Verstandelijke beperking (h)erkennen Impulsdag Middelengebruik Antwerpen www.konekt.be 26 april 2018 Evelien Neirynck Raak uit de knoop Verbind vanuit je passie Werk vanuit je talent Maak de wereld inclusief Evelien.neirynck@konekt.be 1
Wat kunnen jullie verwachten? 1. Wat is een verstandelijke beperking? Handvaten om de eigenheid van personen met een verstandelijke beperking te herkennen Tips om aan te sluiten bij de emotionele ontwikkeling van je cliënt Tips om je begeleiding beter af te stemmen op personen met een verstandelijke beperking Welke woorden komen er bij je op als je de term verstandelijke beperking hoort? Op welke manier kom jij in contact met personen met een verstandelijke beperking? Complexe samenleving DSM-V Problemen op het gebied van intellectueel functioneren Problemen op het gebied van adaptief functioneren Start in de vroege ontwikkeling van de persoon Op alle levensdomeinen 2
Intellectueel functioneren Adaptief functioneren Aanpassingsvaardigheden zijn beperkt Conceptueel: agendabeheer, plannen, begrijpend lezen, probleemoplossend vermogen Sociaal: moeite met overgangen, weinig inzicht in sociale interactie, rigide denken, sociaal wenselijk gedrag, moeilijk nee zeggen Praktisch: moeite om gevaarlijke situaties in te schatten, beïnvloedbaar, onrealistische inschattingen, weinig doorzettingsvermogen bij falen Sociaal kwetsbare mensen Ontwikkelingsprofiel Levenslange conditie Moeizaam leven Ziekte of ongeval ACE Achterstandsituatie 3
2. Emotionele ontwikkeling Emotionele ontwikkeling: 5 fasen Kunnen aankunnen Gedrag van cliënt leren begrijpen Wat heeft de cliënt nu nodig? Anton Dõsen Schaal voor EO: SEO-R2 Elke fase heeft typische kenmerken Elke fase leert ons iets over de band HV cliënt Wij- gevoel: veel nabijheid van veilige anderen Ik- gevoel: veilige andere loslaten, een eigen identiteit ontwikkelen Dynamisch: Verschil in situatie Ontwikkeling met ups & downs Emotionele ontwikkeling: relatie Kapstok voor afstand/nabijheid Welke behoefte aan nabijheid is er voor de cliënt Hoe nabijheid vorm geven? Hoe eraan tegemoet komen? Wanneer en hoe afstand inbouwen? Wat kan jij doen om de nodige afstand in te bouwen Wat betekent dit voor relaties met anderen? : Emotionele ontwikkeling: 5 fasen 1. Adaptatiefase of aanpassingsfase 2. Eerste socialisatie of hechtingsfase 3. Eerste individuatie of koppigheidsfase 4. Identificatiefase 5. Realiteitsbewustwordingsfase 4
Fase 1: Het wij-gevoel Adaptatiefase Fase 1: Het wij-gevoel Adaptatiefase 0 6 maanden: afwisseling evenwicht/ onevenwicht Verwerken van prikkels aanpassen aan omgeving Overstuur, in zichzelf gekeerd Sturen en overnemen evenwicht Basisveiligheid bieden (details) Samen zijn is belangrijk: contact maken Regelmaat in (in)activiteit Structuur van ruimte, tijd, personen Emotioneel neutraal: geen confrontatie met gedrag Begrenzen door overnemen, lichamelijke nabijheid Fase 2: Het wij-gevoel Eerste socialisatiefase of hechtingsfase Fase 2: Het wij-gevoel Eerste socialisatiefase of hechtingsfase Beeld je in dat er iemand aanbelt en zegt: Goedemorgen, ik kom je helpen. Je kent mij niet, maar vertrouw mij maar. Die persoon gaat binnen en begint het huis schoon te maken en zet alles op een verkeerde plaats terug, kookt iets voor jou wat jij niet lust en s avonds komt hij veel te dicht bij jou in de zetel zitten om samen naar de film te kijken. 6 18 maanden: vertrouwen vs. wantrouwen Emotionele beschikbaarheid Egocentrisch denken en voelen 5
Fase 2: Het wij-gevoel Eerste socialisatiefase of hechtingsfase Fase 3: Overgang van wij-gevoel naar ik-gevoel Eerste individuatie- of koppigheidsfase Te-betrouwen-relatie voor emotioneel bijtanken Samen onderweg zijn, relatie bevestigen Individuele benadering: nabijheid en begrenzing Rustig en stevig handelen Begrenzen door overnemen, uit situatie halen Afstand helpen overbruggen door creatieve trucjes Vertrouwen geven en doorgeven Beeld je in dat je bij de bakker komt voor een wit brood. De bakker geeft je, nog voor je iets gevraagd hebt, een bruin brood en zegt: Dit lijkt me een goed brood voor u. Je zegt dat je liever een bruin brood wil maar de bakker zegt: Nee hoor, ik geef je een bruin brood. Dat is beter. Na 15 minuten discussie verlaat je de bakkerij met een bruin brood. Fase 3: Overgang van wij-gevoel naar ik-gevoel Eerste individuatie- of koppigheidsfase Fase 3: Overgang van wij-gevoel naar ik-gevoel Eerste individuatie- of koppigheidsfase 18 maand 3 jaar: eigen identiteit ontwikkelen Nood aan bewegingsruimte: zelf kiezen, zelf doen >< nood begeleiding van op een afstand Overschatting frustratie Geen intern geweten, nog niet verplaatsen in de ander Diplomatie en onderhandeling (+ afleiden, overnemen) Ruimte geven om te leren, met vallen en opstaan Succeservaringen Veilige terugvalbasis: nabijheid op afstand Heldere verwachtingen, duidelijke regels en consequenties Verwacht grensoverschrijdingen kans bieden tot herstel 6
Fase 4: Het ik-gevoel Identificatiefase Fase 4: Het ik-gevoel Identificatiefase Beeld je in dat je denkt dat je voorrang hebt in het verkeer maar heel hard moet remmen omdat een andere persoon dat ook denkt. Je maakt je heel erg druk en begint te schelden op die andere persoon. Maar je vriend die bij jou in de wagen zit legt je uit dat je niet helemaal gelijk hebt. Door erover te praten met die vriend zie je dat zelf ook in. 3 tot 7 jaar: zelf ondernemen >< geremd zijn Toenemend besef van regels Rolmodellen Initiatief naar anderen Egocentrisch Veelal impulsief Fantasie = werkelijkheid Fase 4: Het ik-gevoel Identificatiefase Nabijheid zonder betutteling (afstandsbediening) Continu corrigeren van gedrag (uitleg realiteitszin) Initiatief stimuleren, verantwoordelijkheidszin Beroep doen op talenten succeservaringen Gewenst gedrag voordoen (rolmodel) Impulsiviteit afleiding Groepsgerichte benadering Veilige terugvalbasis Fase 5: Het ik-gevoel Realiteitsbewustwordingsfase Beeld je in dat je op reis gaat naar een ver land, met een groep mensen die je nog nooit eerder ontmoette: alles is er nieuw en anders. Spannend, leuk en boeiend, en je bent blij met al die nieuwe ervaringen. Maar je bent ook blij als je s avonds naar huis kan bellen om te vertellen over je ervaringen en nog blijer als je na 3 weken weer in je vertrouwde omgeving bent. Bij de mensen die je echt goed kent. 7
Fase 5: Het ik-gevoel Realiteitsbewustwordingsfase 7 tot 12 jaar: zelfvertrouwen vs. Minderwaardigheid Onderscheid wensen, fantasie, realiteit Nadenken over zichzelf en anderen Rekening houden met anderen Ruimere wereld Fase 5: Het ik-gevoel Realiteitsbewustwordingsfase Ondersteunend en inzichtgevend Stimuleren van zelfstandigheid en zelfvertrouwen Vastlopen in relaties met anderen: hoe komt dit? Onderhandelen (evenwaardige partner) Positieve leerervaringen Interpretaties: helpen nuanceren 3. Ondersteuning aanpassen Communicatie - Geringe woordenschat - Onthouden en verwerken van verbale info is moeilijk Taalgebruik vereenvoudigen Nagaan hoe de PmeVB het begrijpt Visuele ondersteuning Manier zoeken om afspraken vast te leggen 8
Communicatie Houding Wat doen wij als we merken dat anderen ons niet begrijpen? Harder praten Uitleggen (meer taal) Voorbeelden geven NIET DOEN! Consequent en duidelijk in je gedrag Wees duidelijk in wat je verwacht Persoon serieus nemen (bijv. geen kinderlijke aanpak) Betrokken (>< laten meeslepen) Stappenplan bij ingewikkelde opdrachten Alternatieven voor gedrag, dingen voortonen Herhaling Mensvisie Bronnen Oplossingsgericht werken Appreciative inquiry Focus op talenten Moonen, X., Boeschoten, J., Wissink, I. (2018). LVB, daar kun je wat mee. Landelijk kenniscentrum LVB, geraadpleegd via https://www.kenniscentrumlvb.nl/kennisdelen/publicaties/product/download/file_id-47 Morisse, F., & Došen, A. (2017). SEO-R2: Schaal voor emotionele ontwikkeling bij mensen met een verstandelijke beperking-revised. Maklu. Vignero, G. (2015). De draad tussen ouder en kind. Voor een gewone en buitengewone opvoeding. Antwerpen, Garant. 9
Bronnen Van inschatten van emotionele ontwikkeling naar ondersteuning: De juiste vraag? Reflectievragen. https://www.kennisplein.be/pages/van-inschatten-van- emotionele-ontwikkeling-naar-ondersteuning- Reflectievragen-.aspx Website SEN-SEO: https://kenniskringen.kennisplein.be/senseo/sitepages/i ntroductiepagina.aspx 10