hoogsensitief. Houten: Lannoo Campus. 42
HOOGGEVOELIGHEID (H)ERKENNEN Belastbaarheidsmodel BEHOEFTE? Gray (1981) in: Van Hoof, E. (2016). Hoogsensitief. Houten: Lannoo Campus. 43
TIPS OVERPRIKKELING Tijdens overprikkeling Herken Haal de persoon uit de situatie Fysieke cool down Laat de persoon ontladen (niet praten of om uitleg vragen!)
TIPS OVERPRIKKELING Stimuleer emotieregulatie Analyseer de situatie Breng eerdere signalen (van naderende overprikkeling) in kaart (belastbaarheidsmodel) Stoplicht/Spanningsmeter + eerste hulp kaart (zowel op het moment zelf als ter voorkoming van)
HOOGGEVOELIGHEID PRAKTISCH BENADEREN Preventief & curatief 3 gouden tips Rust & Pauze (prikkels verminderen & vertragen) Vaak kort i.p.v. soms lang Me-time versus Down-time Eigen handleiding: Hooggevoeligheid als hoofdstuk Herken, erken & deel (trouw aan je zelf/eigen pad gaan lopen!) Ik versterken Stimuleer ik-ontwikkeling/ emotionele stabiliteit /zelf gevoel /congruentie Aron, E.N. (2013). Hoogsensitieve personen, hoe blijf je overeind als de wereld je overweldigt? Utrecht: Bruna Uitgevers B. V.. Van Hoof, E. (2016). Hoogsensitief. Houten: Lannoo Campus. 46
HOOGGEVOELIGHEID en natuur / creativiteit Naar buiten & moodboard 47
AFSLUITING Je ontvangt de komende week een mail met: -Link naar pagina met: -Studiegids -Verslag -Filmpjes en meer - Presentatie - Bronnenlijst - Foto s vd handleiding-flappen Verdere informatie? nabellen en bij vragen achteraf: nodigen we je uit om contact op te nemen! 48
AFSLUITING Verwachtingen gehaald? Feedbackformulier Certificaat De drie boekjes /de posters /kaartjes met kenmerken hg/hb Denk aan je map en je moodboard 49