ZEESCHELDEBEKKEN INTEGRAAL BEHEER

Transcriptie

1 ZEESCHELDEBEKKEN INTEGRAAL BEHEER ir. P. KERSTENS b.b.i. Ingenieur - beleidsadviseur van de afdeling Zeeschelde THE RIVER SCHELDT: A DEVELOPMENT IN A GLOBAL DIRECTION The river Scheldt and his tributaries are submitted to the tide in het sea. This tide is characterised by different events that enlarge the amplitude. To save the land from floods, the government started in 1977 the execution of the so called Sigmaplan. Due to the growing attention payed the last years to the environmental and ecological values, the Sigmaplan is at this moment in revision, taken in account all aspects related to the rivers and their values. A. HET ZEESCHELDEBEKKEN De administratie Waterwegen en Zeewezen heeft in 1997 het initiatief genomen functieplannen op te stellen voor de Zeeschelde en haar hydrografisch bekken. Zo zal het mogelijk worden een integraal, duurzaam beleidsplan en beheersplan uit te werken, waarop een gerichte programmering en sturing van beheer, exploitatie en infrastructuurwerken kan afgestemd worden. De Zeeschelde en haar hydrografisch bekken vormen een gebied met een gemeenschappelijke problematiek dat verschillende juridisch-administratieve grenzen doorsnijdt. Heel wat knelpunten en potenties vragen om grensoverschrijdende afspraken en inpassing in structuurplannen op verschillende niveaus. De opmaak van functieplannen zal bijdragen tot een onderbouwing daarvan en zal ervoor zorgen dat die plannen rekening blijven houden met de primaire functies van de stromen. Op de Zeeschelde onderscheidt men 3 vakken : - het maritieme gedeelte, de Beneden- Zeeschelde, afwaarts begrensd door de Nederlandse grens en nauwverbonden met de Nederlandse Westerschelde, en opwaarts door het opwaarts uiteinde van de Rede van Antwerpen; - het vak tussen de Rede van Antwerpen en Temse = het gedeelte waterweg dat in volle ontwikkeling is tot semi-maritieme vaarweg; - het vak tussen Temse en Gentbrugge = het gedeelte van de stroom fungerend als binnenvaartweg onderworpen aan tijwerking. Het Zeescheldebekken in zijn totaliteit omvat : - de Westerschelde - de Zeeschelde - de Rupel - de Beneden-Nete - de Grote Nete - de Kleine Nete - de Neteafleiding - de Beneden-Dijle - de Dijledoortocht - de Dijleafleiding - de Boven-Dijle - de Demer - de Laak te Aarschot - de Zenne met zijn vertakkingen - de Durme Daarbij horen eveneens het Netekanaal, het kanaal Leuven-Dijle en het kanaal Charleroi- Brussel, destijds als scheepvaartwegen gebouwd ter vervanging van de Nete, de Dijle en de Zenne. Nog horen er een hele reeks zijrivieren bij, onttrokken aan de rechtstreekse tijwerking, maar er wel door beïnvloed : periodisch werkende afsluitmiddelen of pompstations. Het bekken staat via de Westerschelde in open verbinding met de Noordzee. Tot in het begin van de jaren 90 ging, afgezien van de verbetering van de toegankelijkheid tot de haven van Antwerpen, haast alle aandacht naar de waterbemeestering. Dit heeft een grote impact op het milieu. Van remediërende maatregelen om de impact op het milieu te milderen is overgestapt naar een visie om tegelijk met infrastructuur- en onderhoudswerken, op actieve wijze de andere functies te ontwikkelen : een integrale aanpak geïnspireerd door een integraal beheer passend in de ontwikkeling van een algemeen gedifferentieerd veiligheidsniveau over gans Vlaanderen. B. FUNCTIONELE KENMERKEN a. Waterafvoer De Zeeschelde is de belangrijkste afvoerweg naar zee voor grondwater en neerslagwater van een uitgestrekt hydrografisch bekken. De ontginning van het land en de toegenomen urbanisatie hebben deze functie in de loop van de tijd versterkt. Dit proces ontwikkelt zich nog verder. b. Tijwerking Door de rechtstreekse uitmonding in zee via de Westerschelde, maakt het bekken deel uit van de Hollandse Delta. De tijwerking in de Noordzee zet zich tot ver in het binnenland door en neemt in sterkte nog voortdurend toe. c. Waterbemeestering (Watersnood) Om bewoning en menselijke activiteiten op bestendige wijze te beveiligen tegen de wis- 1

2 selende waterstanden, wordt er gewerkt aan een systematische bedijking, waarbij de Zeeschelde en haar bijrivieren zijn teruggedrongen in hun zomerbedding. De ontwatering van de polders vergt eveneens in toenemende mate ingrepen om d.m.v. lagere drempelpeilen een betere gravitaire afvoer te bewerkstelligen. d. Waterbemeestering (Waternood) Sedert het einde van vorige eeuw zijn in toenemende mate systematische baggerwerken ondernomen om bij lagere waterstanden een behoorlijke diepgang te creëren voor de scheepvaart. De industrialisering brengt grotere behoeften met zich mee aan proceswater en koelwater. e. Scheepvaart De Zeeschelde is een belangrijke scheepvaartweg die vanop de Noordzee de toegang geeft tot: - de havens van Antwerpen en Brussel en de industriële watergebonden vestigingen in de regio zelf; - het Rupel-Dijlebekken en via het Netekanaal de verbinding met het Albertkanaal en verder met de haven van Luik; - de stad Leuven en het kanaal Leuven- Dijle; - het kanaal Brussel-Rupel, het kanaal Charleroi-Brussel, beide met vele watergebonden industrieën; - de haven van Gent, en via het niet-tijgebonden waterwegennet in Oost- en West-Vlaanderen, de toegang tot het Franse Seinebekken. De scheepvaart heeft in de periode na WO II een ingrijpende evolutie gekend : - kleine schepen werd vervangen door grotere binnenschepen en duwbakken; - zeeschepen bestemd voor Antwerpen, Brussel en de Schelde-Rupelregio zijn alsmaar in aantal en grootte toegenomen; - de binnenvaart kende een tijdelijke terugval door de explosieve ontwikkeling van het baanvervoer, maar herovert zijn marktpositie en biedt grote potentiële mogelijkheden. f. Ecologie Gevormd door de natuur zelf doorheen vruchtbare valleigebieden is er een rijke fauna en flora ontstaan en modelleerden zich unieke landschappen die tegelijk op vele plaatsen archeologisch waardevol zijn. De ontwikkeling van de menselijke samenleving en de ontplooiïng van het individu zijn nauwer verbonden met de ontwikkeling van het Zeescheldebekken dan met die van routes te land. Die ecologische waarden lagen mee ten grondslag aan vele menselijke activiteiten zoals akkerbouw, bevloeiïng, bemesting, visvangst, energieopwekking, rieten wijmenverwerking, dijkenbegrazing, e.d. meer. De doorgedreven bedijkingswerken, en later de baggerwerken en de waterverontreiniging, hebben fauna en flora in omvang teruggedrongen. De potentialiteiten zijn echter gebleven en de wijzigingen in de menselijke tussenkomsten laten belangrijke kenteringen toe, zodat de natuur zelf veel zal herstellen en de mens dat herstel zal kunnen activeren. Als een haast uniek gegeven zijn er bij de Zeeschelde grosso modo overeenkomstig de hoger beschreven vakkenindeling, duidelijk 3 zones te onderscheiden : zout water, brak water, zoet water, dat alles met zijn eigen specifieke waarden en overgangszones. g. Economie Van in de oudheid zijn de Zeeschelde en bijrivieren belangrijke handelsroutes. De toename in omvang van vervoer te water versterkt deze functie zienderogen. In de loop van de tijd zijn er in toenemende mate watergebonden industrieën ontstaan. Zij hadden behoeften aan deze waterweg voor aan- en afvoer van grondstoffen en producten, voor de opname en teruggave van proceswater, en in toenemende mate voor containervervoer, waarbij rendement en tijdsdruk bepalende factoren zijn geworden. h. Milieu De Zeeschelde staat als hoofdwaterweg in voor de afvoer naar zee van neerslag- en grondwater. De behoeften aan water voor dagelijks gebruik zijn enorm toegenomen. Voor de bevoorrading wordt maximaal geput uit de bovendebieten uit Wallonië evenals door de ontginning van grondwaterreserves. Vroeger kwam het merendeel van gebruikt water terug in het grondwater of werd in bezoedelde toestand via riolen afgevoerd. In heel Vlaanderen worden momenteel projecten gerealiseerd voor de opvang en de zuivering van het gebruikte water. i. Recreatie Uit de primaire relaties met de stroom : varen, vissen, observeren,..., groeiden gestaag aanverwante recreatieve activiteiten : - de belangstelling voor de zeevisvangst neemt terug toe; - de interesse voor de specifieke fauna en flora kent grote opgang; - de pleziervaart en zelfs de passagiersvaart, geniet een groeiende actieve interesse, waarvoor men bereid is veel geld en tijd uit te trekken; - de dijken zijn ruimer geworden en de trekwegen verhard, wat een bijzondere respons heeft gekregen bij wandelaars en fietsers. j. Potenties Terloops werden al bij bepaalde functies de potentiële mogelijkheden op uitbreiding of herstel aangehaald. De potenties zijn echter veel ruimer en slaan evenzeer op de stroombegeleidende gebieden en op het grote nog aanwezige areaal van de vroegere winterbedding. De Zeeschelde en haar bijrivieren zijn te bekijken als een globaal geheel: een rivierenland. Beleidsplannen moeten een aanzet kunnen geven tot een integraal beheers- en ontwikkelingsplan dat in regionale structuurplannen een grensoverschrijdende input kan geven, en in een Vlaams structuurplan de regio als een eenheid moet kunnen aanduiden. Zowat alle menselijke activiteiten en belangen kunnen er op optimale wijze tot symbiose gebracht worden. Heel onze Vlaamse beschavingswereld is uit dat rivierenland ontstaan en het is duidelijk dat alle belangen gediend zijn met een gestructureerd herstel en een geïntegreerde verdere ontwikkeling. C. WATERBEMEESTERING - SIGMAPLAN Zonder af te dwalen naar punctuele dossiers om een integrale aanpak te illustreren, is het wellicht nuttiger stil te staan bij de verdere aangepaste realisatie van het Sigmaplan. Dit plan beoogt de beveiliging van het Zeescheldebekken tegen stormvloeden vanuit de Noordzee. Aanvankelijk waren er 3 complementaire opties genomen: - verhoging en verzwaring van de dijken (511,8 km), DEEL 1 - aanleg van geschikte gecontroleerde overstromingsgebieden, ) DEEL 2 - de bouw van een stormvloedkering. DEEL 3 Voor het Zeescheldebekken wordt een evenwaardige beveiliging betracht als op de Westerschelde in het Nederlandse Deltaplan. Dit houdt in dat een tij is te keren met HW (+8,97) TAW te Antwerpen (kans op voorkomen 0,01 per 100 jaar, of anders uitgedrukt 1/ jaar). De verhoging van de dijken is als volgt voorzien : - tot peil (+11,00) TAW op de Zeeschelde afwaarts Antwerpen (Oosterweel); - tot peil (+8,35) TAW op de Zeeschelde vanaf Oosterweel tot Temse; - tot peil (+8,00) TAW op de Zeeschelde vanaf Temse tot Gentbrugge en verder op de rivieren Durme, Rupel, Netes, Dijle en Zenne; Om het voornoemde maatgevende tij te kunnen keren met uitsluitend verhoogde waterkeringen, zouden alle dijken nagenoeg op het peil (+11,00) moeten komen. De overhoogte t.o.v. de waterstand, waakhoogte genoemd, wordt bepaald door te verwachten zettingen van de dijken zelf, rijzing van de middenzeestand, evolutie in de tijwerking, en golfoploop. Aan dijkverhogingen zijn echter grenzen. Te Antwerpen en opwaarts kunnen de dijken moeilijk boven het peil (+8,35) worden gebracht. Dat niveau is een praktische begrenzing wegens de aanwezigheid van de vele steden, dorpen en industrievestigingen. Voor het deel 2

3 van het bekken opwaarts Antwerpen was te Oosterweel dan ook een stormvloedkering vereist in dit scenario. Voor verschillende stormtijen is uitgerekend (en vergeleken met waarnemingen in situ) welke HW-standen zich op verschillende plaatsen kunnen voordoen. De resultaten worden gegeven op de volgende figuren. De zo verkregen curven zijn de meetkundige plaatsen van HW-standen. Zij kennen nagenoeg een horizontaal verloop met indeuking opwaarts Schoonaarde De versterkingen aan de dijken worden overal uitgevoerd volgens eenzelfde schema. Zo blijven de oude dijken binnen het nieuwe dijklichaam behouden als kleikern. De nieuwe dijken krijgen een kruinbreedte van 7 m, gereduceerd tot 5 m in de meer opwaarts gelegen gebieden. Op de kruin wordt een verharde dienstweg aangelegd. De realisatie van het Sigmaplan impliceert voor de ganse regio van het Zeescheldebekken een grootschalige ingreep in het landschap. Aan de uitvoering van de projecten zijn dan ook ecologische studies voorafgegaan. Deze studies hebben er toe geleid dat, zonder enige concessie te doen aan de primerende waterbouwkundige eisen, de nodige aandacht wordt besteed aan: - de zorg voor het maximale behoud van waardevolle biotopen; - oplossingen voor snelle integratie van de nieuwe werken in het landschap, - de keuze van geschikte materialen ter verbetering van de aanpassing aan de omgeving; - het uitwerken van doordachte beheerstechnieken. Dankzij het toepassen op vrijwillige basis van de MER-procedure (Milieueffecten rapportering) op de individuele projecten, komt men tot oplossingen die wetenschappelijk goed doordacht zijn. Ook ter hoogte van bestaande kaaien, oevermuren en watergebonden industrievestigingen dienen verhoogde waterkeringen te worden gebouwd. Bij deze ontwerpen wordt dan rekening gehouden met de bestaande infrastructuur en gebruikstoestand. aan de kracht van overstortend water te kunnen weerstaan. Er zijn reeds 12 GOG's operationeel. 15 andere zijn in studie. Het derde luik van het Sigmaplan, de stormvloedkering, (te Oosterweel) moest de hoogst vooropgezette beveiligingsgraad geven : tot stormvloeden die een waterpeil (+8,97) TAW te Antwerpen zouden geven. De werken van het eerste luik verhogen de bescherming tot waterstanden van ca. (+7,50) TAW, wat reeds een aanzienlijke verbetering is t.a.v. de toestand voor Het tweede luik stelt de beheersing tot waterstanden tot (+8,60) TAW in het vooruitzicht. Momenteel wordt onderzocht of dit derde luik niet achterwege gelaten kan worden door de principes van integraal waterbeheer ook te incorporeren in het Sigmaplan. De vallei (vroegere winterbedding) zou maximaal teruggegeven kunnen worden aan de tijrivieren. Zo zou een duurzame oplossing verkregen worden. Een kosten - batenanalyse met gedifferentieerde waterkeringshoogtes voor gevolg moet hierover uitsluitsel geven. Momenteel wordt de aanvaardbaarheid van een beredeneerd risico voorrang gegeven op de bouw van een stormvloedkering. Decreet betreffende de waterkeringen - 16 april 1996 (B.S ) Om de uitvoering van dijkwerken en de realisatie van de waterkeringswerken niet te vertragen door onteigeningsprocedures werd op de Dijkenwet uitgevaardigd. Deze legt op de benodigde gronden een erfdienstbaarheid welke toelaat zonder voorafgaande onteigening, dijkwerken uit te voeren. De onteigeningen gebeuren dan achteraf op basis van een plaatsbeschrijving van de originele toestand. Op werd een Decreet betreffende de waterkeringen uitgevaardigd met dezelfde doelstellingen, maar uitgebreid tot de delen van de waterlopen die buiten het tij-gebied vallen. Beslissing van de Vlaamse Regering van inzake de waterkeringen De noodzaak werd herbevestigd tot beveiliging van de bevolking tegen wateroverlast binnen een sociaal aanvaardbare termijn voor wat betreft de afwerking van de eerste delen van het Sigmaplan (dijken, overstromingsgebieden). In het voorjaar l994 werd een algemene milieu-impactstudie opgemaakt (AMIS). Op heeft de Vlaamse Regering nopens AMIS beslist haar goedkeuring te geven aan : - het onderzoeksprogramma en de planning van dit onderzoek; - het ontwerp van overeenkomst Modellen ten behoeve van ecologische ontwikkeling van het Schelde-estuarium tussen de Vlaamse Regering en het Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek, Centrum voor Estuariene en Mariene Oecologie, m.b.t. de ontwikkeling van een ecosysteemmodel voor het Scheldeestuarium. De studie heeft betrekking op de resterende projecten van het Sigmaplan. De doelstellingen van het Sigmaplan en het vereiste waterkerende vermogen van de dijken worden niet in vraag gesteld. Aan de hand van een globale beoordeling zijn de resterende projecten opgedeeld in 3 groepen : GROEP 1 : De projecten waarvan geen relevante milieueffecten verwacht worden, of waarvan de milieueffecten afdoende gekend, zodat een ruime compensatie mogelijk is. Finalisatie t.b.v. het vergunningsdossier: milieueffectnota. GROEP 2 : De projecten met te verwachten aanzienlijke milieueffecten die kunnen gecompenseerd worden door uitvoeringsalternatieven. Finalisatie t.b.v. het vergunningsdossier : milieueffectrapport. GROEP 3 : De projecten met te verwachten aanzienlijke milieueffecten die kunnen gecompenseerd worden door locatie-alternatieven. Finalisatie t.b.v. het vergunningsdossier : milieu-effectrapport. D. DE MAATGEVENDE STORMVLOED EN DE EVOLUTIE VAN DE TIJWERKING - Als maatgevende stormvloed wordt in het Sigmaplan deze genomen die te Antwerpen een HW (+8,97) TAW zou geven. - Onderstaande tabel geeft de kans op Plaatselijk doorkruisen de rivieren laaggelegen onbewoonde gebieden. Door het bewust lager houden van de rivierdijken, kan via overloop een hoeveelheid water aan de stormtijgolf worden afgevoerd. Dit heeft een indeukend effect op de hoogte van de stormvloed, plaatselijk en verder opwaarts. Zo n gebied noemt men een gecontroleerd overstromingsgebied (GOG). Ter hoogte van overstromingsgebieden dienen volledig nieuwe schikkingen te worden uitgewerkt. Omheen het terrein wordt een ringdijk gebouwd. De dijk langsheen de waterweg wordt ingericht als overloopdijk, waartoe op kruin en taluds een bekleding wordt aangebracht om Overschrijdings- Overschrijdings- Stormvloedstand frequentie frequentie per in m + TAW te per jaar 00 jaar Antwerpen 1/ ,01 8,97 1/ ,04 8,60 1/ ,10 8,34 1/250 0,40 7,95 1/ ,70 1/25 4 7,32 1/ ,08 1/5 20 6,92 1/2 50 6, , ,40 3

4 voorkomen van een aantal stormtijen te Antwerpen. - De realiteitswaarde van de beschouwde stormvloedstanden wordt bevestigd door de waargenomen buitengewone stormvloeden sedert het begin van deze eeuw, en a fortiori door de waarnemingen sedert Datum Waterstand in TAW te Antwerpen ,07m ,07m ,22m ,00m ,77m ,03m ,10m ,31m ,24m ,07m ,13m ,20m ,02m ,52m ,25m ,14m ,39m ,53m ,05m ,35m ,09m ,04m ,06m - Tijwerking en stormvloeden zijn geen statische gegevens. Waterhoogten worden gegeven in meter ten opzichte van het vergelijkingsvlak van de tweede algemene waterpassing (=TAW) ( ). Het volgende overzicht geeft de gemiddelde waarden van hoogwater (GHW) en laagwater (LHW) te Antwerpen voor telkens een 10-jaarlijkse periode en wijst duidelijk op een evolutie van de tijwerking Periode G.H.W. G.L.W ,68 0, ,72 0, ,83 0, ,85 0, ,90 0, ,90 0, ,96 0, ,07 0, ,15 0, ,24 0,05 - Hieruit blijkt dat gedurende de voorbije eeuw de tij-amplitude met 0,80 m of 18% vergroot is en dat het gemiddelde hoogwater te Antwerpen 0,56 m hoger geworden is, terwijl het gemiddelde laagwater daalde met 0,24 m. - Eind vorige eeuw en in het begin van deze eeuw zijn er de verbeteringswerken voor de scheepvaart : tussen 1878 en 1904 werden in de Schelde een twintigtal rechttrekkingen uitgevoerd, wat de loop 15 km inkortte. In de eerste helft van deze eeuw zijn de talrijke inpolderingen oorzaak van een vermindering van het kombergend vermogen. De laatste decennia zijn het vooral de uitgebreide baggerwerken in de Westerschelde en de Beneden-Zeeschelde die de hydraulische weerstand tegen de binnendringende tijgolf doen afnemen. Tenslotte is er de stijging van de gemiddelde zeespiegel, die vooral naar de toekomst toe belangrijk zou kunnen worden. Sedert het begin der waarnemingen, laatst kwart 19e eeuw, worden, stijgingen waargenomen van 25 cm per eeuw te Vlissingen. E. EVOLUTIE Waakzaamheid blijft er echter geboden : 1. De tijwerking wordt nog altijd sterker. 2. De tijwerking zet zich makkelijker landinwaarts door. De correlatie Vlissingen- Antwerpen vertoont een stijgende opzet, wat wil zeggen dat met stormvloedhoogtes Vlissingen toenemende HWstanden overeenstemmen te Antwerpen. 3. Het aantal stormtijen (hoger dan +6,50 TAW) te Antwerpen is in de laatste decennia toegenomen : Periode Aantal De kans van optreden van stormvloeden is toegenomen. Berekend over de periode had de maatgevende stormvloed met (+8,97) TAW een kans van voorkomen 1 op jaar. In 1990 is die kans 1 op jaar geworden. De veiligheid geboden door het Sigmaplan zal bijgevolg bij voltooiïng kleiner zijn dan in 1977 werd vooropgesteld. 5. De kans op voorkomen van een stormvloed als in 1953 is anno 1990 zelfs 4,5 maal groter geworden. Bij herhaling van zo n stormvloed, wat een reële mogelijkheid is, waarbij dan alle water binnen de bedijkte beddingen zou blijven, zouden de rivieren boordevol lopen en waterstanden geven tot boven (+8,00) TAW. Dit is een gegeven dat tegelijk voldoening geeft, maar ons tevens tot de onthutsende vaststelling brengt dat het ganse bedijkingsprogramma zelf aanleiding geeft tot nog hogere waterstanden. 6. Het Nederlandse Deltaplan heeft ook zijn invloed op de Westerschelde Medio 1993 is een Nederlands onderzoek afgerond naar de actuele basispeilen in enkele belangrijke plaatsen geldend voor het jaar De basispeilen geven de stormvloedstanden weer die een overschrijdingsfrequentie hebben van eens per jaar. Basispeil 1985 Vlissingen 7,78 (TAW) (basispeil ,98 TAW) Basispeil 1985 Bath 9,01 (TAW) (basispeil ,93 TAW) Onderzoek werd ook verricht naar het effect van de sluiting van de Oosterscheldekering op de waterstanden: deze geeft een verhoging van met 2 cm te Vlissingen bij gewoon hoogwater en met 1 cm bij stormtij. 7. De verdere verdieping van de Westerschelde, aangevat in de zomer van 1997, zal nog een beperkte verhoging van de stormvloedhoogwaterstanden teweegbrengen. Bij de gewone tijwerking is een stijging te verwachten van het G.W.H. met 5 cm, en een daling van het G.L.W. met 10 cm. Actualiseringberekeningen na Na de stormvloed van werden op het mathematische model herberekeningen uitgevoerd, ten einde de efficiëntie van het Sigmaplan te beoordelen en de verdere afwerking te sturen. - Cijfermatig komen uit deze studie de volgende besluiten naar voor : a) Met inachtname van overal een waakhoogte van minimaal 0,50 m onder de vooropgezette dijkhoogten, kan na volledige realisatie van de dijkwerken, met werking van de reeds bestaande (12) overstromingsgebieden een stormvloed gekeerd worden met HW te Antwerpen (+7,35) TAW (in plaats van (+7,50) TAW gevonden in 1977). Op de Rupel (opwaarts Boom), in het Mechelse, en op de Zenne komen bij zo n stormvloed hoogwaterstanden voor van ca. (+7,50). b) Wordt daarenboven het overstromingsgebied Kruibeke-Bazel-Rupelmonde als operationeel ingerekend, dan kan een stormvloed gekeerd worden die te Antwerpen een hoogwaterpeil van (+8,13) TAW zou bereiken. Hierbij geeft dat overstromingsgebied te Antwerpen een reductie van 28 cm op de hoogwatergolf. Ook opwaarts van Antwerpen wordt alsdan een belangrijke daling van de hoogwaterstanden bekomen, o.a. een reductie van 0,50 m aan de Rupelmonding. Op de Rupel, in het Mechelse en op de Zenne doen zich echter opnieuw waterstanden van omstreeks (+7,50) TAW voor. 4

5 - Algemeen bewijst de studie dat de vooropgestelde systematische dijkverhoging, aangevuld met de inrichting van gecontroleerde overstromingsgebieden, bij inachtname van een waakhoogte van overal minstens 0,50 m, stormtijen toelaat met HW-Antwerpen tot (+8,13). Een vooropgezette beveiliging tegen een maatgevende stormvloed met frequentie 1/10.000, zijnde een hoogwater te Antwerpen op het peil TAW (+8,97), blijft de bouw vergen van een stormvloedkering te Oosterweel, of als alternatief een bijkomende dijkenverhoging gecombineerd met de aanleg van bijkomende gecontroleerde overstromingsgebieden - Bij de stormvloeden van 1990 tot 1995 worden vergelijkbare vaststellingen gedaan als bij die van In de periode wordt duidelijk een evolutie in de tijvoortplanting waargenomen. Bij springtijen en stormtijen ziet men de hoogste plaatsen van de meetkundige plaats der hoogwaterstanden op de Zeeschelde verschuiven vanuit het Antwerpse, over de Rupelmonding naar Temse en uiteindelijk naar Sint-Amands. Een analoge opwaartse verschuiving wordt waargenomen op de Rupel. Benaming Oppervl. Lengte (ha) overloopdijk (m) 1 Tielrodebroek ZS LO Tielrode 2. Grote Wal ZS LO Moerzeke 3. Uiterdijk ZS RO Vlassenbroek 4. Scheldebroek ZS LO Berlare 5. Paardeweide ZS LO Berlare 6. Bergenmeersen ZS.RO. Wichelen 7. Bovenzanden Rupel LO Heindonk 8. Polder Lier Beneden Nete RO Lier 9. Anderstadt I Beneden Nete LO Lier 10. Anderstadt II Beneden Nete LO Lier 11. Potpolder I Durme LO Waasmunster 12. Potpolder IV Durme LO Waasmunster Totale oppervlakte : 553 ha E. REALISATIE IN CIJFERS - Voor de realisatie van het Sigmaplan werd reeds ,70 miljoen fr. besteed. - Onderstaande tabel geeft een overzicht medio 1997 van de gerealiseerde waterkeringen uitgedrukt in lengte (km) Rivier Totale Uitgevoerd en Nog uit te lengte in uitvoering voeren (km) (km) (km) Zeeschelde 215,6 133,9 81,7 Durme 33,2 9,7 23,5 Rupel 24,- 20,3 3,75 Netes 157,2 133,- 24,2 Dijles 57,- 45,- 12,- Zenne 24,8 13,4 11,4 Totalen : km 511,8 355,3 156,5 % 100% 69,5% 30,5% - Een eerste groep overstromingsgebieden is operationeel : Op basis van de hierboven geciteerde gegevens mag besloten worden dat in ons laaggelegen gewest het gevaar van overstromingen en derhalve van omvangrijke schade en zelfs catastrofale toestanden een realiteit is, die latent aanwezig is. De stijging van de hoogwaterstanden, die ernstiger vormen aanneemt dan oorspronkelijk gedacht, inzonderheid bij stormtij, maakt van de behoefte aan daadwerkelijke bescherming tegen overstromingen nog meer dan voorheen een prioriteit in het beleid. Bijsturingen werd een eerste evaluatie van het Sigmaplan ondernomen voor wat het aspect waterbeheersing betreft. Er werd vastgesteld dat het vooropgezette plan verder onverkort is uit te voeren. - Tegelijk werd in de periode het plan op uitvoeringsniveau bijgestuurd uitgaande van de onderkenning van de milieuwaarden van de werkruimte : multidisciplinair werd de behoefte onderkend de verdere realisatie beter te toetsen aan een gewenst integraal waterbeheer. Bij de aanleg van nieuwe dijken zijn er verschillende manieren om de omvang van het intergetijdengebied te vergroten. En dit kan gaan van zeer beperkte tot zeer grote ingrepen. Een eerste principe dat werd geherdefinieerd, is dat dijkversterkingen zo veel mogelijk naar landwaarts dienen te gebeuren. De komberging van de rivier wordt zo minstens behouden. - Rekening houdend met de natuurwaarden werden ook aanpassingen doorgevoerd aan het typeprofiel van de dijken; o.a. door het aanbrengen van tussenbermen in het riviertalud om smalle schorzones te creëren : de milieuvriendelijke oevers, waardoor landschappelijk en naar fauna en flora toe betere resultaten verkregen worden. Daardoor worden ook aan de dynamische processen van schoropbouw en schorafbraak meer kansen geboden. Diverse experimenten werden reeds met succes uitgevoerd : schorreverdediging met vlechtwerk, biezenaanplant, enz. De experimenten hebben uitgewezen dat bij het gebruik van streekeigen planten, deze ook goed weerstaan aan de inwerking van het verontreinigd rivierwater. - Een tweede principe van ecologisch 5

6 verantwoorde ingrepen is het vergroten van het getijde-areaal. Een eerste onderdeel hierin is het meer landinwaarts aanleggen van de dijk of het ontpolderen. Een tweede onderdeel is de overweging om de huidige en toekomstige gecontroleerde overstromingsgebieden binnen het estuariene milieu meer in te schakelen. Hierbij zijn systemen denkbaar, die geheel of gedeeltelijk gestuurd worden door de getijde-werking. Er kan bv. geopteerd worden voor een gereduceerd getij (door middel van sluizensystemen in de overloopdijken) of voor een seizoenaal estuarien regime (winterse inundatie en zomerse afscherming). Bij beide systemen dient de waterstand echter beperkt te worden zodat het bevloeide gebied ook als gecontroleerd overstromingsgebied kan gebruikt worden bij extreme hoogwaterstanden. G. OMES (ONDERZOEK MILIEUEFFEC- TEN SIGMAPLAN) Om voornoemde bijsturingen wetenschappelijk te onderbouwen en daartoe de juiste beleidsbeslissingen te kunnen nemen, heeft de Vlaamse regering het onderzoeksproject onderzoek milieueffecten Sigmaplan, kortweg OMES, opgezet. Dit onderzoek omvat een uitgebreide multidisciplinaire studie van het estuariene milieu van het Scheldebekken. Deze studies worden uitgevoerd in samenwerking met de Vlaamse Universiteiten en met diverse wetenschappelijke instellingen. Het betreft meer bepaald : de Afdeling Maritieme Schelde van de Administratie Water-wegen en Zeewezen; de Afdeling Zeeschelde van de Administratie Waterwegen en Zee-wezen; het Instituut voor Natuurbehoud; de Katholieke Universiteit Leuven; het Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek; de Rijksuniversiteit van Gent; devlaamse Milieumaatschappij; de Vrije Universiteit Brussel; het Waterbouwkundig Laboratorium Borgerhout van de Administratie Waterwegen en Zeewezen. Er wordt vanuit gegaan dat deze studies binnen een tijdspanne van drie jaar afgerond kunnen worden. H. EVALUATIE EN BIJSTURING Medio 1997 werd opdracht gegeven een evaluatie te maken. Daarin zal, naast een stand van zaken, een berekening worden gemaakt omtrent het bereikbare veiligheidsniveau na voltooiïng van de dijkwerken en de aanleg van het overstromingsgebied Kruibeke-Bazel-Rupelmonde. Tegelijk zal onderzocht worden of de aanleg van bijkomende overstromingsebieden, eventueel gevolgd door bijkomende dijkverhogingen, het veiligheidsniveau op een duurzame manier kan verhogen tot de vooropgezette norm. Indien de berekeningen zulks met zekerheid bevestigen, zal een kosten-batenanalyse worden ondernomen waarin naast het aspect waterbeheersing de volledige impact op het milieu zal worden meegerekend. In boven-genoemde evaluatie wordt ook de initieel vooropgezette stormvloedkering betrokken, wat zal toelaten deze op budgettair vlak objectief af te wegen tegen alternatieve oplossingen. ir. P. KERSTENS b.b.i. Ingenieur - beleidsadviseur Ministerie Vlaamse Gemeenschap LIN - AWZ afdeling Zeeschelde Copernicuslaan 1, bus Antwerpen 6