Diagnostiek en behandeling bij taal- en gedragsproblemen Dr. John van Daal Klinisch psycholoog/ psychotherapeut Inhoud lezing Taalproblemen Gedragsproblemen Comorbiditeit Ontwikkelingsdynamiek Signalering Behandeling Discussie 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 2 Specific Language Impairment (Stark & Tallal, 1981) Ernstige Spraak/taalmoeilijkheden (ESM) Taalproblemen niet verklaarbaar door: 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 3 1
Subtypen taalproblemen Klankwaarneming Lexicon (begrip & productie) Grammatica (begrip & productie) Spraakproductie Pragmatiek 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 4 Gedrag: kinder & jeugd psychiatrie DSM IV & Zorglijnen: Gedragstoornissen, hechtingsstoornissen Angst, depressie, PTSS, fobieën, dwang ADHD & Autisme Psychotische stoornissen Eetstoornissen Verslaving Infants, DC 0-3, Regulatiestoornissen Persoonlijkheidsstoornissen 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 5 Theoretisch kader Omgeving Waarneembaar gedrag Neuropsychologie Neurofysiologie ASS / ADHD / Depressie Executief Theory of mind Vertraagd EEG SLI / ESM Auditieve verwerking en geheugen Slaap-EEG (LKS) Neuroanatomie Genen Frontaal Spiegelneuronen Temporaal Broca 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 6 2
Gedrag en taal: Comorbiditeit, differentiaal, secundair Dyspraxie Schizophrenie Depressie ADHD Autisme OCD Angst Randy Ross, M.D. 2001 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 7 Overlap tussen taalstoornissen, sociaal taalgebruik en interesses Language Structure social use of language Specific Language impairment PLI (Semantic Pragmatic Disorder) Autistic Disorder Asperger s disorder Interests Bishop, D., & Leonard, L. (2000). Speech and language impairments in children. Psychology Press. 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 8 Overlap ADHD / SLI Onoplettend Hyperactief Impuslief Geheugen Instrueerbaarheid Planning & organisatie Taalbegrip Taalproductie 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 9 3
ADHD SLI/PLI Gedragstoornis Overlap ASS / SLI Achterstand in taalontwikkeling en sociale vaardigheden autisme Stereotiep gedrag & beperkte interesses OCD Tourette syndroom Eetstoornissen 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 10 Recent onderzoek in Nederland 40 % ernstige klinische gedragsproblemen Teruggetrokken gedrag Somatische klachten Agressief gedrag Relaties taal en gedrag: Sociale problemen met alle factoren Concentratieproblemen bij 3 taalfactoren (excl. spraak) Daal van, J., Verhoeven, L., & Balkom van, H. (2007). Behaviour problems in children with language impairment. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 48:11, pp 1139 1147. 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 11 Taalsubtypen en gedrag Tabel: Correlaties gedrag en taal Terug lichaam Angst sociaal Denkpro bleem aandacht delinquent agressie TOT INT EXT Syntactical proficiency Semantic proficiency Speech production -.11 -.34 -.19 -.24 -.02 -.18.04 -.09 -.17 -.22 -.10 -.26 -.42 -.55 -.23 -.49 -.20 -.26 -.01 -.40 -.44 -.49 -.16 -.53.02.02.11 -.25 -.11 -.12 -.10 -.20 -.26 -.36 -.14 -.40 -.15 -.34 -.12 -.28.10 -.11.08 -.21 Phonological processing sociaal -.42 -.55 -.23 -.49 aandacht -.44 -.49 -.16 -.53 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 12 4
Overlap SLI en gedrag Gedragsproblemen als gevolg van de taalspraakproblemen Taalspraakproblemen en gedragsproblemen door onderliggend neuro-pediatrische stoornis 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 13 Ontwikkeling van taal en gedrag Ernst Gedrag Taal Leeftijd 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 14 Taal en gedrag: literatuur Baker and Cantwell, 1987 Gedragsstoornis (SLI) 50% Algemene Populatie 5-7% Rutter & Yule, 1970 Anti-sociaal Gedrag (Leesproblemen) 24% 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 15 5
Taal en gedrag: literatuur 2 Love & Thompson, 1988 ADHD (SLI) 75% Algemene Populatie 3-5% Willcutt & Pennington, 2000 Willcutt & Pennington, 2000 Depressie (Meisjes, leesproblemen) 21% Depressie (Jongens, leesproblemen) 11% Algemene Populatie.34-2.53% Algemene populatie.34-2.53% 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 16 Taal en gedrag: literatuur 3 Clegg J., Hollis C., Mawhood L., & Rutter M. (2005). Developmental language disorders, a follow-up in later adult life. Cognitive, language and psychosocial outcomes. Journal of Child Psychology & Psychiatry & Allied Disciplines, 46, 128-49. 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 17 Ontwikkelingsmodel voor Pathologie Genetische Bio-Fysische Psycho-Sociale Socio-Culturele Tijdstip Duur Intensiteit Individu in Ontwikkeling 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 18 6
Signalering Gedrag & hulpverleningsketen Ouders Peuterspeelzaal Basisschool Logopedist Schoolbegeleidingsdienst Audiologisch centrum Expertisecentrum Onderwijs & Zorg 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 19 Signalering gedrag: instrumenten Observatie DSM- IV criteria Vragenlijsten ouders en leerkrachten: CBCL VISK Vragenlijsten individueel NPV-J Kinder-depressievragenlijst Persoonlijkheidsonderzoek 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 20 Signalering: afwijking van verwachting Ouders: stagnering algehele ontwikkeling; pedagogische onvermogen School: Stagnering leerontwikkeling (o.a. lezen), pedagogisch onvermogen Behandelaars, o.a. logopedist: stagneren van behandeling 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 21 7
Risico op gedragsproblemen Stagnerende neuropediatrische ontwikkeling Traumatische ervaringen Perinatale problematiek Genetische syndromen Familiaire leerproblemen, o.a. dyslexie Familiaire psychiatrische problemen 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 22 Behandeling VROEGTIJDIG! Behandeling van taalproblemen Behandeling van leerproblemen Neuropsychologische training, o.a. auditieve waarneming & geheugen, executief Ouderbegeleiding (Groeps)-psychotherapie Medicatie Arbeidstraining 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 23 Behandeling 2 Ondersteuning (handicapmodel): Visualisatie Structurering Ontwikkelingsgericht Hechting Individuatie Separatie 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 24 8
Behandeling: angst & depressie Individuele kindertherapie, met o.a. Psycho-educatie kind, ouders, leerkracht Activiteitendosering Ontspanning, kunstzinnige therapie (creatief, muziek, PMT) Ontwikkelen sterke punten Medicatie Graduele exposure Rollenspel 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 25 Behandeling: ADHD & ASS Psycho educatie Gedragstherapie Omgevingsmanagement Medicatie Protocollaire behandelingen O.a. Remweg Ik ben speciaal Zie ook: www.kenniscentrum-kjp.nl 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 26 Rol gedragswetenschappers Beeldvorming gedragsprobleem Overzicht ontwikkelingsverloop, fasering Inschakelen deskundigheid: Neuropsycholoog: specialistische batterij Kinderneuroloog: o.a. MRI Kinderarts: o.a. medicatie Kinder- & jeugdpsychiatrie: ADHD, ASS, angst & stemming Één kind - één plan 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 27 9
Waarschuwing: Overfocus op taalproblemen blinde vlek gedrag?? 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 28 Toekomst Nauwe samenwerking tussen expertisecentra taal en kinder- en jeugdpsychiatrie?! Volgen van ontwikkeling van kinderenen jeugdigen met SLI 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 29 Aanbevolen literatuur Beitchman, J.H., Wilson, B., Brownlie, E.B., Walters, H., Inglis, A., & Lancee, W. (1996). Long-term consistency in speech/language profiles: II. Behavioral, emotional, and social outcomes. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 35, 815-825. Bishop, D.V.M. (1998). Development of the children's communication checklist (CCC): A method for assessing qualitative aspects of communication impairment in children. Journal of Child Psychology & Psychiatry, 39, 879-891. Clegg J, Hollis C, Mawhood L, Rutter M. Developmental language disorders--a follow-up in later adult life. Cognitive, language and psychosocial outcomes. Journal of Child Psychology & Psychiatry & Allied Disciplines 2005;46:128-49. Reed, V. A. (2005). Introduction to children with language disorders (3 rd ed.). Boston, MA: Pearson Allyn & Bacon. Willinger, U., Brunner, E., Diendorfer-Radner, G., Sams, J., Sirsch, U., & Eisenwort, B. (2003). Behaviour in children with language development disorders. Canadian Journal of Psychiatry, 48, 607-614. 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 30 10
Dank voor uw aandacht! DISCUSSIE! jvandaal@ggznml.nl 15-3-2009 Taal en gedrag: de kip of het ei 31 11