D.D.Trans Residentie. Heyvaert

Transcriptie

1 D.D.Trans Residentie Heyvaert

2 Destelbergen Heyvaert Architettura povera Pas na zijn dood ontstond een grote interesse voor het extreem minimale werk van René Heyvaert ( ). De bekende Duitse tentoonstellingscurator Kasper König selecteerde Heyvaerts werk voor INITIATIEF 86, een evenement in de Gentse Sint-Pietersabdij ter promotie van de hedendaagse kunst in België. Voor velen was die keuze van König erg verrassend. In 1988 organiseerde Gent Architectuur als Buur, een grote manifestatie met bijhorende catalogus waarin voor de eerste maal een bouwwerk van Heyvaert werd opgenomen, de woning voor zijn broer in Destelbergen. Nadien, in 1990 en 1991, volgde twee artikels waarin het gebouwde oeuvre van Heyvaert werd belicht in Vlaanderen. Wat hij tijdens zijn verblijf in Amerika ontwierp werd pas opgenomen in de eerste monografie, verschenen in Het boeiende bij Heyvaert is dat hij via de architectuur uiteindelijk tot de plastische kunsten is gekomen. Hij kreeg zijn opleiding als architect van 1944 tot 1951 aan het Gentse Sint-Lucasinstituut. Hij vatte de studies aan op 15-jarige leeftijd, de zevenjarige opleiding begon na de lagere middelbare studies. Hij behaalde in 1951 zijn diploma, met onderscheiding, met een ontwerp voor een provinciaal museum aan het Gentse Zuidgebied. Een beperkt architectonisch oeuvre Heyvaert profileerde zich niet als zelfstandig architect met een eigen architectenbureau. Vanaf 1955/1956 werkte hij samen met architect Olivier Nowé ( ), een voormalig medestudent. Bij het begin van de jaren 1960 vervoegde zich nog een andere studiegenoot bij het bureau, namelijk architect André Platel ( ). Ongetwijfeld was Heyvaerts zwakke gezondheid medebepalend voor deze vorm van associatie. Waarschijnlijk begon de samenwerking tussen Heyvaert en Nowé in 1955, het jaar waarin het eerste ontwerp voor woning Heyvaert in Destelbergen op papier werd gezet. Nowé s eerste belangrijke realisatie was een flatgebouw aan de Prinses Clementinalaan in Gent waarvan zijn vader Henri Nowé de opdrachtgever was. De eerste bouwaanvraag dateert uit 1955 en is alleen door Nowé ondertekend. Ook op de gewijzigde plannen komt de naam Heyvaert niet voor. In dit kleine flatgebouw introduceerde Nowé een duplextype, waarbij wonen en slapen over twee verdiepingen verdeeld zijn. De belangrijkste realisaties van Heyvaert en Nowé bevinden zich in Mariakerke. De familie Vanderstegen verkavelde halfweg de jaren vijftig een groot terrein rondom de huidige Kleine Rijakkerstraat. De kopers van de percelen moesten zich wenden tot Nowé, die met Vanderstegen verwant was, en Heyvaert. De opzet van de architecten was het creëren van een modelvillawijk waar de perceelbegrenzing visueel zo minimaal mogelijk werd gehouden. In 1959 bouwde Nowé er zijn eigen woning; in opdracht van Jeanne Vanderstegen werden in hetzelfde jaar drie identieke woningen gebouwd op basis van een vierkantig grondplan. Het zijn interessante realisaties met uiterst eenvoudige planconcepten en een minimaal materiaalgebruik. Woning Gilbert Heyvaert in Destelbergen In 1956 kreeg Réne Heyvaert van zijn broer de opdracht een woning te ontwerpen op een terrein aan de Goudmijnstraat (nu gedeelte van de Hellegatstraat) in de gemeente Destelbergen. Het eerste ontwerp dateert van december Belangrijk om te vermelden is dat op de tekeningen van zowel de eerste als de tweede bouwaanvraag het stempel van het bureau Heyvaert/Nowé is aangebracht, maar dat de plannen enkel zijn ondertekend door Heyvaert. Hieruit mogen wij afleiden, evenwel niet met honderd percent zekerheid, dat het een ontwerp is van Heyvaert en niet van Nowé. De opdracht was niet zo eenvoudig: een zo groot mogelijke woning ontwerpen voor een kinderrijk gezin en dit met een minimaal budget. Een zo goedkoop mogelijke woning in de Goudmijnstraat!

3 Het eerste ontwerp is een langwerpig volume van 14 m bij 6,7 m, dat twee duidelijk geprononceerde delen omvat die op een heldere wijze de opdeling van het interieur visualiseren. Het planconcept werd besproken in het artikel verschenen in Door het woonniveau 85 cm boven het maaiveld te brengen combineerde Heyvaert twee erg bepalende factoren van de site. In de eerste plaats was er een beter uitzicht vanuit het interieur op de nabijgelegen dijken van de Schelde. Tevens bood deze oplossing een bescherming van de woning bij eventuele kleine overstromingen in dit toch erg waterrijke gebied aan de stroom. Het verhogen van de woning ter wille van bovenvermelde factoren bleef bepalend in het tweede ontwerp. Om de kostprijs nog meer te drukken werd besloten om het ontwerp te herwerken zodat de bouwheer de woning integraal zelf kon optrekken. Het tweede ontwerp dateert van eind 1957; in april 1958 kreeg de opdrachtgever zijn tweede bouwvergunning. Ten opzichte van het eerste ontwerp waren er wijzigingen aangebracht zowel inzake materiaalkeuze als wat betreft het architectonische concept. Om de globale kostprijs te verminderen elimineerde Heyvaert alle delen waarvoor men een beroep moest doen op een aannemer van ruwbouwwerken. In plaats van de gevels op te trekken in rode scheldesteen koos hij voor de wanden op de begane grond voor Ytong, grote bouwblokken die gemakkelijk zelf te plaatsen zijn. De belangrijkste wijziging is de optie om het geheel van de bovenbouw een houten skelet te geven; bijgevolg is het ontwerp uitgetekend met een modulatie van 1,225 m met telkens een verbindingszone van 7 cm. In de zone van 7 cm zijn vierkantige metalen kolommen voorzien; een oplossing die echter bij de uitvoering achterwege werd gelaten en vervangen door een volledig houten structuur. Foto s van de bouwfase geven een goed beeld van de eenvoudige opbouw van het houten skelet. De geprefabriceerde wanden zijn uit houtvezelplaten samengesteld. Ook in het dakgebinte werden houtvezelplaten gebruikt. De woning werd tijdens de zomer van 1958 door de opdrachtgever gebouwd met de hulp van een groep studenten. Volgens de plannen van de bouwaanvraag bestonden de buitenwanden op de eerste verdieping uit dubbele beglazing en uit geprofileerd thermoplastiek. In de bouwfase werd de gevelbezetting in kunststof vervangen door golfplaten in asbestcement. De belangrijkste wijziging in het concept was het verplaatsen van het woonniveau naar de eerste verdieping. Volgens de opdrachtgever gebeurde dit om een nog beter uitzicht op de Schelde te hebben. Met een glaswand van 10,40 m lengte wordt het Scheldelandschap een integraal en permanent element in het interieur. Tijdens de bouw werden nog andere wijzigingen ten opzichte van de plannen aangebracht. De trap naar de eerste verdieping verdween uit het interieur en werd een vrijstaand volume aan de westgevel van.de woning. Er is ook een groot verschil qua planconcept tussen het eerste ontwerp en het gerealiseerde. De eerste versie bezit een uitgesproken slaap- en woonzone. In het uitgevoerde ontwerp is deze opdeling niet aanwezig, de slaapkamers bevinden zich op de drie hoeken en vormen een grotere eenheid met de woonkamer. In het tweede ontwerp (tekening bouwaanvraag) zijn de keuken en de badkamer niet met elkaar verbonden, maar tijdens de realisatie werden keuken, wc en douche samengebracht in een natte centrale kern in de woning. Ook de verwarmingswijze werd aangepast. De elektrische accumulatoren werden vervangen door een uiterst eenvoudig geconcipieerd systeem van warmeluchtverwarming. Dit gebouw is een van de interessantste woningen in België uit de jaren De constructiewijze, het extreem minimale materiaalgebruik en de vanzelfsprekendheid van de vormgeving verlenen deze woning haar grote intrinsieke kracht. Deze realisatie ligt in de lijn van Heyvaerts plastische werk dat Jan Braet omschreef met de drie begrippen armoede, toeval en vergankelijkheid. Het begrip vergankelijkheid van de architectuur had voor Heyvaert een concrete dimensie en was niet enkel gekoppeld aan de reële beperkingen van de middelen van zijn opdrachtgevers. Hij vertaalde ook een tijdsgeest binnen het architectonische denken omstreeks Meer en meer pleitte men ervoor om architectuur te zien als het formuleren van oplossingen waarbij men gebruik moest maken van nieuwe materialen en prefabricatie om eenvoudige woningen te bouwen tegen een zo laag mogelijke kostprijs per vierkante meter. De dimensie levensduur van een woning werd als bijkomstig beschouwd; het gerealiseerde moest in feite maar één generatie meegaan en bijgevolg ook gemakkelijk gesloopt kunnen worden. Volgens de opdrachtgever beschouwde René Heyvaert dit huis als een tijdelijk onderdak, gemakkelijk afbreekbaar door de volgende generatie. Nationale & internationale context Qua vormgeving heeft de woning Heyvaert haar wortels in de moderne architectuur. Eerst en vooral was er de grote fascinatie van de jonge generatie van de jaren 1950 voor de revolutionaire ontwikkelingen op het gebied van de glastoepassing. De introductie van de isolerende dubbele beglazing op het einde van de jaren 40 mag men beschouwen als een ware revolutie. De Belgische firma Glaverbel bracht ze onder de merknaam Thermopane op de markt. Door de dubbele beglazing werd eindelijk realiseerbaar waar vorige generaties enkel konden van dromen: een volledige visuele openheid tussen interieur en omgeving. De transparantie van de woning werd mogelijk; de mens kon het landschap deel laten worden van zijn beschutte ruimte. Welk Belgisch of internationaal voorbeeld de grootste invloed heeft gehad op Heyvaerts architectuur is moeilijk te achterhalen. Er is zeker een algemene invloed van toenmalige recente ontwikkelingen geweest, via architectuurtijdschriften. In diverse architectuurpublicaties komt duidelijk een interesse tot uiting vanuit Europa voor Amerika na Via de tijdschriften Domus, L Architecture d aujourd hui, Architectural Review en Bauen und Wohnen kwam de Belgische jonge generatie onder andere in contact met de boeiende experimenten van het Amerikaanse Case Study Program in de jaren In juli 1950 verscheen nr.30 van L Architecture d aujourd hui met een overzicht van woningen in Amerika en Europa, een publicatie die Heyvaert zeker in Sint Lucas kon consulteren aangezien hij in 1951 afstudeerde. In AA stond het Glass House (1949) van architect Philip Johnson in New Canaan. Ook woningen van Neutra, Breuer, Niemeyer en Jean Prouvé fungeren in dit boeiend themanummer. Een bijzonder project is ongetwijfeld de woning met atelier voor de schilder Robert Motherwell in East Hampton, ontworpen door de uitgeweken Franse architect Pierre Chareau in Geen plat of schuin dak, het volume is een halve cilindervorm met gebogen golfplaten. Deze sheltervorm, die men ook bij ons kan aantreffen in agrarische zones, bezit een volledig open plan. Niet de vorm van de woning is hier belangrijk, wel de keuze die Chareau maakte om zo goedkoop mogelijk te bouwen. Ook voor Heyvaert was de uitdaging zo goedkoop mogelijk een gebouw op te trekken. Dat de jonge generatie in België zich laafde aan de internationale stromingen ligt voor de hand. Naast de grote interesse voor de Scandinavische architectuur, in het bijzonder het werk van Aalto en Asplund, zal het werk van de meestal uitgeweken Europeanen in Amerika na 1945 een grote impact hebben. Ook in de eerste projecten van Jean Van den Bogaerde en Willy Valcke zijn deze twee invloedsferen duidelijk aanwijsbaar. De drang naar een verfrissende moderniteit was bij de jonge generatie te begrijpen. Wanneer men de Belgische tijdschriften zoals La Maison doorneemt tussen 1945 en 1955 moet men vaststellen dat de productie in eigen land zeer traditioneel was geworden. Een project dat enige verwantschap heeft met Heyvaerts werk is een kleine bungalow die architect Jacques Goossens-Bara ( 1928) ontwierp in 1954 en die een vermelding kreeg in de toen belangrijkste architectuurprijs Van de Ven Marc Dubois Mei 2015

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17