Koersdocument Subsidies 15 februari 2012

Transcriptie

1 Koersdocument Subsidies 15 februari 2012 Inleiding In dit document wordt de richting aangegeven voor de activiteiten van de Stuurgroep Subsidies 1 met het oog op het vergroten van de subsidie-inkomsten. Allereerst worden de Europese- en nationale context geschetst. Vervolgens wordt aangegeven welke consequenties dit heeft voor de MBO sector en tenslotte wordt aangegeven welke vervolgstappen kunnen worden gezet. Het subsidielandschap is complex en aan voortdurende verandering onderhevig. Vanuit Brussel bestaan er bijvoorbeeld grootschalige programma s als de Cohesiefondsen en het Zevende Kaderprogramma (dat wordt opgevolgd door Horizon2020) en vanuit de Rijksoverheid vanuit verschillende ministeries diverse programma s (zoals bijvoorbeeld de WBSO, RDA, etc). Tegelijkertijd zien we twee zich ontwikkelende maatschappelijke contexten: Focus op Vakmanschap en Topsectoren. We focussen in dit Koersdocument op de Cohesiefondsen omdat deze naadloos aansluiten bij Focus op Vakmanschap en Topsectoren. De vraag is daarbij aan de orde hoe het MBO haar extra input/inzet zou kunnen financieren. Subsidies kunnen daarbij een belangrijke bijdrage leveren; met name het ESF, gericht op de onderkant van de arbeidsmarkt en op leven lang leren en het EFRO, gericht op economische structuurversterking, innovatie en ondernemerschap. Voorkomen moet worden dat subsidies alleen als tijdelijke impuls voor projectmatige doeleinden worden ingezet. Subsidie moet passen binnen de strategische agenda van de sector en van de instelling. Tevens dient een borgingsplan en een verantwoordingskader aanwezig te zijn om te garanderen dat een gesubsidieerde activiteit de onderwijspraktijk daadwerkelijk versterkt. De context Europees cohesiebeleid met nationale consequenties Onderscheid moet worden gemaakt tussen Europese subsidies ten behoeve van internationale samenwerking en Europese subsidies die ten behoeve van het regionaal concurrentievermogen en de werkgelegenheid worden vormgegeven en nationaal en/of regionaal worden verstrekt. Wij richten ons vooral op de laatst genoemde. 1. Europa is in toenemende mate een Europa van de regio s. Dat wil zeggen dat de economische ontwikkelingen zich in de regio s afspelen en dat regio s steeds meer met elkaar samenwerken en verbonden raken. 2. De Europese prioriteiten richten zich op slimme, groene en inclusieve groei. Voor dit Koersdocument zijn, gericht op inclusieve groei, twee van de zeven zogenaamde Flagships 2 relevant: a. "Nieuwe vaardigheden voor nieuwe banen (zie: dat de volgende doelen nastreeft: beter inspelen op de toekomstige vraag naar vaardigheden; het aanbod van vaardigheden en de vraag op de arbeidsmarkt beter op elkaar afstemmen en de kloof tussen onderwijs en arbeidsmarkt overbruggen. 1 Onder subsidie wordt verstaan: de aanspraak op financiële middelen, door een bestuursorgaan verstrekt met het oog op bepaalde activiteiten van de aanvrager, anders dan als betaling voor aan het bestuursorgaan geleverde goederen of diensten. 2 Flagships zijn de belangrijkste beleidsinitiatieven waarbij de inspanningen van nationale overheden en Europese Commissie elkaar wederzijds moeten versterken. 1

2 b. "Jeugd in beweging" (zie: dat zich richt op: onderwijs, leven lang leren, verminderen van uitval, leermobiliteit en het vergroten van de jeugdwerkgelegenheid. 3. De Cohesiefondsen ESF (met name gericht op het vergroten van de werkgelegenheid en het verminderen van welvaartsverschillen) en EFRO (met name gericht op het versterken van de regionale concurrentiekracht en het vergroten van de werkgelegenheid) zijn subsidieinstrumenten waarmee deze doelen moeten worden bereikt. Met deze financiële middelen kunnen ook nationale ambities worden gerealiseerd. 4. De Europese Commissie heeft voor de nieuwe planperiode voorstellen gepubliceerd voor het nieuwe Meerjarig Financieel Kader (MFK), alsmede voor een nieuwe Algemene structuurfondsenverordening en een ESF-verordening. Hierin worden de algemene kaders neergelegd voor het EFRO en ESF. ESF Het Nederlandse kabinet wil liever dat er geen ESF meer in rijke landen zal worden uitgevoerd, maar naar verwachting zullen er toch ESF-middelen beschikbaar komen voor Nederland. De besluitvorming over het MFK zal op zijn vroegst plaatsvinden in de tweede helft van Datzelfde geldt voor de Europese besluitvorming over de nieuwe verordeningen. Om voorbereid te zijn op een eventuele nieuwe periode zal het kabinet starten met de gedachtevorming over de toekomst van het ESF in Nederland, waarbij ook een consultatie zal plaatsvinden van de betrokken maatschappelijke partijen. Het is de bedoeling in 2012 de vormgeving van het ESF-programma concreet te maken, zodat het jaar 2013 gebruikt kan worden om de uitvoering ervan voor te bereiden. EFRO Het nieuwe Smart Specialisation -concept, waarin het maken van regionale keuzes met het oog op investeringen in innovatie leidend is, wordt door de Europese Commissie beschouwd als één van de belangrijke voorwaarden voor de nieuwe periode van het cohesiebeleid. Dit moet zorgen voor een doeltreffender gebruik van de overheidsmiddelen en tegelijk particuliere investeringen stimuleren. Smart Specialisation kan de regio's helpen om de beschikbare middelen op enkele sleutelprioriteiten te concentreren in plaats van de investeringen te spreiden over verscheidene onderzoeksgebieden en bedrijfssectoren. Vertaald naar het toekomstige cohesiebeleid gaat de Commissie zogenaamde Smart Specialisation Strategies (RIS3) verplicht stellen voor alle regio s in de EU die met EFROmiddelen willen investeren in innovatie (zie: Bij de indiening van de nieuwe operationele programma s zullen zij verplicht zijn om een Smart Specialisation Strategy voor te leggen, die is opgesteld in samenwerking met regionale partners als gemeenten, kennisinstellingen en het bedrijfsleven. De EC heeft onlangs een concept rapport over Smart Specialisation gepresenteerd als leidraad voor het opstellen van Smart Specialisation Strategies. Het EFRO ondersteunt de regionale en lokale ontwikkeling door de medefinanciering van investeringen in (onder meer) sociale, gezondheids- en onderwijsinfrastructuur. Een van de investeringsprioriteiten is dan ook investeringen in onderwijs, vaardigheden en een leven lang leren door het ontwikkelen van infrastructuur voor onderwijs en opleiding. Nationaal perspectief 2. Het ministerie van OCW heeft het subsidiebeleid herzien, met een taakstelling van 243 miljoen voor de jaren 2012 en Ook vanuit andere ministeries wordt een bezuiniging doorgevoerd op specifieke projectsubsidies (waardoor regelingen als BIB, Innovatiearrangement en ONO zijn verdwenen). 2

3 Dat betekent concreet dat veel minder subsidiegeld beschikbaar is voor de sector waarmee de strategische ambities van de MBO sector gerealiseerd kon worden. 3. Tegelijk vragen het Topsectorenbeleid en Focus op vakmanschap extra inspanningen, omdat: a. het aanbod aan beroepsopleidingen wordt afgestemd op de behoefte van het regionale bedrijfsleven en moet aansluiten op de economische topsectoren; b. het regionale bedrijfsleven invloed krijgt op de bekostiging via een tevredenheidmeting en de invoering van een prestatiebox; c. er wordt gestreefd naar macro doelmatigheid: geen concurrentie meer tussen ROC s onderling, maar doen wat goed is voor de regionale stakeholders; d. de doorlopende leerlijn vmbo-mbo-hbo competitiever moet worden. 4. Dit vereist een visie op het beroep van morgen door bedrijven en onderwijsinstellingen, in de context van een kennisintensieve en technologisch georiënteerde economie. 5. Bedrijven ontwikkelen nieuwe technologieën en innoveren producten, diensten, processen en arbeidsorganisatie. Dit heeft grote consequenties voor de beroepsuitoefening, hetgeen betekent dat beroepsopleidingen continu moeten worden vernieuwd. 6. Directe interactie met bedrijven in de regio (en de verschillende topsectoren) is noodzakelijk, wil het MBO zich voortdurend vernieuwen en aanpassen om leerlingen rijp te maken voor het beroep van morgen. 7. Tegelijk vereist innovatie in bedrijven veelal opscholing van het huidige personeel: leven lang leren. 8. Het MBO kan op haar beurt ook het innovatieproces stimuleren: vernieuwend onderwijs kan eraan bijdragen dat jonge beroepsbeoefenaren innoverend te werk gaan en de bedrijfspraktijk wordt gemoderniseerd. 9. Het lijkt in tegenspraak dat het Topsectorenbeleid zich voornamelijk richt op de topfuncties (niveau 5 en hoger), terwijl het MBO zich via participatie richt op de onderkant van de arbeidsmarkt. Voor het versterken van de economische structuur via een beperkt aantal (met name technische) topsectoren is het echter essentieel dat ook aandacht wordt besteed aan de lagere niveaus, zowel op niveau 1 als op niveau Daaruit kan ook voorzien worden in personeel dat geschikt is voor de beroepen van morgen. 10. De strategische thema s binnen het MBO richten zich op: a. operational excellence: het optimaal uitvoeren van de processen en het bieden van structuur en garanties; b. participatie aan de onderkant van de arbeidsmarkt (innovatie van vakmanschap, samenwerking met VMBO); c. Leven Lang Leren (het stimuleren van docenten om blijvend te leren, verbreden van het opleidingsaanbod, het bieden van bedrijfsopleidingen) en d. hoogwaardige kennis/innovatie (in beroepsuitoefening en verbindingen met het bedrijfsleven en HBO) 11. Deze strategische agenda staat onder financiële druk door Focus op Vakmanschap, maar zou gestimuleerd moeten worden via het Topsectorenbeleid. Voorlopige conclusies 12. Uit het voorgaande valt te concluderen dat de Europese Unie beleidsmatig en in de rol van subsidiënt steeds belangrijker wordt. Tegelijk zet het kabinet een aantal beleidswijzigingen in gang die enerzijds een bedreiging- (bezuinigingen op subsidies en bekostiging) en anderzijds een kans vormen (strategische thema s sluiten aan op doelstellingen topsectoren). 3

4 13. De MBO-sector heeft een regieachterstand op het gebied van beïnvloeden van de beleidsvoorbereiding van subsidie-instrumenten, met name daar waar de middelen getrapt van Brussel naar Nederland gaan. 14. Als de leden van de MBO raad bovenstaande conclusies delen, dan wordt gevraagd onderstaande haalbare ambities te onderschrijven. Kansen, inzet en vervolgstappen 15. De topsectoren kennen allemaal een actie die gericht is op voorzien in voldoende goed gekwalificeerd personeel: Human Capital Agenda (HCA). Deze moeten het volgende bevatten: a. een analyse van de behoefte aan human capital in de topsector; b. een gezamenlijke visie op het onderwijs - van vmbo tot wo - dat daarvoor nodig is en c. afspraken over bijdragen van onderwijs en bedrijfsleven aan de uitvoering van de agenda. 16. Invloed op de bekostiging door een beoordelende rol van de bedrijven werkt alleen als bedrijven ook zicht hebben op het functioneren van de MBO-instellingen. Dit pleit voor het gezamenlijk maken van opleidingsarrangementen voor de beroepen van morgen. 17. De huidige middelen zijn niet voldoende om dit tot stand te brengen. Wil de sector verbinding met het bedrijfsleven maken en zich voorbereiden op beroepen van morgen, dan is additionele financiering nodig. 18. Teneinde de strategische MBO-agenda in de komende jaren te kunnen uitvoeren moet invloed worden uitgeoefend op de totstandkoming van additionele financiering (lees: subsidies). Hierover moet afstemming plaatsvinden met de betreffende strategische partners, waarbij OCW uiteraard de partner is die daarvoor het eerst in aanmerking komt. 19. Het verkrijgen van deze financiering vereist proactief en gezamenlijk optrekken van de ROC s, waarbij afstemming gericht op het aanbieden van opleidingen in het kader van macrodoelmatigheid hier ondersteunend aan kan zijn. 20. De Stuurgroep Subsidies moet alert zijn op het ontstaan van nieuwe mogelijkheden 3 en daar waar mogelijk het sectorbelang in nieuwe programma s vertegenwoordigd proberen te krijgen. 21. De middelen voor de Centra voor Innovatief Vakmanschap bieden de gelegenheid in een aantal regio s technisch georiënteerde opleidingsarrangementen op te zetten. De huidige middelen zullen niet voldoende zijn om landelijk het innovatieproces gericht op het beroep van morgen vorm te geven. De vraag dient dus te worden beantwoord waar extra middelen kunnen worden gevonden. 22. De middelen uit de Cohesiefondsen (ESF en EFRO) zouden vanaf de nieuwe planperiode gebruikt moeten kunnen worden voor het inrichten van beroepen van morgen. a. Het EFRO zou meer activiteiten moeten bevorderen ter ondersteuning van een doeltreffende samenwerking tussen alle soorten onderwijs, opleidingsinstellingen en bedrijven in de regio. b. Het ESF zou activiteiten van de MBO sector gericht op innovatie van vakmanschap, het bevorderen van een doorlopende leerlijn en het ontwikkelen van opleidingsarrangementen voor de beroepen van morgen, moeten bevorderen. 23. ROC s zouden gezamenlijk, bijvoorbeeld gecoördineerd door MBO Raad, aanspraak moeten kunnen maken op deze middelen. Aan de voorkant claimt het MBO als gehele sector een bedrag van 200 miljoen 4 uit de Cohesiefondsen voor gerichte, te verantwoorden en te controleren inzet op de bijdrage aan de ontwikkeling van beroepen van morgen. 3 Voorbeelden zijn de programma s Horizon 2020 en RDA+ 4 Voor de planperiode Dit betekent dat eenzelfde bedrag cofinanciering moet worden gevonden. Deze kan ook afkomstig zijn van gemeenten of sociale partners. 4

5 24. Deze claim moet cijfermatig worden onderbouwd door de strategische thema s te vertalen in een investeringsagenda en de behoefte aan een publieke bijdrage. Dat betekent ook dat regionaal moet worden aangesloten bij het opstellen van de Smart Specialisation Strategies. 25. De Stuurgroep zou in samenwerking met de MBO Raad invloed moeten uitoefenen op de agendavorming van EFRO, ESF (en HCA s) door de volgende roadmap uit te voeren: a. het bestuderen van de concept verordeningen van de EC, van de nationale programma s en operationele programma s; b. het onderzoeken van initiatieven tot de vorming van regionale smart specialisation strategies en de additionele inspanning die deze vragen van de MBO sector; c. het uitwerken van de innovatiecontracten en HCA s per topsector in consequenties voor de MBO sector (kwalificaties, kwalitatief, kwantitatief); d. het in kaart brengen van de actoren en sleutelfiguren; e. het aangaan van gesprekken in Den Haag (EL&I, OCW, SZW, parlementsleden), maatschappelijke actoren (VNG, IPO, sociale partners) en Brussel (EP, EC). 26. Deze acties moeten in 2012 plaatsvinden willen ze effect hebben op de agendavorming. Dat betekent dat snel na de Algemene ledenvergadering de voorbereidende werkzaamheden moeten starten, zodat voor het eind van het eerste kwartaal de acties in gang kunnen worden gezet. 27. Het uitvoeren van deze acties vergt capaciteit van de leden. Deze kan worden beperkt door te kiezen voor een beperkt aantal thema s, maar in 2012 zullen bestuurders en stafmedewerkers van ROC s gericht tijd moeten vrijmaken. 28. Voor het creëren van kansen is het noodzakelijk gezamenlijk op te treden; het benutten van kansen (bijvoorbeeld door het aanvragen van een projectsubsidie) blijft te allen tijde de vrijheid van een individueel ROC. 5

6 Bijlage: schematische weergave van de relaties tussen beleid en subsidie-instrumenten. 6