Van moetivatie naar goesting: Over de motiverende rol van hulpverleners, leerkrachten en ouders

Van moetivatie naar goesting: Over de motiverende rol van hulpverleners, leerkrachten en ouders Prof. Dr. Maarten Vansteenkiste Universiteit Gent Contactadres: Maarten.Vansteenkiste@ugent.be www.psych.rochester.edu/sdt www.vopspsy.ugent.be Copyright 2017

Doelstellingen: deze sessie zou geslaagd zijn als... je een aantal basisinzichten hebt meegekregen rond een motiverende begeleidings en leerkrachtstijl deze sessie aanmoedigt tot verdere reflectie rond de motiverende rol hulpverleners, zorgverstrekkers, & leerkrachten we samen een aantal authentieke voorbeelden kunnen bespreken Copyright 2017

Copyright

Dialoog tussen uzelf en 5-jarig kind Kind: Neen, ik lust geen vis! Moeder: Kom, kom, niet overdrijven, hé. Het is maar een klein stuk. Kind: Ja? Dat is echt een groot stuk, kijk eens! Moeder: Mieke, we gaan niet opnieuw ruzie maken, he. Je hoort je vis op te eten. Als je nu jouw vis niet opeet, dan krijg je straks geen dessert. Kind: Dat is niet eerlijk! Jij probeert mij gewoon te lokken! Jij eet toch ook niet graag rode kool! Moeder: We eten nu vandaag geen rode kool. Het is vis. En je hoeft zo niet te roepen en hier zo n groot probleem van te maken. Je had het al drie keren kunnen opeten! Kind: Ik moet, moet, moet hier altijd van alles doen. Jij wil hier gewoon altijd de baas spelen! (en Mieke loopt weg van tafel) Moeder: Wel, als je geen respect kan tonen voor wat ik klaar maak, dan krijg je ook geen dessert! Copyright 2017

Hoe voelde u zich na dit gesprek als kind? Þ Kind voelt zich niet gehoord, want klacht wordt geminimaliseerd ontkend Þ Moeder en kind praten naast elkaar; de situatie escaleert, want moeder begint te dreigen = kettingreactie Þ Gesprek wordt een strijd, waarbij er verzet bij het kind naar boven komt Copyright 2017

Dialoog tussen hulpverlener en cliënt Stan: Ik vind het toch moeilijk om niet onmiddellijk kwaad te worden. Het lukt mij gewoon niet goed om rustig te blijven als ik die stomme oefeningen moet maken! Hulpverlener: Ik denk nochtans dat je die oefeningen kan. Het is je al gelukt. Je moet geloven in jezelf! Stan: Dat zegt mijn papa ook. Hulpverlener: Maar dat is ook zo. Je zo kwaad maken heeft niet veel zin. Je papa wordt kwaad en die oefeningen moet je toch maken. Je kan je ook niet meer concentreren als je kwaad bent, of wel? Stan: Dat kan wel zijn, maar ik moet mij al zoveel inspannen en papa kan ook eens anders reageren. Hulpverlener: Dat is waar, jij moet niet alleen een inspanning doen. Maar jij kan er voor kiezen om je kwaad te maken en dan loopt de situatie misschien uit de hand of je kan er voor kiezen om rustig te blijven. Stan: Dat is wel waar. Hulpverlener: Weet dat je mama en papa echt blij zullen zijn als je een inspanning doet? Copyright 2017

Hoe voelde u zich na dit gesprek als cliënt? Þ Behandelaar vertoont mix van motivationele strategieën Þ Behandelaar en kind zitten niet 100% op dezelfde golflengte Þ Stan wordt subtiel op plichten gewezen voorwaardelijke aanvaarding Copyright 2017

Dialoog III In de klas: dialoog tussen juf en leerling Þ Gelieve de rol van leerling te nemen Copyright

Dialoog tussen leerling en juf Leerling: Juf, kijk, ik heb nog een boek gevonden over ruimtevaart thuis. Juf: Dat ziet er wel leuk uit. Staat er iets interessant in? Leerling: Ja! Er staat iets in over die planeten waar we gisteren over hebben geleerd. En over waarom de aarde rond is. Kijk, een leuke prent. Juf: Dat lijkt me wel een boeiend boek. Zouden de andere kinderen dit ook leuk vinden? Leerling: Ik denk het wel. Juf: Wel, misschien kan je er twee pagina s uit kopiëren voor de ganse klas en dan kunnen we dit met ons allen eens bekijken. Jij kan aan de andere kinderen uitleggen wat je bijzonder vindt. Wat vind je van dit voorstel? Leerling: Keitof! Wanneer gaan we dit bespreken? Juf: Wel, als we nu eens samen kopijen namen over de middag?

Hoe voelde u zich na dit gesprek als kind? Þ Kind neemt initiatief en wordt hierin door de juf erkend Þ De juf weet het kind verder te betrekken bij de les en geeft blijk van een open houding Þ Het gaat om een echte dialoog, waarbij het enthousiasme van het kind wordt versterkt Copyright

Cruciale ingrediënten van een motiverende aanpak WAT -component Aard van aanbevolen / opgelegde verandering Leerstof - materie HOE -component Stijl van aanbrengen van verandering - leerstof Motiverend overbrengen van correcte kennis Copyright Duurzame verandering

DEEL I Er is niets praktischer dan een goed theoretisch fundament = WAAROM-VRAAG DEEL II De bouwstenen van een motiverende begeleidings- en leerkrachtenstijl = WAT-VRAAG DEEL III Aan de slag! Wat is een alternatief voor de bekeringsdrang van de overijverige hulpverlener / leerkracht? = HOE-VRAAG Copyright

C Anderen begrijpen en steunen mij, ook op momenten dat het minder goed loopt B Copyright Ik maak vooruitgang en word beter in iets Copyright A Ik heb een gevoel van vrijheid in de dingen die ik doe

Hoger welzijn & eigenwaarde Bevrediging van de psychologische basisbehoeften Minder stress, burn-out & weerstand Betere slaapkwaliteit, veerkracht, & vitaliteit Grotere betrokkenheid & leervreugde Vansteenkiste, M., & Ryan, Copyright R. M. (2013). 2016 On psychological growth and vulnerability: Basic psychological need satisfaction and need frustration as an unifying principle. Journal of Psychotherapy Integration, 3, 263-280

Illustratie 1: Loont het om te investeren in de vitamines van leerkrachten? Ordeel zelf Copyright

Autonomie Verbondenheid Competentie Jobtevredenheid.70***.45***.43*** Emotionele uitputting -.64*** -.35*** -.44*** Cynisme -.49*** -.38*** -.42*** Autonome motivatie lesgeven.45***.35***.38*** Copyright

Stelling: Hoe meer een jongere / cliënt gemotiveerd is, hoe beter. 1. Akkoord 2. Niet akkoord 3. Het hangt er van af Copyright

Þ Waarom doe je jou best voor school? Motivatie medewerking in klas omdat mama anders ontgoocheld is omdat ik flink hoor te zijn omdat ik zo sneller iets bijleer omdat ik de stof interessant vind omdat ik dan pas punten verdien omdat ik me schuldig voel als ik het niet zou doen omdat ik de stof zinvol vind omdat ik geboeid ben door de leerstof Straf, beloning, verwachting Schaamte, schuld, zelfwaarde Persoonlijke relevantie, zinvol Geboeidheid, interesse, nieuwsgierigheid Verplichting, druk, stress Moeten of moetivatie Vrijwillig, psychologisch vrij Willen of goesting Copyright 2017

Motivatie regels volgen Straf, beloning, verwachting Schaamte, schuld, zelfwaarde Persoonlijke relevantie, zinvol Geboeidheid, interesse, plezier Þ Waarom volg je de regels in het centrum / op school (bijv., op tijd komen, beleefd zijn, zwijgen, niet spijbelen etc.)? omdat ik anders gestraft word omdat ik me slecht zou voelen als ik het niet deed omdat ik inzie en begrijp dat deze nodig zijn omdat ik ze interessant vind Copyright Proces van aanvaarding = eigenaarschap verwerven

Behoeftebevrediging = motor van autonome en dus duurzame motivatie Hoe evolueert de schoolse motivatie van kinderen?

Stelling: Welk type motivatie komt het meeste voor bij 13-14 jarige adolescenten? 1. Externe druk 2. Interne druk 3. Persoonlijke zinvolheid 4. Nieuwsgierigheid / interesse Copyright

72% scoort (zeer) laag op leervreugde 42% scoort (zeer) hoog op zinvolheid 0.45 0.4 0.35 0.3 0.25 0.2 Plezier Zinvolheid Interne druk Externe druk 0.15 0.1 0.05 0 Zeer laag Laag Ma1g Hoog Zeer hoog Procentuele verdeling motivatiescores leerlingen

Parental Rule Setting.00.39** Internalizing Problems Controlling Parenting.62** Experienced pressures Oppositional defiance Responsiveness -.18.50***.47** Externalizing Problems Van Petegem, S., Soenens, copyright B., Vansteenkiste, 2015 M., & Beyers, W. (2015). Rebels with a cause? Adolescent defiance from the perspective of Reactance Theory and Self-Determination Theory. Child Development, 86, 903-918.

Conclusie #1: De vitaliserende rol van behoeftebevrediging & energieuitputtende rol van behoeftefrustratie Behoeftes = ABC van deze motivatietheorie = voedingsbodem voor ons dagelijks geluk! Behoeftenhuishouding hulpverlener / leerkracht = zelfzorg Copyright

Copyright

Deel 2: De WAT-vraag: Wat zijn de bouwstenen van een motiverende begeleidings- en leerkrachtstijl? Copyright

Autonomieondersteunende vs. controlerende context Autonomie Relationele steun vs. afwijzing VerBondenheid Structurerende vs. Chaotische context Competentie copyright

Autonomieondersteuning: Algemene beschrijving Stijl Autonomieondersteunende stijl Vertrekpunt Belevingswereld persoon: Voorstellen, gevoelens, interesses Grondhouding Nieuwsgierigheid, openheid, flexibiliteit Aansluiting zoeken bij psychologische behoeftes Afstemmen op belevingswereld Gevoel bij persoon Copyright Ik mag mijzelf zijn - Autonomie

Maar. wat te denken van de reactie van de volgende leerkracht over het geven van inspraak? Copyright

Stelling: Ik kan mij terugvinden in de uitspraak van deze leerkracht. 1. Akkoord 2. Niet akkoord 3. Deels akkoord, deels niet akkoord

Protesterende leerkracht:

Maar. resulteert autonomieondersteuning per definitie in grenzeloze vrijheid waarin jongeren een ongeleid projectiel worden? Neen! Copyright

Autonomie-ondersteuning betekent niet dat (Reeve, 2006; Jang, Reeve, & Deci, 2010) ouders, hulpverleners of leerkrachten geen regels en normen kunnen stellen of verwachtingen mogen communiceren en jongeren onbeperkte vrijheid genieten = permissieve omgeving Structuur = grenzen & duidelijkheid Gebrek aan structuur = chaos Autonomie-ondersteunende omgevingen Controlerende omgevingen Soenens, B., & Vansteenkiste, M. (2010). A theoretical upgrade of the concept of parental psychological control: Proposing new insights on the basis of Self-Determination Theory. Developmental Review, 30, 74-99.

Structuur: Algemene beschrijving Stijl Vertrekpunt Structuur Kwaliteiten & vaardigheden van de persoon Grondhouding Procesfocus, zelfontplooiing, vertrouwen Aansluiting zoeken bij psychologische behoeftes Afstemmen op ontwikkelingsniveau persoon Gevoel bij de persoon Ik word beter in X - competentie

Illustratie 3: Acceptatie en eigenaarschap van grenzen Vansteenkiste, M., Soenens, B., Van Petegem, S., & Duriez, B. (2014). Longitudinal associations between adolescent perceived degree and style of parental prohibition and internalization and defiance. Developmental Psychology, 50, 229-236.

Autonomieondersteunend verbieden Eigenaarschap grens Probleemgedrag Controlerend verbieden Verzet tegen grens Vansteenkiste, M., Soenens, B., Van Petegem, S., & Duriez, B. (2014). Longitudinal associations between adolescent perceived degree and style of parental prohibition and internalization and defiance. Developmental Psychology, 50, 229-236.

Deel 3 De HOE-vraag: Wat is het alternatief voor de bekeringsdrang van de overijverige hulpverlener? Copyright

- Wat? ØBekeringsdrang = tendens om anderen te bekeren tot verandering - Hoe zie je dit? Een te grote bekeringsdrang blijkt als Ø je dwingende taal hanteert Ø je als hulpverlener alle argumenten uit de kast haalt om de cliënt te overtuigen Ø... je signalen van weerstand negeert, waardoor je olie op het vuur gooit. Ø je erg actiegericht en resultaatgericht bent. Copyright

Heb je een behoefteondersteunend alternatief? Copyright

Aanbeveling 1: Probeer uitnodigend i.p.v. dwingend te communiceren Vansteenkiste, M., Simons, J., Lens, W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child Development, 76, 483-501.

Illustratie 4: Uitnodigende en dwingende taal bij lagere school kinderen Copyright

Procedure Deelnemers: 80 5 de & 6 de studiejaar obese kindeneren (11-12 year) (adjusted BMI > 182%) Taak: tekst lezen over klavertje vier (30 min.) Setting: real-life setting = tijdens normale klasuren Instructies Vansteenkiste, M., Simons, J., Lens, W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child Development, 76, 483-501.

Deze tekst die we je vragen te lezen, vertelt je iets meer over eetgewoontes die je kan aanleren. Door iedere dag een stukje uit elk blaadje Voorbeeld: van het klavertje Veld-experiment vier te eten, kan je proberen om wat op je voeding te letten. Onderzoekers zeggen immers dat kinderen die iedere dag een stuk uit elk blaadje van het klavertje vier eten vaak denken dat hun gezondheid, als ze 16-17 jaar oud zijn, beter zal zijn; kinderen denken ook vaak dat ze dan fitter zullen blijven. Bovendien denken vele kinderen dat ze op die manier ook actiever zullen blijven. Om zich beter te voelen over hun gezondheid en conditie volgen vele kinderen dan het klavertje vier door bijvoorbeeld fruit, yoghurt en groenten te eten in plaats van te snoepen of frisdrank (bvb. cola, fanta, ice-tea enz.) te drinken. Vele kinderen volgen dus het klavertje vier omdat ze zich schuldig zouden voelen indien ze ziek en ongezond zouden worden door hun eigen schuld, of niet langer fit en actief blijven door hun eigen fout. Het is dus voor je eigen goed dat we je vragen om deze tekst over het klavertje vier aandachtig te lezen. Copyright

De tekst die we je vragen te lezen, vertelt iets je meer over de eetgewoontes die je kan aanleren. Onderzoekers zeggen dat kinderen aandacht kunnen besteden aan hun voeding door bijvoorbeeld iedere dag één stukje uit elk blaadje van het klavertje vier te eten. Op die manier blijf je later, als je 16-17 jaar oud bent, immers kerngezond en fit. Bovendien kan je op die manier ook actief en in goede conditie blijven (je kan bijvoorbeeld lang blijven bewegen en sporten). Kerngezond en actief blijven kunnen voor jou goede redenen zijn om te proberen om het klavertje vier na te leven door bijvoorbeeld fruit, yoghurt en groenten te eten in plaats van te snoepen of frisdrank (bvb. cola, fanta, ice-tea, enz.) te drinken. Omdat je erdoor gezond blijft, kan je dus proberen om het klavertje vier dagelijks op te volgen. Maar ook als je actief en fit wil blijven, zodat je lang kan blijven doorgaan als je moet bewegen en sporten, kan je ook beslissen om het klavertje vier te volgen. Omwille van deze reden kan het dus belangrijk zijn om deze tekst over het klavertje vier aandachtig te lezen. Copyright

8,5 8 7,5 7 6,5 6 oppervlakkig leren diepgaand leren 5,5 5 4,5 4 Autonomieondersteunend Intern controlerend Vansteenkiste, M., Simons, J., Lens, W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child Development, 76, 483-501.

Uitnodigende taal (Be)vragen Kunnen Voorstellen Willen Proberen Dwingende taal Bevelen Moeten Horen Verwachten Dreigen Copyright

Illustratie 5 De cruciale rol van autonomieondersteunende taal blijkt in het bijzonder bij het geven van feedback! Mabbe, E., Soenens, B., De Muynck, G.-J., & Vansteenkiste, M. (2017). The impact of valence of feedback and style of communication on intrinsic motivation in middle childhood: Experimental evidence and generalization across individual differences. Manuscript submitted for publication.

4,8 4,6 4,4 Autonomieondersteunende taal = buffer tegen dalend plezier bij kritiek 4,2 4 3,8 Autonomieondersteunende taal Dwingende taal 3,6 3,4 3,2 3 Positieve feedback Negatieve feedback Mabbe, E., Soenens, B., De Muynck, G.-J., & Vansteenkiste, M. (2017). The impact of valence of feedback and style of communication on intrinsic motivation in middle childhood: Experimental evidence and generalization across individual differences. Manuscript submitted for publication.

Aanbeveling 2: Probeer gedragsverandering te onderbouwen met voor de cliënt / leerling zinvolle argumenten. Copyright

Via duiding kunnen we anderen bewegen tot meer vrijwillige verandering, omdat de verandering meer wordt aanvaard. ÞMaar wat te denken van de volgende dialoog? Copyright

Dialoog tussen dokter en patiënt Patiënt: Stoppen met roken zou ik toch moeilijk vinden. Dokter: Dat zou nochtans goed zijn. Je gezondheid zal er zienderogen op vooruit gaan. Patiënt: Dat zegt iedereen. Dokter: Maar dat is ook zo. Je ademhaling verbetert, je herwint je smaak en de kans op longkanker daalt. Patiënt: Dat kan wel zijn, maar ik leef maar één keer, he. Dokter: Wel, net daarom moet je stoppen met roken. Patiënt: We zien wel. Dokter: Ik kan het je alleen maar nog een keer benadrukken. Als dokter kan ik niets meer doen. Jij moet zelf verantwoordelijkheid nemen voor je gedrag. Copyright

Duiding kan best aan de volgende voorwaarden voldoen: 1) Persoonlijk zinvol ó paraplutechniek vb. Aansluiten bij ervaren probleem door jongere vb. Aansluiten bij actualiteit & leefwereld jongeren 2) Nieuwe informatie ó vanzelfsprekend 3) Timing = aanvullende informatie na bevraging ó zelf leiding nemen Copyright

Wil je niet als een prekende en zeurende pater overkomen, probeer dus een probleembesef bij jongeren te ontlokken en aanvullend voor hen zinvolle argumenten voor verandering te geven. Copyright

Aanbeveling 3: Probeer een weerspanning persoon anders te bekijken Weerstand = interessant veeleer dan irritant! Probeer met weerstand mee te veren ó overtuigen, trekken & sleuren! Copyright

Kind: Neen, ik lust geen vis! Moeder: Je vindt het niet lekker. Kind: Neen, bwèkes, er zitten graten in en ik kies nu eens zelf wat ik eet. Ik moet hier altijd eten wat jij klaar maakt! Moeder: Je bent kwaad op mij. Kind: Ja, ik kan hier nooit kiezen wat ik mag eten. Moeder: : Het is waar dat ik vaak kies wat we eten. Wat als we het nu eens samen zouden opeten? Jij kan zelf op mijn bord opscheppen wat je niet lust, maar ik stel wel voor dat je een stuk van de vis proeft. Je kan toch niet weten of de vis lekker is als je hem niet geproefd hebt? Wat denk je? Kind: Oké, dan! Copyright

Hoe te reageren? Drie strategieën 1) Aandachtig luisteren is zeer cruciaal! 2) Valideer / erken het perspectief van het kind 3) Toon zelf interesse en probeer nieuwsgierig te zijn Copyright

Aanbeveling 4: Probeer geduldig te zijn en keuze aan te bieden Copyright

Probeer de gewenste hoeveelheid OPTIEKEUZE aan te bieden - Vb. 1: keuze tussen verschillende soorten (huiswerk)opdrachten - Vb. 2: meebepalen van thema waarrond je werkt - Vb. 3: meebepalen van werkpunten

Copyright

Beleefd Plezier aan Activiteit in Functie van Aantal Opties 6 5 4 3 2 1 0 2 opties 3 opties 4 opties 5 opties 6 opties 7 opties

Van optie- naar actiekeuze OPTIE KEUZE wat te doen ACTIE KEUZE hoe en wanneer het te doen Toetskalender ó onaangekondigde toetsen Medium om opdracht te brengen Route om tot oplossing te komen copyright

Actiekeuze is vaak een nuttige hefboom om met weerspannige personen om te gaan! Weerspannige personen zijn niet per definitie onwillig om opgedragen activiteiten uit te voeren, ze willen ze anders aanpakken Copyright 2017

- Ander moment => timing van de vraag! vb. «Ik wil wel lastige oefeningen maken, maar niet onmiddellijk» - Andere volgorde vb. «Ik wil wel oefeningen maken, maar niet met deze beginnen» - Andere manier => andere oefenwijze vb. «Ik wil wel oefenen maar op een andere manier» - Andere hoeveelheid => te veel (belastend) / weinig = ritme vertragen / versnellen vb. «Ik wil wel oefeningen doen, maar niet zo veel / weinig» Copyright 2017

Nieuwsgierige exploratie van obstakels is cruciaal om dan gepaste actiekeuzes aan te bieden!

Er rest nog enige weerstand! Illustratie 6: Keuze om weerstand te ontmijnen of zelfs te voorkomen Domingez, R. M., Gamiz, F., Gil, M., Moreno, H., Zamora, R. M., Gallo, M., & de Brugada, I. (2013). Providing choice increases children s vegetable intake. Food Quality and Preference, 30, 108-113.

Keuzeconditie 1 Keuzeconditie 2 Gebrek aan keuze Vandaag hebben we courgetten of boontjes. Je kan kiezen welke groente je wil eten Vandaag hebben we courgetten en boontjes. Je krijgt beide groentjes op je bord en je kan kiezen wat je zelf wil eten Vandaag hebben we courgetten / boontjes voor lunch.

Domingez, R. M., Gamiz, F., Gil, M., Moreno, H., Zamora, R. M., Gallo, M., & de Brugada, I. (2013). Providing choice increases children s vegetable intake. Food Quality and Preference, 30, 108-113.

Copyright Alles op een rij

Copyright