Negatieve effecten van dooizout op bomen en planten Tom Joye - Inverde Zout? Met zout wordt doorgaans keukenzout (NaCl) bedoeld, maar de zouten zijn een grote groep scheikundige verbindingen De problemen voor planten (en bij uitbreiding bomen) worden vooral veroorzaakt door chloride (te vinden in wegenzouten NaCl en CaCl 2 ) Natuurlijke zoutbronnen zijn: zoute wind (aan zee), zout grondwater, zout oppervlaktewater weinig relevant voor straatbomen in Limburg Menselijke zoutbronnen: spatzout Rechtstreeks bij onaangepaste strooibreedte Door het verwaaien van droog gestrooid zout Als nevel van opspattend zout smeltwater (zoute nevel of zoutspray) afhankelijk van type verharding en rijsnelheid Op fluisterasfalt nog nauwelijks opspattend zout door verkeer 1
Spatzout Menselijke zoutbronnen: smeltwater Smeltwater stroomt van de weg af, in principe naar riool Vaak infiltratie in de groeiplaats van bomen (afkoppeling van regenwater), waardoor grote hoeveelheden zout in de grond terecht komen en in het voorjaar opgenomen worden Regen in voorjaar en zomer zorgt normaal voor een sterke uitspoeling en verdunning (zeker in zandbodems) Opeenvolging van winters met veel zout en droge voorjaren of zomers zijn zeer nefast Zout zand Menselijke zoutbronnen Zout (haven)slib Zoutschade op markten (bv. afvalwater van viskraam) Op hopen geveegde zoute sneeuw (bv. op pleinen) 2
Gevolgen van zout Nadelige effecten op de bodem Nadelige effecten op de boom Nadelige effecten op waterkwaliteit (niet verder besproken) Zout lost op in bodemwater en vormt ionen (Na + en Cl - ) Gevolgen van zout in de bodem Het natriumion (Na + ) zorgt ervoor dat de bodemstructuur van grond met klei vernietigd wordt dichtslibben van de bodem in natte periodes (zuurstofgebrek) en uitdrogen in keiharde kluiten in droge periodes Het natriumion heeft ook gevolgen voor de bodemvruchtbaarheid: het verdringt belangrijke nutriënten als clacium-, magnesium- en kaliumionen, wat leidt tot mineralentekorten Het chloorion (Cl - ) remt de opname van het nitraat- en fosfaation (in de praktijk minder zichtbaar) 3
Structuurrijke bodem Verslempte bodem Gevolgen van zout in de bodem Zoutbelasting zorgt ook voor een afname van het bodemleven en vooral een verschuiving van de soortensamenstelling naar meer zouttolerante soorten Gevolg: sommige voor de bomen noodzakelijke schimmels en bacteriën komen niet langer voor 4
Gevolgen van zout voor bomen Zoutschade is afhankelijk van: Concentratie van zout Duur van de blootstelling Tolerantie van de boomsoort Meer schade in het voorjaar dan in de herfst Zowel het zout op zich als het chloride-ion hebben een schadelijk effect Gevolgen van zout voor bomen Zout in de bodem zorgt ervoor dat het water sterker wordt vastgehouden droogte Boom kan zich aanpassen, bv. door zout op te nemen, dus dit type schade is doorgaans van korte duur Spatzout op de stam, naalden, knoppen (en eventueel wintergroene bladeren) zorgt ervoor dat het water aan de cellen onttrokken wordt afstervende cellen, takken, knoppen, Spatzout ~ zoute zeewind 5
Gevolgen van chloride voor bomen Het chloride-ion is een sporenelement: planten hebben het nodig in heel kleine hoeveelheden Een overmaat aan chloride verstoort de opname van andere ionen en kan zorgen voor bladaantasting en uiteindelijk tot het afsterven van de gehele boom Doorgaans slechts één van de factoren waar stads- en straatbomen het moeilijk mee hebben moeilijk om 1 op 1 relatie zout schade aan te tonen Hoe ver kan schade optreden? Verwijzingen in literatuur variëren van 30 cm (inspoeling) tot 200 m (spatzout) naast de weg Hoe dichter de bomen naast de weg staan, hoe meer last ze er uiteraard van hebben Invloedssfeer 6
Zoutschade uit zich op verschillende manieren Groeiafname: moeilijk te herkennen als je de groei van de bomen niet nauwgezet in het oog houdt Bladverwelking: vooral bovenaan in de kroon Bladverkleuring: bladrand verkleurt en sterft af (bruin); soms ook gele verkleuring van het volledige blad Bladafsterving: bij grote zoutbelasting sterft het volledige blad af en valt het voortijdig af; soms gevolgd door het opnieuw uitlopen van de boom Bladontwikkeling: later uitlopen van de knoppen; kleinere bladeren; speelt zich vaak over verschillende jaren af Afsterven: bij herhaaldelijke/langdurige zoutbelasting sterft de boom uiteindelijk af; de doodsteek wordt vaak gegeven door allerlei secundaire parasieten 7
Symptomen zijn niet specifiek: zoutschade kan lijken op droogteschade, zonnebrand, kaliumgebrek, herfstkleuren, wateroverlast/zuurstofgebrek, In combinatie met de standplaats kun je doorgaans wel besluiten dat het om zoutschade gaat Bevestiging kan door een bladanalyse, bodemanalyse heeft enkel zin als er een constante zoutbelasting is (bv. zout grondwater) 8
Zonnebrand/droogteschade Bladanalyse Uit: Stadsbomenvademecum 2A: groeiplaatsaspecten Vegetatieverschuivingen In bermen (zeker vlak naast de weg) komen meer en meer halofyten (zoutminnende of zouttolerante planten) voor. Soms zijn dit zelfs de enige planten die er overleven. Voorbeelden: Deens lepelblad, Engels gras, stomp kweldergras, hertshoornweegbree, soorten van strandvlakten, schorren en slikken Dit kan de soortensamenstelling en dus ook de ecologische waarde van bermen sterk verminderen 9
Vegetatieverschuivingen Deens lepelblad (Cochlearia danica) is een eenjarige plant van strandvlakten, in duinen en langs dijken nu vooral in (midden)bermen van autosnelwegen Verspreiding van Deens lepelblad in Vlaanderen (Flora Databank, 2004) Vegetatieverschuivingen Deens lepelblad (Cochlearia danica) Wie vindt vegetatieverschuivingen of het afsterven van bomen in de wegbermen een probleem? 10