Dossier Successieplanning voor zelfstandigen en vrije beroepers

Transcriptie

1 1 Dossier Successieplanning voor zelfstandigen en vrije beroepers

2 Dossier Successieplanning voor zelfstandigen en vrije beroepers Deel Hoeveel successierechten betalen uw erfgenamen op uw nalatenschap? Relatieve meevaller bij vererving tussen ouders en kinderen Heel wat zwaarder voor broers en zussen Nog een slechter plaatje voor neven, nichten en niet-familieleden Deel Moeten uw erfgenamen successierechten betalen op uw zaak of praktijk? Geen successierechten op uw familieonderneming onder bepaalde voorwaarden Deel Eerste hulp bij successieplanning Een testament opmaken? Betere spreiding tussen roerend en onroerend vermogen? Beter evenwicht tussen het vermogen van man en vrouw? Langst leeft, al heeft? Is een schenking het overwegen waard? Deel Schenkingen en schenkingsrechten Schenking van roerend vermogen Schenking van onroerend vermogen Schenking van ondernemingen Deel Bijzondere schenkingsvoorwaarden en planningstechnieken Inkomen behouden Binnen de familie houden Controle behouden De patrimoniumvennootschap Deel Kenmerken van een bevredigende successieplanning: maatwerk en totaaloplossing Start tijdig Maatwerk en totaaloplossing Goede bedoelingen 2

3 Deel 1 Hoeveel successierechten betalen uw erfgenamen op uw nalatenschap? In dit dossier gaan we uit van nalatenschappen in het Vlaamse gewest. Een volledig overzicht van de tarieven, vrijstellingen en verminderingen voor alle gewesten vindt u in de KBC-gids Erfenissen, schenkingen en testamenten. Relatieve meevaller bij vererving tussen ouders en kinderen Hoe groter de nalatenschap, des te hoger de successierechten. De tarieven in rechte lijn, tussen ouders en kinderen, bedragen: gedeelte van de nalatenschap tot euro: 3% gedeelte van tot euro: 9% gedeelte boven euro: 27% Er zijn enkele - voordelige - nuances: Bij het overlijden van de eerste ouder komt maar de helft van het gemeenschappelijke vermogen van de ouders in de nalatenschap terecht. De helft van de langstlevende ouder wordt pas vererfd bij zijn of haar overlijden. Het deel van de gezinswoning dat vererfd wordt door de langstlevende ouder is vrijgesteld van successierecht. De nalatenschap wordt opgedeeld in roerende en onroerende goederen. Zowel de roerende als de onroerende goederen worden opgesplitst per erfgenaam ouder. Dankzij die werkwijze wordt de nalatenschap opgedeeld in kleinere stukken waarop de vermelde successietarieven worden toegepast, telkens te beginnen met het laagste. Een voorbeeld: Een man, getrouwd en met twee kinderen, overlijdt. Samen met zijn vrouw was hij eigenaar van een woning (waarde: euro). Deze woning is de gezinswoning van het echtpaar. Hun spaargeld bij zijn overlijden bedroeg eveneens euro. De helft van de woning en van het spaargeld zijn eigendom van zijn vrouw en wordt nog niet belast. Bijgevolg maakt slechts de andere helft de nalatenschap van de man uit: euro onroerende goederen en euro roerende goederen. Zijn nalatenschap wordt opgesplitst in een deel voor elk van zijn kinderen, dat zij in blote eigendom verwerven, en in een deel voor zijn vrouw, waarvan zij het vruchtgebruik krijgt. Om de waarde van het deel in vruchtgebruik te berekenen, wordt uitgegaan van de leeftijd van de vrouw. Stel dat zij 67 jaar is op het ogenblik dat haar man overlijdt, dan bedraagt dit 32%. In dat geval bedraagt haar onroerende deel van de nalatenschap euro (dit deel wordt vrijgesteld en aangezien het de gezinswoning is), en dat van de twee kinderen euro (voor ieder van hen). De verdeling van de roerende goederen - het spaargeld -verloopt op dezelfde wijze. Uiteindelijk wordt de nalatenschap opgedeeld in zes stukken. De fiscus zal op elk van die zes stukken afzonderlijk het successietarief toepassen, te beginnen met het laagste (3%). Hoewel de nalatenschap van de man in totaal euro bedroeg, zal het hoogste tarief van 27% dus niet worden toegepast. 3

4 Heel wat zwaarder voor broers en zussen Voor broers en zussen die erven, gebeurt de berekening van de successierechten op hun netto-erfdeel, zonder de voordelige opsplitsing van de nalatenschap in onroerende en roerende goederen. Bovendien zijn voor hen de tariefgrenzen, maar ook de tarieven zelf, veel minder gunstig: gedeelte van de nalatenschap tot euro: 30% gedeelte van tot euro: 55% gedeelte boven euro: 65% Een voorbeeld: Een ongehuwde en kinderloze man met twee broers laat een woning van euro en euro spaargeld na. Zijn broers erven elk de helft van de woning en van het spaargeld. Hun netto-erfdeel bedraagt bijgevolg euro. Zij zullen ieder euro successierechten moeten betalen: (eerste schijf) (tweede schijf) euro (65% op de derde schijf, in hun geval euro). Nog een slechter plaatje voor neven, nichten en niet-familieleden Stel dat de ongehuwde en kinderloze man bij testament heeft vastgelegd dat zijn erfenis niet aan zijn broers, maar aan zijn vier lievelingsnichtjes toekomt, in vier gelijke delen. In dat geval verhoogt het tarief van de eerste schijf van 30% naar 45%. Bovendien worden de successierechten op de gehele nalatenschap berekend. Elk nichtje erft dan wel een kwart van het huis en een kwart van de spaarcenten, maar krijgt daarvoor ook een meer dan pittige rekening gepresenteerd. De successierechten bedragen dan immers: (eerste schijf) (tweede schijf) euro (65% op de derde schijf, in dit geval euro) = euro, euro voor elk nichtje. 4

5 Deel 2 Moeten uw erfgenamen successierechten betalen op uw zaak of praktijk? Als zelfstandige of vrije beroeper zal een deel van uw nalatenschap ook bestaan uit uw zaak. Werkt u onder vorm van een vennootschap, een BVBA bijvoorbeeld, dan valt de waarde van de aandelen in uw roerende nalatenschap en zijn hierop in principe successierechten verschuldigd zoals uitgelegd in deel 1. Heeft u geen vennootschap, maar een eenmanszaak, ook dan zullen uw bedrijfsactiva (kantoor, auto, ) in uw nalatenschap opgenomen worden en zullen hierop in principe successierechten verschuldigd zijn, als roerend of onroerend deel van uw nalatenschap. Geen successierechten op uw familieonderneming onder bepaalde voorwaarden In de Vlaamse successierechten kunnen sinds 1999 familiale ondernemingen en vennootschappen aan een verlaagd tarief van 0 % overgaan naar de erfgenamen. Vanaf 1 januari 2012 wordt het 0%-tarief gewijzigd in een tarief van 3% in rechte lijn en tussen echtgenoten en samenwonenden en 7% voor een verkrijging tussen andere personen. Hiervoor moeten een reeks voorwaarden vervuld zijn. Onder familiale onderneming wordt verstaan: een nijverheids-, handels-, ambachts- of landbouwbedrijf of vrij beroep dat door de erflater en/of zijn echtgeno(o)t(e) of samenwonende partner (al dan niet samen met anderen) persoonlijk wordt geëxploiteerd en uitgeoefend. Ook de onroerende goederen die gebruikt worden in de familiale onderneming komen in aanmerking voor de verlaagde tarieven mits ze niet hoofdzakelijk tot bewoning worden aangewend of bestemd. Volgens de Memorie van Toelichting bij het decreet moet de erflater de volle eigendom van de activa bezitten. Onder familiale vennootschap wordt verstaan: een vennootschap met zetel van werkelijke leiding in de Europese Economische Ruimte (EER) die de uitoefening van een nijverheids-, handels-, ambachts- of landbouwactiviteit of vrij beroep tot doel heeft. De EER omvat alle EU-lidstaten, Noorwegen, IJsland en Liechtenstein. Onder aandelen in een familiale vennootschap wordt begrepen: de deelbewijzen met stemrecht die een deel van het maatschappelijk kapitaal vertegenwoordigen; de certificaten van aandelen, uitgereikt door rechtspersonen met zetel in een van de lidstaten van de EER, ter vertegenwoordiging van aandelen van familiale vennootschappen die aan de voorwaarden voor de verlaagde tarieven voldoen en waarvan de rechtspersoon de verplichting heeft om de dividenden en andere vermogensvoordelen onmiddellijk en ten laatste binnen de maand door te storten aan de certificaathouder. Vorderingen komen niet in aanmerking voor de verlaagde tarieven. Het tarief van 3% of 7% is enkel van toepassing indien aan een aantal voorwaarden voldaan is. Worden die voorwaarden niet gerespecteerd? Dan worden de activa van de familiale onderneming of de aandelen in de familiale vennootschap voor de berekening van de successierechten bij de roerende en/of onroerende goederen gevoegd en worden ze belast aan de gewone progressieve tarieven. De volgende grondvoorwaarden moeten vervuld zijn op datum van overlijden: 1. de exploitatievoorwaarde: de familiale onderneming moet een nijverheids-, handels-, ambachts- of landbouwactiviteit of vrij beroep omvatten. De familiale vennootschap (met zetel van werkelijke leiding in de EER) moet de uitoefening van een nijverheids-, handels-, ambachts- of landbouwactiviteit of vrij beroep tot doel hebben. 5

6 Voor holdingvennootschappen bestaan er speciale regels: Bepaalde vennootschappen worden uitdrukkelijk uitgesloten van de verlaagde tarieven, namelijk de vennootschappen die geen reële economische activiteit hebben. Een vennootschap wordt geacht geen reële economische activiteit te hebben, indien uit de balansposten van de jaarrekening van ten minste een van de 3 boekjaren voorafgaand aan het overlijden cumulatief blijkt: - dat de bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen een percentage gelijk aan of lager dan 1,50% uitmaken van de totale activa; én - de terreinen en gebouwen meer dan 50% uitmaken van het totale actief. 2. de participatievoorwaarde: wat betreft de familiale ondernemingen is er niet uitdrukkelijk een participatievoorwaarde voorzien. Voor de familiale vennootschap houdt deze voorwaarde in dat de aandelen op het ogenblik van het overlijden voor ten minste 50% in volle eigendom moeten toebehoren aan de erflater en/of zijn familie. De wet omschrijft wie tot de familie behoort. Indien de vennootschap in handen is van meer dan één familie gelden andere regels. Ook na het overlijden moeten een aantal voorwaarden in acht genomen worden. Anders vervalt het 3% of 7%-tarief en moet alsnog successierecht volgens de gewone progressieve tarieven betaald worden. 1. De activiteit moet nog 3 jaar na het overlijden zonder onderbreking worden verdergezet, zowel bij een familiale onderneming als bij een familiale vennootschap.wat betreft de familiale ondernemingen blijven de verlaagde tarieven maar behouden indien en in de mate dat de onroerende goederen die met toepassing van de verlaagde tarieven werden verkregen niet hoofdzakelijk voor bewoning worden aangewend of bestemd gedurende een periode van 3 jaar na het overlijden van de erflater. 2. Het kapitaal van de familiale vennootschap mag in de 3 jaar na het overlijden niet dalen door uitkeringen of terugbetalingen. 3. De vennootschap moet in de periode van 3 jaar na het overlijden een jaarrekening opmaken en in voorkomend geval publiceren overeenkomstig de vigerende boekhoudwetgeving in België op het ogenblik van het overlijden, die tevens aangewend wordt ter verantwoording van de aangifte in de inkomstenbelasting. Een vennootschap waarvan de maatschappelijke zetel gelegen is buiten België moet een jaarrekening opmaken en in voorkomend geval publiceren overeenkomstig de vigerende boekhoudwetgeving van de lidstaat waar de maatschappelijke zetel gevestigd is op het ogenblik van het overlijden. 4. De zetel van werkelijke leiding van een familiale vennootschap moet gedurende 3 jaar na het overlijden binnen de EER worden behouden. Het verminderd tarief moet worden aangevraagd in de aangifte van de nalatenschap en er moet een attest van de Vlaamse Belastingdienst worden bijgevoegd waaruit blijkt dat voldaan is aan deze voorwaarden. Na verloop van de termijn van 3 jaar na het overlijden controleert de Vlaamse Belastingdienst of de voorwaarden voor het behoud van de veminderde tarieven vervuld zijn. Zijn de voorwaarden niet vervuld gebleven? Dan verliezen de verkrijgers het verminderd tarief. Voor een overzicht van alle voorwaarden voor het verlaagd verervingstarief, alsook voor vergelijkbare regelingen in het Brusselse en Waalse Gewest, verwijzen we u naar onze gids erfenissen, schenkingen en testamenten. 6

7 Deel 3 Eerste hulp bij successieplanning Start met de volgende vragen: 1. Wie erft van mij? Is dat wat ik wil? Neen? U kan via huwelijkscontract, testament of levensverzekering afwijken van het wettelijk erfrecht. 2. Hoeveel successierechten moeten worden betaald als ik morgen overlijd? 3. Kan ik die successierechten verminderen zonder mij vandaag al te verarmen? Er zijn verschillende technieken mogelijk. Zo kan u een evenwichtige spreiding tussen uw roerende en uw onroerende vermogen nastreven. Ook kan soms een besparing gerealiseerd worden door uw huwelijkscontract aan te passen en bijvoorbeeld goederen die tot het eigen vermogen van één van de echtgenoten behoren inbrengen in het gemeenschappelijk vermogen. Op deze manier wordt de waarde van deze goederen gespreid over de overlijdens van beide echtgenoten. 4. Helpt een schenking? Stel de vraag pas nadat u trachtte te besparen door technieken toe te passen die niet de overdracht van vermogen naar een volgende generatie tot doel hebben (zie de voorbeelden onder punt 3). Een testament opmaken? Met een testament kunt u de wettelijk bepaalde erfopvolging veranderen: om bepaalde personen te bevoordelen; om de goederen van uw nalatenschap anders te verdelen. U moet zich wel aan de wettelijke grenzen houden. Uw kinderen zijn reservataire erfgenamen: zij hebben altijd recht op een minimum erfdeel. Naargelang u een, twee of meer kinderen hebt, kunt u de helft, een derde of een vierde van uw nalatenschap per testament toewijzen aan wie u wilt. Als u geen kinderen of kleinkinderen hebt en uw ouders nog in leven zijn, hebben zij recht op een reservatair erfdeel: een vierde van de nalatenschap per ouder. Betere spreiding tussen roerend en onroerend vermogen? Als u kinderen hebt, belegt u uw vermogen het best niet helemaal in roerende goederen, en evenmin volledig in onroerende goederen. De fiscus berekent de successierechten afzonderlijk op het netto roerend en het netto onroerend erfdeel per kind,telkens beginnend van de laagste schijf. Een voorbeeld: Als uw kind euro aan onroerend goed van u erft, moet het euro successierechten betalen (3% op de eerste euro en 9% op de volgende euro). Is het erfdeel samengesteld uit euro roerende en euro onroerende goederen, dan worden beide bedragen tegen 3% belast en betaalt uw kind maar euro successierechten. 7

8 Beter evenwicht tussen het vermogen van man en vrouw? Ook de toekomstige nalatenschap van man en vrouw is het best ongeveer even groot. Zo vermijdt u dat de ene nalatenschap zeer zwaar wordt belast, misschien zelfs ten dele tegen 27%, en de andere nalatenschap tegen maar 3%. Afhankelijk van uw huwelijkscontract kan het evenwicht tussen het vermogen van man en vrouw worden bereikt door de inbreng van eigen goed in de huwgemeenschap of door een onderlinge schenking van eigen goederen. Langst leeft, al heeft? Een huwelijkscontract met een langst leeft, al heeft -clausule (in juridisch vakjargon verblijvingsbeding) kan de successierechten ingrijpend verhogen voor wie kinderen heeft. Enerzijds biedt de clausule het voordeel dat ze de langstlevende echtgenoot beter beschermt: hij of zij verkrijgt alleen - en in volle eigendom - het deel van de eerststervende in de gemeenschap van goederen. De kinderen erven dan nog niets. Anderzijds moeten uiteindelijk méér successierechten worden betaald: het gemeenschappelijk vermogen wordt eerst voor de helft belast, en na het overlijden van de langstlevende echtgenoot, nog eens voor de volle 100%, in wellicht hogere tariefschijven. Zonder de clausule wordt de gemeenschap van goederen na elk overlijden maar voor de helft belast, bovendien tegen een lager tarief. Een alternatief: Vervang de clausule door een keuzebeding. De langstlevende kan dan zelf beslissen over de verdeling van de gemeenschap, als zijn of haar wederhelft overlijdt. In sommige gevallen (overlijden van een ouder met minderjarige kinderen, breuk met de kinderen ) kan het immers raadzaam zijn toch te opteren voor de fiscaal duurdere toebedeling in volle eigendom van de hele gemeenschap van goederen aan de langstlevende huwelijkspartner of een andere verdeling van de huwgemeenschap. Is een schenking het overwegen waard? Hebt u de tips benut? Of bieden ze in uw specifieke situatie geen goede oplossing? Dan kunt u uw successie (nog meer) optimaliseren door uw vermogen via schenkingen te verkleinen. 8

9 Deel 4 Schenkingen en schenkingsrechten We beperken ons in dit dossier tot een bespreking van mogelijke schenkingstechnieken en tarieven van toepassing op schenkingen door een Vlaamse schenker, dwz dat de schenker in de laatste 5 jaar voor de schenking het langst in Vlaanderen woonde. Voor een volledig overzicht van de schenkingsrechten, alsook de eventuele vrijstellingen of verminderingen, voor alle gewesten verwijzen we u naar onze gids erfenissen, schenkingen en testamenten. Schenking van roerend vermogen Wat u tijdens uw leven wegschenkt, behoort bij uw overlijden niet langer tot uw nalatenschap. In principe zullen op geschonken goederen dan ook geen successierechten moeten betaald worden. Dit is althans zo voor de notariële schenkingen van roerende goederen voor een Belgische notaris aan een vlak tarief van 3% (naar kinderen en echtgenoten/ samenwonenden ) of 7% (naar anderen), ongeacht de waarde van het geschonken goed. Kiest u voor deze schenkingstechniek, dan kiest u voor zekerheid: u betaalt 3%/7% schenkingsrechten in plaats van misschien 27%/65% successierechten, onafhankelijk of u als schenker nog 3 jaar blijft leven of niet. Dit kenmerk laat toe om grote roerende vermogens nog aan een fiscaal aantrekkelijk tarief door te geven op uw sterfbed (ook wel de sterfbedschenking genoemd). Maar het principe dat op geschonken goederen geen successierechten meer moeten betaald worden kent ook uitzonderingen. Dit is het geval voor schenkingen van roerende goederen voor een Nederlandse notaris, alsook voor de populaire hand- en bankgiften. Dan betaal je helemaal geen schenkingsrechten, maar speel je wel poker: overleef je de schenking meer dan 3 jaar, dan zijn er noch schenkingsrechten, noch successierechten betaald; komt u evenwel te overlijden binnen de drie jaar na de schenking, dan zullen de begiftigden successierechten moeten betalen op de geschonken goederen. U pokert dus bij schenkingen naar kinderen vb- tussen niets betalen en tot 27 % successierechten, waar u voor 3% schenkingsrechten zekerheid had, of bij naar een nichtje bv- tussen niets betalen en tot 65 % successierechten, waar u voor 7 % zekerheid had. Schenking van onroerend vermogen Er bestaan dus verschillende technieken voor schenkingen van roerende goederen, elk met voor- en nadelen. In België gelegen onroerende goederen daarentegen kunnen slechts op één manier geschonken worden, m.n. bij notariële akte verleden voor een Belgische notaris. Net zoals bij de successierechten (zie deel 1) betaalt u op een onroerende schenking progressieve schenkingstarieven, die opnieuw verschillen per gewest (bepaald door woonplaats schenker, niet door ligging onroerend goed met uitzondering van het verlaagd tarief voor de schenking van bouwgrond gelegen in het Vlaams Gewest!) en ook afhankelijk van de graad van verwantschap tussen schenker en begiftigde. Schenkt u een woning aan uw kinderen, dan lopen de schenkingsrechten progressief op over 9 snelopklimmende schijven van 3 tot 30 %. Schenkt u aan een nichtje, dan lopen de tarieven op tot 70 %, en voor een schenking aan een vriend zelfs tot 80 %! Ook de berekening van de schenkingsrechten loopt gelijkaardig aan die van successierechten: de waarde van het geschonken onroerend goed wordt gesplitst per schenker en per begiftigde, en daarop worden de tarieven toegepast. Een voorbeeld: Twee echtgenoten schenken een gemeenschappelijke villa van euro in onverdeeldheid aan hun twee kinderen. De berekening gebeurt op 4 X euro (iedere schenker schenkt euro aan iedere begiftigde), telkens vertrekkende van het laagste schenkingstarief. 9

10 Heeft u dus veel onroerende goederen, dan zal u, wilt u via schenkingen minder betalen dan via successie, verschillende onroerend goed schenkingen na elkaar moeten doen. Hou er wel rekening mee dat er tussen elke schenking tussen dezelfde partijen 3 jaar gewacht moet worden, zoniet zorgt het progressievoorbehoud ervoor dat de latere schenking aan hogere schenkingstarieven wordt belast. Tijdig starten met uw onroerend goed schenkingen is dus de boodschap en telkens 3 jaar tussen laten (= de zgn. trapsgewijze schenking). En wat als u de onroerende schenking geen drie jaar overleeft? U heeft al schenkingsrechten betaald, betaalt u nu ook nog eens successierechten? Neen, u betaalt geen tweede keer op hetzelfde onroerend goed. Bij de berekening van de successierechten op de nog aanwezige, niet geschonken goederen in de nalatenschap, houdt men wel rekening met de waarde van de geschonken goederen (= progressievoorbehoud). Volledigheidshalve brengen we u onder de aandacht dat de tijdelijke korting op schenkingsrechten voor bouwgronden werd verlengd tot eind Om hiervoor in aanmerking te komen dienen wel wat voorwaarden nageleeft te worden. Zo moet het gaan om een grond bestemd voor woningbouw, gelegen in het Vlaams Gewest en moet er binnen de vijf jaar na de schenking door de begiftigde zijn hoofdverblijfplaats worden gevestigd. Schenking van ondernemingen Wenst u uw zaak (eenmanszaak of vennootschap) te schenken aan uw opvolger, dan kan u een van de eerder beschreven schenkingstechnieken gebruiken. Werkt u met een vennootschap, dan zal het soort aandelen (op naam of gedematerialiseerd) bepalend zijn welke schenkingstechniek gebruikt kan worden. Zo zal u, om een geldige schenking tot stand te brengen van aandelen op naam (bv bij een BVBA), voor een notariële schenking moeten kiezen (aan 3%/7% of voor een Nederlandse notaris). Gedematerialiseerde aandelen kunnen via een zogenaamde bankgift geschonken worden.daarnaast werd in de drie gewesten ook een speciale regeling uitgewerkt voor schenking van ondernemingen en vennootschappen. De Vlaamse variant hiervan is de vrijstelling van schenkingsrecht toepasselijk voor schenkingen in volle eigendom, blote eigendom of vruchtgebruik van ondernemingen (eenmanszaken of vennootschappen), ongeacht de waarde van de onderneming en ongeacht de graad van verwantschap tussen schenker en begiftigde. Er moet wel aan een aantal voorwaarden voldaan zijn waarvan de belangrijkste is dat het moet gaan om een onderneming met een nijverheids-, handel-, ambacht- of landbouwactiviteit of de uitoefening van een vrij beroep. Bepaalde vennootschappen worden uitdrukkelijk uitgesloten van de verlaagde tarieven, namelijk de vennootschappen die geen reële economische activiteit hebben. Een vennootschap wordt geacht geen reële economische activiteit te hebben, indien uit de balansposten van de jaarrekening van ten minste een van de 3 boekjaren voorafgaand aan het overlijden cumulatief blijkt: - dat de bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen een percentage gelijk aan of lager dan 1,50% uitmaken van de totale activa; én - de terreinen en gebouwen meer dan 50% uitmaken van het totale actief. Een sterk punt van deze regeling is dat de waarde van de onderneming wordt vastgeklikt op de waarde op moment van de schenking. Latere discussies tussen de erfgenamen over meerwaardes worden hierdoor uitgesloten. 10

11 Deel 5 Bijzondere schenkingsvoorwaarden en planningstechnieken - Inkomen behouden Schenkers doen afstand van hun vermogen. Toch willen ze vaak hun levensstandaard behouden. Daarom wordt dikwijls geschonken met een last. Periodiek moet dan een bepaalde som worden overgeschreven op de rekening van de schenker. De lastmoet worden vermeld in de notariële akte van de schenking of in de bewijsstukken van de bankgift. Wie de reële opbrengst, het vruchtgebruik dus, van het geschonken goed voor zich wil (de huur van een woning, de dividenden van een aandelenportefeuille,...), kan dat alleen met een notariële schenkingsakte. Binnen de familie houden U kunt een beding van terugkeer opnemen in de schenkingsakte. Als de begiftigde eerder dan u overlijdt, komt het geschonken vermogen vrij van successierechten terug naar u als schenker. U kunt ook in de akte verbieden dat de geschonken goederen in enigerlei vorm van gemeenschap worden ingebracht. Zo vermijd u dat u niet alleen aan uw kind schenkt maar ook aan de schoonfamilie. Controle behouden Als u in mindere of meerdere mate zeggenschap wilt behouden over een schenking, kan u eveneens gebruik maken van een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik of van een burgerlijke maatschap (of van een combinatie van beide technieken). De patrimoniumvennootschap Successieplanning met onroerend goed vraagt tijd en is duurder dan roerend goed schenken. Daarom overwegen velen een patrimoniumvennootschap op te richten. Het is een veelgebruikte techniek bij zaakvoerders die een punt hebben gezet achter hun actieve loopbaan, maar die hun vennootschap een tweede leven willen geven. Een patrimoniumvennootschap maakt onroerend goed roerend door het in een vennootschap in te brengen. Aandelen kunnen immers veel sneller en goedkoper worden geschonken dan onroerend goed. Een patrimoniumvennootschap kost evenwel ook geld. U moet met verschillende factoren rekening houden: de kosten van de vennootschap zelf (oprichting, boekhouding, ), het inbrengrecht voor woningen (10% in het Vlaamse gewest), de taxatie van huuropbrengsten (commerciële én private); ze gebeurt op de werkelijk ontvangen huur, terwijl die opbrengsten in de personenbelasting een vrij gunstig belastingregime kennen, de fundamentele verschillen inzake meerwaardebelasting tussen de personenbelasting en de vennootschapsbelasting, wanneer het pand ooit uit de vennootschap wordt gehaald. 11

12 Als u de gezinswoning in de patrimoniumvennootschap inbrengt, verliest u een bescherming die door het burgerlijk wetboek wordt opgelegd. Zo zal de vennootschap op eender welk ogenblik de gezinswoning kunnen verkopen, terwijl daar normaal altijd de toestemming van beide echtgenoten voor nodig is. Bovendien zijn vrijstellingen of verminderingen voor vererving van de gezinswoning dan niet langer van kracht. Daarnaast verliest u eveneens de vrijstelling van successierecht op het deel dat de langstlevende echtgeno(o)t(e) of partner geniet op het deel van de gezinswoning dat hij of zij verkrijgt. 12

13 Deel 6 Kenmerken van een bevredigende successieplanning: maatwerk en totaaloplossing In de vorige bijdragen tot dit dossier hadden we het voornamelijk over het fiscale aspect van successieplanning: we bekeken successierechten, schenkingsrechten en technieken voorhanden om uw privé- en bedrijfsvermogen zo goedkoop mogelijk naar de volgende generatie over te maken. Successieplanning is echter zoveel meer dan louter dit fiscaal aspect. Heel wat aspecten behandelden we reeds: hoe zorg ik voor inkomsten (schenking met VG of last); voor behoud van controle (VG of burgerlijke maatschap) en bescherming van mijn geschonken vermogen als het noodlot toeslaat (vooroverlijden van begiftigd kind beding van terugkeer) of tegen claims van ex-schoonkinderen bij echtscheiding (verbod van inbreng in gemeenschap)? Zie hierover uitgebreid deel 5 Minstens even belangrijk is het psychologisch aspect (ben je er klaar voor?), het familiaal aspect (worden alle kinderen gelijk behandeld?) en het definitieve karakter van een uitgewerkte regeling (kan er later door niemand op teruggekomen worden?). Deze laatste bezorgdheden zullen des te meer aanwezig zijn bij ondernemers, zelfstandigen en vrije beroepers geconfronteerd met planningsvragen. Hun vermogen kent immers een soort derde dimensie dat ook gepland moet worden: de zaak. Successieplanning van privé vermogen moet er dikwijls in één adem met mogelijke familiale opvolging of overdracht van het familiebedrijf bekeken worden. In deze laatste bijdrage willen we voornamelijk stilstaan bij enkele aandachtspunten bij overdracht van het familiebedrijf. Start tijdig U bent nog jong, hebt nog niet zo n groot te plannen privé vermogen en bovendien zijn uw kinderen nog te klein om uw zaak over te nemen. Toch raden we u aan om nu al eens stil te staan bij successieplanning. Weet u wat er gebeurt met uw zaak/praktijk als u morgen plots overlijdt? Wie erft? Uw partner? Kinderen? Alleen? Samen? Hoeveel successierechten moeten ze betalen? Waar gaan ze dat geld halen? Zaak verkopen? Zaak verder zetten? Zaak liquideren? Kunnen ze wel alleen verder zetten? Bij verkoop, wie krijgt het geld?... Durf na te denken over wat u kan ondernemen om een plots overlijden, in het belang van uw familie én in het belang van uw zaak, optimaal te ondervangen. Aanpassen van uw huwelijkscontract? Testament schrijven? Verzekering nemen? Omvormen naar een vennootschap? Stilstaan bij deze vragen is ook een vorm van successieplanning die iedere zelfstandige en vrije beroeper op geregelde tijdstippen eens zou moeten bekijken en bijsturen bij gewijzigde omstandigheden. Maatwerk en totaaloplossing De meeste bedrijfsleiders staan echter voor het eerst stil bij successieplanning en eventuele overdracht van hun zaak op moment dat men met pensioen gaat. Ook hier kunnen we niet genoeg het belang onderstrepen van het tijdig starten. Een bevredigende successieplanning zoekt immers het evenwicht tussen alle wensen, verzuchtingen en belangen van alle betrokken partijen: een optimale mix van de hoger beschreven aspecten die voor u, uw bedrijf en uw familie op maat gemaakt wordt tot een totaaloplossing door specialisten. Dit vergt voorbereiding en een tijdige start. 13

14 Goede bedoelingen Een voorbeeld: Vader startte als jonge zelfstandige 20 jaar geleden met een zelfstandige activiteit. De zaken gingen goed en de zaak groeide en groeide. 10 jaar geleden werd de zaak omgevormd tot een vennootschap. 7 jaar geleden startte ook de zoon in de zaak. Vader is vandaag 62 jaar en wenst met pensioen te gaan. De zoon is de uitgesproken beste overnemer, zijn twee zussen hebben geen interesse. Vader speelde met de idee zijn zaak te verkopen aan de helft van de waarde die zijn accountant had becijferd, om het financieel haalbaar te maken voor zijn zoon. Die prijs, zo had hij berekend, kwam overeen met wat de zaak waard was op moment dat de zoon in de zaak was komen werken als werknemer, 7 jaar terug. Goede bedoelingen van vader: Hij was ervan overtuigd op die manier zijn drie kinderen gelijk te behandelen (=familiaal aspect), want de korting op de prijs van de aandelen was slechts een compensatie voor jarenlang meewerken in de zaak door de zoon waardoor aldus de waarde was toegenomen. Bovendien was deze oplossing ook in het belang van het bedrijf (bedrijfseconomich aspect) want zo was hij zeker dat de zaak verder blijft bestaan en wordt verder gezet door de meest valabele kandidaat overnemer. Tenslotte was zijn oplossing ook een financieel haalbare kaart voor de zoon (= financieel aspect). Hoe goed ook bedoeld, vader zag echter één belangrijk aspect over het hoofd. Zijn oplossing had geen definitief karakter. Ons erfrecht voorziet immers dat ook een verkapte schenking (=verkoop onder de prijs) bij overlijden van vader, misschien 20 jaar later, kan herbekeken worden door de andere erfgenamen, hier de twee zussen. De schenking wordt dan fictief terug bij de nalatenschap van vader gevoegd om te kijken of er niet overdreven werd geschonken waardoor bepaalde erfgenamen hun voorbehouden erfdeel (=reserve) werd geschonden. Groot probleem hierbij is dat de waardering van de geschonken aandelen gebeurt tegen de waarde op het ogenblik van overlijden van pa. Dus, de door de zoon na overname gerealiseerde meerwaarde wordt mee in rekening genomen Gelukkig besprak pa zijn plannen tijdig met zijn KBC adviseur. Deze legde hem uit dat er nochtans technieken waren die dezelfde doelstellingen komen bereiken (overname door kind dat best geschikt is voor de opvolging, toch gelijke behandeling en financieel haalbaar). Enkele aangebrachte oplossingen waren: 1. Verkoop tegen correcte prijs aan uw zoon, na het bedrijf eerst overnamerijp te hebben gemaakt(via dividenduitkering, kapitaalsvermindering, ) 2. Verkoop tegen correcte prijs aan uw zoon, maar verleen hem uitstel van betaling (zo kan hij de overname over een langere termijn spreiden en terug betalen) 3. Schenk aan uw drie kinderen, en laat vervolgens uw zoon uw dochters aandelen overkopen (techniek van de dubbele akte; de drie kinderen hebben elk hetzelfde geschonken gekregen 1/3 van de aandelen -, zijn dus gelijk behandeld, en de zoon moet dus maar 2/3 betalen financieel draaglijker) 4. Schenk met de techniek van de bedrijfschenking aan 0%, die ervoor zorgt dat de waarde wordt vastgeklikt op datum van de schenking. Zo blijft de meerwaarde na de schenking door het werk van de zoon buiten schot. Ook voor uw successie- en opvolgingsvragen helpen wij u graag verder. Praat erover met uw KBC adviseur voor zelfstandigen en vrije beroeper. 14