Lesmateriaal Dierplagen - anders voeren. docentenhandleiding
|
|
- Brigitta van den Pol
- 9 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Lesmateriaal Dierplagen - anders voeren docentenhandleiding
2 Uitgave: Amsterdams NME Centrum Een samenwerkingsproject van de Gemeentelijke Gezondheidsdienst Amsterdam (GGD) en het Amsterdams NME Centrum met ondersteuning van Dierenbescherming Amsterdam. Auteur / redactie Janet Booij Uitvoering layout Betty Wijnhoven oktober 2009
3 amsterdams nme centrum anders voeren Inhoud 1 Anders voeren 2 2 Het lesmateriaal 3 3 Werkwijze en tips per opdracht 4 1
4 anders voeren amsterdams nme centrum Anders voeren In de stad wonen mensen en dieren samen. Vaak is dat leuk, maar veel dieren bij elkaar kunnen overlast veroorzaken. Alle stadsdelen van Amsterdam hebben daarom samen met de GGD Amsterdam (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) en de Dierenbescherming Amsterdam de krachten gebundeld om overlast van deze dieren te voorkomen. Omdat mensen een verantwoordelijkheid hebben om goed voor dieren te zorgen, staat een diervriendelijke aanpak staat hierbij centraal. De campagne Anders voeren informeert Amsterdammers over de rol die zij zelf kunnen vervullen bij een goede zorg voor de dieren in de stad en het voorkomen van dierplagen. Deze opdrachtkaarten sluiten hier op aan. Meer informatie over Anders voeren kunt u vinden op 2
5 amsterdams nme centrum anders voeren Het lesmateriaal Dit materiaal sluit aan bij het thema mens en milieu uit de lesmethoden voor biologie en aardrijkskunde. Het is ook geschikt voor vakoverstijgende projecten. Het materiaal bestaat uit 5 opdrachtkaarten en een docentenhandleiding en vormt een aanvulling op de reeds bestaande opdrachtkaarten van het Amsterdams NME Centrum. Dit lesmateriaal kunt u gratis downloaden van de site van het Amsterdams NME Centrum: De opdrachten zijn voor vmbo 2/3, maar ook geschikt voor onderbouw havo/vwo. Alle opdrachten hebben de vaste opbouw van een onderzoek: met een onderzoeksvraag, materiaal, methoden, resultaat, conclusie en tot slot een presentatie. Leerlingen zoeken op een praktische manier naar een antwoord op de onderzoeksvraag. Bij de opdrachten ligt de nadruk op het aanleren van vaardigheden, zoals informatie opzoeken en verwerken, zelfstandig informatiebronnen zoeken, overleggen met derden, samenwerken en vergelijkingen maken. Bovendien presenteren de leerlingen hun onderzoek in een presentatievorm naar keuze. Hiervoor kunnen ze gebruik maken van de presentatiekaarten. Leerlingen werken zelfstandig of in groepjes aan een onderzoeksopdracht. De opdrachten bieden een goed alternatief voor het traditionele werkstuk. Elke opdracht duurt ongeveer 3 (les)uur, exclusief de presentatievoorbereiding. Het lesmateriaal is van het Amsterdams NME Centrum, maar ook van GGD Amsterdam, met ondersteuning van Dierenbescherming Amsterdam. 3
6 anders voeren amsterdams nme centrum Werkwijze en tips per opdracht Opdracht: Diergedrag - de invloed van voeren Werkwijze en tips Leerlingen doen een gedragsonderzoek bij loslopende dieren in de omgeving van school. Ze vergelijken het gedrag van de dieren bij aan- en afwezigheid van voedsel. Leerlingen moeten hiervoor afstanden in kunnen schatten. Oefen dit indien nodig van tevoren met ze in het leslokaal. Help de leerlingen eventueel bij het samenstellen van gezonde hapjes voor de dieren. Zij zijn waarschijnlijk gewend brood aan de eenden te voeren of geven wel eens een patatje aan een duif. Natuurlijk en passend voedsel voor deze dieren is echter groenvoer voor eenden en zaden voor duiven. Wanneer leerlingen wordt gevraagd om na te denken over de kwaliteit van het onderzoek (vraag 11), is het van belang dat zij zich realiseren dat dieren in de stad gewend zijn aan de aanwezigheid van mensen en regelmatig worden gevoerd. Laat ze nadenken over hoe dit onderzoek verbeterd kan worden. Achtergrondinformatie Zie opdracht Vogels voeren. Aansluiting op de lesstof Deze onderzoeksopdracht is een mogelijke aanvulling op het onderwerp Diergedrag en Mens en milieu. De leerling leert gegevens systematisch te beschrijven en te ordenen en leert conclusies kritisch te beoordelen. 4
7 amsterdams nme centrum anders voeren Opdracht: Vogels voeren? Werkwijze en tips Leerlingen ontwerpen een plan om Amsterdammers er aan te herinneren dat het voeren van vogels het beste alleen kan gebeuren als het echt nodig is, bijvoorbeeld als het vriest. Overleg met de leerlingen of de uitvoering van hun plan haalbaar is. Stimuleer de creativiteit van de leerlingen. Mogelijke resultaten zijn een vogelhuisje dat alleen geopend is in de winter, een thermometer die aangeeft of er wel of niet gevoerd hoeft te worden, een informatiebord voor in het park, een verpakking van vetbolletjes of een poster voor in het tuincentrum. Aansluiting op de lesstof Deze onderzoeksopdracht is een mogelijke aanvulling op het onderwerp Seizoenen en Mens en milieu. De leerling oefent met het vormgeven van verbeelding en het overbrengen van een boodschap. Achtergrondinformatie Als dieren gevoerd worden, gaan ze niet meer zelf actief op zoek naar eten. Daardoor worden ze minder fit, verandert hun lichaamsgewicht en is de kans groter dat ze ziek worden. Bovendien worden de dieren afhankelijk van mensen. Voeren kan ook leiden tot grote concentraties vogels in een klein gebied. Te veel dieren op een te kleine plek leidt tot agressief gedrag tussen de dieren en soms zelfs naar mensen. Het zorgt daarnaast voor geluidsoverlast een grotere kans op ziekte onder de dieren. 5
8 anders voeren amsterdams nme centrum 6 Opdracht: Fastfood voor vogels Werkwijze en tips Leerlingen zoeken uit wat de vogels in de omgeving van school eten en welke voedingsstoffen in dit voedsel zitten. Ze vergelijken dit met de voedingsstoffen in brood. Zo ontdekken ze waarom het veelvuldig voeren van brood ongezond is voor vogels. De zoekkaart Vogels van dorpen en steden is een product van Stichting Veldwerk Nederland. U kunt deze kaarten bestellen via of ze lenen bij de NatuurMEdiatheek van het Amsterdams NME Centrum (zie voor meer informatie). Oefen indien nodig klassikaal het benoemen van verschillende vogelsoorten. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld opgezette vogels. Ook deze kunt u lenen bij de Natuur- MEdiatheek. Kies vooral voor de dieren die de leerlingen in de omgeving van school kunnen verwachten. U kunt de leerlingen ook aan de hand van de snavelvorm laten beredeneren welk voedsel de vogels eten. Help ze hierbij door er een uitleg over te geven. Achtergrondinformatie Het natuurlijke voedsel van vogels is rijk aan voedingsstoffen. Plantaardig voedsel zoals vruchten en bladeren bevatten de nodige vitamines, mineralen en koolhydraten. Zaden en noten voorzien vogels van eiwitten en vetten. Ook insecten en andere prooidieren zijn een bron van eiwit. Wanneer vogels een tekort aan een of meer van bovengenoemde voedingsstoffen hebben, is er sprake van ondervoeding. Ondervoeding kan leiden tot een grotere kans op predatie, een afname van het reproductiesucces, een verslechterde gezondheid en een lagere levensverwachting. Het voeren van brood leidt tot een eenzijdig dieet van vogels. Zij lopen hier met name eiwitten, een belangrijke bouwstof, mee mis. Deze hebben zij bijvoorbeeld nodig voor het vervangen van veren of voor de vorming van eieren. Daarentegen krijgen ze teveel koolhydraten binnen, deze worden omgezet in vet en zo wordt opgeslagen. Aansluiting op de lesstof Deze onderzoeksopdracht is een mogelijke aanvulling op het onderwerp Voedingsleer en Biodiversiteit. De leerling leert over zorg voor zichzelf en zijn omgeving en de positieve invloed die hij daarop uit kan oefenen.
9 amsterdams nme centrum anders voeren Opdracht: Rattenplaag Werkwijze en tips Op het internet kijken leerlingen een nieuwsitem over een rattenplaag in Amsterdam. Naar aanleiding hiervan formuleren ze hun eigen mening en argumenten over het al dan niet bestrijden van ratten op het schoolplein. Door zich te verplaatsen in verschillende personages, bereiden zij zich voor op het spelen van een rollenspel of het schrijven van een krantenartikel. Bij het spelen van het rollenspel, is het raadzaam om als docent de rol van schooldirecteur op u te nemen. Zo kunt u zorgen dat alle deelnemers aan het woord komen, dat zij naar elkaar luisteren en dat er aan het eind van de vergadering een gezamenlijk standpunt is bereikt. Houd er rekening mee dat leerlingen ook gevoelsmatige argumenten aan kunnen dragen, zoals ratten zijn eng en ik vind het zielig voor de ratten. Deze argumenten zijn moeilijk te onderbouwen, maar mogen niet door klasgenoten worden genegeerd. Laat ter voorbereiding op het schrijven van een krantenartikel enkele voorbeelden zien. Geef aan waarop u het resultaat beoordeelt. Achtergrondinformatie In Amsterdam komen per jaar tussen de 1400 en 2000 meldingen bij de GGD binnen van mensen die een rat in of nabij hun huis hebben gesignaleerd. In steden zijn dit voornamelijk de bruine en zwarte rat. Niet in alle gevallen wordt ingegrepen. Een medewerker gaat eerst na of de overlast ingrijpen rechtvaardigt en of oorzaken van de overlast kunnen worden weggenomen. Pas daarna komt (diervriendelijke) bestrijding van de dieren ter sprake. De dieren kunnen knaagschade veroorzaken, omdat zij hun tanden voortdurend moeten scherpen (materiële schade). Daarnaast kan bouwkundige schade optreden als de dieren gebouwen, wegen en waterwerken ondergraven. Door het bevuilen van voedselvoorraden met hun uitwerpselen kunnen zij ziekteverwekkende organismen overbrengen (gezondheidsschade). Dit kan bij vee ziekten als varkenspest en pseudovogelpest veroorzaken. Bij mensen kunnen ratten de ziekte van Weil en rattenbeetkoorts veroorzaken. Anderzijds vormen ratten een deel van het ecosysteem in de stad (ecologisch argument). Zij zijn een prooi voor katten en roofvogels, ruimen afvalproducten op en verspreiden zaden. Aansluiting op de lesstof Deze onderzoeksopdracht is een mogelijke aanvulling op het onderwerp Hygiëne, Dierenwelzijn of Ethiek. Leerlingen leren een beargumenteerd standpunt in te nemen, dit te verdedigen en daarbij respectvol om te gaan met kritiek. 7
10 anders voeren amsterdams nme centrum 8 Opdracht: Schoolplein verbeteren Werkwijze en tips Leerlingen bedenken maatregelen om dierplagen op het schoolplein te voorkomen. Ze verwerken hun ideeën in een plattegrond. Vooral tijdens en na de pauze is goed te zien dat er etensresten blijven liggen op het plein. Dit trekt dieren aan. Misschien zijn er zelfs leerlingen die actief dieren voeren in de pauze. Laat leerlingen ook nadenken over wat de school al doet om dierplagen te voorkomen. Dit werpt een ander licht op de corveediensten die ze hebben. Achtergrondinformatie Het actief voeren van dieren op het schoolplein kan, als dit regelmatig gebeurt, meer dieren aantrekken. Als deze dieren overlast veroorzaken, is er sprake van een dierplaag. Dierplagen kunnen ook ontstaan door passief voeren van dieren. Het voeren gebeurt dan onbewust, bijvoorbeeld wanneer een leerling zijn brood niet lust en dit als zwerfafval op het schoolplein belandt. Zwerfafval trekt onder andere duiven, ratten en muizen aan. In de bebouwde omgeving kunnen duiven vervuiling en aantasting van gebouwen en kunstwerken door uitwerpselen veroorzaken. Ook veroorzaken zij stank- en geluidoverlast en gladheid door mest. Bovendien zijn het, net als ratten en muizen, dragers van parasieten en ziektekiemen. Ratten en muizen kunnen ook knaagschade aan isolatiemateriaal, leidingen en kabels veroorzaken. Dit leidt soms tot storingen. In plaats van de dieren te vangen of te doden, is het beter om hun aanwezigheid te voorkomen. Dit kan door hygiënemaatregelen als het opruimen en voorkomen van zwerfafval. Ook kunnen (potentiële) schuil- en nestplaatsen worden verwijderd of afschrikmiddelen als geluid of het plaatsen van pinnen worden ingezet. Aansluiting op de lesstof Deze onderzoeksopdracht is een mogelijke aanvulling op het onderwerp Hygiëne of Afval en milieu. Vaardigheden die worden geoefend zijn het verwerven van informatie uit digitale bronnen en het overleggen in een groep.
Anders voeren. Les b r i e f
Anders voeren Les b r i e f Uitgave: Amsterdams NME Centrum Anders voeren Les b r i e f Een samenwerkingsproject van de Gemeentelijke Gezondheidsdienst Amsterdam en het Amsterdams NME Centrum met ondersteuning
Nadere informatieAnders voeren. lesbrief
Anders voeren lesbrief Uitgave: ANMEC Anders voeren Lesbrief Een samenwerkingsproject van de Gemeentelijke Gezondheidsdienst Amsterdam en ANMEC. Redactie/layout: Mirella Vierveijzer, Jolanda van der Heijden
Nadere informatieMens en Milieu. docentenhandleiding
Mens en Milieu docentenhandleiding Uitgave: ANMEC Mens en Milieu Docentenhandleiding voor VMBO, onderbouw en HAVO/VWO Het lesmateriaal mag vrij gekopieerd worden voor gebruik op school en is gratis te
Nadere informatieHelp, er zit een meeuw in mijn vuilnis!
Help, er zit een meeuw in mijn vuilnis! Een onderzoek naar meeuwen in de stad en aan de kust. De leerlingen bedenken een oplossing voor de overlast van meeuwen in Haarlem aan de hand van gedrag observaties
Nadere informatieWie eet wie en wie eet wat?
Leerkracht Wie eet wie en wie eet wat? Maak een voedselweb Inhoud in het kort In deze les krijgen de leerlingen een beeld van de relaties tussen dieren en planten. Leerlingen maken een voedselweb van één
Nadere informatieVogels. Duiven Eenden Ganzen
Vogels Duiven Eenden Ganzen Kippen Meeuwen In deze folder vindt u meer informatie over bovenstaande vogels. U leest hoe u ze herkent, wat voor overlast ze kunnen veroorzaken, wat u kunt doen om overlast
Nadere informatie1. Doelgroep. 2. Relatieschema. Vogels. Reiger. Eend. Knobbelzwaan. Uil Kievit. Merel. Halsbandparkiet. Duif. Kraai. Meeuw. Woonomgeving: Voedsel:
1 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Doelgroep... 4 2. Relatieschema... 4 3. Opzet van de lescyclus... 5 3.1. Algemeen doel van de lescyclus... 5 3.2. De doelstellingen... 5 4. Relatie met de kerndoelen...
Nadere informatieDIEREN IN DE NATUUR. Geef ze geen eten, observeer ze!
DIEREN IN DE NATUUR Geef ze geen eten, observeer ze! WWW.LEEFMILIEU.BRUSSELS DIEREN VOEDEREN IN DE NATUUR? NIET ZONDER GEVOLGEN! Oud brood voederen aan de eendjes in de vijver Als kind hebben we het allemaal
Nadere informatieDe vogel X-factor. Martijn Guliker Mirjam van Loon Jenny Smit Gijsbert Peelen
De vogel X-factor Martijn Guliker Mirjam van Loon Jenny Smit Gijsbert Peelen Docentenhandleiding N.B.: de opdracht is een eerste kennismaking met vogels. Wij ontvangen graag feedback van vogelaars, maar
Nadere informatieHandleiding. Geschikte tijd uitvoering jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
Handleiding Naam opdracht De omgeving met andere ogen bekeken Geschikte tijd uitvoering jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec zeer geschikt ongeschikt Benodigde materialen opdrachtenbladen pen
Nadere informatieRichtlijnen Dierplaagbeheersing laatst bijgewerkt: 14-4-2009
Kip (Gallus gallus domesticus) Ontwikkelingssnelheid Afhankelijk van menselijk voeren Afhankelijk van zwerfvuil Risico om ziek te worden Schadelijk gedrag Samenvattend werkprotocol voor beheerder Bij Kippenoverlast
Nadere informatieFIRST LEGO League als onderwijsprogramma
FIRST LEGO League als onderwijsprogramma In dit document staat beschreven hoe je de FIRST LEGO League kunt integreren in het lesprogramma en hoe het aansluit op de kerndoelen voor de onderbouw van het
Nadere informatieSporen opsnorren docentenhandleiding
Sporen opsnorren docentenhandleiding Doelgroep: VMBO onderbouw Doelen: leerlingen: - Leren diersporen herkennen - Ontdekken dat diersporen overal om ons heen te vinden zijn - Leren voedingssporen te onderscheiden
Nadere informatieIntroductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Handleiding leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen
Handleiding leerkracht Vogels in de klas Introductieles Inhoud in het kort Voor de groepen 5-6 bieden we, naast verbale activiteiten, een werkblad aan waarmee de leerlingen aan de slag gaan. In deze les
Nadere informatieWinkelen in het bos?
Winkelen in het bos? Natuur, tweede graad Doelstellingen Kinderen ervaren dat het bos uit verschillende delen en bewoners bestaat. Kinderen ontdekken verbanden tussen alle delen en bewoners van het bos.
Nadere informatie3B Voeding vogel en hoender
Naam Klas Datum Ruimte voor schoolstempel en paraaf docent 3B Voeding vogel en hoender De leerling weet wat volièrevogels en hoenders eten. De leerling weet waarvoor koolhydraten zijn. De leerling weet
Nadere informatieLesbrief les 2 groep 7 en 8 Voed je lijf met de Schijf van Vijf
Lesbrief les 2 groep 7 en 8 Voed je lijf met de Schijf van Vijf Lesdoelen De kinderen kennen de Schijf van Vijf. De kinderen weten dat gezond eten belangrijk is. De kinderen weten dat bewegen gezond is.
Nadere informatieGezonde voeding vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62382
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 07 June 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62382 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieLESPAKKET ECOLOGIE. Naam. Dierenrijk is onderdeel van
LESPAKKET ECOLOGIE VMBO Naam Docent Klas LEKKER BEESTEN TUSSEN DE DIEREN Dierenrijk is onderdeel van WELKOM IN DIERENRIJK SPOREN Om ervoor te zorgen dat je een leuke en leerzame excursie hebt, volgen hier
Nadere informatieMaak je schoolplein vogelvriendelijk
Maak je schoolplein vogelvriendelijk Leerlijn: kinderen leren vanuit het perspectief van vogels nadenken over hun omgeving. Wat hebben vogels nodig om te overleven? Schuilmogelijkheden, nestmogelijkheid,
Nadere informatieTe veel, te rijk, te weinig. Waterpark Lankheet
Waterpark Lankheet Erfgoed/NME project voor groep 8 Handleiding leerkracht Opdrachtgever: Waterpark Lankheet en Commissie Culturele Vorming Haaksbergen Bronmateriaal: Waterpark Lankheet/Historische Kring
Nadere informatieLesbrief les 1 groep 5 en 6 Fit zijn is fijn
Lesbrief les 1 groep 5 en 6 Fit zijn is fijn Lesdoelen De kinderen zijn zich bewust van het belang van gezond eten. De kinderen ervaren het belang van regelmatig bewegen. De kinderen krijgen inzicht in
Nadere informatieinhoud DE ÉÉN Z N DOOD IS DE ANDER ZIJN BROOD.
Ratten inhoud 1. Ratten 3 2. De zwarte rat 4 3. De bruine rat 7 4. De tamme rat 11 5. Filmpjes 13 Pluskaarten 14 Bronnen en foto s 16 Colofon en voorwaarden 17 DE ÉÉN Z N DOOD IS DE ANDER ZIJN BROOD. 1.
Nadere informatieWat wil jij worden? Docentenhandleiding. Juni 2018 Spirit4you.
Wat wil jij worden? Docentenhandleiding Juni 2018 Spirit4you www.bekijkjetoekomstnu.nl Inhoudsopgave Deel 1 Algemene informatie Waarom deze opdrachtkaarten? Voor wie? Algemene lesdoelen Opbouw Taalniveau
Nadere informatieCitizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs. Reina Kuiper - SME Advies
Citizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs Reina Kuiper - SME Advies Inhoud Onderwijsontwikkeling Relevante vakken Kerndoelen Begrippen en concepten Waarde voor het onderwijs Onderwijsontwikkeling
Nadere informatieIntroductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen
Leerkracht Introductieles Inhoud in het kort Voor de groepen 5-6 bieden we, naast verbale activiteiten, een werkblad aan waarmee de leerlingen aan de slag gaan. In deze les activeren de leerlingen hun
Nadere informatieVan ei tot vogel. Rekenen met eieren. Vogels in de klas. groep 5-6. Leerkracht. Lesduur: Inhoud in het kort. Leerdoelen: Lesdoelen: Materiaal
Van ei tot vogel Rekenen met eieren Inhoud in het kort Leerlingen gebruiken een tabel met gegevens over de broedperiode van vogels (broedduur, verzorging van jongen, enz.). Ze maken zelf een tabel en berekenen
Nadere informatieWij, Nederlanders, hebben er ook veel nieuwe eetgewoontes bij gekregen. Dat komt door drie dingen:
Samenvatting door B. 739 woorden 29 november 2016 6,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 7.1 Eten Eet iedereen hetzelfde? Eetgewoontes hangen van verschillende dingen af: je voorkeur voor eten
Nadere informatieWhat s up Zuiderzeeland?
What s up Zuiderzeeland? biologie praktische opdracht, 4vmbo Naam: Klas: In dit onderdeel ga je zelf met je groepje aan de slag. Bij de theoretische opdracht heb je gekeken welke dieren er voorkomen in
Nadere informatieOntdek je mee het leven in vijver en sloot? Zeg niet gewoon vis tegen een vis. Visinitiatie en Visdeterminatie voor de 3 de graad
Ontdek je mee het leven in vijver en sloot? Zeg niet gewoon vis tegen een vis. Visinitiatie en Visdeterminatie voor de 3 de graad Opdrachten voor de 3 de graad Wil je met je klas meer leren over vissen?
Nadere informatieVoedingsstoffen. Green Science CITAVERDE. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/81652
Auteur Green Science CITAVERDE Laatst gewijzigd Licentie Webadres 19 september 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/81652 Dit lesmateriaal is gemaakt met
Nadere informatieAnders eten. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/60010
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres ana calixto 18 mei 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/60010 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs
Nadere informatieBruine ratten : preventie en bestrijding
Bruine ratten : preventie en bestrijding 1. Probleemstelling De bruine rat is een zoogdier die behoort tot de orde van de knaagdieren. Omdat bruine ratten schadelijk zijn, gaan we ze bestrijden. Hygiëne
Nadere informatieJe zal de spitsmuis maar zijn..
Je zal de spitsmuis maar zijn.. Opdracht: Analyseren 1. Inleiding Bij deze opdracht gaan de leerlingen zelf een voedselweb maken met behulp van gegevens over organismen. Aan de hand van het zelfgemaakte
Nadere informatieNaverwerking BosStratEgo s
Naverwerking BosStratEgo s Leerdoelen: Leerlingen kunnen de wet van eten en gegeten worden illustreren aan de hand van minstens twee met elkaar verbonden voedselketens. Leerlingen kunnen illustreren dat
Nadere informatieKnaagdieren. Bijeenkomst Span Grou
Knaagdieren Bijeenkomst Span Grou Agenda/ Content Biologie Inspectie Middelen Wetgeving Knaagdieren Muizen Veldmuis Bosmuis Spitsmuis Huismuis Ratten Woelrat Muskusrat Bruine rat Zwarte rat Page knaagdieren
Nadere informatieCKV Festival 2012. CKV festival 2012
C CKV Festival 2012 Het CKV Festival vindt in 2012 plaats op 23 en 30 oktober. Twee dagen gaan de Bredase leerlingen van het voortgezet onderwijs naar de culturele instellingen van Breda. De basis van
Nadere informatieAnders eten. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/60010
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres ana calixto 18 May 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/60010 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieWhat s up Zuiderzeeland?
What s up Zuiderzeeland? biologie praktische opdracht, 4hv Naam: Klas: In dit onderdeel ga je zelf met je groepje aan de slag. Bij de theoretische opdracht heb je geoefend in het werken met de microscoop
Nadere informatieSectorwerkstuk 2012-2013
Sectorwerkstuk 2012-2013 Namen: ---------------------------------------------------------------------------------------- Klas: -------------------- Sector: --------------------------------------------
Nadere informatieGezonde voeding vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 July 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62447 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieRubrics voor de algemene vaardigheden - invulblad. 1. Zelfstandig leren Het kunnen sturen van het leerproces en daarop reflecteren.
ingevuld door :. Zelfstandig leren Het kunnen sturen van het leerproces en daarop reflecteren Aanpak kiezen en planning maken Ik verdiep me in een opdracht zodat ik overzicht heb. Ik kan een passende aanpak
Nadere informatieAantekeningen Hoofdstuk 2: Planten, dieren, mensen BBL. 2.1 Namen 1 Hoe komen planten en dieren aan hun naam? De naam van een plant of een dier kan: *
Aantekeningen Hoofdstuk 2: Planten, dieren, mensen BBL 2.1 Namen 1 Hoe komen planten en dieren aan hun naam? De naam van een plant of een dier kan: * * * 2 Hoe kun je de naam van een organisme opzoeken?
Nadere informatieBeroepenwerkstuk 3 havo / 3 vwo
Beroepenwerkstuk 3 havo / 3 vwo 2016-2017 INHOUDSOPGAVE Inleiding 3 Opdracht 4 Stappenplan 4 Logboek 8 Overzicht van taken 9 Planning 10 Informatiebronnen profielkeuze 13 2 INLEIDING In de tweede fase
Nadere informatieWie eet wie en wie eet wat?
Leerkracht Wie eet wie en wie eet wat? Maak een voedselweb Inhoud in het kort In deze les krijgen de leerlingen een beeld van de relaties tussen dieren en planten. Leerlingen maken een voedselweb van één
Nadere informatieExtra: Broodje gezond hv12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 October 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/76270 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieSpreken - Discussie en debat vmbo-kg12
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 22 augustus 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/61735 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieRust en Recreatie. een verhitte discussie. Veldwerkopdracht voor de onderbouw havo/vwo
Rust en Recreatie een verhitte discussie Veldwerkopdracht voor de onderbouw havo/vwo Auteurs: Glazenborg, T.B. Meijer, C.N. Visser, J. Vriezekolk, A.M. Type landschap: meer/plas Samenvatting: Leerlingen
Nadere informatieDe stad als leefgebied
Ecologie Vossen die de wijken afspeuren opzoek naar openstaande kippenhokken, wilde eenden die samen met meerkoeten, waterhoenders, nijlganzen, futen en zwanen de sloten en meertjes op fleuren en muizen,
Nadere informatieBeroepenwerkstuk 3 havo / 3 vwo 2015-2016
Beroepenwerkstuk 3 havo / 3 vwo 2015-2016 INHOUDSOPGAVE Inleiding 3 Opdracht 4 Stappenplan 4 Logboek 8 Overzicht van taken 9 Langetermijnplanning 10 Overzicht informatiebronnen profielkeuze 13 2 INLEIDING
Nadere informatieIntroductieles. Vogels in de klas. groep 7/8. Leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen
Leerkracht Introductieles Inhoud in het kort Voor de groepen 7-8 bieden we, naast verbale activiteiten, een werkblad aan waarmee de leerlingen aan de slag gaan. In deze les activeren de leerlingen hun
Nadere informatieSectorwerkstuk 2010-2011
Sectorwerkstuk 2010-2011 Namen: ---------------------------------------------------------------------------------------- Klas: -------------------- Sector: --------------------------------------------
Nadere informatieSECTORWERKSTUK 2013-2014
SECTORWERKSTUK 2013-2014 1 HET SECTORWERKSTUK Het sectorwerkstuk is een verplicht onderdeel voor alle leerlingen uit het Mavo. Het maken van een sectorwerkstuk is een manier waarop je, als eindexamenkandidaat,
Nadere informatieDe ideale duurzame stad! 10-14
De ideale duurzame stad! 10-14 Inhoud Inleiding... 1 Stap 1: De stad verkennen... 2 Stap 2: Jullie ideale stad maken!... 6 Stap 3: Het vormen van groepjes... 8 Stap 4: Help, wat is duurzaam?... 9 Stap
Nadere informatieverbeterde Frap Tegen ratten en muizen in gebouwen Betere opname Betere resultaten Betere verpakking WHEAT TECH Rodilon Wheat Tech
verbeterde Frap WHEAT TECH Tegen ratten en muizen in gebouwen Betere opname Betere resultaten Betere verpakking Kenmerken en voordelen Betere opname Betere resultaten Betere verpakking Zeer effectieve
Nadere informatieVaardigheden - Vergaderen vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/74500
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 06 juli 2017 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/74500 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs
Nadere informatieDieren in de winter. Kids for Animals winter spreekbeurt. Brrr. Honden
Dieren in de winter Brrr In de winter kun jij een lekkere warme trui aantrekken. Bij dieren werkt dit anders. Sommige kunnen heel goed tegen de kou, andere minder. Het ene dier krijgt een dikke vacht,
Nadere informatieOntdekdoos Zaden. groep 5 en 6. docentenhandleiding
Ontdekdoos Zaden groep 5 en 6 docentenhandleiding Uitgave: Amsterdams NME Centrum Ontdekdoos Zaden Docentenhandleiding De ontdekdoos Zaden is voor groep 5 en 6 Het lesmateriaal mag vrij gekopieerd worden
Nadere informatieWie eet wie en wie eet wat?
Leerkracht Wie eet wie en wie eet wat? Maak een voedselweb Inhoud in het kort In deze les krijgen de leerlingen een beeld van de relaties tussen dieren en planten. Leerlingen maken een voedselweb van één
Nadere informatieVerschillende eters vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/73578
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 21 April 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73578 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieSterker naar het mbo. Docentenhandleiding. Januari 2018 Spirit4you.
Sterker naar het mbo Docentenhandleiding Januari 2018 Spirit4you www.bekijkjetoekomstnu.nl Inhoudsopgave Deel 1 Algemene informatie 3 Aanleiding 3 Vaardigheden oefenen 3 Voor wie? 3 Bij welk vak? 3 Algemene
Nadere informatieMuseum De Buitenplaats Kijken is een kunst
Museum De Buitenplaats Kijken is een kunst Groep 5 Thema- overzicht Thema- overzicht Kijken is een kunst Groep 5 Museum De Buitenplaats Kern van het thema Mensen laten graag iets van zichzelf aan anderen
Nadere informatiePRESENTATIE BEROEPENSTAGE
PRESENTATIE BEROEPENSTAGE Naam Klas Inleiding In de week van 13 februari ga je je klas vertellen en laten zien waar je stage hebt gelopen en hoe je dit hebt ervaren. Deze presentatie met powerpoint duurt
Nadere informatie1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken van energie. Kortom alle processen in organismen.
THEMA 1 1 Stoffen worden omgezet 2 Fotosynthese 3 Glucose als grondstof 4 Verbranding 5 Fotosynthese en verbranding 1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken
Nadere informatieHet vak biologie kennis MN001 Een biologische tekening maken praktijk MN005 Werken met een loep praktijk MN008
Biologie Over Bloqs Wie is Bloqs? Bloqs is een educatieve uitgeverij die innovatieve producten en diensten aanbiedt. Bloqs staat voor bouwen aan leren. Onze visie is dat u als docent of school zelf het
Nadere informatieJe school vogelvriendelijk! Voor vogel én mens
VOOR DE LEERKRACHT Je school vogelvriendelijk! Voor vogel én mens Spreeuw Vogelbescherming Nederland organiseert de Tuinvogeltelling voor Scholen. Leer de vogels rondom je school kennen, tel hoeveel er
Nadere informatie1. Voer jij vogels in de winter bij?
Vogels in de winter In de winter is het voor vogels moeilijker om aan eten te komen. Hoe is het in jouw tuin/balkon gesteld? 9 8 78% 1. Voer jij vogels in de winter bij? (n=607) 7 6 5 4 3 2 21% 1 Ja Nee
Nadere informatieWhat s up Zuiderzeeland? maatschappijleer/geschiedenis praktische opdracht
What s up Zuiderzeeland? Maatschappijleer/ geschiedenis praktische opdracht, 4hv Naam: Klas: Geschiedenis Chronologie In dit onderdeel ga je zelf met je groepje op onderzoek. Je hebt geleerd dat de geschiedenis
Nadere informatieONDERZOEKSVAARDIGHEDEN Havo congres 5 februari 2015
ONDERZOEKSVAARDIGHEDEN Havo congres 5 februari 2015 DET VAN GILS d.vangils@aps.nl Naam Datum Verschillen havo/vwo (bron: SLO) Havo Vwo Kennis moet relevant zijn Kennis is middel Ondernemen Organiseren
Nadere informatiePlanten en de mens vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 08 June 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62376 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieWhat s up Zuiderzeeland?
What s up Zuiderzeeland? biologie praktische opdracht, 2vmbo Naam: Klas: In dit onderdeel ga je zelf met je groepje aan de slag. Bij de theoretische opdracht heb je gekeken welke dieren er voorkomen in
Nadere informatieEen duurzame auto INHOUD OPDRACHT DOELEN
Een duurzame auto Dit is een eerste versie van de nieuwe activiteitsuggesties, passend bij de leerlijnen die ontwikkeld zijn bij de leer. Ze zijn nog in ontwikkeling en zullen in de komende tijd verder
Nadere informatieZo verstuurt u een WhatsApp! Opdracht: Analyseren, evalueren
Zo verstuurt u een WhatsApp! Opdracht: Analyseren, evalueren 1. Inleiding Een mobiele telefoon; niet meer weg te denken uit de broekzak van elke scholier. In deze opdracht kijken de leerlingen naar een
Nadere informatieGebruik het vragenmachientje en bedenk een onderzoeksvraag
Instructieblad Gebruik het vragenmachientje en bedenk een onderzoeksvraag Onderzoeken is leuk omdat je wat over jezelf leert: wat je kunt en hoe creatief je bent. Ook leer je over je omgeving en de wereld.
Nadere informatieLeergang Ambtelijk Secretaris III De invloedrijke OR
Leergang Ambtelijk Secretaris III De invloedrijke OR Cursusdag 1 09:30 uur Kennismaking We starten deze module een kennismaking. We inventariseren de verwachtingen van alle deelnemers. U krijgt een toelichting
Nadere informatieNieuwsbrief december staat voor de deur.
Wagenaar Ongediertebestrijding Hamelweg 10A 8131 RV WIJHE Telefoon: 0570 52 1652 Mobiel: 06 100 82 028 IBAN NL25 RABO 0136596460 B.T.W.: NL 1389.41.737.B01 K.v.K.nr. 05082163 www.obwwijhe.nl Nieuwsbrief
Nadere informatieWaar moet de nieuwe speelvoorziening komen?
Waar moet de nieuwe speelvoorziening komen? Voor de docent Vak(gebied) Schooltype / afdeling Oriëntatie op jezelf en de wereld, Mens en Maatschappij, Aardrijkskunde VO onderbouw (havo/vwo) Leerjaar 1 Tijdsinvestering
Nadere informatieVan ei tot vogel. Rekenen met eieren. Vogels in de klas. groep 7-8. Leerkracht. Lesduur: Inhoud in het kort. Leerdoelen: Lesdoelen: Materiaal
Van ei tot vogel Rekenen met eieren Inhoud in het kort Leerlingen gebruiken een tabel met gegevens over de broedperiode van vogels (broedduur, verzorging van jongen, enz.). Ze maken zelf een diagram, berekenen
Nadere informatieinhoud 1. De merel 2. Waar is mijn eten? 3. De tuin 4. Vogels helpen 5, Wat eten vogels? 6. Vogels in de tuin 7. Een goede plek 8.
Help de vogels inhoud 1. De merel 3 2. Waar is mijn eten? 4 3. De tuin 5 4. Vogels helpen 6 5, Wat eten vogels? 7 6. Vogels in de tuin 8 7. Een goede plek 9 8. Vogels kijken 10 9. Watervogels 12 10. De
Nadere informatieHet materiaal is opgedeeld in 3 Thema s. De thema s zijn ook los in te zetten.
Leuk dat je aan de slag gaat met het lesmateriaal van Greenpeace! Leerlingen verwerven inzicht in de oceaanproblematiek en ontdekken wat ze hier zelf aan kunnen doen. Het materiaal bestaat uit drie thema
Nadere informatieSpreken - Presenteren HV 1. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52520
Spreken - Presenteren HV 1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 21 July 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/52520 Dit lesmateriaal is gemaakt
Nadere informatiedocentenhandleiding Vlees vervangen? Vijf portretten Waarom kiezen zij voor vleesvervangers?
docentenhandleiding Vlees vervangen? Vijf portretten Waarom kiezen zij voor vleesvervangers? Een lespakket voor de onderbouw VO (versie vmbo en versie havo-vwo) Handleiding lesbrief Inhoud 1 Algemene informatie...
Nadere informatieDocentenhandleiding Biomimicry en water
Docentenhandleiding Biomimicry en water 1 Docentenhandleiding Biomimicry en water Waarom Lessons from nature? De manier waarop we nu leven en consumeren kunnen we niet lang meer vol houden. Als je kijkt
Nadere informatieOntwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO
Ontwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO Student: Vincent van der Maaden, MSc Studentnummer: 5783070 Opleiding: Interfacultaire lerarenopleiding, UvA Vakgebied: Aardrijkskunde
Nadere informatieMens en maatschappij vaardigheden (PO-vmbo)
Mens en maatschappij vaardigheden (PO-vmbo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw vmbo bovenbouw exameneenheden Vakkernen 1. Informatievaardigheden 50: De leerlingen leren omgaan met
Nadere informatiePortfolio lesmateriaal Basisonderwijs Zwerfafval
Portfolio lesmateriaal Basisonderwijs Zwerfafval Deze portfolio is in 2014 samengesteld door de werkgroep Zwerfafval van het Netwerk NME Diensten. In deze werkgroep zitten 24 NME centra die landelijk samenwerken
Nadere informatieHandleiding Vervolgmodule OGO- Extra materiaal na Taalsituaties 3-6-9
Handleiding Vervolgmodule OGO- Extra materiaal na Taalsituaties 3-6-9 Extra materiaal na de Taalsituaties, Vervolgmodule OGO Algemeen In Extra materiaal na de Taalsituaties wordt de leerstof uit drie voorgaande
Nadere informatieH A N D L E I D I N G
H A N D L E I D I N G Nederlands leren met de krant Ine Duijnkerke Anne Marie Klasen Carina Westmaas Beste docent, In deze handleiding vindt u kort een uitleg bij iedere les van de lessencyclus Nederlands
Nadere informatieLeerlingen verdiepen zich in de standpunten rondom biobrandstof. Iedere klas vertegenwoordigt een groep.
BIOBRANDSTOF DEBAT KORTE BESCHRIJVING:BIOBRANDSTOF DEBAT Bedoeld voor VO onderbouw Doelgroep Vmbo/Havo/VWO Thema Biobrandstof Soort lesmateriaal Debat volgens het lagerhuis model Waardering Verdieping
Nadere informatieBiomimicry en water 1
Biomimicry en water 1 OBJECTIVES Biomimicry en water Doelen: Activeren van bestaande kennis Begrijpen hoe waterzuivering werkt Maken van een eigen ontwerp Competenties: Kritisch denken Creatief denken
Nadere informatieAan de slag met Fotosynthese
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres E i Kiwijs 27 september 2011 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/32977 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.
Nadere informatieDans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015
Dans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015 Inleiding 2 INLEIDING DANS Leerlingen in het basisonderwijs dansen graag. Het sluit aan bij hun natuurlijke creativiteit, fantasie en bewegingsdrang.
Nadere informatieAanbod N.M.E. in Het Groene Woud
Aanbod N.M.E. in Het Groene Woud 1. Paddenstoelen/ Herfstsafari In de herfst voor de groepen 1 Tot in de vorige eeuw werden paddenstoelen gezien als geheimzinnige, duivelse wezens. Ze verschenen plotseling,
Nadere informatieBiologie ( havo vwo )
Tussendoelen Biologie ( havo vwo ) Biologie havo/vwo = Basis Biologische eenheid Levenskenmerk Uitleggen hoe bouw en werking van onderdelen van een organisme bijdragen aan de functies voeding, verdediging
Nadere informatieHandleiding voor de leerling
Handleiding voor de leerling Inhoudopgave Inleiding blz. 3 Hoe pak je het aan? blz. 4 Taken blz. 5 t/m 9 Invulblad taak 1 blz. 10 Invulblad hoofd- en deelvragen blz. 11 Plan van aanpak blz. 12 Logboek
Nadere informatieVerschillende eters vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 23 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/63321 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieHOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren
HOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren 1. Inleiding Aan de hand van een concept cartoon verdiepen leerlingen zich in de vraag hoe het komt dat een meisje een meisje is. Een concept cartoon is een visuele
Nadere informatieDocentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 1
Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 1 De Derde Kamer der Staten-Generaal is een interactief lesprogramma over politiek voor leerlingen van groep 7 en 8. Wij raden aan om het lesprogramma
Nadere informatie