. CBS ICHTHUS TAAL-LEES VERBETERPLAN April 2013
Inhoud: pagina 1. Inleiding 3 2. Ontwikkeling van woordenschat en stilleesbeleid 4 2.1. Twee sporen 4 2.2. Woordenschat 4 2.3. Stilleesbeleid 5 3. Technisch lezen 6 3.1. De basis voor een goede leesstart wordt gelegd in de groepen 1 en 2 6 3.2. Aanvankelijk lezen in groep 3 6 3.3. In groep 4 en 5 wordt het technisch lezen voortgezet 6 3.4. Spelling 6 3.4.1. Letterkennis 6 3.4.2. Aanvankelijk lezen en spellen in groep 3 6 3.4.3. Spellen in groep 4 tot en met 8 6 4. Begrijpend lezen 8 5. Planning Taal-verbeterplan 10 Bijlagen Bijlage 1 Leerlijn Taal groepen 1 en 2 Bijlage 2 a,b,c en d Begrijpend Leesstrategie posters Bijlage 3 Spellingcategorieën 2
1.Inleiding Onze school staat in een mooie groene omgeving met veel spel- en speelmogelijkheden. De school wordt bezocht door kinderen, die de Nederlandse Nationaliteit hebben. Een groot aantal ouders heeft van oorsprong een ander moederland en bij veel kinderen heerst thuis een andere taal- en cultuursfeer. Dit is meer dan een derde van de schoolbevolking en is verdeeld over ongeveer tien nationaliteiten. De school wordt ook bezocht door kinderen met een Nederlandse taal- en cultuursfeer met wisselende voedingsbodem voor de ontwikkeling van taal- en woordenschat. Het is van belang dat wij grote aandacht besteden aan de ontwikkeling van ons taal-, leesen spelling onderwijs. In dit plan wordt beschreven hoe wij hier de komende jaren mee om willen gaan. De afgelopen jaren is er veel getoetst, veel kinderen zijn onderzocht, er zijn veel interventies gepleegd, veel individuele handelingsplannen geschreven, maar het rendement is niet groot. Er zijn veel kinderen, die onder gewenst niveau scoren. Zie de analyse cito-analyse in kwaliteitsaanpak van het 2011-2012. In dit plan is te lezen: Hoe wij alle kinderen mee willen nemen in een taal- en leesverbeterplan: Hoe wij met woordenschat omgaan Met welke methodes wij werken Hoe wij klasdoorbrekende- en schoolbrede afspraken maken Welke strategieën wij toepassen Hoe wij convergente differentiaties toepassen Dat wij hoge eisen stellen en hoge verwachtingen hebben Taal is het fundament van alle ontwikkeling. Met taal worden kinderen baas van hun wereld, beheerder van hun wereld. Wij besteden veel energie en tijd aan het ontwikkelen van de woordenschat. Met beheersing van taal gaat er een wereld voor ieder open. Kinderen kunnen de wereld ontdekken via gesproken en geschreven teksten. Om geschreven teksten goed te kunnen lezen is het nodig goed te leren lezen. Wij besteden veel aandacht aan goed leren lezen en spellen. Om geschreven teksten goed te kunnen begrijpen zijn strategieën nodig, die wij op school willen onderwijzen. Wij willen goed taal- en leesonderwijs realiseren door vroeg te beginnen met een doorgaande lijn vanaf groep 1 tot aan het eind van de basisschool. Wij besteden veel aandacht aan technisch lezen en aan begrijpend lezen. Om kinderen plezier in lezen te laten beleven, besteden wij veel tijd aan stillezen. Daarnaast steken we veel energie in een goede schoolbibliotheek. 3
2. Ontwikkeling van de woordenschat en stilleesbeleid 2.1. Twee Sporen Volgens Stahl (1999) beschikken kinderen uit taalrijke milieus op 3-jarige leeftijd over vijf keer zoveel woorden dan kinderen uit kansarme groepen. Kinderen komen de school binnen met grote verschillen in woordenschat. Die verschillen ontstaan doordat een kind uit: -een bijstandsgezin 615 woorden per uur hoort -de lichtgeschoolde groepen 1251 woorden per uur hoort -een gezin met hoogopgeleide ouders 2153 woorden per uur hoort. Woordenschat is beschikken over kennis van de wereld; kennis die nodig is om te kunnen communiceren (Vernooy 2004). Een goede woordenschat is nodig om te begrijpen wat je hoort, te kunnen spreken, te begrijpen wat je leest en om te kunnen schrijven. Beschikken over een goede woordenschat is vooral fundamenteel voor begrijpend lezen en het onderwijs in de kennisgebieden. Wat is belangrijk om kinderen optimale kansen te bieden? 1. Aanbod van woorden in context (Appel & Vermeer, 1997). 2. Stil-leesbeleid. Kinderen moeten elk jaar 3000 nieuwe woorden leren. 3000 woorden per jaar aanleren tijdens een schooljaar van 180 dagen zou betekenen dat kinderen elke dag 17 nieuwe woorden moeten leren. Kinderen kunnen 8-10 effectief onderwezen woorden ( woordenschatbeleid) per week opnemen en onthouden; opgeteld is dat ongeveer 400 woorden per jaar. De overige 2600 woorden? Leren ze door incidenteel leren, inclusief lezen over allerlei onderwerpen. Stil-leesbeleid is belangrijk. Toename van woordenschat hangt vooral af van lezen (Cunningham en Stanovich, 1998). 2.2. Woordenschat Voor zowel direct als indirect gericht woordenschatonderwijs geldt dat leerlingen effectiever woorden leren, als ze zich betrokken voelen bij betekenis te verlenen aan voor hen onbekende woorden en deze te verbinden aan woorden die ze al weten (context). We werken als volgt bij thema s 1. Leraren werken met woordenschat vanuit de methodes bij ieder thema, in de onderbouw wordt dit ondersteund door plaatjes of tekeningetjes. 2. Leraren maken gebruik van de volgende onderdelen uit het woordenschataanbod: woordenkast, woordweb, woordpad, woordparaplu, woordpodium, woordkaart, praatplaat, woordspellen en coöperatieve werkvormen. 3. Leraren maken een lijst van te leren kernwoorden. 4. Leraren maken een lijst van uitbreidingswoorden. 5. Leraren laten de nieuwe woorden dagelijks aanbod komen. 6. Leraren bieden in 3 weken minimaal 24 woorden aan. Denk bij de jongste groepen aan vijf kernwoorden en vijf uitbreidingswoorden (en soms extra woorden). Het woordenaanbod gaat telkens via een vast patroon: 1. Kiezen. 2. Aanbieden (semantiseren) 3. Herhalen (consolideren) 4. Observeren (controleren) 4
Bij de jongste kinderen (OB) met ondersteuning van een thematafel en gebruik makend van meervoudige intelligentie (onderwijsbehoeften). Bij de oudere kinderen (MB en BB) met ondersteuning van een woordenschatmuur-, posterof bord. 2.3. Stilleesbeleid Elke dag wordt er een half uur ingeroosterd voor het stillezen bij groep 4 t/m 8. Bij groep 3 wordt begonnen zodra dit aan de orde is. In groep 1 en 2 is interactief voorlezen een goed middel om woordenschatuitbreiding te bevorderen. De ochtend of middag begint met 30 minuten (stil)leestijd. - 2 dagen een verhalend boek. - 2 dagen een informatief boek (kan ook een gekozen tekst, een recept, krantenartikel of een gedicht zijn) - 1 dag een stripboek (of prentenboek) De variatie hiermee geeft voldoende wisselende teksten, zodat de inspanning en de intensiviteit van het lezen verschillende dimensies en uitdaging heeft. Waarom ook informatieve boeken? De teksten zijn doorgaans lastiger te begrijpen dan verhalende teksten vanwege: Woordenschat Vraagstelling Doelgerichtheid Het kunnen omgaan met informatieve teksten is belangrijk voor de schoolloopbaan. Hiervoor is een wisselcollectie in de klas nodig. Deze is uit de schoolbibliotheek samen te stellen of via de stadsbibliotheek te regelen. 5
3. Technisch lezen 3.1. De basis voor een goede leesstart wordt gelegd in de groepen 1 en 2. De basis voor een goede leesstart wordt gelegd in de groepen 1 en 2. Dit bestaat uit: het luisteren en spreken, de mondelinge taalontwikkeling, woordenschat, begrijpend en kritisch luisteren, mondelinge opdrachten juist kunnen uitvoeren, oefening van het geheugen, spelen met en leren van letters. De auditieve en visuele ontwikkeling zijn daarin belangrijke onderdelen. Fonemisch en fonologisch bewustzijn en kennis van geschreven taal vormen een belangrijke basis. Zie de leerlijn Taal voor de groepen 1 en 2, bijlage 1. De leraren: creëren een uitdagende en rijke leeromgeving maken gebruik van goede materialen en methoden (Onderbouwd, Lettermuur, Thematafel) passen convergente differentiatie toe bij Groepshandelingsplannen Taal geven actieve en effectieve instructie geven actieve en effectieve opdrachten registreren het ontwikkelingsverloop betrekken ouders bij de taalontwikkeling van hun kinderen, monitoren de woordenschat reserveren minstens 5 uur per week in het rooster maken woordlijsten op de website nederlands en engels filmpje op de website woordlijsten gaan mee naar huis 3.2. Aanvankelijk lezen in groep 3 In groep 3 ligt het accent op het aanvankelijk technisch lezen. Een effectieve doelgerichte aanpak is een voorwaarde. De leraren: stellen concrete doelen creëren een uitdagende en rijke leeromgeving beschikken over goede materialen en methoden (Veilig leren lezen (nieuwe versie) en Zo Leren Kinderen Lezen en Spellen) passen convergente differentiatie toe bij Groepshandelingsplannen Taal geven actieve en effectieve instructie geven actieve en effectieve opdrachten registreren het ontwikkelingsverloop betrekken ouders bij de leesontwikkeling van hun kinderen reserveren minstens 7 uur per week in het rooster 3.3. In groep 4-8 wordt het technisch lezen voortgezet In groep 4-8 wordt het technisch lezen voortgezet. Leerlingen oefenen met meerlettergrepige woorden en vooral het vloeiend lezen komt nu centraal te staan. Leerlingen leren vlot, correct en met goede intonatie te lezen. Veel lezen is belangrijk voor het automatiseren van het technisch lezen. Het zogenaamde kilometers maken. Vlot lezen is één van de voorwaarden van begrijpend lezen. Als het technisch lezen goed verloopt, kunnen leerlingen hun aandacht richten op het begrijpen van teksten, het begrijpend lezen. Ook na groep 5 verdient het technisch lezen aandacht. Daarbij is instructie en oefening voor sommige leerlingen nog expliciet vereist. 6
De leraren: stellen concrete doelen beschikken over goede materialen en methoden (Timboektoe, sinds september 2012) passen convergente differentiatie toe bij Groepshandelingsplannen Technisch lezen geven actieve en effectieve instructie op de vereiste momenten registreren het ontwikkelingsverloop betrekken ouders bij de leesontwikkeling van hun kinderen reserveren minstens 1,5 uur per week in het rooster reserveren elke dag 30 minuten voor stilleesbeleid beschikken over een gevarieerd klassenaanbod leesboeken 3.4. Spelling 3.4.1. Letterkennis Het is belangrijk dat kinderen zin hebben om te leren lezen. In de groepen 1 en 2 komen zij veelvuldig in aanraking met klanken, letters, woorden, verhalen. Het luisteren en kijken gaan samen op: Het horen van klanken, de analyse en synthese bij de auditieve vorming en het zien bij visuele discriminatie, analyse en synthese vormen samen de basis voor het (her)kennen van letters. Kinderen krijgen veel gelegenheid te manipuleren met letters in allerlei vormen; kijken, voelen, maken, stempelen, schrijven. De lettermuur is een belangrijke leervorm in de klas. Arie, de letterkanarie helpt om letters te vinden, te verzamelen, te benoemen, te onthouden. Letterkennis is een belangrijke voorspeller van leessucces. Kinderen met grote letterkennis hebben een voorsprong. Wij hechten aan een goed aanbod in de kleutergroepen. Zie ook de leerlijn Taal voor groep 1 en 2, bijlage 1. De groei van de letterkennis van elk kind wordt bijgehouden met een letterblad in het leerling-dossier in de leerlingenmap. Het leren van de letters wordt ondersteund door gebruikmaking van letters met handgebaren uit Lezen moet je doen! 3.4.2. Aanvankelijk spellen en lezen in groep 3 Groep 3 kinderen krijgen goed aanvankelijk leesonderwijs met de methode Veilig Leren Lezen. Het leren van de letters wordt ook in groep 3 ondersteund door gebruikmaking van letters met handgebaren. Door de doelgerichte aanpak en de aandacht voor de maan- steren zon kinderen, is er aandacht voor de verschillen in behoefte aan instructie. Met de signalering in groep 3 aan het begin, in de herfst, in de winter, in de lente en aan het eind houden we de kinderen nauwkeurig in beeld. Na signalering volgt actie, zwakke lezers, de ster-kinderen krijgen meer tijd voor extra instructie en oefening. Zie Zorgplan met Zorgprofiel en Zorgplan lezen, leesproblemen en dyslexie. 3.4.3. Spellen in groep 4 tot en met 8 In groep 4 tot en met 8 is het nodig om goede spellingsregels te hanteren. Wij vinden het belangrijk om spellingslessen goed en effectief te geven. Een goede methode is de richtlijn waarlangs we de kinderen mee willen nemen door de verschillende jaren heen. Er zijn duidelijke afspraken en termen, die steeds weer terug komen en waar kinderen mee werken. De spellingstraten. Sleutelwoorden zijn: Doelgerichte instructie Vaste strategieën Visuele ondersteuning met spellingstraten Elke dag 5 of 10 minuten rijtjes lezen 7
Kinderen kunnen werken met: klankwoorden, weetwoorden, regelwoorden en werkwoorden. De methode geeft de juiste straten aan: klankspoor, weetspoor, regelspoor en werkwoordspoor. Zie bijlage 3. Wij hebben gekozen voor de methode: Spelling in beeld. Hiermee werken wij vanaf september 2009. 4. Begrijpend lezen 4.1. Begrijpend luisteren in groep 1, 2 en 3 In groep 1 en 2 lezen wij veel prentenboeken. Met kleuters kijken we naar de buitenkant, de kaft, de illustraties en vragen vooraf: Waar zal het over gaan? Wat zegt de titel ons? Na het verhaal (en herhalend voorlezen) vragen naar: Waar ging het over? Waar gebeurde het? Wat gebeurde er? Hoe begon het? Hoe liep het af? Wie deden er mee? We werken met een vragendobbelsteen, die bovenstaande vragen met pictogrammen aan de orde stelt. Alle groepen gebruiken de dobbelsteen. In groep 1, 2, 3 wordt deze strategie gebruikt bij het lezen van verhalen of boekjes en daarnaast in groep 3 ook bij de methode VVL of andere vakken. Verder werkt groep 1-2 met oorzaak-gevolg verhalen met verhalen en daarna plaatjes in de goede volgorde leggen 4.2. Begrijpend lezen in groep 4 tot en met 8 We gebruiken een goede methode: Nieuwsbegrip XL. Vanaf maart 2012 werkt onze school met deze methode. We hanteren in alle klassen (schoolbreed) dezelfde stappen bij begrijpend lezen. Deze hangen op stappenposters in de klas. De leesstrategieën zijn ingedeeld op 5 posters in ophelderen van onduidelijkheden, samenvatten, voorspellen, vragen stellen, relaties en verwijswoorden. Zie de L-schijf in map: Begrijpend Lezen. En bijlage 2. De leraar is een cruciale factor: 1. Vooraf leesdoel bepalen: Wat gaan we leren vandaag? 2. A.D.I. model 3. Zet de Hersenen op aan Waar gaat het over? Wat weet ik al? 4. Deze strategie ook toepassen bij andere teksten; aardrijkskunde, biologie en geschiedenis. 5. Voordoen, samendoen, zelf doen. Modelen. 6. Denkstrategieën oefenen. Gebruik de posters Strategie Begrijpend Lezen.. 7. Herstel strategieën aanreiken, als het niet lukt: Hardop lezen Langzamer lezen Aandachtiger lezen Een stukje opnieuw lezen Een stukje verder lezen 8
Naar de illustraties kijken Hulp vragen Samenwerken 8. BL muur 9. Stappenplankaart 10. Woordhulpkaart 9
5. Planning Taal-verbeterplan Planning Taal-verbeterplan 1 Taal in Beeld Werken met de methode 2 Spelling in Beeld Uitzetten van eenzelfde doorgaande lijn in de school mbt spelling; Spellingstraten Spellingterminologie Zichtbare visuele ondersteuning Hoge doelen Convergente differentiatie 2012-2013 3 methode voor technisch lezen Timboektoe 4 methode begrijpend lezen Nieuwsbegrip Uitzetten van eenzelfde doorgaande lijn mbt technisch lezen Afspraken methode Afspraken stilleesbeleid Hoge doelen Convergente differentiatie 2012-2013 Uitzetten van eenzelfde doorgaande lijn mbt begijpend lezen Afspraken methode Afspraken stappen begrijpend leesstrategieën Visueel stappenplan in de klas Hoge doelen Convergente differentiatie Bij alle vakken toepassen 2012-2013 Mrt 2013 Mrt 2013 Ook: elkaar leren. Mrt-april 2013 5 Afspraken woordenschatonderwijs 7 Bespreken Taalleesverbeterplan 8 Voortgang herziening Taalplan en herziening dyslexie-protocol door IB-er Maart 2013 9 Maken van picto s voor Begrijpend luisteren gr 1-3 En poster begrijpend lezen strategieën gr 4-8 10 Bekijken dt geen probleem en Cito Hulpboek begrijpend Jan/feb 2012 Monitoren via website van de woorden. Nov 2012 Bespreken april 2013 Dyslexie-protocol Werken met picto s en poster 2012-2013 Huiswerk Gr 7 of 8 Bekijken en bespreken jan 2013 Mrt 2013 april 2013 mei 2013 11 Checklist kwaliteitskaart Referentieniveau s en methodes April 2013 screenen Spel met kaarten en www.schoolaanzet.nl www.taalpilots.nl 12 Leerlijn BL voor elke groep April-mei 2013 2013 10
11