8 E JAARGANG, NR. 4, OKTOBER 2013 Ouderenbeleid Assisteren tot je 67 e? OK Management-katern vanaf pagina 29 Ipad op de OK NKI-AVL brengt levermetastasen peri operatief in beeld Betere time-out Nivel en EMGO+ doen onderzoek naar verwisselingen Levensfasebudget (On)beheersbaar? OK Manager Portret zussen Anita en Marielle Kappetein Leerling & begeleider Alja Buseman en Gillian Reuling: Twee fanatieke sporters over teamwork
Time-oud en time-out Na onze jaarlijkse persoonlijke time-out in de zomerperiode moeten we er weer tegenaan. De spieren en botten die stram waren en kraakten van een jaar hard werken zijn hopelijk weer wat ontspannen en soepeltjes geworden. De buitenkant heeft misschien een kleurtje gekregen dat ons minder flets maakt bij het felle OK-licht. En wellicht zijn we mentaal weer in vorm én vervormbaar tegelijk, zodat we geestelijk tegen een stootje kunnen. Of je nu time-out schrijft of time-oud, het komt allebei in deze OK Operationeel aan bod. Onder meer in een artikel over het persoonlijk levensfase budget (PLB) dat de beleidsmatige kant belicht van leeftijdsgebonden personeelsbeleid, een wat chiquere naam voor ouderenbeleid. Daarnaast een artikel dat uit de doeken doet of en hoe we het werk op de OK kunnen volhouden tot ons 67ste jaar. Want het beeld van een zwaar beroep blijft aanwezig. Je leest er tips voor beperking van de fysieke belasting en hoe we klachten kunnen voorkomen. Inmiddels bestaan er zelfs digitale ergocoaches. We kunnen haast niet meer om de digitale techniek heen. Nathalie Grotenhuis schreef een artikel over het gebruik van tablets op de OK van het Antoni van Leeuwenhoek. Daar veegt de chirurg tijdens de operatie net zo gemakkelijk over een ipad als met een gaasje door de wond. Paul Meijsen vraagt zich in zijn column juist af of we met het gebruik van smartphones en social media op de OK niet over de schreef gaan. Hiervoor zou best eens een moment van bezinning (lees: time-out) mogen komen. De echte time-outprocedure komt aan bod in een artikel van Carolien de Blok (Nivel) over verwisselingen. Trouwens: OK Operationeel (en voorganger Operationeel) verschijnt zelf al 37 jaar, heeft een indrukwekkende staat van dienst en kijkt nog helemaal niet uit naar zijn pensioen! We wensen jullie veel leesplezier! Menno Goosen, hoofdredacteur OK Operationeel / OK Management okoperationeel@y-publicaties.nl / 020-520 60 77 Hennie Mulder, bestuurslid Media LVO en penningmeester LVO operationeel@lvo.nl Werken tot je erbij neervalt Leeftijdsbewust personeelsbeleid op de OK Checken voorkomt verwisselingen Onderzoek legt gebrekkige time-outprocedures bloot 10 20 2 OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013
Apple doet intrede op operatiekamer Hoe het Antoni van Leeuwenhoek experimenteert met de ipad 16 Dubbelportret Anita en Marielle Kappetein Zussen; en beiden hoofd OK bij de Medinova Klinieken 32 36 Verder in dit nummer: Goochelen met vrijedagensoorten Hoe (on)beheersbaar is het persoonlijk levensfasebudget? OK Operationeel wordt mede mogelijk gemaakt door: 2 redactioneel OK Operationeel 4 Nieuws 7 LVO-nieuws 8 Leerling & begeleider 19 Column Ed Schoemaker 26 Boeken 28 Column Paul Meijsen 28 Colofon OK Operationeel 29 OK Management-katern 31 Redactioneel OK Management 31 NVLO-informatie OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013 3
Tekst: Menno Goosen UMC St Radboud onderzoekt meerwaarde Google Glass tijdens operatie HEEFT U NIEUWS? Mail naar oko pera tioneel @y-publicaties.nl Chirurgen van het UMC St Radboud hebben onlangs tijdens een kaakoperatie de Google Glass (Google-bril) getest. Daarbij is onderzocht of beelden van de operatie door de bril van de arts toegevoegde waarden hebben ten opzichte van beelden afkomstig van een traditionele vaste camera. Resultaat was onder meer dat de kwaliteit van de Google Glass-beelden soms beter is dan wanneer er direct over de schouder van de arts wordt meegekeken. Het REshape & Innovation Center van het UMC St Radboud test als eerste in Europa de Google Glass in de gezondheidszorg. De bril biedt verschillende kansen. Medisch studenten kunnen bijvoorbeeld makkelijker meekijken met de chirurg, opnames kunnen vanuit het perspectief van de chirurg worden gemaakt en een collega aan de andere kant van de wereld kan op grond van waarheidsgetrouwe beelden een goed advies geven. Tijdens deze eerste test kwamen ook enkele verbeterpunten naar voren. Het afstellen van de camera kan nu wel zijdelings, maar zou ook van boven naar beneden moeten kunnen om precies bij de handen van de chirurg te filmen. Daarnaast zijn de beelden door de beweging van de drager soms wat schokkerig, wat met een stabilizer in de software opgelost zou kunnen worden. Verder blijken de felle lampen op de operatiekamer het beeld nadelig te beïnvloeden. Het REshape & Innovation Center is bezig met het maken van een app voor deze bril, bedoeld voor gebruik in de zorg, waarmee een aantal van deze zaken kan worden opgelost. Het REshape & Innovation Center gaat de mogelijkheden en beperkingen van het gebruik van de Google Glass in OK NIEUWS Het actueelste OK-nieuws vindt u op www.oknieuws.nl het ziekenhuis en daarbuiten verder verkennen, onder meer middels wetenschappelijk onderzoek. Ook zal er worden gekeken naar kosteneffectiviteit, veiligheid en inzet in bijvoorbeeld de thuiszorg (denk aan een arts die via de bril met de thuiszorgverpleegkundige meekijkt). Het center probeert techniek te vertalen naar toepassingen waarin de patiënt meer als partner optreedt. Lucien Engelen, directeur van het REshape & Innovation Center en sinds 2011 verbonden aan de Singularity University/FutureMed in Silicon Valley (opgericht door onder andere Google en NASA), heeft de mogelijkheid deze bril te testen voor de gezondheidszorg en zo wellicht om te vormen tot een Google Care Glass. Op www.oknieuws.nl kun je beelden van de operatie met de Google Glass bekijken. Westfriesgasthuis stuurt ontnuchterende sms Het sms-systeem in het Westfriesgasthuis dat patiënten eraan herinnert nuchter bij een operatie te verschijnen is een groot succes. Dat blijkt na een evaluatie van het ziekenhuis, waar de methode is ontwikkeld en inmiddels een jaar optimaal draait. Het aantal patiënten dat niet nuchter op de operatiekamer binnenkomt is sinds het begin van de pilot in 2011 gedaald van acht naar minder dan één per week. Er hoeven veel minder operaties te worden uitgesteld. Dat scheelt veel emotioneel leed bij patiënten. Bijkomend voordeel is het effectiever omgaan met mensen en middelen, en een geschatte besparing van ongeveer 200.000 euro per jaar, aldus Harry Zonneveldt, physician assistant binnen het specialisme anesthesiologie van het Westfriesgasthuis. Foto: Shutterstock 4 OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013
Ingreep geeft gevoel terug in penis bij mannen met lage dwarslaesie Het bewijs is er: het gevoel in de penis bij mannen met een lage dwarslaesie is vrij gemakkelijk te herstellen, zegt plastisch chirurg Max Overgoor van de Isala klinieken in Zwolle. Voor veel patiënten gaat er een wereld open. Bij mannen met spina bifida (open rug) of een lage ruggenmergbeschadiging zoals een dwarslaesie is er sprake van zenuwuitval in het onderste deel van het lichaam. Gevoelsprikkels uit het lichaam bereiken de hersenen niet meer. Deze mannen hebben wel gewoon verlangen naar seks en kunnen vaak een erectie krijgen en ejaculeren. Vrijen is technisch dus wel mogelijk, maar ze voelen er niets van. De gevoelloosheid van de penis komt door een onderbreking van de peniszenuw waarmee de prikkels van de penis bij de hersenen terechtkomen. Opvallend is dat patiënten met een lage ruggenmergbeschadiging onder het niveau van de eerste lumbale wervel (L1) wel gevoel hebben in de regio van de lies. De oorzaak hiervan is dat de peniszenuw lager in het ruggenmerg aansluit dan de lieszenuw en zich daardoor onder de beschadiging bevindt. Alles boven de beschadiging functioneert gewoon. Overgoor stelt dat het gevoel in de penis terugkeert als de niet-werkende peniszenuw verbonden wordt met de lieszenuw. Een soort neurologische bypass die de naam TOMAX-procedure (TO MAX-imize sensation, sexuality and quality of life) heeft gekregen. Overgoor rondde onlangs een studie bij dertig patiënten af. In samenwerking met een seksuoloog onderzocht hij of zijn operatie daadwerkelijk leidt tot terugkeer van seksuele gevoelens en verbetering van de kwaliteit van leven. Het resultaat van het onderzoek laat zien dat 80 procent van de patiënten gevoel terugkrijgt. In het begin ervaren deze mannen het aanraken van de eikel nog alsof je de lies aanraakt, maar na een jaar wordt dit bij 50 procent omgezet in daadwerkelijk gevoel van de eikel zelf. Dit komt door het aanpassingsvermogen van de hersenen. Overgoor is nu nog de enige plastisch chirurg ter wereld die deze operatie beheerst. Onnodig, want het is een relatief eenvoudige en kleine ingreep. Alleen niemand had nog bedacht het uit te voeren. Zijn ambitie is dat de TOMAX-procedure binnen vijf jaar wereldwijd standaardpraktijk is. Hij staat klaar om collega s hiervoor op te leiden. Hij hoopt dat deze artsen hun ervaringen dan ook publiceren, zodat de resultaten vergeleken en verder bevestigd kunnen worden. Meekijken bij keizersnede door operatiedoek met venster Moeders die een geplande keizersnede ondergaan in Meander Medisch Centrum kunnen binnenkort meekijken als hun kindje wordt geboren. Gynaecologen van het ziekenhuis ontwikkelden hiervoor een operatiedoek met venster. Als eerste ziekenhuis in Nederland introduceert Meander Medisch Centrum deze patiëntvriendelijke en bovendien steriele manier van meekijken. Gynaecoloog Egbert Lenters: Steeds vaker krijgen we zwangeren op het spreekuur met de wens om bij hun keizersnede het moment van de geboorte van hun kind ook echt te kunnen zien. Er zijn andere ziekenhuizen die het operatiedoek laten zakken op het moment dat de baby geboren wordt, maar dat is niet steriel. Weer andere ziekenhuizen hebben een camera boven het operatiegebied of plaatsen een spiegel waardoor de patiënt kan meekijken. Zo kijkt de patiënt indirect mee, maar dat is toch minder mooi. Om aan de vraag van onze patiënten tegemoet te komen hebben we samen met de fabrikant het operatiedoek met venster ontwikkeld. De patiënt en partner kiezen zelf of ze willen meekijken want er kan een doek voor het venster. Zodra de baby uit de buik wordt getild kunnen de ouders hun kind zien. OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013 5
Tekst: Menno Goosen Betere technieken voor herstel van voorste kruisband Een afgescheurde voorste kruisband in de knie is beter te reconstrueren met behulp van een kunststof plug, die mogelijk maakt dat dij- en scheenbeen met een dubbele band kunnen worden verbonden. Dat is een belangrijk resultaat van het promotieonderzoek van Hemanth Gadikota aan het VUmc. Onder sporters, en met name voetballers, is het een bekende blessure: het afscheuren van een kruisband in het kniegewricht. Pijnlijk letsel, dat vaak maar lastig chirurgisch te herstellen is. In veel gevallen is er blijvende schade en komt de beweeglijkheid van het gewricht nooit meer helemaal terug op het oude niveau. En dit terwijl de voorste kruisband cruciaal is; hij zorgt ervoor dat het onderbeen niet horizontaal naar voren kan bewegen en niet te veel kan draaien. Gadikota bestudeerde verschillende manieren van opereren. Bij de traditionele techniek boort de chirurg in zowel het dijbeen als in het scheenbeen een gat, waarin hij een kunstmatige kruisband aanbrengt middels schroeven. De kruisband is gemaakt van pezen elders uit het lichaam. Het nadeel van deze manier is dat het kniegewricht nooit meer terugkomt op het oude niveau, aldus Gadikota. Daarom is in het verleden een betere techniek ontwikkeld, waarbij de kunstband dubbel uitgevoerd is en daarmee beter lijkt op de natuurlijke voorste kruisband. Hierbij boort de chirurg vlak naast elkaar twee gaten in zowel dij- als scheenbeen. In deze gaten worden twee enkele bandjes verankerd. Als deze operatie correct wordt uitgevoerd, levert dat een iets beter resultaat op, vertelt Gadikota. Maar het probleem is hierbij dat niet iedere chirurg de operatie beheerst. Die is ook lastig, want de twee gaten zitten dicht bij elkaar, dus er is een risico dat het tussenwandje breekt. Hiervoor bedacht Reconstruction of the Anterior Cruciate Ligament: Optimal Techniques for Restoration of Normal Anatomy, Knee Joint Kinematics and Function Hemanth R. Gadikota Gadikota een oplossing: een kunststof plug die slechts één gat nodig heeft, maar waarin wel twee bandjes passen. Op die manier hoeven chirurgen in elk bot maar één gat te boren, terwijl het voordeel van een dubbele band behouden blijft. Proeven op een modelkniegewricht laten zien dat de reconstructie goed voldoet. De techniek die we hebben ontwikkeld is veelbelovend, maar moet in vervolgonderzoek nog worden geoptimaliseerd. Hartoperatie beter voor complexe patiënt dan dotteren Patiënten die ernstige afwijkingen hebben aan hun kransslagaders kunnen beter worden geopereerd dan gedotterd. Na een openhartoperatie (bypass) is hun kans om te overlijden aan de vaatziekte aanzienlijk kleiner. Ook krijgen patiënten minder vaak een nieuwe vernauwing of een hartinfarct. Dat blijkt uit onderzoek van onder andere het Erasmus MC, dat online is gepubliceerd in het toonaangevende wetenschappelijke tijdschrift The Lancet. In Nederland ondergaan jaarlijks ruim 38.000 mensen een dotterbehandeling. Daarbij wordt de vernauwing in de kransslagaders opgeheven door een ballonnetje in de aderen op te blazen en de aderen eventueel te stutten met een stent. Een bypassoperatie is veel ingrijpender dan een dotterbehandeling en wordt daarom veel minder vaak gedaan (4500 keer per jaar). Welke behandeling de patiënt krijgt, hangt af van de ernst van de verstopping. Maar als de arts twijfelt, zal hij eerder kiezen voor een dotterbehandeling. Bij een bypassoperatie plaatst de chirurg een stukje ader (uit bijvoorbeeld het been) om een of meerdere vernauwingen in de kransslagader. Het bloed stroomt dan via een nieuwe route. Een openhartoperatie blijkt de beste optie voor patiënten die ernstige verstoppingen hebben of die vernauwingen hebben op meerdere plekken. Ze overlijden minder vaak aan een hartinfarct, zegt Pieter Kappetein, hoogleraar cardio-thoracale chirurgie in het Erasmus MC. Kappetein onderzocht gedurende vijf jaar 1800 patiënten die uitgebreide vaatafwijkingen hadden en die een operatie of een dotterbehandeling hadden gekregen. Van de patiënten die een operatie hadden ondergaan, overleed 5,3 procent binnen vijf jaar aan een hartinfarct. Bij de mensen die gedotterd waren, was dat 9 procent. Ook hadden de geopereerde patiënten minder vaak nieuwe vernauwingen (zo n 50 procent reductie). Van alle patiënten met ernstige verstoppingen is 70 procent beter af na een operatie. Als de verstoppingen minder ernstig zijn en op bepaalde plekken zitten kan dotteren toch een goede optie zijn. Kappetein benadrukt dat dotteren sowieso een goede behandeling blijft voor patiënten die geen uitgebreide of ingewikkelde verstoppingen hebben. 6 OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013
Herregistratie Wet BIG Een operatieassistent die een verpleegkundige vooropleiding heeft gevolgd, kan zich nu herregistreren in het BIG-register, een taak die voortkomt uit de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG). De laatste tijd hebben we veel vragen gekregen over de herregistratie in het register. Daarvoor hebben we contact gezocht met beroepsorganisatie NU 91. Om alle knelpunten bij de herregistratie in kaart te brengen opende deze organisatie een online meldpunt. Ze inventariseerde de problemen en stelde aan de hand daarvan een lijst met oplossingen op, waarmee het makkelijker wordt om het herregistratieformulier in te vullen. Deze lijst vind je sinds 1 augustus op de website van NU 91 (http://www.nu91.nl/news/927/). Je kunt hier ook nog steeds je vraag over of probleem met de herregistratie voorleggen. Tevens kun je er een handleiding doorlezen over hoe je je als verpleegkundige in vijf minuten kunt herregistreren in het BIG-register. Wij adviseren je om je te herregistreren en als werkervaring operatieassistent in te vullen, met een deskundigheidspercentage van 60 procent. Als je tot de steekproefpersonen behoort die meer informatie moeten aanleveren, dien je alleen het beroepsprofiel van de operatieassistent op te sturen. Dit kun je vinden op de LVO-website. Herregisteren doe je via: https://www.bigregister.nl/herregistratie/verpleegkundige/default.aspx. De registratiekosten (85 euro) worden door de werkgever vergoed. Nicole Dreessen, bestuurslid beroepsbelangen LVO Oproep De LVO is op zoek naar leden die nog niet hun (juiste) e-mailadres hebben doorgegeven. Daardoor is het niet mogelijk om in te loggen in het kwaliteits register. Geef je mailadres daarom zo snel mogelijk door aan: ledenadministratie@lvo.nl. Foto: Shutterstock Praktijk- en werkbegeleidersdag Donderdag 14 november 2013 Situationeel begeleiden Locatie: firma Olympus Industrieweg 44 2382 NW Zoeterwoude Informatie en inschrijven via de website: www.lvo.nl Kosten: LVO leden 40 Niet leden 80 LVO-informatie Charmaine Betzema, voorzitter, voorzitter@lvo.nl Hennie Mulder, penningmeester en bestuurslid Media operationeel@lvo.nl Jeanine Stuart, secretaris en bestuurslid Onderwijs a.i. secretaris@lvo.nl en onderwijs@lvo.nl Nicole Dreessen, bestuurslid Beroepsbelangen beroepsbelang@lvo.nl Monique de Kort, bestuurslid Congres, congres@lvo.nl Femke Wienen, bestuurslid PR&V, prvoorlichting@lvo.nl LVO TELEFOON NUMMER: 024-645 47 71 van maandag t/m zaterdag van 9.00 tot 17.00 uur Adres: LVO, Postbus 9058 1006 AB Amsterdam Lid worden van de LVO? Surf naar www.lvo.nl of bel met 024-645 47 71. Opzegging van lidmaatschap dient voor 1 oktober schriftelijk te gebeuren het lidmaatschap wordt dan per 1 januari van het jaar daarop beëindigd. Internet: www.lvo.nl Lidmaatschap opzeggen: Secretariaat LVO Postbus 9058 1006 AB Amsterdam Ledenadministratie ledenadministratie@lvo.nl OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013 7
8 OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013
LEERLING & BEGELEIDER Werkbegeleider Alja Buseman (39) en leerling Gillian Reuling (23) Beul en pokerface. Op het eerste gezicht zijn de bijnamen die Gillian Reuling en Alja Buseman elkaar soms gekscherend toedichten niet echt complimenteus. Maar in werkelijkheid is er tussen coach en pupil in de afgelopen twee jaar een hechte band ontstaan. Twee fanatieke sporters (Gillian: fitness, Alja: halve marathon) over hun teamwork in de operatiekamer van het Slingeland Ziekenhuis, óók topsport. Wij kunnen alles tegen elkaar zeggen. Die openheid en eerlijkheid maakt ons een sterk duo. TEKST: LINDA VAN PELT FOTO S (INCLUSIEF COVER): IVONNE ZIJP Hoe halen jullie het beste in elkaar naar boven? Gillian: Alja is streng! Collega s kijken wel eens meewarig toe, maar ik kan het hebben. Vooral omdat ik de achterliggende bedoeling snap. Als ik iets niet weet, gaat zij het niet verklappen. Die zoek het zelf maar uit -methode vind ik op het moment zelf vervelend, maar ik besef dat ik er later profijt van heb. De informatie waarvoor je zelf in de boeken duikt of op internet speurt, blijft beter hangen. Alja: Gillian houdt me scherp. Als werkbegeleider moet je kunnen inspelen op je leerling, maar Gillian laat niet snel merken of ze onzeker is. Aan tafel lijkt ze altijd heel cool, haar gezicht bijna zonder uitdrukking. Evengoed moet ik kunnen inschatten wanneer enige bijsturing nodig is, zeker in de beginfase. Mijn voornaamste taak vind ik haar prikkelen tot nadenken. Niet alles voorkauwen, maar Gillian bewustmaken dat ze vooral kan leren van haar eigen fouten. Inmiddels is ze een volwaardige kracht. Door die ontwikkeling heb ik geleerd meer los te laten. Hoort controlfreak zijn bij het vak? Alja: Als patiënt vind ik het moeilijk om me over te geven. Ik ben één keer geopereerd en zag verschrikkelijk op tegen het wegglijden in narcose. Misschien omdat je té goed weet wat er gaat gebeuren, en wat er eventueel kan misgaan. Door die ervaring ben ik me er nog meer van bewust dat iedere patiënt geruststelling verdient. Zo iemand legt tenslotte zijn of haar leven mede in jouw handen. Gillian: Mijn gezicht is meestal een open boek. Maar aan de OK-tafel vind ik dat niet professioneel. Met in de stress schieten schiet je niets op, dus houd ik mezelf voor om rustig te blijven. Mijn opleiding mbo verpleegkunde en een halfjaar werkervaring als verpleegkundige zijn daarbij een voordeel. Je hebt dan al wat meegemaakt. Was operatieassistent jullie toekomstdroom? Gillian: Chirurg, dát wilde ik worden! Als klein meisje was ik al gefascineerd door medische programma s. Helaas bleek een universitaire studie wat te hoog gegrepen. Vooral op mijn discipline heb ik mijn beide opleidingen (bijna) afgerond. Alja: Fysiotherapeut en sportlerares, dat waren mijn toekomstdromen. Vooral omdat ik zelf ook veel sportte dat doe ik nog steeds. Maar voor die opleidingen moest ik al jong de deur uit. Om praktische, logistieke redenen werd het doktersassistent, hbo-v en operatieassistent. Met daarbij de nodige specialisaties, zoals in 2001 cardiochirurgie. Zien jullie jezelf nog lang in deze baan, op deze plek? Alja: Ik heb in verschillende ziekenhuizen gewerkt, en twee jaar in het bedrijfsleven, als productspecialist. Interessant om de medische sector vanuit een ander perspectief te zien. Ook werkte ik in een privékliniek, waar niet gesproken werd over patiënten maar over cliënten. Dat gold niet louter in woord, maar ook in inhoud. Die klantvriendelijke cultuur heb ik als positief ervaren. In de kwaliteitswerkgroep van ons ziekenhuis, waarvan ik lid ben, buigen we ons over protocollen en richtlijnen. Patiëntgerichtheid is daarbij een belangrijk onderwerp. Mijn advies aan Gillian: na je opleiding nog twee jaar blijven en dan verder kijken. Cultuurverandering is verfrissend, zo ontwikkel je geen kokervisie. En je kennis neem je altijd mee. Gilian: Verder kijken past bij mijn karakter. Ik denk zelfs al aan werken in het buitenland of bijvoorbeeld uitgezonden worden voor Defensie. Als je te lang op één plek blijft hangen is de uitdaging weg. Voorlopig hoop ik hier nog een tijdje te blijven om wat meer routine te ontwikkelen. Het is eigenlijk net als met je rijbewijs: pas als je je papiertje hebt krijg je rijervaring. Maar éérst de diploma-uitreiking, op 30 augustus. Het is voor mij belangrijk dat Alja daarbij aanwezig is. Alja: Vanzelfsprekend! Gillian is mijn leerling en ik ben supertrots op haar. OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013 9
Leeftijdsbewust personeelsbeleid op de OK Goed zorgen voor jezelf Verhoging van de AOW-leeftijd, dat betekent dat ook operatieassistenten tot hun 67ste moeten doorwerken. Is dat mogelijk in zo n fysiek zwaar beroep? En wat is de taak van het ziekenhuis in het kader van een leeftijdsbewust personeelsbeleid (in plaats van het stigmatiserende ouderenbeleid )? Het is niet alleen belangrijk om nieuwe instroom te werven, maar ook om bestaande kennis en kunde zolang mogelijk binnenboord te houden. TEKST: LINDA VAN PELT FOTO S: SHUTTERSTOCK (De gebruikte foto s dienen slechts ter illustratie van het artikel. De personen op de foto zijn niet noodzakelijkerwijs gekleed volgens de geldende kledingvoorschriften voor de OK.) Willeke Steinmetz (59) is operatieassistent met KNO-specialisatie in het Medisch Centrum Alkmaar (MCA). Met een fulltimebaan zijn de gevol- gen van de fysieke belasting van dit beroep ook niet aan haar voor- bijgegaan: pijnklachten in schou- der, rug en knieën, en spataderen. Hoewel Steinmetz zelf weinig anders kan doen dan deze status- quo als onomkeerbaar accepteren, weet ze inmiddels wel beter. Als ik mezelf meer in acht had genomen, was het niet zover gekomen, luidt de overtuiging van de vrouw die jarenlang commissielid was van de Landelijke Vereniging van Operatieas- sistenten (LVO) en tegenwoordig functio- neert als een van de drie ergocoaches van de OK in het MCA. De huidige werksituatie in de operatiekamer is een wereld van verschil vergeleken met toen ik er, begin twintig, begon, vertelt ze. Nu is er veel meer aandacht voor de arbeidsomstandigheden waaronder je als operatieassistent je werk doet. Denk alleen al aan de werkhouding en de maximale duur van het staan. Vroeger was het not done om halverwege een operatie iemand af te lossen, tegenwoordig wordt het juist bijna onverantwoord geacht als collega s niet het werk van elkaar overnemen tijdens een langdurige ingreep. In Steinmetz ogen is die nieuwe werkwijze niet alleen een voordeel in fysiek opzicht, maar komt deze ook ten goede aan de concentratie. Tijdige overname betekent een betere werkkwaliteit. Als operatieassis- 10 OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013
heeft vooral later effect tent hoef je ook niet voortdurend in de wond mee te kijken. Om dat voor elkaar te krijgen moet je steeds letterlijk je nek uitsteken. Af en toe even een momentje van ontspanning helpt om daarna weer 100 procent alert te zijn. In de houding Vooral in haar rol van ergocoach heeft Steinmetz actief bijgedragen aan een verandering in denken. Die cultuurwijziging blijft niet beperkt tot de operatieassistenten, ook de meeste artsen hebben meer oog voor de ergonomische aspecten van het vak. Zeker als ze mij zien zijn ze eerder geneigd tot een goede werkhouding. Op die manier heeft mijn verschijning een positief effect, zegt ze lachend. In de loop der jaren zijn er tevens instrumentele verbeteringen gekomen, zoals lichtere loodschorten, krukjes die het lichaam even verlichting geven en micropauzes. Daarnaast zijn steunkousen steeds gebruikelijker. Bij een gezond arbobeleid horen verder werktafels die op goede hoogte instelbaar zijn en OK-instrumenten en -materialen die voor het grijpen liggen, zodat je niet steeds boven je hoofd hoeft te reiken. Ook wordt bewuster omgegaan met de risicovolle momenten van tillen, duwen en trekken. Het gebruik van een rolmat bij het verplaatsen van een patiënt biedt belangrijke verlichting, aldus Steinmetz. Over het algemeen acht ze de jongere garde fysiek sterker dan de oudere. Haar solidariteit met de verschillende generaties uit zich echter in het feit dat ze niet alles wil ophangen aan leeftijd. Zelf werkt ze een volledige werkweek, negen uur per dag, dus een dag vrij in de week. Ze is blij met die onderbreking. Toen mijn kinderen klein waren, werkte ik maandag, donderdag en vrijdag. In die periode waren mijn ouders ziek en hadden ze verzorging nodig. Die taken, samen met het parttimedienstverband van toen, heb ik ervaren als een grotere belasting dan mijn huidige fulltimebaan. Ook nu zie ik jongere collega s die het zwaar vinden om werk en gezin te combineren. Gemêleerd team Of het (on)mogelijk is om als operatieassistent tot je 67ste door te werken? Daarop kan Steinmetz geen eenduidig antwoord geven. Het hangt erg af van je persoonlijke situatie. Een collega is twee jaar terug op 65-jarige leeftijd probleemloos met pensioen gegaan. Twee anderen hebben op hun 63ste gebruikgemaakt van de toen nog bestaande prepensioenregeling en draaien nog steeds periodiek parttimediensten. Zelf ervaar ik dat fysieke overgangsklachten het werk soms extra zwaar maken. Verder probeer ik zeer langdurige ingrepen te vermijden. Gelukkig zijn er genoeg jongere collega s die deze operaties interessant vinden. De leeftijdsopbouw van ons team is gemêleerd, en dat blijkt een groot voordeel. Ons vernieuwde verzuimbeleid is ook gericht op wat iemand nog wél kan. Zo draaien zwangere collega s soms uren aan de balie als het als operatieassistent tijdelijk te zwaar is geworden. Op die manier blijf je toch betrokken bij je werk. Fysiek actief blijven Met wat seniorenuren (ook wel PLBuren genoemd, zie daarvoor het artikel op pagina 36-39) denkt Steinmetz haar werk nog lang vol te houden. In de Pensioenplanner kan ik zien dat ik met 62 zou kunnen stoppen en wat voor consequenties dat heeft. Ik ben nu nog niet van plan daarvan gebruik te maken. Wel kan ik via de jaarurensystematiek van het MCA mijn extra dagen en overuren opsparen. Vooral handig als ik met mijn partner afkomstig van de Antillen wat langer op vakantie wil naar Curaçao. Sporten om fysiek actief te blijven is OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013 11
voor haar nog deels aan de orde. Vroeger deed ik volleybal, maar dat kan niet meer vanwege mijn knieën. Jaren geleden heb ik oefeningen gekregen van de fysiotherapeut, maar om die dagelijks te doen vraagt veel discipline. Wel ga ik, als het goed weer is, op de fiets naar het werk; 25 kilometer per dag, dus 100 in de week. Ik merk dat mijn conditie hierdoor verbetert. Een elektrische fiets? Daar wil ik nog niet aan! Steinmetz kan gebruikmaken van MCà la Carte, een keuzepakket van secundaire arbeidsvoorwaarden, zoals een voordelig lidmaatschap van de sportschool ( vooral handig voor wie in Alkmaar woont ) en het fietsenplan: aanschaf van een fiets voor woon-werkverkeer met korting. Verder probeer ik zoveel mogelijk cursussen en workshops te volgen voor mijn persoonlijke ontwikkeling, zoals mindfulness en burn-outpreventie. Dat kost je weliswaar wat vrije tijd, maar die investering in jezelf verdien je altijd terug. In de rol van ergocoach probeert ze die boodschap uit te dragen aan haar collega s ook de jongere via bijvoorbeeld klinische lessen over gezondheid en tilcursussen. Goed zorgen voor jezelf heeft vooral later effect. Veel problemen openbaren zich pas op de lange termijn. Voorkomen is beter dan genezen! En leg zo mogelijk wat geld opzij voor flexibel prepensioen. Versleten lichaam De effecten van voorkomen is beter dan genezen blijven ook niet onopgemerkt door Nannet van der Geest, bedrijfsarts OK-complex van het UMC St Radboud in Nijmegen. Ik zie niet eens zoveel ouderen op mijn spreekuur. Dat komt misschien omdat veel problemen al in de voorhoede, via de leidinggevende op de werkvloer, worden opgelost. 12 OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013
Een oudere die wel langskwam is een operatieassistent van 62 die pas klachten kreeg na de grootschalige verbouwing bij het UMC St Radboud, geeft Van der Geest als voorbeeld. In de vroegere situatie waren de OK s over de diverse afdelingen verspreid. Voor deze mevrouw was dat erg overzichtelijk; kleinschalig en alle materialen en middelen binnen handbereik. Met de huidige grootschaliger opzet, waarbij instrumenten worden gedeeld, grijpt ze regelmatig mis. Ook werkt de grote, in haar ogen massale kleedruimte bevreemdend. Niet langer een eigen kluisje, maar centrale lockers waarop je moet inloggen en waarbij het lijkt alsof zij er altijd een aan de onderkant krijgt. En ik kan al zo moeilijk bukken met mijn door artrose versleten lichaam, zei ze. Om deze collega aangehaakt te houden in de nieuwe grootschaligheid hebben we een maatwerkconstructie bedacht waarmee ze zich weer wat comfortabeler kan voelen. Ze wordt alleen nog ingeroosterd bij één type ingreep, zodat ze zich daarop kan focussen, en is ontlast van de taak om leerling-verplegenden te begeleiden. Digitale gezondheidscoach Het ontlasten van een (oudere) collega betekent onvermijdelijk wel dat de druk op de anderen wordt vergroot, erkent de bedrijfsarts. Daarom is het een cruciale taak van leidinggevenden om alert te zijn op een evenwichtige opbouw van het personeelsbestand. Over het algemeen is ze tevreden over de wijze waarop leidinggevenden en medewerkers samen positief focussen op fricties op de werkvloer. Als het goed gaat fungeer ik daarbij hooguit als smeerolie. Verrast is ze over de ingenieuze oplossingen die op de OK worden bedacht om het werken prettiger te maken, bijvoorbeeld voor de soms bijna onmogelijke houdingen bij het werken met een robot. In dit geval is het belangrijk dat de chirurg er recht voor staat want de kwaliteit van de ingreep staat uiteraard centraal. Maar onderschat de zelfredzaamheid en de teamkracht van de overige betrokkenen niet om de robot zodanig gepositioneerd te krijgen dat iedereen optimaal kan functioneren. Net als bij het MCA stimuleert het UMC St Radboud sporten en fietsen met financiële voordelen voor het personeel, maar dat faciliteren is slechts stap één, aldus Van der Geest. Uiteindelijk moeten de medewerkers het zelf doen. Stap twee zal zijn de zogeheten digitale gezondheidscoach, een computermodule voor leefstijlvragen en -adviezen die in ontwikkeling is. De OK-afdeling heeft al aangegeven aan de pilot te willen meewerken. Een goede zaak, want hier wordt fysiek zwaar werk geleverd. De bottleneck zijn onregelmatige en weekenddiensten. Gelukkig hoeven die boven een bepaalde leeftijd niet meer. Gezonde werksfeer Dorien van Broekhoven is initiator van OK Inside, een platform voor ope- ratieassistenten, anesthesie- en recoverymedewerkers. Een idealistisch initiatief, omschrijft ze het zelf. Beroepsverenigingen zijn altijd gericht op één entiteit. Ik vond het belangrijk een informatieplatform met columns door vakgenoten te creëren dat gericht is op drie beroepsgroepen die in de praktijk veel samenwerken. Opgeleid als operatieassistent en gezondheidswetenschapper en nu werkzaam als interim-manager (met regelmaat op een OK) doet Van Broekhoven onderzoeken via OK Inside. In 2012 naar de aard en de oorzaak van het veelge-enoemde personeelstekort op de OK. In dit onderzoek kwam de werksfeer naar voren als een van de mogelijke oorzaken voor vertrek. Daarop inspelend heb ik onlangs dit specifieke aspect nader onderzocht. Op de OK wordt vaak gewerkt onder hoogspanning en stress. In zo n setting is er niet altijd tijd voor geduldig gedrag. Als je die cultuur begrijpt blijkt dat in de praktijk weinig problemen op te leveren. De werkcultuur krijgt slechts van 8 procent van de ruim 200 respondenten een onvoldoende. Operatieassistenten, anesthesiemedewerkers, recoveryverpleegkundigen en leidinggevenden waarderen de werksfeer met gemiddeld ruim een zeven. Eerlijk gezegd vind ik dat verrassend positiever dan verwacht. Van de respondenten die het afgelopen jaar hebben overwogen om de OK te verlaten (12 procent) zegt slechts de helft dat de cultuur op de OK hier vaak of zeer vaak een rol in speelt. Daarop voortbordurend is Van Broekhovens inschatting dat een goede werksfeer in grote mate bijdraagt aan de mogelijkheid tot langer doorwerken. Als interim-manager heb ik bij de invoering van de negenurige werkdag ervaren dat veel mensen daar in het OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013 13
begin moeite mee hebben, maar dat ze na gewenning dat ene uurtje extra werken graag voor lief nemen voor die extra vrije dag per week die dit oplevert. Arbeidsmarktprobleem Monique Kempff, voorzitter van NU 91, de beroepsorganisatie van verpleegkundigen en verzorgenden, kijkt vooral strategisch. Langer doorwerken in de zorgsector is alleen al belangrijk om voldoende professionals paraat te houden, zeker met de groeiende groep ouderen die relatief veel zorg nodig heeft. Tussen nu en tien jaar kan er een arbeidsmarktprobleem ontstaan, voorspelt ze. Vooral als veel eindvijftigers besluiten eerder te stoppen, op eigen financiële kracht. Om de aanwas in balans te houden met het vertrek zou een op de vijf schoolverlaters moeten kiezen voor de gezondheidszorg. Als gevolg van de crisis en de neiging om te gaan voor baangarantie wordt dat percentage tegenwoordig gehaald. Vooral OK en anesthesie zijn nu populair. Maar het is nog niet zeker of ook iedereen de studie afrondt en daadwerkelijk in dit vakgebied actief wordt. Ook een tekort aan stageplekken is soms een struikelblok. Wij bij NU 91 volgen niet alleen kritisch de ontwikkelingen, maar stimuleren ziekenhuizen ook tot een beleid om naast werven van nieuwe instroom bestaande kennis en kunde zo lang mogelijk binnenboord te houden. Beide zijn van belang. Focussen op de toekomst NU 91 adviseert ziekenhuisorganisaties over duurzame inzetbaarheid. Hoe ziekenhuizen hiermee omgaan is zeer uiteenlopend, is de ervaring van Kempff. Sommige hebben een doortimmerd HRM-beleid, gebaseerd op een goede vooruitziende blik. In zulke organisaties nemen de leidinggevenden vaak ook de moeite om, een-op-een, met alle medewerkers de status-quo en de toekomst in kaart te brengen en te bespreken hoe zij duurzaam inzetbaar kunnen blijven. Er zijn echter ook ziekenhuizen die veel aan het toeval lijken over te laten. Ineens zijn er dan allemaal zestigplussers die geen nachtdienst meer draaien, en komt de dienstlijst niet meer rond. Om dat te voorkomen is het belangrijk om vooruit t e blikken in een tijdvak van vijf of tien jaar. Focussen op je toekomst is ook een persoonlijke verantwoordelijkheid, vindt Kempff. Halverwege de twintig wist ze al dat ze niet altijd verpleegkundige wilde blijven. Dat was voor haar een motivatie om te gaan studeren. Na de kaderopleiding werd ze teamleider, afdelingshoofd en clusterhoofd. Daarna volgde de studie beleid en management in de gezondheidszorg. Zulke zaken komen, als het goed is, tot stand in een gezonde wisselwerking. Enerzijds moet je de tijd en de ruimte van je werkgever krijgen, anderzijds moet je als medewerker ook zelf initiatieven ontplooien. De cao geeft voldoende handvatten. Iedereen heeft een persoonlijk budget ter vrije besteding aan opleidingen en cursussen. Ook aandacht voor gezond leven is voor iedereen van belang, meent ze. Als fanatiek sporter en marathonloper brengt ze dit zelf in praktijk. Ik eet geen vlees en rook niet, vooral omdat ik bewust leven belangrijk vind. In mijn beroep geef ik gezondheidsvoorlichting, het zou raar zijn als ik dit niet zelf naleef. In mijn optiek kun je niet een lijn trekken over de ideale leeftijd om met het OK-werk te stoppen. Sommige mensen van 55 zijn fitter dan mensen van 35, dit hangt deels af van je levensstijl. De werkgever heeft de verplichting om bepaalde zaken te faciliteren, zoals sportvoorzieningen, fietsenplannen en cursussen om gezonder te eten of te stoppen met roken. De intrinsieke motivatie moet echter uit de mensen zelf komen. Ik ga ervan uit dat iedere zorgprofessional op de hoogte is van het verband tussen gezond leven en conditie. Wat je hiervan in de praktijk brengt is weliswaar een persoonlijke kwestie, maar de consequenties van een ongezonde levensstijl mogen niet belemmerend werken in je werk op de OK, anders ben je daarvoor niet geschikt. Risico- inventarisatie Gezonde arbeidsomstandigheden zijn ook de focus van Marion Slaats (58), sinds 1980 operatieassistent chirurgie in het Máxima Medisch Centrum in Veldhoven. Vanaf 1985 ben ik primus inter pares en later zijn daar nog taken als ergocoach, arbocontactpersoon en milieucontactpersoon bijgekomen. Slaats geeft voorlichting in de vorm van cursussen voor de medewerkers en de vaste rubriek Wist je dat in de (interne) 14 OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013
Handreiking duurzame inzetbaarheid voor oudere werknemers online Het Universitair Medisch Centrum Groningen en de Radboud Universiteit Nijmegen hebben een hulpmiddel ontwikkeld voor organisaties die zelfstandig willen werken aan een verbeterde duurzame inzetbaarheid van (oudere) werknemers. De Handreiking duurzame inzetbaarheid van oudere werknemers: een integrale benadering voor organisaties is online beschikbaar via www.handreikingdi.nl. nieuwsbrief over onderwerpen als tillen, zwangerschap en werken, verplaatsen van patiënten, beeldschermwerkplekken en manoeuvreren. In mei 2012 is er in ons ziekenhuis een risico-inventarisatie gedaan, in samenwerking met een externe arbodeskundige. Bij het onderdeel fysieke belasting kwam naar voren dat het gros van de medewerkers, waaronder een flink aantal jongeren van rond de dertig, kampt met lage en algemene rugklachten. Zelfs hernia werd regelmatig genoemd. Ook schouder en nek kwamen naar voren als zwakke punten, evenals knie en voet. Dat laatste wijt Slaats vooral aan het dragen van verkeerd schoeisel. De inspectie geeft maar een beperkte keuze, die lang niet voor alle voettypen geschikt is. Zo heb ik zelf peesontsteking opgelopen, andere collega s hebben last van eeltvorming. Overige checkpunten van de risico-inventarisatie waren gericht op arbo, bedrijfshulpverlening en gevaarlijke stoffen. Als leider van een projectgroep, bestaande uit twee floormanagers en een afvaardiging vanuit anesthesie en chirurgie, bewaakt Slaats of de op prioriteit ingedeelde to do-list wordt waargemaakt. Als ergochoach beschouw ik het bewaken van gezonde arbeidsomstandigheden als een belangrijke taak. Gelukkig is de bewustwording op dit gebied gegroeid, ook bij de leidinggevenden. Zij onderkennen meer dan vroeger het belang van ergonomie. Daar ben ik blij mee. De gevolgen van je (fysieke) grenzen onvoldoende in acht nemen heeft ook Slaats ondervonden. Operatieassistent is een fysiek zwaar beroep. Zoals het er nu naar uitziet moet ik blijven werken tot mijn 66ste en een aantal maanden, in mijn optiek zeker te lang. Vanwege mijn leeftijd hoef ik gelukkig geen late, weekend- en nachtdiensten meer te draaien. Praktische lessen Een groot gedeelte van de fysieke klachten kan worden voorkomen met goede preventie, is de voornaamste boodschap die Slaats als ergocoach wil uitdragen. Cursussen zijn daarvoor een prachtig platform. Bij een tilcursus laten we een deelnemer (met rugklachten) voordoen hoe hij/ zij tilt. Op die manier kun je direct persoonlijk en praktisch advies ter verbetering geven. Het maakt vaak een groot verschil om mensen daadwerkelijk het effect van een andere werkhouding te laten ervaren. Ingesleten gedrag doorbreken is veelal moeilijk, zo n praktische les helpt daarbij. Of Slaats zelf anders is gaan leven sinds haar rol als ergocoach? Dit leek me in ieder geval een mooie ingang om beter voor mezelf te gaan zorgen, erkent ze. Fysiotherapie en bijbehorende oefeningen zijn al jarenlang een onderdeel van mijn leven. Een sporttype ben ik niet, maar ik kies wel bewust voor beweging. Ik realiseer me dat lopen goed en gezond is voor rug en houding. Een andere houding betekent voor haar ook dat ze tegenwoordig eerder hulp vraagt bij zware fysieke belasting, zoals het tillen van een patiënt. Het ontlasten van je lichaam is belangrijk. Voor mij is het eigenlijk al te laat, want mijn rug wordt niet meer beter. Ik heb thuis zelfs al een stofzuigrobot aangeschaft. Maar het belang van preventie benadruk ik graag bij mijn collega s door bewustwording te kweken. Pas als je het nut en de noodzaak van jezelf in acht nemen (onder-)kent, kun je eraan gaan werken. OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013 15
Operatiekamer van de toekomst ipad op de OK De meeste mensen zitten met hun ipad of tablet op de bank of op het terras. Bij het Antoni van Leeuwenhoek veegt de chirurg over de ipad als beeldvormend hulpmiddel terwijl hij aan het opereren is. Het is slechts een van de voorbeelden van de technologie die we kennen uit onze dagelijkse omgeving en die nu naar de operatiekamer wordt gebracht. TEKST: NATHALIE GROTENHUIS, SENIOR COMMUNICATIEADVISEUR NKI/AVL (*) FOTO: AUDIOVISUEEL CENTRUM ANTONI VAN LEEUWENHOEK zoek je er informatie op internet mee op en bekijk je Thuis YouTube-video s. Wij gebruiken de ipad vooralsnog in een proefopstelling, om uitzaaiingen in de lever tijdens een operatie beter in beeld te brengen, zegt Koert Kuhlmann, fellowchirurg bij het Antoni van Leeuwenhoek (AVL). In de huidige situatie kunnen we enkel tweedimensionale CT-scans inzien op een computer in de hoek van de operatiekamer. Met behulp van een steriel ingepakte ipad, voorzien van speciale software die CT-scans omzet naar 3D-beelden, kunnen chirurgen zelf intuïtief de beeldvorming bedienen. Door het verkrijgen van nog beter inzicht in de driedimensionale structuur van de lever, met daarin de toe- en afvoerende bloedvaten evenals de te verwijderen uitzaaiingen, kunnen we complicaties en het achterblijven van tumorweefsel bij de patiënt zo veel mogelijk voorkomen. 16 OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013
Sciencefiction nu waarheid Het Antoni van Leeuwenhoek is het expertisecentrum op het gebied van oncologie. De nieuwste technieken, behandelingen en innovaties zijn leidend en het instituut omarmt de technologische ontwikkelingen. Samenwerken met andere partijen is daarbij essentieel. Zo werkt het AVL samen met bijvoorbeeld Philips en Universiteit Twente om nieuwe methoden en apparatuur te ontwikkelen en te testen. Theo Ruers, chirurg bij het AVL en hoogleraar biomedische technologie en oncologie aan de Universiteit Twente, weet er van alles over te vertellen. De technologische ontwikkelingen gaan zo snel dat wat 45 jaar geleden nog sciencefiction heette nu bijna waarheid is geworden. Het zijn vooral de technische innovaties geweest die aan de basis hebben gestaan van ons huidig medisch handelen. Wat zouden we in een ziekenhuis als het Antoni van Leeuwenhoek nog kunnen doen zonder bijvoorbeeld de CT-scan? Dat is ondenkbaar. Kenmerkend volgens Ruers is dat deze technische ontwikkelingen vaak voortkomen uit andere sectoren. Zo was de robot in de ruimtevaart en in de industriële productieprocessen veel eerder geïntroduceerd dan de robotchirurgie in de geneeskunde. De navigatietechnologie die momenteel zijn intrede doet in de kliniek, komt vanuit de defensie-industrie. En een gedeelte van de optische technologie die wij momenteel ontwikkelen voor weefseldiagnose, is onder andere afkomstig uit de dvd- en blueraytechnologie. Spectroscopie In de nabije toekomst zullen chirurgen in toenemende mate gaan opereren met behulp van beeldgestuurde technologie, waarbij met behulp van licht en ultrageluid nog nauwkeuriger kan worden geopereerd, vervolgt Ruers. In het Antoni van Leeuwenhoek werken we nu al aan de ontwikkeling van dit soort technische hulpmiddelen. Samen met Philips Research hebben wij bijvoorbeeld een biopsieprocedure ontwikkeld met behulp van een photonische naald. Dit is een dunne naald die licht uitstraalt over een groot golflengtegebied. Door interactie van licht met het onderliggende weefsel ondergaan de lichtstralen veranderingen. Door de veranderende lichtstralen op te vangen en te analyseren dit noemen we spectroscopie kunnen we een indruk krijgen van de karakteristieken van het onderliggende weefsel. Een soort optische vingerafdruk. Hierdoor kunnen we direct tijdens de operatie, binnen enkele seconden, tumorweefsel onderscheiden van gezond weefsel en kunnen we grondiger opereren met beter resultaat voor de patiënt. Geavanceerde operatiekamers Al deze ontwikkelingen vragen natuurlijk om geavanceerde operatiekamers, weet Ruers. Omdat het ziekenhuis flink aan het groeien is, wordt ook het operatiecomplex uitgebreid. We hebben simpelweg kwalitatief andere operatiekamers nodig. Naast de zes operatie kamers die er nu zijn bouwt het AVL er zes bij. In de eerste fase zijn dat er drie: een radiologische interventieruimte met ook operatiemogelijkheden (hybride OK) en twee endoscopische operatiekamers. Later komen daar nog eens drie operatiekamers bij, waarvan naar verwachting een tweede hybride operatiekamer, een endoscopische operatiekamer en een operatiekamer mogelijk uitgerust met een MRI-scan. De nieuwe endoscopische operatiekamers worden volledig ingericht om kijkoperaties te verrichten, waarbij alle benodigde apparatuur ingebouwd en aanwezig is om alle ingrepen te doen, ook robotchirurgie. Ook worden de operatiekamers uitgerust met bijvoorbeeld de meest geavanceerde apparatuur voor innovatieve beeldgeleide navigatietechnieken, voegt Ruers toe. Dit alles, én het feit we aan de wieg staan van allerlei innovaties, is iets waar we als Antoni van Leeuwenhoek met recht trots op kunnen zijn. (*) Dit artikel verscheen eerder in Antoni 2-2013 (het magazine van het Antoni van Leeuwenhoek). OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013 17
Snel op de hoogte met OK nieuws.nl OK nieuws Ontwikkelingen in de wereld van de volgen elkaar in snel tempo op. Daarom vindt u op www.oknieuws.nl dagelijks: het laatste nieuws agenda achtergrondverhalen filmpjes vacatures weblog Paul Meijsen mijn dag Meld u aan voor de gratis nieuwsbrief. Dan ontvangt u het laatste OK-nieuws vanzelf in uw mailbox. OKnieuws.nl, is dé nieuwssite ite voor de OK: van operatieassistent tot anesthesiemedewerker en van OK-manager tot chirurg.
Afgelopen juni werd weer het jaarlijkse IGZ Patiëntveiligheidscongres gehouden. Vast onderdeel hiervan is de uitreiking van de IGZ ZorgVeiligPrijs. Dit jaar ging deze prijs naar het UMC St Radboud Nijmegen voor zijn Crew Resource Management (CRM)-teamtraining. Op www.igz.nl is het volgende te lezen: Calamiteiten in ziekenhuizen worden vaak veroorzaakt door menselijke factoren zoals haperende samenwerking. Als de communicatie en de samenwerking tussen ziekenhuisprofessionals niet optimaal verloopt, kan dit verstrekkende gevolgen hebben voor de patiënt. De IC-afdeling van het UMC St Radboud heeft een teamtraining ontwikkeld die op ervaringen van zowel de intensive care als de luchtvaart is gebaseerd. De CRM-training gaat ervan uit dat professionals die hun vak goed kennen nog veel beter kunnen worden wanneer zij zich trainen in teamprocessen. De training richt zich op zaken als het geven van kritische feedback en briefen en debriefen. In gemengde groepen werken artsen en verpleegkundigen samen aan het creëren van bewustwording en het verbeteren van de onderlinge communicatie. Na de training worden zij op de werkvloer begeleid door een CRM-kernteam van intensivisten en verpleegkundigen. Dit kernteam vertaalt de CRM-principes naar bruikbare instrumenten, zoals een op de IC ontwikkelde checklist voor intubaties die inmiddels in 100 procent van de gevallen wordt gebruikt. U heeft natuurlijk allang in de gaten dat CRM ook bij u op de operatiekamer uiterst geschikt kan zijn. Hoewel operaties technisch van elkaar kunnen verschillen, zijn de procedures rond die operaties veelal dezelfde en is er een goede structuur in aan te brengen. Het uitvoeren van de time-out en de sign-out zijn mooie voorbeelden van CRM. En u ziet dan meteen hoe lastig dat soms is als de betrokkenen daar hun eigen draai aan geven en daarin niet worden gecorrigeerd. Niet voor niets krijgen we nog steeds meldingen binnen van verwisselingen van knie, vinger en ooglens, ondanks dat de betrokkenen vinden dat er een goede time-out is uitgevoerd. En ook krijgen we nog meldingen van het achterblijven van instrumenten en gazen, ondanks dat er een sign-out heeft plaatsgevonden. De afgelopen toezichtronde van TOP heeft ons weer heel mooie voorbeelden laten zien van hoe het kan gaan als iedereen scherp en betrokken is. Maar ook voorbeelden die om te huilen zijn en die gemakkelijk tot fouten kunnen leiden. Met verschillende partijen willen we nu bekijken of het mogelijk is om CRM op landelijk niveau ingevoerd te krijgen. Het is een goede manier om onbedoelde en vermijdbare patiëntschade te reduceren. En daar doen we het allemaal voor, toch? Ed Schoemaker Coördinerend/specialistisch senior inspecteur Projectleider Toezicht Operatief Proces E-mail: info@topigz Twitter: @TOPigz
Time-outprocedure Patiëntgegevens, operatiegegevens, te opereren plaats en zijde: check, check en nog eens check. Zo zou het moeten gaan. De realiteit is echter dat de time-outprocedure bij 71,3 procent van de operaties correct, dat wil zeggen op deze drie punten, wordt uitgevoerd. Met risico op verwisseling bij de patiënt als gevolg. Dit blijkt uit evaluatieonderzoek in het kader van het VMS Veilig heidsprogramma. Daarbij zijn er grote verschillen tussen ziekenhuizen. TEKST: CAROLIEN DE BLOK, POSTDOCTORAAL ONDERZOEKER NIVEL, VEERLE KOP, ONDERZOEKSASSISTENT NIVEL, STEFFIE VAN SCHOTEN, PROMOVENDUS NIVEL, EN CORDULA WAGNER, HOOGLERAAR PATIËNTVEILIGHEID VUMC/EMGO+ INSTITUUT EN PROGRAMMALEIDER KWALITEIT EN ORGANISATIE NIVEL. FOTO S: SHUTTERSTOCK In Nederland treedt bij 2,3 procent van alle ziekenhuisopnames potentieel vermijdbare schade op (1). Dit zijn meer dan 30.000 patiënten per jaar, zo bleek uit patiëntveiligheidsonderzoek van het Nivel en EMGO+ Instituut in 2007. Naar aanleiding hiervan is in 2008 het VMS Veiligheidsprogramma opgezet, dat tot doel heeft de patiëntveiligheid in alle Nederlandse ziekenhuizen te verbeteren door een vermindering van potentieel vermijdbare schade. De pijlers van het VMS Veiligheidsprogramma waren een veiligheidsmanagementsysteem (VMS) en tien inhoudelijke thema s waarop de zorg voor patiënten kon worden verbeterd. Het programma ondersteunde de Nederlandse ziekenhuizen onder meer met het uitbrengen van door expertteams opgestelde praktijkgidsen met adviezen per thema (in 2008 en 2009) en het organiseren van masterclasses en netwerkbijeenkomsten 20 OK OPERATIONEEL OKTOBER 2013