Provincie Limburg Gebiedsdossier winning Mookerheide

Transcriptie

1 Powered by TCPDF ( Provincie Limburg Gebiedsdossier winning Mookerheide

2

3

4

5 INHOUDSOPGAVE blz. 1. INLEIDING Aanleiding Doelstellingen Uitgangspunten Werkwijze Tabel 1.1. Winningen waarvoor gebiedsdossiers worden opgesteld Leeswijzer 3 2. BELEID EN REGELGEVING Inleiding Het gebiedsdossier binnen het wettelijk kader Overzicht beleid en regelgeving Het grondwaterbeschermingsbeleid van de provincie Limburg Het beschermingsbeleid van WML Beleid van het Waterschap Peel en Maasvallei Beleid van de gemeente(n) Algemeen Gemeente Mook en Middelaar KENMERKEN WINNING Locatie en diepte winning Vergunde situatie Waterwingebied Type winning Waterbehandeling Toekomstplannen van WML ONDERGROND EN HYDROGEOLOGISCH SYSTEEM Beschrijving bodemopbouw Kwetsbaarheid Fysische kwetsbaarheid Chemische kwetsbaarheid Microbiologische kwetsbaarheid Beoordelingsmethodiek van de huidige toestand grondwaterkwaliteit Kwaliteitsontwikkeling door de tijd Chemie Microbiologie OMGEVING VAN DE WINNING Inleiding Landgebruik in de omgeving Landgebruik in het waterwingebied Landgebruik in het grondwaterbeschermingsgebied Bescherming grondwaterkwaliteit in bestemmingsplannen Ruimtelijke ontwikkelingen Inrichtingen en ontgrondingen Wegen en infrastructuur Oppervlaktewater en regenwaterbuffers Verontreinigingen Algemeen Bodemloket 27

6 Informatie gemeenten Actuele informatie Stortplaatsen Overige functies in ondergrond MOGELIJKE KNELPUNTEN EN RISICO S Activiteiten en inrichtingen Bestaande knelpunten Bestaande risico s MAATREGELEN Oplossingsrichtingen Bestemmen Inrichten Beheer Formulering van maatregelen Prioriteit en trekker SAMENVATTING Doel van het gebiedsdossier Kenmerken winning Mookerheide Knelpunten en risico s Maatregelen Uitvoeringsprogramma CONTACTPERSONEN EN GEBRUIKTE LITERATUUR Contactpersonen Gebruikte literatuur 47 laatste bladzijde 47 BIJLAGEN aantal blz. I Beschrijving beleid en regelgeving 4 II Debietontwikkeling door de tijd 1 III Geologie en hydrogeologie 5 IV Kwaliteitsgegevens 2 V Overzicht van output bodemloket 1

7 1. INLEIDING 1.1. Aanleiding Ter ondersteuning van het beschermingsbeleid en ter invulling van een deel van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) is geadviseerd gebiedsdossiers op te stellen. De KRW is in 2000 van kracht geworden en heeft als doel de kwaliteit van oppervlakte- en grondwater te beschermen en te verbeteren. De uitvoering van de KRW is een overheidstaak en is voor wat betreft het grondwater bestemd voor menselijke consumptie gedelegeerd aan de provincies. De overheid is tevens verantwoordelijk voor de drinkwatervoorziening, drinkwaterbedrijven zijn verantwoordelijk voor de uitvoering daarvan. Het hierboven genoemde gebiedsdossier moet uiteindelijk een set van maatregelen bevatten die gezamenlijk de KRWdoelstelling (afname zuivering, trendomkering kwaliteit) moeten realiseren. Door het RIVM is in 2007 een handreiking opgesteld voor de uitwerking van de gebiedsdossiers (Gebiedsdossiers voor drinkwaterbronnen; uitwerking van risico's en ontwikkeling van maatregelen, RIVM, 2007). In 2010 is deze handreiking bijgewerkt op basis van de ervaringen die provincies, waterbeheerders, gemeenten en drinkwaterbedrijven in de tussentijd hebben opgedaan (Evaluatie en actualisatie protocol gebiedsdossiers, RIVM, 2010). Het gebiedsdossier wordt als volgt gedefinieerd: In een gebiedsdossier wordt door de betrokken partijen informatie verzameld die van belang is voor de waterkwaliteit ter plaatse van de drinkwaterwinning voor de openbare drinkwatervoorziening. Op basis van deze informatie worden mogelijke beschermingsmaatregelen, gericht op preventie en risicobeheersing, ontwikkeld en in het dossier opgenomen. Vervolgens nemen de betrokken partijen - uitgaande van het gebiedsdossier - een besluit over de daadwerkelijk uit te voeren maatregelen. Door alle bij drinkwaterbereiding betrokken partijen (provincies, gemeenten, waterschappen, drinkwaterbedrijven, RWS, VROM en RIVM) zijn nadere afspraken gemaakt ten aanzien van de gebiedsdossiers. Deze afspraken zijn vastgelegd in het document: Afspraken invoering gebiedsdossiers waterwinning voor de openbare drinkwatervoorziening (Ministerie van VROM, juni 2010). De belangrijkste afspraken die zijn gemaakt betreffen de reikwijdte (geen nieuwe juridische bevoegdheid of instrumenten), de regie (provincies nemen initiatief), uniformiteit en tijdpad (voor 2012 kwetsbare winningen) Doelstellingen Het doel van het gebiedsdossier is om inzicht te geven in de risico s en kansen voor de kwaliteit van het gewonnen grondwater. Op basis daarvan kan worden bepaald of aanvullende beschermingsmaatregelen noodzakelijk zijn. Het gebiedsdossier vormt een aanvulling op het bestaande beschermingsbeleid zoals opgenomen in het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL). Het gebiedsdossier moet worden gezien als een procesdocument en heeft de volgende functies: - als communicatiemiddel om verschillende partijen inzicht te geven in de factoren die van belang zijn voor de kwaliteit van het onttrokken water en het geproduceerde drinkwater; - bij het ontwikkelen van effectieve maatregelen voor het bereiken van de KRWdoelstellingen voor wat betreft de bronnen voor drinkwaterbereiding; - als toetsingskader voor de drinkwaterfunctie bij de ontwikkeling van ruimtelijke plannen en vergunningverlening; Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 1

8 - bij de ontwikkeling van waterveiligheidsplannen door waterbedrijven voor het onderdeel bronnen Uitgangspunten Het gebiedsdossier moet zorgen voor een gemeenschappelijk inzicht in de factoren en mogelijke maatregelen die van belang zijn voor de kwaliteit van het onttrokken grondwater. Uitgangspunt bij het opstellen van het gebiedsdossier is dat dit is gebaseerd op de informatie zoals deze nu bekend en voorhanden is. Aanvullend onderzoek wordt in het kader van het gebiedsdossier niet uitgevoerd. Wel kan het gebiedsdossier attenderen op mogelijke kennisleemten. Het opvullen van deze kennisleemten kan als maatregel in het gebiedsdossier opgenomen worden. Het gebiedsdossier dat nu voorligt bevat de momenteel vergunde hoeveelheden en informatie over het huidige landgebruik in het grondwaterbeschermingsgebied. Wijzigingen in het vergunde onttrekkingsdebiet of wijzigingen in landgebruik kunnen aanleiding zijn tot herziening van dit gebiedsdossier. In die zin is dit gebiedsdossier een dynamisch document dat regelmatig op actualiteit getoetst zal moeten worden. In relatie tot beveiliging van terrorismegevoelige objecten is drinkwater aangemerkt als vitale infrastructuur. Door de Nationaal Coördinator Terrorisme Bestrijding is een leidraad opgesteld voor het gebruik van dergelijke informatie. In overleg met WML is deze leidraad in dit project toegepast. Dat betekent dat gevoelige informatie wel gebruikt is in het project, maar niet in detail in dit rapport wordt beschreven. Voor het opstellen van dit gebiedsdossier is het protocol van het RIVM (RIVM, 2010) zoveel als mogelijk gevolgd ten aanzien van de gevraagde inhoud en uitwerking. Wel is in de projectgroep besloten om een eigen indeling van het document te hanteren Werkwijze Dit gebiedsdossier is opgesteld in samenwerking met de provincie Limburg en Waterleiding Maatschappij Limburg (WML). Samen met Witteveen+Bos vormen zij het projectteam voor het opstellen van de gebiedsdossiers van de winningen, weergegeven in tabel Tabel 1.1. Winningen waarvoor gebiedsdossiers worden opgesteld betreft Freatische winningen Niet-freatische winningen winning IJzeren Kuilen De Tombe Heer-Vroendaal De Dommel Roodborn Craubeek Bergen Mookerheide Beegden Geulle Waterval Schinveld Groote Heide Californië Grubbenvorst Hanik 2 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

9 betreft Diepe winningen Gecombineerde winningen winning Breehei Heel Roosteren Susteren Hoogveld Pey Herten Asselt Hunsel Ospel Heel freatisch en oppervlaktewater Roosteren oevergrondwater Per winning is een projectgroep geformeerd, waaraan naast de provincie en WML de betreffende gemeenten, waterschappen en - in een aantal dossiers Rijkswaterstaat - hebben deelgenomen. Voor het opstellen van de gebiedsdossiers zijn de volgende werkstappen doorlopen: - allereerst is een feitendossier per winning opgesteld. Dit feitendossier is beschreven in de hoofdstukken 3 tot en met 5; - dit feitendossier is besproken met het projectteam, op basis waarvan een knelpuntenanalyse is uitgevoerd; - daarna zijn, op basis van de resultaten van de knelpuntenanalyse, per winning maatregelen gedefinieerd. Dit voorstel is besproken met de projectgroep; - op basis van de beschreven maatregelen en de resultaten van het overleg in de projectgroep zal voor elk gebiedsdossier een uitvoeringsprogramma worden geschreven. Dit uitvoeringsprogramma bevat een lijst van maatregelen waarin is opgenomen, een beschrijving van de maatregel; trekker; uitvoeringstermijn; betrokken actoren; financiering; - op basis van de voorgaande werkstappen is het concepteindrapport met de projectgroep besproken. Na verwerking van de gemaakte opmerkingen is het definitieve rapport opgesteld Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt een toelichting gegeven op het relevante beleidskader met betrekking tot drinkwater en grondwaterbescherming. De hoofdstukken 3 tot en met 5 vormen het feitendossier waarin achtereenvolgens de kenmerken van de winning, de omgeving, de ondergrond en het hydrogeologisch systeem beschreven worden. Bedreigingen en knelpunten die hieruit naar voren komen worden beschreven in hoofdstuk 6. In hoofdstuk 7 worden de maatregelen beschreven. Het rapport wordt afgesloten met conclusies in hoofdstuk 8. Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 3

10 4 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

11 2. BELEID EN REGELGEVING 2.1. Inleiding Zoals beschreven in hoofdstuk 1 is de uitvoering van de KRW een overheidstaak en is deze voor wat betreft het grondwater bestemd voor menselijke consumptie gedelegeerd aan de provincies. In deze hoedanigheid is de provincie verantwoordelijk voor het opstellen van de gebiedsdossiers. Het opstellen van de dossiers zelf gebeurt in nauwe samenwerking met partijen die directe invloed kunnen uitoefenen op de bescherming van de grondwaterkwaliteit. De volgende partijen worden betrokken: - provincie; - WML; - het waterschap; - gemeenten; - Rijkswaterstaat (bij oppervlaktewater- en oever infiltratie winning). Om een overzicht te geven van het beleid van deze partijen en het kader waarbinnen de dossiers worden opgesteld zijn in dit hoofdstuk de volgende punten beschreven: - het gebiedsdossier binnen het wettelijk kader; - overzicht van beleid en regelgeving; - provinciaal beleid: - beleid van WML: - beleid van het waterschap: - beleid van gemeenten binnen het grondwaterbeschermingsgebied Het gebiedsdossier binnen het wettelijk kader Als onderdeel van de uitvoering van de KRW stelt de provincie de gebiedsdossiers op. Het opstellen van de gebiedsdossiers is een bestuurlijke afspraak. Ze zijn een ondersteunend instrument naast de bestaande beleidsinstrumenten. Er is hiervoor gekozen omdat zo de zekerheid wordt gecreëerd dat het gebiedsdossier voor een winning aanwezig is en dat alle noodzakelijke onderwerpen en gegevens hierin zijn uitgewerkt. Het gebiedsdossier blijft echter een ondersteunend instrument, omdat het niet in de plaats komt van bestaande beleidsinstrumenten (afbeelding 2.1). Het gebiedsdossier is voor bijvoorbeeld gemeenten en waterbeheerders een nuttig instrument om een gewogen besluit te nemen. In theorie zijn deze partijen niet verplicht om het gebiedsdossier in de afweging te gebruiken, maar alleen op grond van een goede motivering kunnen zij dit naast zich neerleggen. De maatregelen die in het gebiedsdossier zijn opgenomen zijn voorgestelde maatregelen, bedoeld als input voor de planvorming met de verschillende betrokken partijen. Besluitvorming over maatregelen vindt plaats bij de uiteindelijk verantwoordelijke partij. Dit is conform de werkwijze van de RBO s (Regionaal Bestuurlijk Overleg). Dit overleg, onder regie van de provincie, is ingesteld ten behoeve van de uitvoering van de Nederlandse wateropgave (KRW en Ruimte voor Water). Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 5

12 Afbeelding 2.1. Relatie gebiedsdossiers met Stroomgebiedsbeheersplannen en bestaande en toekomstige (in rood) relevante plannen (RIVM, 2007) Activiteiten om grondwaterkwaliteit te beschermen Ordenen & inrichten Beheren Europese Unie Nederlandse Overheid Kaderrichtlijn Water (KRW) Actoren Instrumenten Belanghebbende Provincie Provinciaal omgevingsplan Omgevingsverordening Limburg Gemeenten Provincie Bestemmingsplan Structuurvisie Gemeentelijk waterplan Gemeentelijk rioleringsplan Handhaven Meten Vergunningen Ontheffingen Gebiedsdossier WML Handhaven Gemeenten WABO- en Wm-vergunningen Bodemkwaliteitskaart Rijkswaterstaat Beheerplan Rijkswateren Vergunning en Handhaving Waterschap Waterbeheerplan Keur Vergunning en Handhaving 2.3. Overzicht beleid en regelgeving In bijlage I is een overzicht opgenomen van relevante wetten en regels enerzijds en richtlijnen en beleid anderzijds. Samen vormen zij het kader waarbinnen de verschillende actoren (het beleid voor) de kwaliteit van drinkwaterwinningen kunnen bepalen. Het kader wordt op hoofdlijnen bepaald door de Nederlandse wetgeving. Europese richtlijnen, waaraan alle lidstaten dienen te voldoen, zijn hierin overgenomen. Door een onderscheid te maken tussen wetten en regels enerzijds en richtlijnen en beleid anderzijds wordt de betrokken actoren inzicht gegeven in verschillende wijzen, waarop zij de grondwaterkwaliteit kunnen beïnvloeden. Voor de uitvoering van wetten en regels (bijvoorbeeld door een systeem van vergunningen en handhaving) zijn zij gebonden aan wat 6 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

13 deze wetten en regels voorschrijven. Van belang is dat de verschillende wetten en regels dan niet tot tegenstrijdigheden in de uitvoering leiden. Binnen de wettelijke kaders wordt de betrokken actoren echter ook een mate van beleidsvrijheid geboden, die zij in kunnen vullen met (beleids)plannen. De verschillende planstelsels bieden de mogelijkheid om de eerder genoemde tegenstrijdigheden te voorkomen, maar ook om prioriteiten te stellen, bijvoorbeeld met betrekking tot de winning van drinkwater. Door onderling overleg bij de totstandkoming kunnen de betrokken actoren elkaars plannen beïnvloeden Het grondwaterbeschermingsbeleid van de provincie Limburg Afbeelding 2.2. Activiteiten aan maaiveld (RIVM, 2010) Toelichting: Activiteiten aan maaiveld kunnen een risico vormen voor de kwaliteit van het gewonnen grondwater, oevergrondwater en oppervlaktewater waardoor beschermingsbeleid noodzakelijk is Het beleid van de provincie is opgenomen in het Provinciaal Waterplan Limburg en maakt onderdeel uit van het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL). Aandachtspunten in het Provinciaal Waterplan Limburg zijn ruimtelijke ontwikkelingen die bedreigend zijn voor de drinkwaterwinning: stijgende nitraatconcentraties in freatische winningen in het heuvelland, aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen en andere microverontreinigingen in het grondwater, risico s van warmte koude opslagsystemen en de aanwezigheid van historisch verontreinigingen in grondwaterbeschermingsgebieden. Bij de kalksteenwinningen, de freatische winningen en de oevergrondwaterwinningen richt de provincie zich op groene bescherming door het stimuleren van activiteiten die in overeenstemming zijn met de bescherming van de grondwaterkwaliteit, zoals uitbreiding van natuur, bosaanplant, extensieve recreatie en extensieve of biologische landbouw. Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 7

14 In de gebieden waar het grondwater van nature beschermd is tegen verontreinigingen vanaf maaiveld doordat het diep gelegen watervoerende pakket wordt afgedekt met slecht doorlatende kleilagen, worden deze kleilagen beschermd (geologische bescherming). Ter bescherming van de (grond)waterkwaliteit ten behoeve van de openbare drinkwatervoorziening heeft de provincie op grond van de Wet Milieubeheer de bevoegdheid om beschermingsgebieden (waterwingebieden, grondwaterbeschermingsgebieden, boringsvrije zone) aan te wijzen. De bescherming in deze gebieden is erop gericht dat de kwaliteit van het grondwater zodanig is en blijft dat het middels eenvoudige zuivering geschikt is voor de openbare drinkwatervoorziening. De exacte begrenzing van deze beschermingsgebieden, als ook de bijbehorende regels, zijn opgenomen in de Omgevingsverordening Limburg. Omgevingsverordening Limburg Een belangrijk onderdeel van het grondwaterbeschermingsbeleid van de provincie is het aanwijzen van beschermingszones. Deze beschermingszones worden vastgelegd in de Omgevingsverordening Limburg en kunnen bestaan uit: - het waterwingebied: dit is het gebied waar het grondwater binnen 60 dagen de winputten bereikt; - het grondwaterbeschermingsgebied: dit is het gebied waar het grondwater binnen 25 jaar de winputten bereikt of het gehele intrekgebied voor de freatische kalksteenwinningen; - een boringsvrije zone: er zijn winningen waarbij (een deel van) de winputten zich onder een slechtdoorlatende kleilaag bevinden, zoals in de Roerdalslenk. In deze kleilagen is maar beperkt grondwaterstroming mogelijk, waardoor er een beschermende werking van uit gaat. Om deze beschermende werking in stand te houden wordt een boringsvrije zone ingesteld, hetgeen betekent dat er in deze zone alleen boringen die aan speciale voorwaarden voldoen, geplaatst mogen worden. Het doel van deze zone is het beschermen van de slechtdoorlatende kleilaag. De regels in de Omgevingsverordening Limburg hebben betrekking op activiteiten aan maaiveld (zoals bouwwerken, schadelijke stoffen, begraafplaatsen, wegen, lozingen en energiesystemen) en bepaalde inrichtingen of stoffen die verboden zijn of waar aanvullende eisen worden gesteld 2.5. Het beschermingsbeleid van WML Het beschermingsbeleid van WML is gericht op het beschermen van de bronnen (winputten) en het borgen van de waterkwaliteit. WML draagt bij aan de bescherming door onttrekkingsputten en waarnemingsputten zo af te werken dat stoffen vanaf het maaiveld het grondwater niet kunnen bedreigen. Daarnaast probeert WML het waterwingebied in eigendom te hebben. Daardoor kan WML direct het beheer van die gebieden beïnvloeden. WML voert samen met de provincie het project Duurzaam Schoon Grondwater uit. Hierbij wordt in samenwerking met landbouwers het gebruik van bestrijdingsmiddelen en meststoffen gereduceerd. WML steekt veel tijd in het volgen van ruimtelijke ontwikkelingen, neemt deel aan gebiedsontwikkeling en volgt actief het opstellen van bestemmingsplannen. Dit om de belangen van WML voor een goede grondstof voor de drinkwatervoorziening onder de aandacht te brengen. Activiteiten van derden worden beoordeeld op risico s voor de grondstof. Ook monitort WML de grondwaterkwaliteit in de waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden en wordt ondersteuning geleverd bij het saneren van bodem- en grondwaterveront- 8 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

15 reinigingen die een grondwaterwinning bedreigen. Andere actieprogramma s die lopen om de grondwater kwaliteit te beschermen zijn bijvoorbeeld het actieprogramma diffuse bronnen of het programma onkruidbestrijding zonder bestrijdingsmiddelen. De maatregelen die WML neemt, zijn uitgewerkt in het strategisch beleid van WML Beleid van het Waterschap Peel en Maasvallei De winning ligt binnen de grenzen van het Waterschap Peel en Maasvallei (WPM). Dit waterschap is als integraal waterbeheerder in Noord- en Midden-Limburg belast met het beheer van het totale watersysteem in het werkgebied. Dit houdt de zorg voor zowel de kwaliteit als de kwantiteit van de oppervlaktewateren in. Het beheer van de rioolwaterzuiveringsinstallaties en de bijbehorende infrastructuur wordt in opdracht van het waterschap uitgevoerd door het Waterschapsbedrijf Limburg via een gemeenschappelijke regeling met het Waterschap Roer en Overmaas. Het beleid van het waterschap staat beschreven in het Waterbeheerplan : Orde in water - Water in Orde. De maatregelen die WPM neemt ten behoeve van de waterkwaliteit zijn direct gericht op oppervlaktewater en kunnen indirect van belang zijn voor het grondwater. Grondwaterkwaliteit is geen primaire taakstelling van WPM; het waterschap neemt dus geen directe maatregelen ten behoeve van het grondwater. Om te komen tot meer duurzame oplossingen wordt het principe water als medeordenend principe gehanteerd. Dit betekent dat het waterschap actie onderneemt om beoogde gebruiksfuncties en waterbelangen via het ruimtelijk ordeningsspoor op elkaar af te stemmen en dat nieuwe ontwikkelingen niet mogen leiden tot een significante verslechtering van de huidige kwaliteit (morfologisch, hydrologisch, chemisch en als resultante ecologisch) van het watersysteem. Verder voert het waterschap een stimuleringsbeleid voor de agrarische sector en voert het pilot-projecten uit om gedragsveranderingen bij agrariërs te realiseren. De oppervlaktewaterkwaliteit wordt door WPM in circa 200 meetpunten gemonitord. Het water wordt onderzocht op zware metalen, nutriënten en incidenteel gewasbeschermingsmiddelen. Een maatregel tegen wateroverlast vormen de regenwaterbuffers. In de buffers van het waterschap komt alleen regenwater terecht, geen rioolwater. De bodem van de regenwaterbuffers is niet afgedicht. Wel adviseert WPM om een bodempassage aan te brengen in nieuw aan te leggen buffers, maar of dat in de praktijk ook daadwerkelijk gebeurt is niet bekend; er wordt niet nader op gecontroleerd. Het waterschap hanteert geen specifieke maatregelen voor buffers binnen het waterwin- en grondwaterbeschermingsgebied. Ten aanzien van het herstel van watersystemen is de ambitie om een gezond en veerkrachtig watersysteem te realiseren en te behouden in al zijn facetten (waterkwaliteit, - kwantiteit, morfologie en ecologie). Het waterschap heeft zich, waar mogelijk in 2015, maar uiterlijk in 2027, schone en ecologisch gezonde beken en sloten ten doel gesteld. Hiermee wordt voldaan aan de Europese Kaderrichtlijn Water. De Kaderrichtlijn biedt de mogelijkheid om onder voorwaarden doelen te faseren tot en met Het waterschap maakt hiervan gebruik. Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 9

16 WPM verzorgt de vergunningverlening voor beregeningsputten voor de agrarische sector. Momenteel hanteert het waterschap een stand still : er worden geen nieuwe vergunningen meer verleend maar bestaande onttrekkingen mogen blijven bestaan. Om de doelen voor het herstel van watersystemen te bereiken heeft het waterschap de volgende maatregelen gedefinieerd: - beken herstellen; - het herstel van vennen stimuleren; - vervuiling uit de riolering en rioolwaterzuivering verminderen, door samenwerking in de afvalwaterketen; verbetering van de rioolwaterzuiveringen; optimalisering van het beheer van de rioolwaterzuiveringen; aanpak van de riooloverstorten op (zeer) kwetsbare wateren; - aanpak van diffuse bronnen; - aanpak van vervuilde waterbodems. Voor wat betreft het recreatief gebruik geldt dat niet gevaren mag worden op de oppervlaktewateren van het waterschap. Zwemmen mag alleen op die locaties waar WPM het toelaat Beleid van de gemeente(n) Algemeen Huidig en historisch bovengronds ruimtegebruik kunnen een bedreiging vormen voor de grondwaterkwaliteit. Huidig ruimtegebruik is vastgelegd in bestemmingsplannen en in deze bestemmingsplannen dient het grondwaterbeschermingsgebied te zijn opgenomen met de beperkingen zoals vastgelegd in de OvL. Historisch ruimtegebruik kan de grondwaterkwaliteit nu nog beïnvloeden door de aanwezigheid van bodem en of grondwaterverontreinigingen. Bij een geval van bodemverontreiniging is de gemeente de eerste verantwoordelijke en afhankelijk van de aard van de verontreiniging verschuift de verantwoordelijkheid naar de provincie. Bij mobiele grondwaterverontreinigingen wordt de provincie bevoegd gezag. Deze taak wordt uitgevoerd onder de Wet Bodembescherming waarin regels voor sanering van gevallen van bodem- en grondwaterverontreiniging zijn opgesteld Gemeente Mook en Middelaar De gemeente Mook en Middelaar werkt samen met de gemeenten Bergen en Gennep aan een bodemfunctieklassekaart. Met deze kaart en bijbehorend beleid worden regels gesteld voor toepassing van grond. Hierbij wordt uitgegaan van de bestaande bodemkwaliteit en de bodemfunctie binnen bepaalde zones. Het grondwaterbeschermingsgebied inclusief de provinciale weg N271 is geclassificeerd als schoon gebied. Dat wil zeggen dat hier alleen schone grond mag worden toegepast en dat in geval van bodemsanering rekening wordt gehouden met de functie grondwaterbeschermingsgebied. De bodemfunctieklassekaart van Mook en Middelaar is voorlopig vastgesteld door het bestuur. 10 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

17 3. KENMERKEN WINNING 3.1. Locatie en diepte winning De winning Mookerheide ligt in de gemeente Mook en Middelaar in Noord-Limburg, zie afbeelding 3.1. Winplaats Mookerheide is in 1982 opgestart en is destijds ingericht ter vervanging van de op circa 1 km afstand zuidwestelijk gelegen winplaats Plasmolen. Voor de winning Mookerheide zijn een waterwingebied (in twee delen opgesplitst) en een grondwaterbeschermingsgebied met een oppervlakte van 400 ha (Provincie Limburg, 2009) vastgesteld. Het zuidoostelijk deel (circa 41 ha (Provincie Limburg, 2009)) van het grondwaterbeschermingsgebied valt binnen de Natura2000-begrenzing van de Sint Jansberg. Een deel van de zuidgrens van het grondwaterbeschermingsgebied wordt gevormd door de Mookse Molenbeek. Op de winplaats Mookerheide wordt grondwater onttrokken uit het eerste watervoerende pakket. Het grondwater wordt gewonnen tussen NAP -11,50 m en -39 m. De maaiveldhoogte op het terrein van de winning varieert van NAP +45 m voor de meest zuidelijk gelegen put tot NAP +62 m voor de noordelijke putten. De winning vindt dus plaats op circa 60 tot 100 m-mv Vergunde situatie De vergunde hoeveelheid grondwater voor winplaats Mookerheide bedraagt maximaal m 3 /jaar (Provincie Limburg, 2003). WML is voornemens een verzoek bij de provincie Limburg in te dienen om in de bestaande vergunning de maximale maandhoeveelheden te wijzigen. Een overzicht van de debietontwikkeling door de tijd is gegeven in bijlage II Waterwingebied Het waterwingebied is weergegeven in afbeelding 3.1. WML heeft geen land binnen het waterwingebied in eigendom voor de bedrijfsvoering en ter bescherming van de grondstof Type winning Bij de winplaats Mookerheide wordt uit het eerste watervoerende pakket onttrokken. De winning kan volgens de ABIKOU-indeling (WML, 2007) worden ingedeeld in type A (freatische zandwinning). Dieper zijn geen zandpakketten aanwezig die geschikt zijn voor grootschalige waterwinning. Als gevolg van de zeer wisselende bodemopbouw met ingeschakelde kleilagen in het gestuwde en ongestuwde deel en de grote afstand tot watervoerende grenzen, is de te winnen hoeveelheid beperkt (zie hoofdstuk 4 en bijlage IV). Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 11

18 Afbeelding 3.1. Geografische ligging winning Mookerheide 12 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

19 3.5. Waterbehandeling Vanuit de op de winplaats gelegen pompputten wordt het grondwater via een leiding rechtstreeks naar pompstation Plasmolen getransporteerd. Hier vindt de waterbehandeling plaats. Voorafgaand aan het transport van pompstation Mookerheide naar pompstation Plasmolen vindt geen behandeling van het water plaats. De waterbehandeling is schematisch weergegeven in afbeelding 3.2. Zoals uit de afbeelding blijkt, kan het water vanuit de winning zowel aan de ruwwaterkelder geleverd worden als direct aan de zuivering. Wanneer het water eerst aan de ruwwaterkelder geleverd wordt kan het vervolgens ook weer naar de zuivering geleid worden. De ruwwaterkelder dient als buffer, er vindt hier geen behandeling van het water plaats. Afbeelding 3.2. Zuiveringsschema De behandeling van het opgepompte grondwater van de winning Mookerheide omvat één stap. Na een cascade, waar lucht bij het water komt wordt het water over een marmerfilter geleid, dat ervoor zorgt dat de ph en het calciumgehalte in het water verhoogd worden en ijzer en mangaan uit het water verwijderd worden. Van het beschreven marmerfilter zijn vier identieke exemplaren operationeel. Met deze vier filters is er voldoende zuiveringscapaciteit aanwezig om het opgepompte grondwater van de winning Mookerheide te kunnen behandelen. Na deze stap wordt het water naar de reinwaterkelder geleid. Deze kelder is een verzamelkelder, er vindt geen behandeling van het water meer plaats. Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 13

20 Zoals uit de bovenstaande beschrijving blijkt, vindt in de waterbehandeling geen verwijdering van methaan en ammonium plaats. Het gehalte van deze parameters in het opgepompte grondwater is dermate laag dat verwijdering niet nodig is Toekomstplannen van WML De toekomstvisie van WML is de voortzetting van de winning Mookerheide. De komende tijd zullen er zich geen veranderingen voordoen. WML is voornemens een verzoek in te dienen om de maandhoeveelheden van de vergunning uit te breiden. 14 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

21 4. ONDERGROND EN HYDROGEOLOGISCH SYSTEEM 4.1. Beschrijving bodemopbouw Uitgebreide informatie over de geologie inclusief geologische doorsnede is opgenomen in bijlage III. Onderstaande beschrijving en tabel 4.1 geeft een samenvatting van deze informatie weer. De geologische opbouw in het gebied wordt voor een belangrijk deel bepaald door het stuwwalcomplex Nijmegen - Reichswald. Dit complex werd gevormd tijdens de Saale-ijstijd (afbeeldingen IV.1 en IV.2). Op de stuwwal is nauwelijks tot geen deklaag aanwezig. Het gestuwde complex bestaat voornamelijk uit eerdere rivierafzettingen, de Rijnafzetting van de Formatie van Urk met enkele leembanken en deels waarschijnlijk delen van diepere Formaties van Waalre en Kiezeloöliet-Formatie. De stuwwal bestaat uit overwegend grove zanden met grind, onder andere uit dit pakket wordt door de winning Mookerheide grondwater gewonnen. In de stuwwal zijn slecht doorlatende, onregelmatig voorkomende, scheefgestelde leemlagen aanwezig die in erosiedalen zoals het dal van de Molenbeek dagzoomen. Over deze leemlagen stroomt grondwater uit lokale grondwatersystemen met een korte verblijftijd (circa 10 jaar) (Witteveen+Bos, 2010). Tabel 4.1 beschrijft de bodemopbouw ter plaatse van de winning Mookerheide. Deze is afkomstig uit het digitaal geologisch model en geohydrologisch model voor Limburg II.1 uit REGIS (TNO). In afbeelding 4.1 wordt de bodemopbouw in een doorsnede geschematiseerd op basis van de geohydrologische eigenschappen; hierbij geldt dat er onderscheid wordt gemaakt tussen watervoerende lagen en slecht doorlatende lagen. De diepteligging van de verschillende formaties is in de afbeelding af te lezen. De geohydrologische basis is in deze afbeelding niet weergegeven. Tabel 4.1. Globale bodemopbouw Mookerheide volgens Regis lithologie formatie geohydrologie grind, grof tot grindig zand gestuwde afzettingen (stuwwal) wvp1 grindige klei Kiezeloöliet sdl matig fijn tot fijn zand Oosterhout wvp2 kleiig zand Breda geohydrologische basis 4.2. Kwetsbaarheid De kwetsbaarheid van de winningen wordt onderverdeeld in fysische, chemische en microbiologische kwetsbaarheid. Onderstaand worden deze drie vormen van kwetsbaarheid voor de winning Mookerheide beschreven Fysische kwetsbaarheid Het watervoerend pakket waaruit grondwater wordt onttrokken wordt niet beschermd door een slecht doorlatende laag. De winning wordt daardoor als fysisch kwetsbaar beschouwd Chemische kwetsbaarheid De chemische kwetsbaarheid van een watervoerend pakket wordt bepaald door de aanwezigheid van klei- en veenlaagjes, organisch materiaal en mogelijk reactieve stoffen. In afbeelding 4.4 is de aanwezigheid van klei, leem, veen en bruinkool aangegeven. Deze laagjes komen in elke laag in de ondergrond voor. Dit geeft aan dat het grondwater enigszins Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 15

22 beschermd is voor verontreinigingen, omdat er retardatie en mogelijk afbraak van verontreinigingen plaatsvindt in de kleilagen en in veenlagen. Ten aanzien van de reactiviteit van de watervoerende pakketten zijn weinig gegevens beschikbaar. Naar aanleiding van de verhoogde nitraatconcentratie in de pompputten 3 en 4 en in de gedempte pompput 2 (WML, 2010) en afwezigheid van reactieve stoffen zoals pyriet (Witteveen+Bos, 2002) wordt de winning met betrekking tot verontreiniging met nitraat als chemisch kwetsbaar beschouwd Microbiologische kwetsbaarheid De microbiologische kwetsbaarheid is door WML onderzocht en beschreven in de rapportage Kwetsbaarheidsanalyse grondwaterwinplaatsen WML (maart 2007). Deze analyse geeft aan dat de winning Mookerheide microbiologisch aan de kwaliteitseisen voor drinkwater voldoet en er geen aanvullende zuivering noodzakelijk is. De reistijd vanaf maaiveld is voldoende lang en in de historie van de winplaats zijn geen E-coli of thermotolerante bacteriën in het opgepompte water van de in bedrijfzijnde winning aangetroffen (Ter Maat et. al., 2007). De winplaats kan de status van niet kwetsbaar behouden als een goede bescherming tegen besmetting gegarandeerd blijft Beoordelingsmethodiek van de huidige toestand grondwaterkwaliteit Voor de beoordeling van de huidige toestand van de grondwaterkwaliteit wordt de toetsingsmethodiek door de provincie toegepast zoals beschreven in de KRW Kwaliteitsontwikkeling door de tijd Chemie In bijlage IV is een gedetailleerde beschrijving gegeven van de ontwikkeling van de grondwaterkwaliteit, deze is afkomstig uit het rapport Evaluatie Bewaking Grondstofkwaliteit medio 2008 tot medio 2010 (WML, 2010). In onderstaande paragrafen is deze beschrijving in tabellen en/of korte opsommingen samengevat. Er is voor gekozen om alleen die stoffen op te nemen die een externe herkomst hebben en die recentelijk zijn aangetroffen of stoffen die structureel worden aangetroffen. In onderstaande tabel zijn de chemische stoffen die in het puttenveld zijn aangetroffen, weergegeven. Tabel 4.2. Chemie stof concentratie drinkwaternorm voorkomen nitraat mg/l 50 mg/l in pompputten 3 en 4, wordt weggemengd Microbiologie nikkel lager dan norm 20 mg/l voorlopig nog geen probleem Op microbiologisch gebied kan worden vastgesteld dat er zich enkele incidenten hebben voorgedaan, die echter konden worden verklaard en niet samenhangen met de integriteit van het opgepompte water. 16 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

23 Uit historische metingen kan worden afgeleid dat de winplaats microbiologisch niet kwetsbaar is voor besmettingsbronnen aan maaiveld. Besmetting via de putopstal, riolering, etc. is in principe wel mogelijk. Beschermingsmaatregelen blijven derhalve noodzakelijk. Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 17

24 18 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

25 5. OMGEVING VAN DE WINNING 5.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt de omgeving van de winning besproken. Om inzichtelijk te maken waar bedreigingen voor de grondwaterkwaliteit liggen is een inventarisatie van het landgebruik gemaakt. Er is gekeken naar de inrichtingen, bestaande wegen en infrastructuur, het oppervlaktewatersysteem, verontreinigingen en stortplaatsen, maar ook naar nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen in de omgeving van de winning. Daarnaast wordt in dit hoofdstuk beschreven hoe de bescherming van de grondwaterkwaliteit in het grondwaterbeschermingsgebied is gewaarborgd in de vigerende bestemmingsplannen. Afbeelding 5.1. Luchtfoto met waterwingebied Mookerheide 5.2. Landgebruik in de omgeving Voor de inventarisatie van het landgebruik is gebruik gemaakt van een luchtfoto en het LGN6-bestand. Dit bestand is gemaakt op basis van satellietbeelden uit 2007 en Op afbeelding 5.2 is het landgebruik weergegeven Landgebruik in het waterwingebied Het grootste gedeelte van het waterwingebied Mookerheide bestaat uit heide en (loof)bos. Op deze heide loopt vee. Een klein deel wordt gebruikt als bouwland. Op deze landbouwgronden wordt maïs verbouwd. Verder liggen er een aantal landweggetjes in het gebied. Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 19

26 Afbeelding 5.2. Landgebruikskaart LGN6 Mook Riethorst 20 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

27 5.3. Landgebruik in het grondwaterbeschermingsgebied Het grondwaterbeschermingsgebied bestaat voornamelijk uit bos, natuur, heide en grasland. De bossen zijn deels beschermd als Natura 2000-gebied (Sint Jansberg). Een aantal gronden worden gebruikt als bouwland. Hierop worden granen, maïs en andere landbouwgewassen geteeld. Daarnaast lopen de N271 en verschillende landweggetjes door het gebied. Deze wegen verbinden de omliggende dorpen en buurtschappen met elkaar. Ook in het grondwaterbeschermingsgebied liggen meerdere woningen Bescherming grondwaterkwaliteit in bestemmingsplannen In onderstaande tabel zijn de voor het grondwaterbeschermingsgebied van Bergen vigerende bestemmingsplannen weergegeven en is aangegeven, of het grondwaterbeschermingsgebied in het bestemmingsplan is opgenomen. Voor nadere informatie over deze bestemmingsplannen wordt verwezen naar de website Sinds 1 januari 2010 zijn overheden op grond van de Wet ruimtelijke ordening verplicht nieuwe ruimtelijke plannen te digitaliseren en via deze website te ontsluiten. Tabel 5.1. Bestemmingsplannen vigerend voor grondwaterbeschermingsgebied Bergen Mook en Middelaar Mook en Middelaar Mook en Middelaar Mook en Middelaar Mook en Middelaar Toelichting: De Bisselt 85 (2 e partiële herziening) gemeente bestemmingsplan verbeelding in regels opgenomen verwijzing naar PMV (dubbel)bestemming* ja nee De Bisselt (voorontwerp) aanduiding** ja ja Mookerplas en omgeving 1986 (dubbel)bestemming ja nee Mookerplas e.o (voorontwerp) aanduiding ja ja Natuurgebieden (dubbel)bestemming ja ja * (Dubbel)bestemming: Met een bestemming wordt tot uitdrukking gebracht welke gebruiksdoelen of functies aan de in het plan begrepen gronden zijn toegekend. Er is sprake van een dubbelbestemming als op een stuk grond twee of meer onafhankelijk van elkaar voorkomende bestemmingen voorkomen, waarbij er sprake is van een rangorde tussen de dubbelbestemming en de daarmee samenvallende bestemming. Deze bestemmingen beslaan veelal een relatief groot gebied en hebben op meerdere bestemmingen betrekking. ** Aanduiding: Aanduidingen bevatten specificaties van bestemmingen en dubbelbestemmingen met betrekking tot het gebruik of het bouwen Ruimtelijke ontwikkelingen Ruimtelijke ontwikkelingen die in het grondwaterbeschermingsgebied spelen kunnen in de toekomst van invloed zijn op de kwaliteit van het grondwater. Deze ontwikkelingen kunnen knelpunten opleveren, maar ook kansen. Tegen risicovolle ontwikkelingen voor de kwaliteit van het grondwater die niet passen in het geldende bestemmingsplan, kan het drinkwaterbedrijf bezwaar aantekenen, of indien nodig in beroep gaan bij de Raad van State. Het afwijzen van ruimtelijke ontwikkelingen vindt haar grondslag in de Wet ruimtelijke ordening Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 21

28 (Wro) en in de provinciale omgevingsverordening. Afwijzing kan en moet plaatsvinden indien er geen sprake is van een goede ruimtelijke ordening. In het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL), aanvulling verstedelijking, gebiedsontwikkeling en kwaliteitsverbetering (vastgesteld d.d. 17 december 2009) is het grondwaterbeschermingsgebied Mookerheide aangegeven als een gebied voor (zie afbeelding 5.3): - de Ecologische Hoofdstructuur (behouden, ontwikkelen en versterken); - ontwikkelingszone groen (ontwikkelen en versterken). 22 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

29 Afbeelding 5.3. Provinciaal Omgevingsplan Limburg Mook Riethorst Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 23

30 De gemeente Mook en Middelaar heeft het POL verder uitgewerkt in de structuurvisies Mookerplas en De Bisselt. De structuurvisie Mookerplas biedt ten zuiden van Mook ruimte voor nieuwe woningbouw en in het gebied ten noorden van Riethorst voor nieuwe natuurontwikkeling (gemeente Mook en Middelaar, 2009). De structuurvisie De Bisselt geeft mogelijkheden voor de verbetering en aanleg van de Ecologische Hoofdstructuur en recreatieve inpassingen. Binnen de ecologische hoofdstructuur (EHS) van de Bisselt bevinden zich circa 100 recreatiewoningen. De huidige bestemming van deze woningen (recreatief) zal worden aangepast. Financiële middelen die hierbij vrijkomen worden gebruikt om agrariërs te stimuleren, bepaalde percelen anders in te richten (van landbouw naar natuur). Met een aantal eigenaren zijn reeds afspraken gemaakt ten aanzien van een meer op natuur gerichte inrichting en beheer. Het landbouwkundig gebruik van die percelen wordt daarmee gestopt (gemeente Mook en Middelaar, 2010). Dit alles is onderdeel van de anterieure overeenkomst voorafgaand aan het opstellen van een nieuw bestemmingsplan. Het uiteindelijke doel is het terugdringen van agrarisch gebruik en het bevorderen van natuur. Het bestemmingsplan 2 e partiële herziening bestemmingsplan De Bisselt, zoals beschreven in paragraaf zal hierdoor komen te vervallen Inrichtingen en ontgrondingen Binnen het grondwaterbeschermingsgebied zijn geen inrichtingen met een vergunning Wet milieubeheer gelegen (website Provincie Limburg, 2011). Wel liggen er een aantal agrarische bedrijven binnen het grondwaterbeschermingsgebied: - Rijksweg 132, Mook Rundveebedrijf; - Startsedijk 4, Mook: Rundveebedrijf; - De Mortel 31, Mook: paardenhouderij (manege). Ook zijn in het gebied vier ontgrondingsvergunningen opgeleverd. Op afbeelding 5.4. zijn de locaties van deze ontgrondingen weergegeven Wegen en infrastructuur Door het zuidelijk deel van het grondwaterbeschermingsgebied loopt de rijksweg N271 (zie afbeelding 5.4). Daarnaast zijn er ook verschillende landwegen aanwezig. Een deel van deze wegen wordt tijdens perioden van gladheid met pekel behandeld. In het grondwaterbeschermingsgebied liggen geen buisleidingen Oppervlaktewater en regenwaterbuffers Oppervlaktewater in (de omgeving van) het grondwaterbeschermingsgebied zijn weergegeven in afbeelding 5.5. Aan de zuidgrens van het grondwaterbeschermingsgebied ligt de Mookerplas, welke in open verbinding staat met de Maas. Hier mondt de Mookse Molenbeek uit in de Maas. Er bevinden zich geen overstorten, rioolwaterzuiveringsinstallaties of regenwaterbuffers in het grondwaterbeschermingsgebied. 24 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

31 Afbeelding 5.4. Ontgrondingen en wegen Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 25

32 Afbeelding 5.5. Oppervlaktewatersysteem 5.9. Verontreinigingen Algemeen Voor de aanpak van bodemverontreiniging binnen de provincie Limburg zijn vier instanties bevoegd gezag op grond van de Wet bodembescherming (Wbb) en beschikken over infor- 26 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

33 matie met betrekking tot (potentieel) ernstige bodemverontreinigingen. Het betreft de provincie Limburg (hele provincie met uitzondering van grondgebied van de gemeenten Maastricht, Heerlen en Venlo) en de gemeenten Maastricht, Heerlen en Venlo (voor hun respectievelijke grondgebieden). Informatie op hoofdlijnen over potentieel ernstige bodemverontreinigingen voor het grondgebied van de provincie Limburg, met uitzondering van de gemeenten Heerlen en Venlo, is beschikbaar via de website (Informatie van de gemeente Maastricht op de website wordt niet up-to-date gehouden). Opgemerkt wordt dat enkel een indicatie geeft dat plaatselijk een verontreiniging aanwezig kan zijn. Nadere informatie over de verontreinigingen (grond, grondwater, parameters) is niet beschikbaar via bodemloket (terug te vinden in het archief van het bevoegd gezag Wbb). Daarenboven is het onduidelijk in hoeverre gemeenten en provincie de informatie op bodemloket up-to-date houden. Voor een inventarisatie van (mogelijke) bodemverontreinigingen is gebruik gemaakt van de informatie op Daarnaast is informatie verkregen van de gemeente Mook en Middelaar. Tot slot wordt verwezen naar enkele lopende projecten vanuit de provincie Limburg die ten tijde van het opstellen van onderhavig gebiedsdossier nog niet verwerkt konden worden Bodemloket De informatie over bodemverontreinigingen die in het waterwingebied en het grondwaterbeschermingsgebied aanwezig zijn en die op vermeld staan (geraadpleegd januari 2011), zijn weergegeven in afbeelding 5.6. In bodemloket worden vijf kleurcodes gehanteerd: - rood geeft het gebied waar geen gegevens beschikbaar zijn weer (niet van toepassing voor binnen het grondwaterbeschermingsgebied van onderhavige winning); - paars zijn onderzochte locaties waar geen verdere maatregelen noodzakelijk zijn; - lichtblauw zijn verdachte locaties op basis van historische activiteiten; - oranje/bruin zijn locaties waar bodemonderzoek is uitgevoerd en waarvan de uitslag reden is om vervolgacties te ondernemen; - groen geeft de locaties weer die gesaneerd zijn. De locaties waar mogelijk een verontreinigingsbron aanwezig is (oranje/bruin en lichtblauw) en waar in het verleden een verontreiniging aanwezig geweest is (groen) zijn interessant voor dit gebiedsdossier en worden samengevat in de tabel in bijlage VIII. De gegevens op bodemloket zijn bijgewerkt tot 5 oktober Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 27

34 Afbeelding 5.6. Overzicht bodemverontreiniging in waterwin- en grondwaterbeschermingsgebied Mookerheide op basis van bodemloket Volgens bodemloket zijn enkele bodemonderzoeken uitgevoerd waarvoor geen vervolg noodzakelijk is. Verder staan een aantal locaties aangeduid waar in het verleden activiteiten hebben plaatsgevonden. Het gaat hierbij om 2 bovengrondse HBO-tanks, 1 ondergrondse stookolietank, een autoreparatiebedrijf en een lichtpetroleumpompinstallatie. 28 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

35 Informatie gemeenten Uit navraag bij de gemeente Mook en Middelaar volgt dat binnen het grondwaterbeschermingsgebied voor zover bekend geen bodemverontreinigingen aanwezig zijn Actuele informatie Ten tijde van het opstellen van dit gebiedsdossier werd door de provincie Limburg gewerkt aan twee projecten met betrekking tot het inzichtelijk maken van risico s van bodemverontreinigingen binnen de provincie (met uitzondering van de gemeenten Heerlen, Maastricht en Venlo). Het gaat hierbij om volgende projecten: - bodeminformatiepilot in het kader van de ILG-bestuursovereenkomst: in het kader van de Bestuursovereenkomst Investeringsbudget Landelijk Gebied tussen het Rijk en de provincie Limburg wordt een bodeminformatiepilot uitgevoerd met als doel het bieden van geografisch inzicht in de ligging en eigenschappen van de grondwaterverontreinigingen in Limburg (met uitzondering van het grondgebied van de gemeenten Maastricht, Heerlen en Venlo). Deze pilot wordt in 2011 uitgevoerd; op basis van het resultaat van deze pilot wordt onder andere beoordeeld voor welke (grootschalige) grondwaterverontreinigingen gebiedsgericht grondwaterbeheer een zinvolle aanpak kan zijn; - genereren van een overzicht van spoedlocaties in het kader van het convenant Bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties : in het convenant Bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties is bepaald dat de bevoegde gezagen Wbb uiterlijk op 31 december 2015 een overzicht gereed hebben van de locaties waar sprake is van zodanige verspreidingsrisico s of ecologische risico s dat spoedige sanering noodzakelijk is (de zogenaamde spoedlocaties); voorts is bepaald dat in dat overzicht per locatie zal worden aangegeven welke (tijdelijke) maatregelen zijn genomen of voorzien. Aangezien bovenstaande informatie tijdens het opstellen van dit gebiedsdossier niet voor handen was, is het niet opgenomen. Bij het maken van beleidskeuzes wordt de lezer verwezen naar de resultaten van de betreffende projecten. Bij de periodieke herziening van dit gebiedsdossier zullen de actuele inzichten in de mogelijke risico s van bodemverontreiniging voor de waterwinning en, voor zover aan de orde, de te nemen maatregelen, worden opgenomen Stortplaatsen Op de grens van het grondwaterbeschermingsgebied van de winning Mookerheide is een voormalige stortlocatie aanwezig (Geodataportaal provincie Limburg, 2011). De gegevens van deze stortlocatie zijn samengevat in onderstaande tabel. In afbeelding 5.7 is de ligging van de stortplaats weergegeven. In het kader van de Nazorg Voormalige Stortplaatsen (NaVoS) is nagegaan, of er bij deze stortlocaties sprake is van een humane spoedlocatie. Dit is bij geen enkele voormalige stortplaats het geval. Verspreidingsrisico s en/of ecologische risico s zijn hierbij niet geïnventariseerd. Dit onderzoek wordt binnenkort door de provincie Limburg opgestart. Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 29

36 Tabel 5.2. Voormalige stortlocaties op de grens van grondwaterbeschermingsgebied Mookerheide LI Herrendal Mook en Middelaar (m²) code naam gemeente start eind oppervlak inhoud (m³) hoogte (m) diepte (m) stortmateriaal Afbeelding 5.7. Ligging voormalige stortlocatie op de grens van grondwaterbeschermingsgebied Mookerheide huishoudelijk afval Overige functies in ondergrond In de omgeving van het grondwaterbeschermingsgebied bevinden zich geen bodemenergiesystemen of industriële onttrekkingen. Er bevinden zich echter wel een viertal beregeningsputten binnen het grondwaterbeschermingsgebied. Deze hebben dieptes tussen 10 en 18 m beneden maaiveld (zie afbeelding 5.8). 30 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

37 Afbeelding 5.8. Overige functies in de ondergrond Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 31

38 32 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

39 6. MOGELIJKE KNELPUNTEN EN RISICO S 6.1. Activiteiten en inrichtingen In nauw overleg met de projectgroep worden per winning de knelpunten en risico s voor de drinkwaterkwaliteit geïnventariseerd. Hieronder worden verstaan: activiteiten of inrichtingen die in het grondwaterbeschermingsgebied en waterwingebied aanwezig zijn die de grondwaterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden of inrichtingen en activiteiten die in het verleden hebben plaats gevonden en nu nog de grondwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Knelpunten zijn activiteiten of inrichtingen waarvan bekend en aangetoond is dat deze een negatief effect hebben op de grondwaterkwaliteit in het grondwaterbeschermingsgebied. In de gebiedsdossiers wordt een oordeel gegeven van het te verwachten effect van de knelpunten. Risico s vormen activiteiten of inrichtingen die een negatief effect op de grondwaterkwaliteit kunnen hebben, maar waarvan dat nog niet is vastgesteld. Voor de risico s is in de gebiedsdossiers de grootte van het risico beoordeeld door de kans van voorkomen en het effect van het voorkomen kwalitatief af te wegen. Voor de effectbeoordeling van de knelpunten en risico s worden in dit gebiedsdossier de volgende kleurcodes gebruikt: Tabel 6.1. Kleurcode knelpunten en risico s omschrijving effect groot negatief effect negatief effect klein negatief effect 6.2. Bestaande knelpunten kleurcode In tabel 6.2 wordt een overzicht en beschrijving gegeven van de geïnventariseerde knelpunten. Tabel 6.2. Overzicht van de knelpunten thema activiteit negatief effect maatregel 6.3. Bestaande risico s Gebruik van bestrijdingsmiddelen Landbouw Bemesting - stijgende nitraatconcentraties in het grondwater. - verontreiniging van het grondwater door bestrijdingsmiddelen 8, 9, 22, 23 en landelijk beleid en regelgeving 8, 9, 22, 23 en landelijk beleid en regelgeving In tabel 6.3 wordt een overzicht en beschrijving gegeven van de geïnventariseerde risico s. Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 33

40 Tabel 6.3. Overzicht van de risico s thema activiteit negatief effect maatregel Beheer handelingen van hulpdiensten - verontreiniging van bodem 18 na gebeurtenissen met een risico en grondwater door gevaarlijke stoffen. Deze stoffen kunnen in de bodem terecht komen tijdens het opruimen van een locatie door hulpdiensten na een calamiteit. beheer van spoorwegen, wegen en andere infrastructuur - dit kan een risico vormen voor de grondwaterkwaliteit doordat bijvoorbeeld bestrijdingsmiddelen 30 uitspoelen naar het grondwater Wonen en bedrijvigheid Aanleg en beheer van riolering, kabels en buisleidingen - verontreiniging grondwater door ontstaan van een kortsluitstroom door verwijderen van van nature slecht doorlatend materiaal; - verontreiniging grondwater door lekkende riolering en leidingen voor andere vloeistoffen; - verontreiniging grondwater door lekkende buisleiding die worden gebruikt voor transport van gevaarlijke stoffen. OvL, 23, Vergunningverlening en handhaving Aanleg en gebruik van onttrekkings- en beregeningsputten Organiseren van evenementen Open en gesloten bodemenergiesystemen - door de aanleg en het gebruik van diepe putten kunnen kortsluitstromen ontstaan doordat slecht doorlatende lagen worden doorboord; - via putten kunnen bij een calamiteit in de nabijheid van de put verontreinigende stoffen naar de aquifer toestromen. - het grondwater kan worden verontreinigd door calamiteiten tijdens een evenement, bijvoorbeeld daar waar grote aantallen auto s worden geparkeerd op onverhard terrein en het gebruik van stroomaggregaten. - zowel open als gesloten bodemenergiesystemen kunnen de grondwaterkwaliteit beïnvloeden. Deze zijn daar- 19, Nota diepe boringen en onttrekkingen en OvL 3, wordt gedaan via Nota Diepe Boringen en Onttrekkingen Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

41 thema activiteit negatief effect maatregel om verboden in DWG en GWBG. Illegale systemen vormen een risico voor de grondwaterkwaliteit. Landbouw Beweiding in waterwingebied - grondwater kan microbiologisch verontreinigd worden als via kortsluitstromen mest van vee naar de winning stroomt; - doordat vee in de nabijheid komt van de winputten kunnen de putten zelf ook microbiologisch verontreinigd raken. 27,32 24 Beheer van oppervlaktewateren Verdiepen van sloten en - creëren van preferente beken stroombanen door verwijderen van beschermende beek- en slootbodem en - oever. Beheer van de Maas - beheer van het Maaspeil, Maasdebiet en stroomgeul van de Maas beïnvloeden het hydrogeologisch systeem. Door wijzigingen kan de begrenzing van het grondwaterbeschermingsgebied wijzigen en kan de grondwaterkwaliteit worden beïnvloed Bodemverontreiniging Diverse risicolocaties bodemverontreiniging - grondwater kan worden verontreinigd door uitloging van stoffen uit locaties waar zich een bodemverontreiniging bevindt. Illegaal storten - grondwater kan worden verontreinigd door het illegaal storten van gevaarlijke stoffen. 26, Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 35

42 36 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

43 7. MAATREGELEN 7.1. Oplossingsrichtingen Maatregelen die genomen kunnen worden om de grondwaterkwaliteit te beschermen zijn divers. Om tot deze maatregelen te komen is vanuit de geconstateerde knelpunten en risico s eerst in oplossingsrichtingen gedacht. Deze oplossingsrichtingen kunnen worden onderverdeeld in: - Bestemmen en publiek recht; - Inrichten; - Beheer. Deze zijn schematisch weggegeven in onderstaande afbeelding. Afbeelding 7.1. Oplossingsrichtingen maatregelen Bestemmen en publiek recht Inrichten Beheer maatregelen Bestemmen Onder bestemmen en publiek recht vallen maatregelen die gericht zijn op: - het bestemmen in de zin van de Wro; - het stellen van eisen ten aanzien van het gebruik van een gebied; - het stellen van eisen aan inrichtingen en activiteiten vanuit een ander publiekrechtelijk kader zoals opgenomen in Wet Milieubeheer; OVL; POL etc Inrichten Onder inrichten verstaan wij fysieke maatregelen die kunnen worden getroffen bij de inrichting of het gebruik van het gebied zelf, zoals het aanbrengen van afwateringssloten bij infrastructuur of het omheinen van waterwingebieden Beheer Beheer is een belangrijk aspect om de voor te stellen maatregelen te realiseren. Voorbeelden hiervan zijn monitoring, onderzoek, calamiteitenplan, toezicht en handhaving etc. Indien er knelpunten zijn op het gebied van bestemmen (het waterwingebied is bijvoorbeeld niet groot genoeg) dan is het denkbaar dat maatregelen worden getroffen in het publiekrechtelijk spoor (bv aanpassen waterwingebied in de OvL). Het is echter ook denkbaar dat er inrichtingsmaatregelen worden getroffen (aankoop gronden door WML en aanpassing landgebruik) of beheersmaatregelen, zoals het organiseren van voldoende toezicht en handhaving. Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 37

44 Formulering van maatregelen Uit deze oplossingsrichtingen worden vervolgens maatregelen geformuleerd, die kunnen worden genomen in aanvulling op het huidige beschermingsbeleid. Alle maatregelen zijn opgenomen in de menukaart maatregelen, een ondersteunend document. Uit deze menukaart worden in nauw overleg met de projectgroep de maatregelen die specifiek voor deze winning van belang zijn, gekozen. In verband met de koppeling van maatregelen aan de knelpunten en risico s uit hoofdstuk 6 blijft de nummering van de maatregelen zoals deze is opgenomen in de menukaart behouden. Hierdoor kunnen sommige nummers in de tabellen in het gebiedsdossier ontbreken. Maatregelen leiden naar verwachting van de projectgroep tot een verbetering van de grondwaterkwaliteit, waarmee naar een zo schoon mogelijke grondstof wordt gestreefd, stijgende trends worden omgekeerd en een toename van de zuivering, conform de KRW, zoveel als mogelijk wordt voorkomen Prioriteit en trekker De keuze welke maatregelen worden ingezet worden per dossier bepaald in overleg met de projectgroep. Daarnaast worden ook de prioriteit en de trekker per maatregel bepaald in de projectgroep. De trekker is de partij die het initiatief neemt en houdt voor het realiseren van een maatregel, met, zo nodig en mogelijk, actieve ondersteuning vanuit de andere partners. Dit zal in het op te stellen afsprakenkader nader vastgelegd worden. De trekker en de prioriteit zijn daarom nog niet in deze menukaart opgenomen. Deze worden wel in elk gebiedsdossier opgenomen en kunnen per dossier verschillen. Bij sommige maatregelen staan twee of meer trekkers vermeld. Dat betekent niet dat deze gezamenlijk trekker zijn, maar individueel voor dat deel waarvoor men verantwoordelijk is (bijv. als bevoegd gezag). In de gevallen dat acties op landelijk niveau nodig zijn worden de koepelorganisaties IPO en Vewin als trekker genoemd. Deze organisaties moeten door de provincie en WML, zo mogelijk met steun van actoren in andere provincies, worden gestuurd. Voor de prioritering van de maatregelen wordt in de dossiers de volgende codering gebruikt: 1: direct oppakken 2: in : na 2012 d: doorlopende actie g: gereed 38 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

45 Tabel 7.1. Overzicht van de communicatiemaatregelen maatregel omschrijving prioriteit trekker 1. Blijvende afstemming tussen betrokken partners. 2. Communicatie naar bewoners, bedrijven en grondeigenaren. 3. Informatieverstrekking aanleg en gebruik putten. 4. Bij de vergunningverlening en de locatiekeuze voor een evenement de risico s voor het grondwater meenemen. 5. Afstemming handhaving en toezicht. Een maal per jaar is er overleg tussen betrokken partijen over de uitvoering van de maatregelen en nieuwe ontwikkelingen om de gebiedsdossiers up-to-date te houden. Dit overleg zal zoveel mogelijk worden ingebed in bestaande structuren. 1/d Provincie Structurele communicatie met bewoners en bedrijven 3 Provincie over grondwaterbescherming. Deze zal in samenwerking met WML en met betreffende gemeenten verder worden vormgegeven. De gebruikers van putten zijn veelal niet op de hoogte van risico s bij aanleg en onderhoud van putten. Via een goede voorlichting bij de vergunningverlening kan dit mogelijk worden voorkomen. 2 Provincie (boren van de put), Waterschap (gebruik van de put) Bij de vergunningverlening en de locatiekeuze van een 1 Gemeenten evenement de risico s voor het grondwater meenemen. (vanwege Indien nodig kan dit in overleg met provincie en WML vergunningverlening) worden ingevuld. De diverse betrokken partners hebben elk hun eigen 1/d Provincie, taak ten aanzien van handhaving en toezicht. Voor zover gemeente, toezicht en handhaving raakvlakken hebben met de waterschap- grondwaterbescherming dient dit onderling tussen de pen diverse partijen goed afgestemd te worden. Er vinden diverse overleggen plaats waarin grondwater tot een specifiek aandachtspunt gemaakt kan worden, zoals het overleg van het Samenwerkingsknooppunt Limburg (SKP, waarin nieuwe ontwikkelingen rond beleid en wetgeving op het gebied van fysieke leefomgeving besproken worden) en het milieuhandhavingsoverleg, waarin provincie, gemeenten, waterschap en politie vertegenwoordigd zijn. Tijdens dit kwartaaloverleg worden de concrete ervaringen binnen een bepaalde regio besproken. 6. Signaalfunctie in het veld. WML is een belangrijke partner bij de gebiedsdossiers, maar heeft geen formele rol bij toezicht en handhaving. Alle betrokken partijen kunnen een signaalfunctie voor de overheden vervullen. Het is van belang dat zij alert zijn ( ogen en oren open ) en zaken melden bij de verantwoordelijke overheid of de Milieuklachtentelefoon. WML 1/d Alle partijen Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 39

46 maatregel omschrijving prioriteit trekker 7. Provinciaal beleid bij gemeenten onder de aandacht brengen. Tijdens de overleggen is gebleken dat niet alle medewerkers van de gemeenten op de hoogte zijn van de inhoud van de OvL. Daarnaast bestaat er ook onbekendheid met bepaalde faciliteiten die de provincie biedt zoals informatievoorziening via het Geodataportaal. Het overleg rond het gebiedsdossier wordt benut om de inhoud van de OvL en de bovengenoemde faciliteiten toe te lichten. Tabel 7.2. Overzicht van de stimuleringsmaatregelen 1 Provincie maatregel omschrijving prioriteit trekker 8. Stimuleren van landbouwpraktijken die niet of minder belastend zijn voor de grondwaterkwaliteit. Met deze maatregel wordt beoogd de uitkomsten van de onderzoeksprojecten middels stimuleringsmaatregelen te bevorderen. Duurzaam Schoon Grondwater (DSG) is het middel hiervoor. Tabel 7.3. Overzicht van de onderzoeksmaatregelen 1 WML maatregel omschrijving prioriteit trekker 9. Onderzoek naar activiteiten die de grondwaterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden. 10. Opzetten Early Warning Systeem. Met deze maatregel worden de effecten onderzocht van activiteiten die op dit moment of in het verleden in het grondwaterbeschermingsgebied en in het waterwingebied plaats vinden of hebben gevonden. Bij deze onderzoeken moet worden gedacht aan de effecten van: - de uitspoeling van meststoffen (IwanH); - het gebruik van bestrijdingsmiddelen (PESTO); - verzuring. Door risico s op verontreiniging vroegtijdig te signaleren kunnen de betrokken partijen (gemeente, provincie en drinkwaterbedrijf) tijdig maatregelen treffen en verdere verspreiding van verontreinigingen voorkomen. De monitoring zal worden opgezet conform de voorstellen van RIVM over Early Warning systemen. Deze beogen de risico s voor de waterkwaliteit integraal in beeld te brengen en omvatten: - monitoren grondwaterkwaliteit; - volgen of provinciale grondwaterbeschermingsbeleid in gemeentelijke ruimtelijke plannen wordt geimplementeerd; - inzicht hebben in de mate waarin in de omgeving van een winning stoffen vrijkomen die het grondwater kunnen verontreinigen. g g 3 1 1/d 2 Provincie Provincie 40 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

47 maatregel omschrijving prioriteit trekker 11. Herberekenen van het grondwaterbeschermingsgebied en waterwingebied. Om meerdere redenen kunnen de in het verleden berekende grenzen van waterwingebieden of grondwaterbeschermingsgebieden niet meer juist zijn. Deze redenen zijn: 2 Provincie (geeft uitgangspunten en randvoorwaarden - ruimtelijke ingrepen in de bodem of het oppervlaktewater met een hydrologisch effect: aan) - aanpassen van REGIS met nieuwe inzichten; WML (berekent - het gebruik van de modellen Ibrahym en IwanH. be- schermings- gebieden). Provincie (beoordeelt de consequenties van de gewijzigde begrenzingen en besluit over wijziging van de OvL 12. Onderzoek naar de effecten van verandering van Maaspeilen. Met werkzaamheden aan de Maas veranderen de waterpeilen in de Maas. De effecten van deze veranderingen op het geohydrologisch systeem worden onderzocht.. Bij uitvoering Maaswerken en realiseren van hoogwatergeulen invloed op waterwingebied en grondwaterbeschermingsgebied nagaan. 1 RWS (bij planvorming) Consortium grindexploitanten (bij vergunningaanvragen) 14. Inventarisatie inrichtingen Inventarisatie van inrichtingen binnen waterwingebie- 2 Gemeente in waterwingebieden den en grondwaterbeschermingsgebieden die een risi- en grondwaterbeschermingsgebieden. co vormen. Hierbij aandacht voor de nieuwe lijst van toegestane stoffen en inrichtingen in de OvL. 15. Opstellen van een De dikte van löss-, leem- en kleilagen is erg bepalend 3 (2017) Provincie kwetsbaarheidskaart. voor de bescherming van de onderliggende watervoerende pakketten. Op dit moment is geen totaalbeeld van de dikte van deze lagen. Om die reden een kaart maken waarop de fysische kwetsbaarheid van de grondwaterpakketten wordt weergegeven. Dit is mogelijk zodra GEOTOP in Limburg klaar is (2017). 16. Onderzoek geneesmiddelen Via lekkende riolen kunnen geneesmiddelen in het 1/2 Provincie in grondwater. grondwater geraken. Deze worden meegenomen in de brede screening. Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 41

48 Tabel 7.4. Overzicht van de handhavingsmaatregelen maatregel omschrijving prioriteit trekker 18. Voorvallen met risico s. De wijze waarop wordt gehandeld verschilt mogelijk 19. Inventarisatie en beheer van bestaande boorgaten die slecht doorlatende lagen beïnvloeden. 20. Inventariseren en eventueel sluiten van illegale bodemenergiesystemen. 21. Controle putten bij inrichtingen. sterk per gemeente, waterschap en per locatie. Mogelijke maatregelen om handelen tijdens voorvallen met een risico te verbeteren zijn: - het hebben van een adequaat en actueel calamiteitenplan en het maken van structurele afspraken over hoe te handelen bij calamiteiten, instructie van hulpdiensten en het actualiseren en onderling afstemmen van calamiteitenplannen; - goede communicatie tussen hulpdiensten en WML; - WML als deskundige betrekken bij het opstellen van calamiteitenplannen; - calamiteitenplan ook afstemmen op voorvallen van illegaal storten; - functioneren milieuklachtentelefoon nagaan. Omdat bestaande boorgaten op dit moment ook een risico vormen voor de grondwaterkwaliteit (doorboring van slechtdoorlatende kleilagen en ervaringen van WML met eigen putten) wordt binnen het intrekgebied een inventarisatie gemaakt van deze boorgaten en wordt een saneringsvoorstel opgesteld. Deze maatregel wordt uitgevoerd conform de Nota diepe boringen en onttrekkingen In stedelijk en bebouwd gebied zijn mogelijk (illegale) bodemenergiesystemen geplaatst. Om te bepalen of (illegale) bodemenergiesystemen in het grondwaterbeschermingsgebied zijn geplaatst dient er met behulp van de gemeenten een inventarisatie gemaakt te worden van de niet-vergunde systemen. Voor deze inventarisatie dient nog een methodologie geformuleerd te worden. Afhankelijk van het resultaat daarvan zullen eventuele vervolgstappen worden voorgesteld. Wanneer de gemeente controles van inrichtingen uitvoert daarin ook in de inrichting aanwezige putten meenemen, bezien vanuit de bescherming van het grondwater. 2 Gemeente/provincie (afhankelijk van wie bevoegd gezag is) Gemeente Gemeente Gemeente Gemeente Provincie 1 Provincie 2, kan 3 worden, omdat de AMvB Bodem- energie pas na 2012 van kracht wordt Provincie 2 Gemeente 42 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

49 Tabel 7.5. Overzicht van de beleidsmaatregelen maatregel omschrijving prioriteit trekker 22. Opstellen aanpak nitraat- en bestrijdingsmiddelenproblematiek in grondwa- terbeschermingsgebie- den. 23. Lobby richting rijk om rijksbeleid aan te passen op gebied van Wbb- normen, nitraat, bestrijdingsmiddelen en Mijnbouwwet. 24. Opnemen van grondwaterbescherming in toekomstvisies. 25. Opnemen van grondwa- terbeschermingsgebie- den in Structuurvisie Buisleidingen. Op basis van de uitkomst van de onderzoeken IWANH en PESTO een voorstel maken hoe om te gaan met de nitraat- en bestrijdingsmiddelenproblematiek. Voor een aantal knelpunten/risico s is de regio afhankelijk van landelijk beleid en regelgeving. Inbreng van regionaal standpunt in landelijke gremia IPO en Vewin. Afstemmen met Covenant Bodem en KRW- doelen voor bodemsaneringsgevallen. Wanneer gemeenten, provincie, waterschappen en RWS toekomstvisies en/of structuurvisies uitwerken, wordt aangeraden in deze visies het belang van waterwingebieden en grondwaterbeschermingsgebieden op te nemen. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) stelt een Structuurvisie buisleidingen op om ruimte te reserveren voor toekomstige buisleidingen voor gevaarlijke stoffen. Zorgen dat in dit plan het belang van de grondwaterbeschermingsgebieden is opgenomen. Tabel 7.6. Overzicht van de beheersmaatregelen 1 Provincie d Provincie en WML 2/d Provincie, g gemeenten, waterschappen, RWS Provincie maatregel omschrijving prioriteit trekker 26. Tegengaan van effecten van bodemverontreinigingen. 27. Omheining puttenveld ter bescherming tegen loslopend vee. 28. Bescherming tegen infiltratie uit oppervlaktewater in m.n. waterwingebied. Dit gebeurt binnen de regels en procedures van de WBb. Aanpakken spoedlocaties (mobiele verontreinigingen) die een risico vormen voor de waterwinning. Dit gebeurt conform het bodemsaneringsbeleid. De aanpak moet passen binnen de doelstellingen van de KRW. In het waterwingebied van de winning Mookerheide loopt vee (grote grazers) los rond de putten. Om de putten te beschermen tegen uitwerpselen van het vee moeten de puttenvelden worden omheind. Infiltratie van oppervlaktewater in de nabijheid van de winning kan een probleem vormen voor de microbiologische kwaliteit van het grondwater door infiltrerend oppervlaktewater. Om dit tegen te gaan kunnen de volgende maatregelen genomen worden: - kwaliteitsverbetering oppervlaktewateren; - beëindigen of verminderen van riooloverstorten (aantal en frequentie); - geen lozingspunten van effluent van RWZI s in of bovenstrooms van waterwingebieden; - tijdens onderhoud aan en herinrichting van waterlopen zal rekening worden gehouden met de drinkwaterkwaliteit. d 1, is in uitvoering Provincie Provincie 1 WML 1 en vervolgens d Waterschap (oppervlaktewater), gemeente (riool) Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 43

50 maatregel omschrijving prioriteit trekker 29. Bescherming tegen infiltratie uit lekkende riolering in m.n. waterwingebied. Regelmatig inspectie riolering (GRP) en reparatie bij lekkage. 1 Gemeente (riool) en WB 30. Bescherming verontreiniging In overleg met beheerders van infrastructuur en Prorail 1 Provincie ten gevolge van onderhoud infrastructuur. afspraken maken ter bescherming van de grondwaterkwaliteit. 32. Overleg met belanghebbende partijen in gebieden waar vee in waterwingebied graast. Om het risico van de aanwezigheid van vee dat graast in het waterwingebied te verkleinen moeten beheersafspraken gemaakt worden tussen belanghebbende partijen ter bescherming van het puttenveld en de grondwaterkwaliteit. 1/2 WML Tabel 7.7. Overzicht van de bestemmingsmaatregelen maatregel omschrijving prioriteit trekker 33. Aanpassen vergunning Toepassen van regels conform inrichtingen- en stoffenbeleid 1 en ver- Provincie en (Wabo en Wm). OvL in nieuwe vergunningen. volgens d gemeenten 44 Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

51 8. SAMENVATTING Doel van het gebiedsdossier In het voorliggende gebiedsdossier zijn de bedreigingen voor de waterkwaliteit van de drinkwaterwinning Mookerheide van WML beschreven. De drinkwatervoorziening is een dwingende reden van groot openbaar belang. Het doel van het gebiedsdossier is om inzicht te geven in de knelpunten en risico s voor de kwaliteit van het te winnen grondwater. De wettelijke basis voor deze zorg wordt gevormd door de Waterwet (implementatie van de Kaderrichtlijn Water), de Wet Milieubeheer, de Wet Bodembescherming en de Drinkwaterwet. Als het bestaande beleid en de toepassing van de regelgeving niet voldoende zijn, worden aanvullende beschermingsmaatregelen gedefinieerd. De provincie Limburg heeft de regie bij het opstellen van de gebiedsdossiers en de uitvoering van de maatregelen. Zij draagt zorg voor het rapporteren over de voortgang daarvan en het actueel houden van het dossier. Overige partijen die daarbij een verantwoordelijkheid hebben zijn WML als drinkwaterbedrijf, de gemeenten en het waterschap Kenmerken winning Mookerheide WML wint bij Mookerheide grondwater voor de productie van drinkwater. Deze winning ligt in de gemeente Mook en Middelaar. Het is een freatische (ondiepe) winning, waar grondwater uit de grindhoudende zanden van de gestuwde afzettingen en uit de zandpakketten van de Formatie van Oosterhout wordt gewonnen. De vergunde hoeveelheid te onttrekken grondwater bedraagt 1,0 mln m 3 /jaar. Het waterwingebied en het grondwaterbeschermingsgebied liggen in de gemeente Mook en Middelaar. Omdat de watervoerende pakketten waaruit de winning Mookerheide grondwater onttrekt niet beschermd zijn door een slecht doorlatende laag wordt de winning op fysisch gebied als kwetsbaar beschouwd. Microbiologisch gezien heeft de winning de status van niet kwetsbaar. In een aantal pompputten komt nitraat met gehalten tot de drinkwaternorm voor. Daarnaast is de concentratie van nikkel een aandachtspunt, deze vormt momenteel echter nog geen probleem Knelpunten en risico s Aan de hand van de bodemopbouw, de kwetsbaarheid van de winning, de samenstelling van het opgepompte water en het bodemgebruik in de omgeving zijn de knelpunten en risico s voor de grondwaterkwaliteit bepaald. Knelpunten voor het dossier Mookerheide zijn nitraat en bestrijdingsmiddelen, veroorzaakt door landbouwactiviteiten. Er zijn een aantal risico s die zich in alle winningen voordoen. De volgende zijn specifiek voor deze winning. In het waterwingebied vindt beweiding plaats. Er bestaat een risico dat grondwater microbiologisch verontreinigd raakt als via kortsluitstromen mest van het vee naar de winning stroomt. Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 45

52 In het grondwaterbeschermingsgebied bevindt zich de N271 als belangrijkste doorgaande weg. Aangezien de winning vlak bij de Maas ligt, kunnen veranderingen in de waterpeilen van de Maas effect hebben op het geohydrologisch systeem. Voor een aantal beschermingsaspecten zijn de gemeenten bevoegd gezag. Het is belangrijk dat zij bij wijzigingen van beleid en regelgeving, zoals bijv. de Omgevingsverordening Limburg, daarover adequaat worden geïnformeerd, zodat zij hun rol goed kunnen invullen. Ook bewoners, bedrijven en grondgebruikers zijn zich niet altijd bewust van de ligging in een grondwaterbeschermingsgebied Maatregelen De geconstateerde knelpunten en risico s leiden tot maatregelen. Deze zijn deels generiek voor alle winplaatsen. Belangrijk zijn het maken van een kwetsbaarheidskaart en het opzetten van een Early Warning systeem, conform de voorstellen van RIVM. De overige maatregelen zijn vermeld in tabel 7.2. Soms is er een discrepantie tussen het beleid of de normen van het Rijk, bijv. het verschil in normering tussen de Wet Bodembescherming en het Drinkwaterbesluit. Provincie en WML zullen in die situaties via IPO, resp. de koepelorganisatie Vewin lobbyen voor afstemming. Bij nieuwe ontwikkelingen waarop de Mijnbouwwet van toepassing is, bijv. het realiseren van geothermie en de winning van schaliegas, moeten de risico s voor het grondwater en dus voor de kwaliteit van het drinkwater nadrukkelijk mede een toetsingscriterium zijn bij de beoordeling van de toelaatbaarheid. Daarnaast zijn er specifieke maatregelen per geohydrologisch gebied of per individuele winning. Voor de winning Mookerheide zijn deze gericht op het omheinen van het puttenveld, overleg met belanghebbende partijen over beweiding in het waterwingebied en het uitvoeren van onderzoek naar de effecten van veranderende Maaspeilen Uitvoeringsprogramma Na het verzamelen van de feiten en het formuleren van maatregelen is het opstellen van een uitvoeringsprogramma de volgende stap. Daarin werken de onderscheiden trekkers de maatregelen uit. Er wordt duidelijk beschreven wat een maatregel inhoudt, wat het resultaat moet zijn en wat de rol van de andere betrokken actoren is. Er wordt een inschatting gegeven van de benodigde capaciteit en een indicatie van de kosten.. Het uitvoeringsprogramma is de basis voor een bestuurlijk akkoord dat moet leiden tot ondertekening door alle betrokken partijen in de loop van Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide

53 9. CONTACTPERSONEN EN GEBRUIKTE LITERATUUR 9.1. Contactpersonen Aan het opstellen van dit dossier hebben de volgende personen hun medewerking verleend: Tabel 9.1. Contactpersonen persoon Provincie Limburg WML gemeente Mook en Middelaar bedrijf/instantie Hub Schouteten Erika Frankhuizen Marie-Louise Geurts Sandra Schoonderbeek Ton Peters-Sengers 9.2. Gebruikte literatuur De volgende literatuur werd gebruikt: 1. Over het voorkomen en de afbraak van pyriet in de Nederlandse ondergrond, Witteveen+Bos, augustus Factsheet Sint Jansberg, Witteveen+Bos, maart Quick scan effecten winningen WML irt Natura Natura2000 concept beheerplan Sint Jansberg, augustus Vergroten duurzaamheid winplaatsen fase 2A: historische analyse waterkwaliteit. 6. Vergroten duurzaamheid winningen fase 3: nadere analyse bedreigingen winplaatsen. 7. Grondwatermodellering Nijmegen/Groesbeek, Witteveen+Bos, ref. TL192-2\marr2/022, juli Tijdreeksanalyse en meetnetoptimalisatie winplaats Mookerheide, Witteveen+Bos, januari Milieukaart Limburg, Structuurvisie Mookerplas en omgeving, gemeente Mook en Middelaar, september Structuurvisie De Bisselt, gemeente Mook en Middelaar, februari Besluit van Gedeputeerde Staten van Limburg, Provincie Limburg, februari DINO-loket ( TNO, Kwetsbaarheidsanalyse grondwaterwinplaatsen WML - Inventarisatie, WML, Gebiedsdossiers voor drinkwaterbronnen, RIVM, Evaluatie en actualisatie protocol gebiedsdossiers, RIVM, Evaluatie bewaking grondstofkwaliteit medio medio 2010, WML, oktober Kwetsbaarheidsanalyse grondwaterwinplaatsen WML - Inventarisatie, Maat, ter R. et. al., Zware mineralen- en grindonderzoek van pulsboring 46B+E 49 bij Mook, RGD, Haarlem, rapport nr.: 29, Jelgersma, Over het voorkomen en de afbraak van pyriet in de Nederlandse ondergrond, Witteveen+Bos, Karakterisering Nederlands Maasstroomgebied, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Waterbeheerplan : Orde in water - Water in Orde, WPM, Witteveen+Bos, MT900-14/mome/154 definitief d.d. 3 januari 2012, Gebiedsdossier winning Mookerheide 47

54

55 BIJLAGE I BESCHRIJVING BELEID EN REGELGEVING Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

56 Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

57 Tabel I.1. Overzicht relevante wetten en regels voor de gebiedsdossiers wetten en regels relevantie Rijk Waterwet, inclusief: Nieuwe taken en bevoegdheden van waterschappen - Waterbesluit; (vergunningverlening kleine grondwateronttrekkingen) en - Waterregeling; gemeenten (zorgplicht stedelijk waterbeheer). Daarnaast - Besluit kwaliteitseisen en monitoring water; stelt de Waterwet regels voor het onttrekken of het infiltreren - Besluit lozing afvalwater huishoudens; van water in de bodem (zowel kwantitatief als kwa- - Lozingenbesluit Wvo bodemsanering en proefbronneringlitatief). - Lozingenbesluit Wvo vaste objecten; - etc. Wabo, inclusief: Het voorkomen dan wel beperken van bodem- en grondwaterverontreinigingen - Besluit algemene regels voor inrichtingen; (binnen inrichtingen). - Regeling omgevingsrecht; - etc. Wet milieubeheer Beschrijving bevoegdheden van provincies op het gebied van milieubescherming en drinkwaterbescherming. Wet bodembescherming Het voorkomen van het ontstaan van bodemverontreiniging (zorgplicht) en regels voor sanering van gevallen van bodem- en grondwaterverontreiniging. Drinkwaterwet en besluiten (waterleidingwet) Vastlegging van taken en verantwoordelijkheden ten aanzien van de organisatie van de openbare drinkwatervoorziening. Duurzaam veiligstellen van de openbare drinkwatervoorziening is dwingende reden van openbaar belang. De drinkwaterwet is door de Tweede en Eerste kamer is aangenomen en zal naar verwachting per 1 juli 2001 in werking treden. Wet ruimtelijke ordening, inclusief Besluit ruimtelijke ordening Wet op gewasbeschermingsmiddelen en biociden Artikel 7 van deze nieuwe drinkwaterwet treedt in werking op een nader te bepalen tijdstip. Dit artikel beschrijft een aantal taken van de eigenaar van een drinkwaterbedrijf: Een van die taken is het bijdragen aan de bescherming van de bronnen voor de drinkwatervoorziening in zijn distributiegebied tegen verontreiniging, waaronder in elk geval wordt begrepen: - het verrichten van onderzoek naar de kwaliteit van deze bronnen; - het beheren of medebeheren van terreinen rondom deze bronnen gericht op het voorkomen of beperken van verontreiniging van deze bronnen. Ruimtelijke inpassing van waterfuncties en maatregelen ter bescherming van drinkwater. Toetsing van gevolgen van ruimtelijke plannen op water door het gebruik van de watertoets. Regels voor het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en biociden. De toelaatbaarheid van een middel (in een grondwaterbeschermingsgebied) wordt bepaald door een commissie. Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

58 wetten en regels Meststoffenwet Ontgrondingenwet Waterschapswet Provincie Omgevingsverordening Limburg (vervangt de Provinciale MilieuVerordening) Waterschap Keur(verordening) Gemeente Rioleringsverordening relevantie Hierin zijn bepalingen opgenomen die bodem en grondwater moeten beschermen tegen de gevolgen van het gebruik van meststoffen. Op grond van deze wet dienen bij vergunningverlening voor een ontgronding alle belangen van belanghebbenden meegewogen te worden. Indien de ontgronding bij een drinkwaterwinning plaats vindt dient het belang hiervan meegewogen te worden. In deze wet worden de taken en inrichting van het waterschap en de samenstelling van het bestuur van het waterschap geregeld. De taken van waterschappen zijn sinds 2009 verder uitgewerkt in de Waterwet. Vastlegging van regels en ontheffingsmogelijkheden voor bescherming van drinkwater. Aanwijzing en vastlegging van beschermingszones rondom drinkwaterwinningen. De Keur bevat veelal regels en voorschriften met betrekking tot zowel de kwaliteit als kwantiteit van onttrekkingen en lozingen. Regels voor het lozen van afvloeiend hemelwater en vrijkomend afvalwater. Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

59 Tabel I.2. Overzicht relevante richtlijnen en beleid voor de gebiedsdossiers richtlijnen en beleid relevantie Europa Kaderrichtlijn Water De KRW beoogt het beschermen, verbeteren en herstellen van de goede toestand van het (grond)water zodat zuiveringsinspanning kan afnemen. Het voorkomen van de inbreng van verontreinigende stoffen en de ombuiging van stijgende trends van verontreiniging. De KRW is in Nederland geïmplementeerd via de Waterwet en bijbehorende besluiten en regels. Europese drinkwaterrichtlijn De Drinkwaterrichtlijn bevat richtlijnen voor het water bestemd voor menselijke consumptie. De Drinkwaterrichtlijn is geïmplementeerd in de Nederlandse Waterleidingwet en het Waterleidingbesluit (gaan medio 2011 samen op in Drinkwaterwet). Grondwaterrichtlijn Vaststellen van drempelwaarden voor grondwater door de lidstaten om de goede toestand te bereiken. De Grondwaterrichtlijn is geïmplementeerd in de Nederlandse Waterwet, Wet bodembescherming en Wet milieubeheer. Nitraatrichtlijn Verminderen en voorkomen van uitspoeling van nitraat door de landbouw door het nemen van brongerichte maatregelen. De Nitraatrichtlijn is geïmplementeerd in de Nederlandse Meststoffenwet en de Wet bodembescherming. Rijk Nationaal waterplan Instrument van de gebiedsdossiers als ondersteuning van het beschermingsbeleid wordt aangekondigd. Beheer- en Ontwikkelplan voor de rijkswateren (BPRW) Beheer rijkswateren in de periode , invulling van beleidsopgave uit Nationaal waterplan op rijksniveau. Structuurvisie Het Rijk stelt structuurvisies op voor onder andere de ondergrond, buisleidingen; infrastructuur, ruimte etc. Een structuurvisie is een ambtelijk document in de ruimtelijke ordening. Deze structuurvisies hebben geen juridische status maar zijn wel voor de opsteller bindend en richtinggevend voor ontwikkelingen in de komende tien à twintig jaar. Provincie Het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL2006) Het POL is zowel Structuurvisie, Streekplan, Waterhuishoudingplan, Milieubeleidplan, als Verkeer en vervoerplan, en bevat de hoofdlijnen van de fysieke onderdelen van het economische, en sociaal-culturele beleid. Provinciaal waterplan (onderdeel van POL) Belangrijke aandachtspunten zijn, ruimtelijke ontwikkelingen die bedreigend zijn voor de drinkwaterwinning; stijgende nitraat concentraties in freatische winningen in het heuvelland, aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen en andere microverontreinigingen in het grondwater, risico s van warmte koude opslag systemen, aanwezigheid historisch verontreinigingen in grondwaterbeschermingsgebieden. Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

60 richtlijnen en beleid Structuurvisie provincie Waterschap Waterbeheerplan Gemeente Verbreed gemeentelijk rioleringsplan (of gemeentelijk waterplan) Bestemmingsplan Bodemkwaliteitskaart en bodembeheerplan Structuurvisie WM vergunningen relevantie De provincie stelt structuurvisies op voor ruimtelijke ordening. Een voorbeeld hiervan is het Provinciaal plan voor de ruimtelijke ordening (voorheen streekplan). Een structuurvisie is een ambtelijk document in de ruimtelijke ordening. Deze structuurvisies hebben geen juridische status maar zijn wel voor de provincie bindend en richtinggevend voor ontwikkelingen in de komende tien à twintig jaar. Invulling van beleidsopgave uit provinciaal waterplan. Verbreding GRP met zorgplicht voor de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater, zorgplicht voor afvloeiend hemelwater en zorgplicht voor het voorkomen van structureel nadelige gevolgen van grondwaterstanden. Regels, verbeelding en toelichting op de vastlegging van ruimtelijke bestemmingen, waaronder het grondwaterbeschermingsgebied. Een bodemkwaliteitskaart is een kaart waarop zones staan met ieder een eigen bodemkwaliteit. Deze is bedoeld voor iedereen die van plan is grond toe te passen, maar geeft ook een algemeen beeld van de bodemkwaliteit in een gebied. In het bodembeheerplan staan de regels beschreven over hoe om te gaan met de bodemkwaliteitskaart. Voor de inwerkingtreding van de huidige Wet ruimtelijke ordening maakt de gemeente een structuurvisie voor haar grondgebied op het gebied van ruimtelijke ordening. Deze structuurvisies hebben geen juridische status maar zijn wel voor de gemeente bindend en richtinggevend voor ontwikkelingen in de komende tien à twintig jaar. Beschrijving bevoegdheden van gemeente op het gebied van milieubescherming en drinkwaterbescherming. Witteveen+Bos, bijlage I behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

61 BIJLAGE II DEBIETONTWIKKELING DOOR DE TIJD Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

62 Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

63 Debietontwikkeling door de tijd In de winplaats Mookerheide wordt grondwater onttrokken uit het eerste watervoerende pakket. Gemiddeld onttrokken de pompputten in de periode zo n m 3 /jaar (zie afbeelding II.1). Het onttrokken grondwater voorziet in de omgeving zo n inwoners van drinkwater (WML, 2010). Afbeelding II.1. Debietontwikkeling door de tijd Onttrekking pompstation Mookerheide 1 0,9 0,8 Onttrekking (in miljoen m3/jaar) 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, Jaar Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

64 Witteveen+Bos, bijlage II behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

65 BIJLAGE III GEOLOGIE EN HYDROGEOLOGIE Witteveen+Bos, bijlage III behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

66 Witteveen+Bos, bijlage III behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

67 Beschrijving bodemopbouw De geologische opbouw in het gebied wordt voor een belangrijk deel bepaald door het stuwwalcomplex Nijmegen - Reichswald. Dit complex werd gevormd tijdens de Saale-ijstijd (afbeeldingen III.1 en III.2) (Witteveen+Bos, 2010). Op de stuwwal is nauwelijks tot geen deklaag aanwezig. Het gestuwde complex bestaat voornamelijk uit eerdere rivierafzettingen, de Rijnafzetting van de Formatie van Urk met enkele leembanken en deels waarschijnlijk delen van diepere Formaties van Waalre en Kiezeloöliet-Formatie. De stuwwal bestaat uit overwegend grove zanden met grind, onder andere uit dit pakket wordt door de winning Mookerheide grondwater gewonnen. In de stuwwal zijn slecht doorlatende, onregelmatig voorkomende, scheefgestelde leemlagen aanwezig die in erosiedalen zoals het dal van de Molenbeek dagzoomen. Over deze leemlagen stroomt grondwater uit lokale grondwatersystemen met een korte verblijftijd (circa 10 jaar) (Witteveen+Bos, 2010). Afbeelding III.1. Vorming stuwwal (Witteveen+Bos, 2010) Ligging winning Mookerheide Afbeelding III.2. Doorsnede Mookerheide Mook Puttenveld Mookerheide pompputten Uit Bosen Kuildoor A.J. Kempers Als gevolg van tektonische activiteit heeft zich in het verleden een breuk (geologische storing) gevormd die ten zuidwesten op zeer korte afstand langs de winplaats Mookerheide loopt. De afzettingen zijn ten oosten van de breuk relatief laag gelegen. Deze storing be- Witteveen+Bos, bijlage III behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

68 vindt zich onder de gestuwde afzettingen en zet zich niet door in de watervoerende pakketten, waaronder de stuwwal (Witteveen+Bos, 2002) en heeft daardoor geen invloed op winplaats Mookerheide. Tabel III.1 beschrijft de bodemopbouw ter plaatse van de winning Mookerheide. Deze is afkomstig uit het digitaal geologisch model en geohydrologisch model voor Limburg II.1 uit REGIS (TNO). In afbeelding III.1 wordt de bodemopbouw in een doorsnede geschematiseerd op basis van de geohydrologische eigenschappen; hierbij geldt dat er onderscheid wordt gemaakt tussen watervoerende lagen en slecht doorlatende lagen. De diepteligging van de verschillende formaties is in de afbeelding af te lezen. De geohydrologische basis is in deze afbeelding niet weergegeven. Tabel III.1. Globale bodemopbouw Mookerheide volgens Regis lithologie formatie geohydrologie grind, grof tot grindig zand gestuwde afzettingen (stuwwal) wvp1 grindige klei Kiezeloöliet sdl matig fijn tot fijn zand Oosterhout wvp2 kleiig zand Breda geohydrologische basis Witteveen+Bos, bijlage III behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

69 Afbeelding III.3. Geohydrologische doorsnede zuid-noord REGIS Limburg II.1 REGIS geeft een vereenvoudigde weergave, die voor een groot gebied geldt. Zo is de Formatie van Oosterhout ter plaatse van de winplaats te fijnzandig en derhalve ongeschikt voor waterwinning. In REGIS wordt deze als watervoerend pakket 2b aangeduid. Verder komt de stratigrafie niet overeen met de stratigrafie uit het zware metalen onderzoek (Jelgersma, 1971). Op de winplaats Mookerheide is de bodemopbouw per put verschillend. Globaal hebben de noordelijke pompputten 1 en 5 een iets andere opbouw dan de zuidelijke putten. Het aantal ingeschakelde klei- en leemlaagjes neemt naar het zuiden toe af. WML is van mening, dat dit verklaart waarom pompput 4 de hoogste nitraatconcentratie heeft. Afbeelding III.4 geeft inzicht in de bodemopbouw ter plaatse van het puttenveld en in de (litho)stratigrafie. In de figuur zijn tevens verschillende stijghoogteniveaus vóór de aanvang Witteveen+Bos, bijlage III behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

70 van de winning aangegeven. In de ondergrond komen in het hoger gelegen gebied schijngrondwaterspiegels voor. Afbeelding III.4. noord-zuid profiel puttenveld Mookerheide en (litho)stratigrafie diepte N PP5 PP1 WP 5 vml PP2 PP 3 PP 4 Z lithostratigrafie ZM geo- stratigrafie stratigrafie geot.o.v. B46B0544 B46B0052 B46B0049 B46B0072 B46B0073 B46B0074 hydr o.b.v. zware metalen REGIS hydr NAP 4 Jelgersma, RGD 1971 regionaal REGIS WP 62 B46B schijngrwst?? grind en grof zand 34 enkele leem of kleilaag grind en grof zand schijngrwst?? grind en grof zand 16 stijgh overg.zone gestuwde afzettingen grwst? 12 wvp 1 stijgh 10 grwst? klei a winpakket 8 6 grind en zeer grof zand 4 klei matig zwaar gestuwde afzettingenwvp 1a 2 0 grind stijgh NAP+14m grind en grof zand -4 F.v.Waalre -6 voorheen F.v.Tegelen voor start winning Oud Pleistoceen overgangzone -10 gestuwd? stijghoogte klei matig zwaar kleilagen/kleilaagjes -12 zand grof grind grind -14 klei matig zwaar grind zand m. fijn tot m. grof zand fijn matig grof grind met 500 wvp1-18 grind uiterst grof zand 2000 b stijgh +10 NAP +9 à 10m -20 zand matig grof F.v.Waalre voor start winning grind voorheen F.v.Tegelen zand u grof kiezelooliet F. sdl 1 zand m grof klei Oud Pleistoceen -24 grind klei klei donkergroen /grijs niet gestuwd -26 bruin grijs zand z fijn groen kiezelooliet F. wvp 2-28 zand m grof zand m grof +10 b?? +9 met glimmer zand matig grof 350 wvp 1 grof glimmer, donker b -30 zand u zand m.fijn grijs grind en bruin??? -32 of of mdl +9??? 1 zand fijn -34 zand zeer fijn tot F.v.Oosterhout wvp 2?? matig fijn, glauconiet b of -36 sdl 1 zand m. fijn +9,5 160 Marien Plioceen weinig Gc matig fijn zand zeer fijn zand 145 (F.v.Oosterhout?) -40 zand fijn (eenmalig mdl 1 F.v.Oosterhout wvp 2 matig grof of b -42 kleiig zand sdl filter boring einddiepte blinde buis WML klei, leem, veen. Bruinkool Witteveen+Bos, bijlage III behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

71 Grondwaterstroming en wegzijging/kwel Het intrekgebied van het regionale grondwatersysteem bestaat uit bos en landbouwgebied. Op de helling van de stuwwal bevinden zich een drietal bronzones (Witteveen+Bos, 2010): - dal van de Molenbeek met bronnen op circa NAP +40 m; - dal van de Helbeek met bronnen op circa NAP +30 m; - dal van de Drie Meertjes. Het voorkomen van deze bronzones wordt gerelateerd aan de scheefgestelde leemlagen. Van west naar oost neemt de hoogte van de bronniveaus af, wat kan samenhangen met de hoogteligging van deze leemlagen. Het regionale grondwater dat aan de voet van de stuwwal uittreedt, kwelt alleen nog maar op in de sloten en de zandwinplas Mookerplas, welke in verbinding met de Maas staat. Door de ontwaterende werking is ter plekke van de plas het freatisch peil enkele meters verlaagd en treedt nauwelijks nog kwel op vanuit de stuwwal. Een andere oorzaak voor de verdroging is de ontwatering in het Maasterras ten behoeve van de landbouw (Witteveen+Bos, 2002). Witteveen+Bos, bijlage IV behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

72 Witteveen+Bos, bijlage IV behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

73 BIJLAGE IV KWALITEITSGEGEVENS Witteveen+Bos, bijlage IV behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

74 Witteveen+Bos, bijlage IV behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

75 In (WML, 2010) zijn de volgende tekst en afbeeldingen opgenomen: PS Mookerheide Pompputten Het pompstation wordt gevoed door 4 productieputten (PP 1, 3, 4 en 5). Twee productieputten bevatten geen nitraat (PP 1 en 5), maar de overige twee putten (PP 3 en 4) bevatten 18 tot 38 mg/l nitraat, met als maximum 49 mg/l in In de pompputten is nikkel aangetroffen tot 2 µg/l. De nitraathoudende put PP 2 is vervangen door de nitraatloze put PP 5 vanwege vergaande verstopping. Pompput 1 heeft een eenmalige hoge waarneming van 39 mg/l nitraat in april De twee putten 3 en 4 bevatten 18 tot 36 mg/l nitraat met enkele uitschieters van PP 4 tot maximaal 50 mg/l nitraat. Ruwwater In het ruwwater zijn F-specifieke RNA-bacteriofagen aangetoond (0,7 pve/ml) eenmalig in mei Het ruwwater is zwak gebufferd, agressief en bevat momenteel gemiddeld circa 17 mg/l nitraat. Door filtratie over calciumcarbonaat wordt de buffering verbeterd en de agressiviteit weggenomen. Structurele waterkwaliteitsaspecten Nitraat Uit de grafiek op de volgende pagina blijkt dat de nitraatconcentratie in PP 3 over een periode van 15 jaar constant tot licht stijgend is. Vanaf 2005 zet een (tijdelijke) lichte daling van de nitraatconcentratie in als gevolg van het gewijzigde intrekgebied van deze put, hetgeen ook tot uitdrukking komt in de stijging van de ijzerconcentratie. In PP4 is vanaf 2001 een licht dalende trend zichtbaar. De huidige concentratie nitraat is niet zorgwekkend en er worden vooralsnog geen ingrijpende veranderingen verwacht. Nieuwe en overige waterkwaliteitsaspecten Er zijn vanaf 2008 geen nieuwe aandachtspunten gesignaleerd. De stof Pirimifos-methyl is eenmalig in het gezamenlijk ruwwater aangetroffen op (ID , analyse 0,03 µg/l). In pompput 5 zijn tweemaal bacteriën van de coligroep aangetoond, 1 en 2 kve/100ml op en Dit bleek achteraf niet de put, doch in de nieuwe terreinleiding naar de put te zijn, die op dat moment nog niet bacteriologisch betrouwbaar was. De put was op dat moment nog niet in bedrijf. Resultaten onderzoek en advies De monitoring van de ontwikkeling van nitraat in de putten kan op de huidige wijze worden voortgezet. In 2006 zou een inventariserend onderzoek naar bestrijdingsmiddelen uitgevoerd worden, dit onderzoek is om procedurele redenen vertraagd. In het kader van de Inspectierichtlijn Analyse microbiologische veiligheid drinkwater is nagegaan of het een kwetsbare winning betreft. Uit de rapportage Kwetsbaarheidanalyse grondwaterwinplaatsen WML (maart 2007), is gebleken dat PS Plasmolen geen kwetsbare winning is. Verder zijn geen aanvullende maatregelen nodig uit oogpunt van de grondstofkwaliteit. Witteveen+Bos, bijlage IV behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012

76 Witteveen+Bos, bijlage IV behorende bij rapport MT900-14/mome/154 d.d. 3 januari 2012