Kwaliteitsaspecten nazorg bodemsanering Basisrapportage

Transcriptie

1 Kwaliteitsaspecten nazorg bodemsanering Basisrapportage SIKB-project PRJ-67 Definitief SIKB Postbus AK GOUDA Grontmij Nederland bv Houten, 12 mei 2006

2 Verantwoording Titel : Kwaliteitsaspecten nazorg bodemsanering Projectnummer : Document : PRJ-67 Basisrapportage Def Revisie : Definitief Datum : 12 mei 2006 Auteur(s) : drs. R.P. Heijer - Grontmij drs J.P. de Poorter MPM - MMG Advies bv adres : rob.heijer@grontmij.nl Ing. G. Th. Lutterman - INTRON Certificatie bv poorter@mmgadvies.nl jlu@intron.nl Gecontroleerd : ir. P.B.J.M. Oude Boerrigter Goedgekeurd : drs. J.P.J.J. Theeuwen Contact : Grontmij, Afdeling Bodem De Molen DB Houten Postbus DC Houten T F E midwest@grontmij.nl blad 2 van 61

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding SIKB-project PRJ Doelstelling rapportage Afbakening Doelgroepen Opbouw rapportage Wat is nazorg bodemsanering? Definitie nazorg bij bodemsanering Typen bodemsanering en typen nazorg Multifunctioneel saneren IBC saneren Functiegericht en kosteneffectief saneren - immobiele verontreinigingen Functiegericht en kosteneffectief saneren - mobiele verontreinigingen Samenvatting sanerings- en nazorgtypen en te treffen maatregelen Het sanerings- en nazorgproces en de betrokken actoren Het sanerings- en nazorgproces De betrokken actoren en hun rollen Nazorgontwikkelingen Samenvatting Wat is nazorg met kwaliteit? Definitie kwaliteit (voldoen aan de geëxpliciteerde verwachtingen) Wat wordt verwacht van geadresseerde nazorgbeschikking? Hoe zorgen zij daarvoor? I. Voldoen aan de eisen aan het saneringsproces t/m het bereiken van de saneringsdoelstelling II. Primair nazorgproces ingericht conform de kwaliteitscirkel van Deming III. De juiste faciliterende activiteiten (secundaire processen) IV. De juiste organisatie Wat wordt verwacht van uitvoerders van nazorgwerkzaamheden? Wat moeten zij regelen? Hoe zorgen zij daarvoor? Wat wordt verwacht van bevoegde overheden voor nazorg? Wat moeten zij regelen? Hoe zorgen zij daarvoor? Samenvatting blad 3 van 61

4 Inhoud (vervolg) 4 Kwaliteitsrisico s huidige uitvoeringspraktijk Inleiding Kwaliteitsrisico s (geadresseerde beschikking) initiatiefnemers Kwaliteitsrisico s uitvoerders Kwaliteitsrisico s bevoegde overheden De overheid in een toetsende functie De overheid in een dwingende functie Bestaande wet- en regelgeving en kwaliteitsdocumenten Overzicht bestaande wet- en regelgeving Kwaliteit Wat is daarin reeds geregeld t.a.v. kwaliteitsrisico s bij initiatiefnemers (geadresseerde beschikking)? Wat is daarin reeds geregeld t.a.v. kwaliteitsrisico s bij uitvoerders? Wat is daarin reeds geregeld t.a.v. kwaliteitsrisico s bij bevoegde overheden? De overheid in een toetsende functie De overheid in een dwingende functie Analyse wenselijke c.q. noodzakelijke kwaliteitsregeling Inleiding Bureaustudie Brede werksessie Analyse en conclusie Nazorg met kwaliteit en kwaliteitsrisico s: beeld van verwachtingen en risico s is compleet Verschillende visies op de mate waarin de verwachtingen in een kwaliteitsregeling thuishoren Bestaande kwaliteitsregels en -documenten: bruikbaar, maar in de regel onvoldoende toegespitst op nazorg Aanbevelingen Provincies en gemeenten Bedrijven en gespecialiseerde nazorgorganisaties die verantwoordelijk zijn voor meer locaties Initiatiefnemers verantwoordelijk voor één of enkele locaties Advies- en ingenieursbureaus, gespecialiseerde nazorgorganisaties en/of aannemers die in opdracht werken Beslispunten begeleidingscommissie Bijlagen 1 Samenstelling Begeleidingscommissie 2 Verslag discussiebijeenkomst d.d. 17 november 2005 blad 4 van 68

5 1 Inleiding 1.1 SIKB-project PRJ-67 Voorliggend rapport betreft de Basisrapportage kwaliteitsaspecten nazorg bodemsanering. Deze rapportage is een onderdeel van de eerste stap van het SIKB-project PRJ-67, Kwaliteitsaspecten nazorg bodemsaneringen. In de onderstaande tabel wordt de positie van deze stap in het project PRJ-67 aangegeven. samen met de doelstellingen, producten, afstemmingsaspecten met PRJ-75 en besluitvorming. Tabel 1.1 Fasering PRJ-67 Stap Doel Product Besluitvorming 1 Inventarisatie en evaluatie huidige nazorgpraktijk, beleid en kwaliteitsdocumenten 2 Het opstellen van een kwaliteitsregeling voor de nazorg van bodemsaneringen op basis van de rapportage van fase 1 3 Het met de in fase 2 opgestelde kwaliteitsregeling doorlopen van een geconditioneerd besluitvormingsproces. 1. Basisrapportage kwaliteitsaspecten nazorg bodemsanering 2. Resultaat doelgroeptoetsing basisrapportage 3. Eindrapportage kwaliteitsaspecten nazorg bodemsanering met verslag van terugkoppeling met de begeleidingscommissie Concept BRL met checklisten getoetst middels een pre-toest (NB pre-toetst is als stelpost opgenomen in kostenbegroting) BRL met checklist 1. Keuze voor type kwaliteitsregeling (nieuwe BRL of aanvulling bestaande BRL s) 2. Keuze voor opstellen checklisten of protocollen Vrijgeven BRL met checklisten voor openbare kritiek Vaststelling BRL met checklist 1.2 Doelstelling rapportage Op basis van deze rapportage wordt een doelgroeptoetsing uitgevoerd. De achtergrond hiervan is als volgt. De rapportage betreft een bureaustudie naar de actuele situatie van nazorg bodemsanering. Tevens geeft het rapport een analyse van de wenselijkheid danwel noodzaak van een kwaliteitsregeling in het werkveld nazorg bodemsanering. blad 5 van 68

6 Inleiding De rapportage is opgesteld door het uitvoerend consortium. Door deze rapportage voor te leggen aan voor de SIKB relevante doelgroepen (pro vincies, gemeenten, aannemers, adviesbureaus, nazorgorganisaties), kan hiermee de nodige input vanuit de doelgroepen zelf worden gegeven. De doelgroeptoetsing heeft plaatsgevonden in een discussiebijeenkomst (zie bijlage 2 voor een verslag). De resultaten van de discussiebijeenkomst zijn in deze rapportage inhoudelijk verwerkt en gerapporteerd als eindrapportage van de eerste fase van het PRJ-67. Mede op basis van de resultaten van de doelgroeptoetsing is een aanbeveling gedaan voor de wenselijkheid danwel noodzaak van een kwaliteitsregeling in het werkveld nazorg bodemsanering en de wijze waarop deze zou moeten worden ingevuld. 1.3 Afbakening De primaire focus betreft situaties waarin het saneringsdoel is bereikt en waar sprake is van actieve IBC-maatregelen. Het gaat dus om zorg na saneren. Zorg tijdens saneren, waarbij er gedurende vele jaren met nazorgwerkzaamheden te vergelijken activiteiten worden uitgevoerd om het saneringsdoel (een stabiele eindsituatie) te bereiken, valt buiten de scope van de opdracht. Voor deze laatste is al immers VKB Protocol 6002 opgesteld. Deze studie richt zich secondair op tijdelijke beveiligingsmaatregelen, registratie en monitoring (bijvoorbeeld om een stabiele eindsituatie aan te tonen). Nazorg van WM-stortplaatsen behoort niet tot de scope van deze studie aangezien hiervoor een ander wettelijk kader geldt waarin de nazorg is geborgd. Wel is in deze studie geput uit ervaring van dit werkveld. 1.4 Doelgroepen De doelgroepen van deze studie zijn (en ook van de uiteindelijke regeling): 1. Bevoegde overheid Wbb a) bevoegde overheid als toetser van plannen en beschikking verlener van saneringsplannen, nazorgplannen en dergelijke); b) bevoegde overheid als handhaver. 2. Uitvoerders van nazorgactiviteiten/nazorgwerkzaamheden c) ingenieursbureaus; d) nazorgorganisaties (indien deze fungeren als opdrachtnemer van geadresseerde beschikking voor het vervullen van bepaalde taken en niet de verantwoordelijkheid voor een locatie hebben overgenomen). 3. Geadresseerde van de beschikking Wbb (initiatiefnemers van nazorg / probleemhebbers/verantwoordelijken voor nakomen nazorgverplichtingen die voor een locatie gelden): e) overheden (provincies, gemeenten, waterschappen); f) bedrijven (waaronder tevens begrepen PPS-verbanden, projectontwikkelaars, en dergelijke); blad 6 van 68

7 Inleiding g) nazorgorganisaties (indien deze verantwoordelijkheden hebben overgenomen). 1.5 Opbouw rapportage De rapportage is als volgt opgebouwd: hoofdstuk 2: Wat is nazorg bij bodemsanering hoofdstuk 3: Wat is nazorg met kwaliteit hoofdstuk 4: Kwaliteitsrisico s in de huidige uitvoeringspraktijk hoofdstuk 5: Bestaande wet- en regelgeving en kwaliteitsdocumenten hoofdstuk 6: Analyse wenselijke c.q. noodzakelijke kwaliteitsregeling blad 7 van 68

8 Wat is nazorg bodemsanering? 2 Wat is nazorg bodemsanering? 2.1 Definitie nazorg bij bodemsanering Nazorg bij bodemsanering kan kort worden gedefinieerd als Het geheel aan technische, juridische, organisatorische en financiële maatregelen om het saneringsdoel in stand te houden nadat dit is bereikt. Om welke maatregelen het gaat is afhankelijk van het type bodemsanering dat is uitgevoerd. Hierover gaat paragraaf Typen bodemsanering en typen nazorg Multifunctioneel saneren Vóór de beleidsvernieuwing bodemsanering (BEVER) moest een verontreinigde bodem zodanig worden gesaneerd, dat die daarna in beginsel weer voor alle functies bruikbaar was: multifunctioneel saneren. In de praktijk kwam dat neer op het verwijderen van alle aanwezige verontreiniging door verontreinigde grond weg te graven en (al dan niet voor reiniging) af te voeren en verontreinigd grondwater op te pompen en te zuiveren. Nazorg was overbodig IBC saneren Vóór BEVER was het in bepaalde gevallen toegestaan, afhankelijk van locatiespecifieke omstandigheden, om de bodemverontreiniging te isoleren met behulp van fysieke (damwanden, schermen, bovenafdichtingen) en/of geohydrologische voorzieningen en de situatie vervolgens te beheersen en te controleren. Dit betreft de zogeheten IBC-saneringen. Bij IBCsaneringen is er sprake van nazorg in een zich steeds herhalend proces van beheers- en controlemaatregelen: door het uitvoeren van beheersmaatregelen wordt ervoor gezorgd dat de getroffen isolerende voorzieningen in stand blijven, via periodieke controles wordt nagegaan of de isolerende voorzieningen nog adequaat zijn en functioneren en naar aanleiding van de controles worden beheersmaatregelen zonodig bijgesteld en/of nieuwe beheersmaatregelen getroffen Functiegericht en kosteneffectief saneren - immobiele verontreinigingen Als gevolg van BEVER is er een nieuwe categorie van saneringen ontstaan naast de multifunctionele en IBC-saneringen, te weten de functiegerichte en kosteneffectieve saneringen. De aanpak van de immobiele verontreinigingen (bovengrond) verschilt van die van de mobiele verontreinigingen (ondergrond). Deze paragraaf gaat over de immobiele verontreinigingen, terwijl paragraaf gaat over de mobiele verontreinigingen. De standaardaanpak voor immobiele verontreinigingen in de bovengrond bestaat uit het tot stand brengen van een leeflaag. Deze laag voorkomt bij normaal bodemgebruik contact met de verontreiniging. De dikte en de blad 8 van 68

9 Wat is nazorg bodemsanering? milieuhygiënische kwaliteit van de leeflaag wordt afgestemd op het gebruik van de bodem. Voor de dikte van de leeflaag zijn er richtwaarden, variërend van één meter voor bijvoorbeeld wonen met tuin tot nul meter voor bebouwing en verharding die als vanzelf contactmogelijkheden met de onderliggende verontreiniging voorkomt. Voor de milieuhygiënische kwaliteit van de leeflaag zijn er zogenoemde bodemgebruikswaarden waaraan dient te worden voldaan. Bij leeflaagsaneringen conform de standaardaanpak is er sprake van nazorg in de vorm van registratie. De onder de leeflaag aanwezige verontreiniging en de eventuele beperkingen daarvan voor het gebruik van de locatie (bijvoorbeeld het niet graven van vijvers of het niet planten van diepwortelende bomen) worden geregistreerd (kadaster, bodeminformatiesysteem) Functiegericht en kosteneffectief saneren - mobiele verontreinigingen Om mobiele verontreinigingen functiegericht en kosteneffectief te saneren wordt gebruikt gemaakt van de in het BEVER-project Doorstart A-5 ontwikkelde afwegingssystematiek voor het bepalen van de saneringsdoelstelling. Kern van de systematiek is dat er in het concrete geval een integrale afweging wordt gemaakt. Het maken van die afweging is aan diverse randvoorwaarden gebonden. Een belangrijke eis is dat de initiatiefnemer in overleg met het bevoegd gezag Wbb verschillende saneringsvarianten beschrijft aan de hand van dezelfde aspecten - waaronder in ieder geval de referentievariant multifunctioneel saneren - waarna de in het concrete geval meest geschikte saneringsvariant wordt gekozen via een gestructureerde vergelijking van de varianten (multi-criteria analyse). De resultante van het afwegingsproces - in casu de uit te voeren saneringsvariant - is één van de treden van de in het project A-5 ontwikkelde saneringsladder, waarop tevens per trede is aangegeven wat de bijbehorende nazorg inhoudt. De saneringsladder is afgebeeld in figuur 2.1. Figuur 2.1: de saneringsladder blad 9 van 68

10 Wat is nazorg bodemsanering? Samenvatting sanerings- en nazorgtypen en te treffen maatregelen Multifunctionele saneringen en nazorg Fase Activiteit (wat) Maatregelen (hoe) - Sanering Bodemverontreiniging integraal verwijderen - Verontreinigde grond afgraven - Verontreinigd grondwater oppompen en zuiveren Nazorg - - IBC-saneringen en nazorg Fase Activiteit (wat) Maatregelen (hoe) - Sanering Bodemverontreiniging isoleren - Aanbrengen fysieke en/of geohydrologische voorzieningen - Nazorg Isolerende voorzieningen / situatie beheersen - Grondwaterstand op peil houden - Grondwater onttrekken en zuiveren - Onderhoud uitvoeren - Voorzieningen herstellen/vervangen - Isolerende voorzieningen / situatie controleren - Bodemkwaliteitsmetingen verrichten - Grondwaterkwantiteitsmetingen doen - Grondwaterkwaliteitsmetingen doen - Intactheid voorzieningen nagaan Functiegerichte en kosteneffectieve saneringen en nazorg - immobiele verontreinigingen Fase Activiteit (wat) Maatregelen (hoe) - Sanering Immobiele bodemverontreiniging afdekken - Aanbrengen leeflaag om contactmogelijkheden met de verontreiniging te voorkomen - Evt. gebruiksbeperkingen op de locatie - Nazorg Kenbaarheid immobiele bodemverontreiniging, leeflaag en evt. gebruiksbeperkingen waarborgen - Registratie van immobiele verontreiniging, leeflaag en evt. gebruiksbeperkingen in bodeminformatiesysteem / kadaster blad 10 van 68

11 Wat is nazorg bodemsanering? Functiegerichte en k.e. saneringen en nazorg - mobiele verontreinigingen, trede 1, 2 en 3 saneringsladder Fase Activiteit (wat) Maatregelen (hoe) - Sanering Mobiele verontreiniging stabiliseren / stabiele - Divers eindsituatie bewerkstelligen - Nazorg Kenbaarheid evt. restverontreiniging en evt. gebruiksbeperkingen waarborgen - Registratie van stationaire restverontreiniging en evt. gebruiksbeperkingen in bodeminformatiesysteem / kadaster Functiegerichte en k.e. saneringen en nazorg - mobiele verontreinigingen, trede 4 saneringsladder Fase Activiteit (wat) Maatregelen (hoe) - Sanering Zoveel mogelijk vrachtverwijdering totdat dit - Divers aangetoond niet langer kosteneffectief is - Nazorg Restverontreiniging controleren (monitoren) - Bodemkwaliteitsmetingen verrichten op verspreiding en de daartoe getroffen systemen onderhouden en zonodig bijregelen - Grondwaterkwantiteitsmetingen doen - Grondwaterkwaliteitsmetingen doen - Onderhoud en bijregeling systemen Functiegerichte en k.e. saneringen en nazorg - mobiele verontreinigingen, trede 5 saneringsladder Zie IBC-saneringen en nazorg Focussend op en vertrekkend vanuit de nazorg, kan op basis van het voorgaande tot slot de volgende vereenvoudigde indeling worden gemaakt: Passieve nazorg registratie leeflaagsaneringen immobiel & stabiele eindsituaties met restverontreiniging; Actieve nazorg controle/monitoring trede 4 saneringsladder; beheersen en controleren trede 5 saneringsladder. NB Passieve nazorg is echter niet altijd zo passief als wordt verondersteld. Ook bij leeflagen kunnen bijvoorbeeld handhavende acties nodig zijn. 2.3 Het sanerings- en nazorgproces en de betrokken actoren Het sanerings- en nazorgproces Nazorg is de laatste schakel van de saneringsketen. Ook voor de saneringsketen geldt dat deze zo sterk is als de zwakste schakel. Het is belangrijk om dit goed voor ogen te houden, want het leidt ertoe dat de kwaliteit van de nazorg (mede) afhankelijk is van de kwaliteit van de eerdere scha- blad 11 van 68

12 Wat is nazorg bodemsanering? kels in de saneringsketen. Kwalitatief goede nazorg kan voorts kwaliteitsgebreken in eerdere schakels niet (volledig) compenseren of enkel met een onnodig grote inspanning. In SIKB-verband is het project Analyse van kritische functies en processen in het bodembeheer uitgevoerd. In het kader van dit project zijn door de SIKB voor de verschillende processen op bodemgebied gedetailleerde ketenbeschrijvingen opgesteld. Figuur 2.2 bevat een aan het genoemde SIKB-project ontleende gedetailleerde weergave van de saneringsketen met nazorg als laatste schakel. Ter toelichting van deze figuur het volgende. Na de (afgedwongen) keuze van een initiatiefnemer voor het aanpakken van bodemverontreiniging volgt de onderzoeksfase. Op basis van het nader onderzoek bepaalt het bevoegd gezag Wbb of er sprake is van een ernstig en spoedeisend geval van bodemverontreiniging. Is dit het geval, dan volgt direct de voorbereidingsfase. Is dit niet het geval dan kan met de voorbereidingsfase worden gewacht tot een opportuun moment (zoals een verbouwing) In de voorbereidingsfase wordt eerst het saneringsonderzoek uitgevoerd, waarbij mogelijke saneringsvarianten worden verkend en beoordeeld, uitmondend in een keuze voor één van deze varianten. De gekozen saneringsvariant wordt in een saneringsplan uitgewerkt. Als voor een saneringsvariant is gekozen met nazorg, bevat het saneringsplan een (basis) nazorgplan. Het saneringsplan dient de initiatiefnemer ter beoordeling in bij het bevoegd gezag Wbb. Indien het bevoegd gezag akkoord gaat geeft het bevoegd gezag een beschikking af op het saneringsplan. Ter afsluiting van de voorbereidingsfase zet de geadresseerde van de beschikking het saneringsplan om in een detailontwerp c.q. bestek. Op basis van het bestek start de uitvoeringsfase gericht op het realiseren van de in het saneringsplan opgenomen saneringsdoelstelling. Voor het bereiken van een stabiele eindsituatie (mobiele verontreinigingen) mag een periode van 30 jaar worden benut. Of het saneringsdoel op een gegeven moment is gerealiseerd wordt duidelijk bij de evaluatie van de sanering. Het bevoegd gezag moet met het evaluatierapport akkoord gaan door middel van een beschikking. Indien uit de evaluatie blijkt dat er nazorg nodig is, stelt de geadresseerde van de beschikking tevens een door het bevoegd gezag Wbb te beschikken (definitief) nazorgplan op. De nazorg wordt vervolgens uitgevoerd conform het goedgekeurde nazorgplan. blad 12 van 68

13 Wat is nazorg bodemsanering? INITIATIEFFASE Aanpakken verontreiniging Uitvoeren bodemonderzoek (OO, NO) ONDERZOEKSFASE Beschikking ernst en spoed Uitvoeren saneringsonderzoek (saneringsvarianten) VOORBEREIDINGSFASE Uitwerken saneringsplan (zonodig incl. basis nazorgplan) Beschikking SP Uitvoeren sanering conform saneringsplan / realiseren voorgenomen saneringsresultaat UITVOERINGSFASE Evalueren bereikt saneringsresultaat / zonodig opstellen definitief nazorgplan Beschikking eval. en nazorgplan Passieve nazorg nodig NAZORGFASE Actieve nazorg nodig Uitvoeren passieve nazorg / Registreren achtergebleven bodemverontreiniging en evt. gebruiksbeperkingen Uitvoeren actieve nazorg / Controle / monitoring Uitvoeren actieve nazorg / Beheersen en controleren (IBC) Figuur 2.2: de saneringsketen met nazorg als laatste schakel (vereenvoudigde weergave) blad 13 van 68

14 Wat is nazorg bodemsanering? In figuur 2.3 en figuur 2.4 is schematisch verder ingezoomd op de nazorgfase voor wat betreft actieve nazorg. Beide actieve nazorgvormen zijn procesmatig verder ontleed dan in figuur 2.2. Beschikking eval. en nazorgplan Controleren (monitoren) m.b.v. in de saneringsfase aangebrachte systemen / onderhouden & bijregelen Toetsen en evalueren meetresultaten / opstellen periodiek evaluatierapport Beschikking einde nazorg Wijziging registratie Figuur 2.3: actieve nazorg - controle/monitoring (trede 4 saneringsladder) Beschikking eval. en nazorgplan Voorzieningen / situatie beheersen (incl. onderhoud, herstel en vervanging) en controleren Controleresultaten toetsen en evalueren / opstellen periodiek evaluatierapport Figuur 2.4: actieve nazorg - beheersen en controleren (trede 5 saneringsladder) blad 14 van 68

15 Wat is nazorg bodemsanering? Ter toelichting op figuur 2.3 en 2.4 het volgende. In de kern zijn beide nazorgprocessen vergelijkbaar: de in het goedgekeurde nazorgplan 1 opgenomen maatregelen worden uitgevoerd en periodiek worden de uitvoeringsresultaten getoetst en geëvalueerd, wat kan leiden tot bijstelling en/of uitbreiding van de uitvoering (onderhoud plegen, meetsystemen bijregelen, voorzieningen herstellen/vervangen). Groot verschil tussen beide nazorgprocessen is dat de nazorg bij uitgevoerde IBC-saneringen (trede 5 saneringsladder) in principe eeuwigdurend is, terwijl er bij niet stabiele situaties waar geen isolerende voorzieningen zijn getroffen (trede 4 saneringsladder) een moment kan komen dat alle partijen vinden dat de actieve nazorg kan worden beëindigd. De stabiele eindsituatie - trede 3 of 2 van de saneringsladder - is bijvoorbeeld alsnog bereikt De betrokken actoren en hun rollen Bij de processen van paragraaf zijn drie verschillende groepen van actoren betrokken. Ten eerste is er de groep van initiatiefnemers van nazorg (geadresseerde beschikking), ook wel aangeduid als probleemhebbers. Zij zijn verantwoordelijk voor het nakomen van de nazorgverplichtingen die voor een locatie gelden, en daarmee voor de processtappen in figuur 2.2, 2.3 en 2.4. Het kan gaan om: overheden (provincies en gemeenten die de nazorg in de lijn hebben georganiseerd dan wel door middel van een binnen de organisatie ingesteld nazorgbureau). bedrijven (waaronder tevens begrepen PPS-verbanden, projectontwikkelaars, en dergelijke). Een nieuwe categorie van initiatiefnemers zijn de gespecialiseerde nazorgorganisaties, indien zij de verantwoordelijkheden van de oorspronkelijke probleemhebber hebben overgenomen (nieuwe geadresseerde beschikking) of, anders gezegd, de probleemhebber de nazorg bij de nazorgorganisatie heeft afgekocht. Deze initiatiefnemers van nazorg zijn verantwoordelijk voor het zetten van de onderscheiden processtappen, maar voeren de concrete werkzaamheden die bij die stappen horen in de regel niet zelf uit. Zij treden op als opdrachtgever voor een tweede groep van actoren die kan worden onderscheiden: de groep van opdrachtnemers of uitvoerders van nazorgactiviteiten en -werkzaamheden. Uitvoerders kunnen zijn: Ingenieursbureaus en gespecialiseerde aannemingsbedrijven. 1 In de praktijk werkt provincie Zuid-Holland met een nazorgplan (vast, hoofdlijnen) en een jaarlijks nazorgprogramma (flexibel binnen contouren van nazorgplan, gedetailleerd). 2 Indien uit de controle / monitoring blijkt dat er verspreiding plaatsvindt waardoor er alsnog kwetsbare objecten worden bedreigd of humane of ecologische risico s ontstaan, kan overigens ook worden besloten dat alsnog IBC-maatregelen dienen te worden getroffen inclusief actieve nazorg (van trede 4 naar trede 5 van de saneringsladder). blad 15 van 68

16 Wat is nazorg bodemsanering? Gespecialiseerde nazorgorganisaties, indien zij fungeren als opdrachtnemer van initiatiefnemers voor bepaalde taken en niet de verantwoordelijkheid voor een locatie hebben overgenomen. Overigens fungeren zij dan vooral als coördinator/manager van de nazorgactiviteiten - en daarmee in wezen als gedelegeerd opdrachtgever - en huren zij voor de concrete uitvoerende werkzaamheden op hun beurt ingenieursbureaus of gespecialiseerde aannemers in. In de derde plaats is er het bevoegd gezag Wbb dat plannen toetst en alle in figuur 2.2, 2.3 en 2.4 aangegeven beschikkingen neemt. Daarnaast is het bevoegd gezag Wbb verantwoordelijk voor het toezicht op de uitvoering (nemen initiatiefnemers hun verantwoordelijkheid en voeren de uitvoerders goed uit?) en voor het zonodig handhavend optreden jegens initiatiefnemers en uitvoerders, indien bij het toezicht onregelmatigheden zijn geconstateerd. 2.4 Nazorgontwikkelingen In het SKB-project AltVAR (Allocatie van lange termijn Verantwoordelijkheid, Aansprakelijkheid en Restrisico) heeft een consortium 3 een ontwikkelingsgerichte studie van de nazorg gemaakt 4. Hierna komen enige relevante resultaten en ontwikkelingen voor het onderhavige project aan bod. Aantal nazorglocaties en financiële omvang Het aantal ernstig verontreinigde locaties dat actieve nazorg behoeft bedraagt landelijk indicatief à De kosten van de actieve nazorg voor deze locaties bedragen indicatief 2,5 à 12,5 miljard. De grote bandbreedte wordt met name veroorzaakt door enige duizenden grote IBC-locaties. Het aantal locaties dat passieve nazorg vereist wordt landelijk indicatief geraamd op à De kosten hiervan bedragen indicatief 700 miljoen 5. Stagnatie in de volwassenwording van een nazorgmarkt Hoewel in potentie omvangrijk qua aantallen objecten en financiële omvang, is de huidige nazorgmarkt (vraag naar en aanbod van nazorgproducten en -diensten) bescheiden van grootte en bestaat deze vooral uit producten en diensten in de opdrachtsfeer: geadresseerde beschikking/probleemhebbers houden hun nazorgverantwoordelijkheden aan zich en indien zij activiteiten uitbesteden gaat het in de regel om het uitvoeren van bepaalde werkzaamheden. Het overdragen van nazorgverantwoordelijkheden aan 3 Bureau Nazorg Gemeentewerken Rotterdam, Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam, Bureau Nazorg Provincie Zuid-Holland, Endanco BV, Ingenieursbureau Gemeentewerken Rotterdam m.m.v. MMG Advies BV en De Bruijn Advies en Management. 4 Hoofdrapport project AltVAR - Perspectieven voor de (na)zorg: Het handelen van nu wordt bepaald door het beeld dat men heeft van de toekomst, De berekeningen zijn gebaseerd op een effectieve (reken)rente van 4% en een disconteringsfactor van 25. De gehanteerde rekenrente bedraagt op dit moment echter eerder 2,5 of zelfs 2% en de disconteringsfactor 40, waardoor de kostenramingen evenredig hoger worden. blad 16 van 68

17 Wat is nazorg bodemsanering? gespecialiseerde nazorgorganisaties komt in de praktijk nog niet frequent voor. De volgende factoren (in willekeurige volgorde) spelen een rol bij het verklaren van de discrepantie tussen de potentiële en actuele omvang van de nazorgmarkt: geadresseerde beschikking/probleemhebbers vinden dat er aan de nazorgproblematiek nog veel onbekendheden en onzekerheden kleven. Het overdragen/afkopen van een nazorgverplichting inclusief de risico s zou daardoor mogelijk te duur uitvallen. Bovendien is onvoldoende zeker dat een eenmaal afgekochte nazorgverplichting niet toch weer bij hen terugkomt ingeval de nazorgorganisatie onverhoopt verzaakt. geadresseerde beschikking/probleemhebbers ervaren de nazorgproblematiek niet als urgent. Mede als gevolg van regelmatige beleidswijzigingen bestaat het gevoel, dat het de moeite waard kan zijn om nog even te wachten met het treffen van (definitieve) maatregelen. De veranderende maatschappelijke prioriteiten leiden tot krimpende budgetten voor bodemsanering. Overheden en andere actoren zoeken naar wegen om de strikt noodzakelijke maatregelen te kunnen blijven uitvoeren. Dit kan door prioritering, waarbij het accent (politiekbestuurlijk) al snel op maatschappelijk acute problemen zal worden gelegd en maatschappelijk minder relevante locaties geen of minder aandacht krijgen. De veranderende maatschappelijke prioriteiten, het zich wijzigende bodembeleid en de krimpende budgetten leiden bij diverse overheden en met name bij gemeenten tot het zoeken naar nieuwe oplossingsrichtingen. Bijvoorbeeld het gebiedsgericht in plaats van gevalsgericht benaderen van het beheer en de nazorg van pluimen, waardoor een aanzienlijke reductie van nazorgkosten en -risico s mogelijk lijkt. De verwachte potenties van gebiedsgericht werken vormen thans een rem op het gevalsgericht aanpakken van nazorgsituaties. Naast voorgaande meer principiële factoren die de stagnatie in de volwassenwording van een nazorgmarkt verklaren, zijn er nog diverse meer praktische knelpunten: Comptabele regels lijken het afkopen van nazorg met publiek geld (Wbb) te verbieden; Risico s en in het bijzonder niet technische risico s, kunnen niet (voldoende objectief) worden gekwantificeerd en beheerst, terwijl dit voor nazorg vaak de belangrijkste risico s zijn; Onzekerheid over de juridische status van afkoop. In de nieuwe Wbb kan behalve de eigenaar/erfpachter ook een derde, zoals een gespecialiseerde nazorgorganisatie, de adressant van een nazorgbeschikking zijn. Nazorg heeft in de nieuwe Wbb geen zakelijke werking, wat betekent dat de overheid verantwoordelijk wordt voor de resterende nazorg als de eigenaar/erfpachter of de in diens plaats getreden derde de nazorg onverhoopt niet meer kan uitvoeren. Dit laatste betwijfelen sommige juristen echter. Zij houden staande dat indien een derde bij wie de nazorg is afgekocht niet meer aan zijn verplichtingen voldoet, de eigenaar/erfpachter weer verantwoordelijk is; blad 17 van 68

18 Wat is nazorg bodemsanering? door het risico dat de nazorgverantwoordelijkheid door de nieuwe Wbb uiteindelijk bij de overheid kan terechtkomen, zal het bevoegd gezag zich bij nazorgbeschikkingen risicomijdend opstellen. Zeker indien een derde als adressant optreedt. Tezamen met de onzekerheden in de berekeningsgrondslagen kan dit leiden tot zeer kostbare nazorgplannen en hoge eisen aan het stellen van financiële zekerheid. Dit kan de volgende effecten hebben: het kan remmend werken op de overdracht van de nazorg aan gespecialiseerde nazorgorganisaties met name in complexe/onzekere situaties; het kan remmend werken op het aanvragen van een nazorgbeschikking. Voorlopig kunnen veel gevallen onder de noemer langdurige (extensieve) grondwatersanering worden gebracht (maximale looptijd 30 jaar, wat voor veel maatschappelijke actoren buiten de huidige planningshorizon ligt en uitnodigt tot het voor zich uitschuiven van risico s; het kan leiden tot minder nazorgsituaties omdat het saneren van de bodemverontreiniging met nazorgvrije varianten goedkoper lijkt en meer zekerheid biedt. Van een gevalsgerichte naar een gebieds- en risicogerichte benadering De trend van gevalsgerichte naar gebiedsgerichte benaderingen voor beheer en nazorg is eerder genoemd. Deze trend is serieus, zoals blijkt uit diverse initiatieven op dit vlak: de gemeente Zwolle wijdde op 11 oktober 2005 een symposium aan gebiedsgericht grondwaterbeheer, de gemeente Tilburg is vergevorderd met het opstellen van een eigen visie op gebiedsgericht beheer en momenteel is SKB-project PP5302 in uitvoering, waarin een breed samengesteld consortium 6 een handreiking voor het gebiedsgericht beheren van verontreinigd grondwater opstelt (prognose gereed: eerste helft 2006). De Wbb is gevalsgericht. Bij mobiele verontreinigingen omvat het geval de bron en de pluim. Het vigerende beleid gaat in beginsel uit van het integraal kosteneffectief saneren van ieder afzonderlijk geval (zie paragraaf 2.2.4). Gebiedsgerichte benaderingen beogen een optimalisatie van risico s en kosten voor sanering en beheer/nazorg, door niet het risico van een afzonderlijke pluim centraal te stellen, maar te kijken naar het relatieve risico van de verschillende pluimen binnen een bepaald gebied. Binnen een bepaald gebied zijn er uit het oogpunt van risico s dus belangrijke en minder belangrijke pluimen (en van daaruit vaak ook belangrijke en minder belangrijke bronnen). Vervolgens is het op grond van dit beeld mogelijk om alle in het gebied getroffen of te treffen pluim- en bronmaatregelen onderling te prioriteren. Zodoende kan afhankelijk van onder andere de keuze (van de omvang) van het gebied, de gebiedsspecifieke omstandigheden en het daarbij passende beheer- en nazorgregime tot aanzienlijke besparingen worden gekomen vergeleken met de aanpak van individuele gevallen. Denkbaar is bijvoorbeeld dat de voortgaande controle (actieve 6 Het consortium bestaat uit: Bodem+, DCMR, de gemeenten Apeldoorn, Arnhem, Emmen, Haarlem en Helmond, het Havenbedrijf Rotterdam, de Milieudienst Zuid-Holland Zuid en de provincies Noord-Holland en Zuid-Holland m.m.v. MMG Advies BV, De Bruijn Advies en Management en Bijl Advies. blad 18 van 68

19 Wat is nazorg bodemsanering? nazorg, monitoring, trede 4 saneringsladder) wordt stopgezet van een aantal uit risico-oogpunt onbelangrijke restverontreinigingen in een gebied. De consequenties gebiedsgerichte nazorg zijn veelomvattend en divers. Tegen de achtergrond van het onderhavige project kunnen voorlopig de volgende consequenties worden aangestipt, waarbij de externe oriëntatie van mensen/organisaties die zich bezighouden met nazorg een verbindend element is (nazorg kan geen in zichzelf gekeerde wereld zijn): De gebiedsafbakening kan niet sectoraal vanuit bodem plaatsvinden, omdat de gebiedsgerichte benadering invloed heeft op functies van/in de boven- en ondergrond en omgekeerd door deze functies beïnvloed wordt. Als beheer en nazorg gebiedsgericht benaderd gaan worden, dan impliceert dit integratie van beheer en nazorg in ruimtelijke ontwikkelingsprocessen (bestemmen, inrichten, beheren) en de daarbij behorende planvormen (verankeren beheer en nazorggebied in (ondergrondse) bestemmingsplannen, uitvoeringsprogramma s etc.). Bepaalde beleidsontwikkelingen zijn hiermee in lijn: de Wbb ontwikkelt zich vermoedelijk verder naar een proces- en gebiedsgerichte omgevingswet (integratie in leefomgevings- en VROM-vergunning) mede aansluitend op het gedachtegoed van de herziene Wro. Bij het integreren van nazorg in ruimtelijke ontwikkeling dient te worden bedacht dat bodem op decentraal overheidsniveau maar één van de spelers is in het spel van het bestemmen, inrichten en beheren van de ruimte, naast de collega s van groen, water, geluid, economische zaken, et cetera. Vanuit bodem (en het streven naar gebiedsgerichte nazorg) kan men, anders dan voorheen, niet langer zijn wil aan anderen opleggen. Dit vereist een verbreding van en accentwijziging in het handelingsrepertoire van bodemoverheden: van het klassiek toetsen van plannen als bevoegd gezag Wbb en het zelf in relatieve beslotenheid nemen van initiatieven naar het met anderen onderhandelen en het faciliteren van anderen (ten behoeve van diens doelen onder het gelijktijdig veiligstellen van het eigen belang). Een gebiedsgerichte benadering van beheer en nazorg is zelden de competentie van één bestuurslaag. Zo is de provincie bevoegd gezag Wbb voor de ISV programma- en projectgemeenten. De provincie is ook bevoegd gezag voor grondwateronttrekkingen boven een bepaald debiet. Provincies stellen het streekplan vast en toetsen de gemeentelijke bestemmingsplannen daaraan. Kortom: bij gebiedsgericht werken neemt de interbestuurlijke verwevenheid toe; partijen dienen goed en tijdig af te stemmen. blad 19 van 68

20 Wat is nazorg bodemsanering? 2.5 Samenvatting Nazorg is het geheel van nog te treffen noodzakelijke maatregelen, nadat het saneringsdoel is bereikt. Wat de nazorg inhoudt of, anders gezegd, waaruit het geheel van nog te treffen maatregelen bestaat, verschilt per type uitgevoerde sanering: Passieve nazorg registratie leeflaagsaneringen immobiel & stabiele eindsituaties met restverontreiniging. Actieve nazorg controle/monitoring trede 4 saneringsladder; beheersen en controleren trede 5 saneringsladder. Nazorg is de laatste schakel van de saneringsketen. De saneringsketen is zo sterk als de zwakste schakel. Dit is belangrijk, want de kwaliteit van de nazorg is derhalve (mede) afhankelijk van de kwaliteit van de eerdere schakels in de saneringsketen (bodemonderzoek, voorbereiding sanering, uitvoering sanering). Kwalitatief goede nazorg kan kwaliteitsgebreken in eerdere schakels niet (volledig) compenseren of enkel met een onnodig grote inspanning. Actieve nazorg is een zich herhalend proces: de maatregelen uit het nazorgplan worden uitgevoerd en periodiek worden de uitvoeringsresultaten getoetst en geëvalueerd, wat kan leiden tot bijstelling en/of uitbreiding van de uitvoering (onderhoud plegen, meetsystemen bijregelen, voorzieningen herstellen/vervangen). Actieve nazorg kan eeuwigdurend zijn (trede 5 saneringsladder, IBC) of gedurende een bepaalde tijd noodzakelijk (trede 4 saneringsladder, monitoring). De volgende nazorgontwikkelingen zijn relevant: Hoewel in potentie omvangrijk qua aantallen objecten ( à actieve en à passieve nazorglocaties) en financiële omvang ( 2,5 à 12,5 miljard actieve nazorg; 700 miljoen passieve nazorg), is de huidige nazorgmarkt (vraag naar en aanbod van nazorgproducten en -diensten) bescheiden van grootte. Hieraan liggen principiële redenen ten grondslag (nazorg wordt onder andere als onvoldoende urgent ervaren; vanwege krimpende budgetten wordt er geprioriteerd waarbij maatschappelijk urgentie locaties voorrang krijgen) en praktische redenen (risico s zijn onder andere lastig kwantificeren en er zijn onzekerheden omtrent de mogelijkheden en duurzaamheid van afkoopconstructies. Nazorg en beheer worden in toenemende mate gebiedsgericht benaderd om de risico s van bodemverontreiniging en de kosten voor sanering en beheer/nazorg te optimaliseren. Door niet het risico van een afzonderlijke pluim centraal te stellen, maar te kijken naar het relatieve risico van de verschillende pluimen binnen een bepaald gebied en de maatregelen op gebiedsniveau te treffen kunnen belangrijke kostenvoordelen worden behaald. Een belangrijke gevolg van de gebiedsgerichte benadering is de noodzakelijke externe oriëntatie vanuit nazorg (integratie van nazorg in ruimtelijke ontwikkelingsprocessen, onderhandelen met blad 20 van 68

21 Wat is nazorg bodemsanering? anderen en hen faciliteren, toenemende interbestuurlijke verwevenheid). blad 21 van 68

22 3 Wat is nazorg met kwaliteit? 3.1 Definitie kwaliteit (voldoen aan de geëxpliciteerde verwachtingen). Het woord kwaliteit wordt tegenwoordig te pas en te onpas in de mond genomen, al dan niet gevolgd door zorg, systeem, beheersing, et cetera. Iedereen gebruikt het woord kwaliteit, maar de grote vraag is of iedereen er ook hetzelfde mee bedoelt. Vaak is dat niet het geval. Wat voor de één kwaliteit is, stelt de ander maar matig tevreden en omgekeerd. Het is voor het onderhavige project dan ook zinvol om aan te geven wat we onder nazorg met kwaliteit verstaan. Nazorg met kwaliteit kan voor dit project worden gedefinieerd als nazorg die voldoet aan de door partijen gezamenlijk geëxpliciteerde verwachtingen daaromtrent. Waar het in het onderhavige SIKB-project derhalve om gaat is het als betrokken partijen gezamenlijk expliciet maken van de verwachtingen omtrent nazorg. Maar verwachtingen ten aanzien van wie over wat? In paragraaf zijn de actoren bij nazorg kort beschreven. Het gaat in dit project om de verwachtingen die we van deze nazorgactoren geadresseerde beschikking/probleemhebbers, uitvoerende partijen, bevoegde overheden Wbb hebben. De verwachtingen hebben betrekking op: de persoonlijke/organisationele kennis en kunde, de vormgeving en het management van werkprocessen in de saneringsketen en de wijze waarop de nazorg is georganiseerd. In de nu volgende paragrafen komen de nazorgactoren achtereenvolgens aan bod. Per actor wordt in een eerste subparagraaf geëxpliciteerd wat hij moet regelen of, anders gezegd, waarvoor deze actor verantwoordelijk is. In een tweede subparagraaf staat vervolgens aangegeven hoe de betreffende actor daarvoor kan zorgen of, anders gezegd, wat hij voor het nakomen van zijn verantwoordelijkheden nodig heeft in termen van kennis en kunde, vormgeving en management van werkprocessen en wijze van organiseren. 3.2 Wat wordt verwacht van geadresseerde nazorgbeschikking? We verwachten van initiatiefnemers (geadresseerde beschikking) dat zij het saneringsproces (paragraaf 2.3.1) tot en met het bereiken van de saneringsdoelstelling goed (laten) uitvoeren. Indien het saneringsdoel is bereikt en er is geen sprake van een nazorgloze situatie, dan verwachten we van initiatiefnemers dat zij, zolang dat nodig is, de uitvoering nakomen van het geheel van nog te treffen noodzakelijke maatregelen op basis van een blad 22 van 68

23 Wat is nazorg met kwaliteit? vooraf opgesteld en beschikt plan (nazorgplan), nadat het saneringsdoel is bereikt. In dit plan dient in ieder geval te technische situatie en de doelstelling van de nazorg (wat moet in stand worden gehouden) te worden aangegeven. Dat moeten zij in het kader van de nazorg regelen. Om welke maatregelen het per locatie gaat is afhankelijk van het type bodemsanering dat aldaar is uitgevoerd (zie paragraaf 2.2). In ieder geval geldt dat het altijd gaat om actieve nazorg (controle / monitoring trede 4 saneringsladder of beheersen en controleren trede 5 saneringsladder). Passieve nazorg (registratie van verontreiniging) is een verantwoordelijkheid van het bevoegd gezag Wbb Hoe zorgen zij daarvoor? I. Voldoen aan de eisen aan het saneringsproces t/m het bereiken van de saneringsdoelstelling Aan het saneringsproces tot en met het bereiken van de saneringsdoelstelling zijn uit het oogpunt van een kwalitatief goed en zorgvuldig procesverloop reeds diverse eisen gesteld. Met andere woorden: de gezamenlijke verwachtingen van het saneringsproces zijn in verschillende documenten geëxpliciteerd en er zijn instrumenten ontwikkeld om te kunnen borgen dat aan deze verwachtingen wordt voldaan. Bijvoorbeeld de bestaande beoordelingsrichtlijnen (BRL) en de resultaten van het IPO-project BO-19. Uiteraard betekent dit niet automatisch dat het saneringsproces in de praktijk ook altijd goed en conform alle eisen verloopt. Gezien het voorgaande maken de eisen aan het saneringsproces tot en met de saneringsdoelstelling geen onderdeel uit van deze studie. Vandaar dat we er nu niet verder op ingaan. De reden om dit aspect wel te benadrukken is eerder aangegeven in paragraaf 2.3.1: de kwaliteit van de nazorg is (mede) afhankelijk van de kwaliteit van de eerdere schakels in de saneringsketen II. Primair nazorgproces ingericht conform de kwaliteitscirkel van Deming Het nakomen van de uitvoering van het geheel van nog te treffen noodzakelijke maatregelen, nadat het saneringsdoel is bereikt, borgen initiatiefnemers door het primair proces in te richten conform de kwaliteitscirkel van Deming. De kwaliteitscirkel is afgebeeld in figuur 3.1. Aansluitend volgt een toelichting per onderdeel van figuur 3.1. PLAN Nazorg plannen ACT Nazorg bijsturen of DO Nazorg uitvoeren beëindigen CHECK Nazorg evalueren Figuur 3.1: de kwaliteitscirkel van Deming blad 23 van 68

24 Wat is nazorg met kwaliteit? Met nadruk dient te worden vermeld dat het beëindigen van de nazorg of het herbeschikken op de aanpak van de nazorg geen veelvoorkomende of op voorhand vanzelfsprekende activiteit zou moeten zijn; immers nazorg is in eerste instantie beoogd om in zekere zin statisch en langjarig te laten zijn. Neem de tijd om nazorg ook nazorg te laten zijn. Een nieuwe beschikking dient daarom alleen als een escape in uitzonderlijke situaties te worden gezien. Plan Uitgaande van een initiatiefnemer die de nazorg voor meer locaties moet nakomen, waaronder overheden en (semi) publieke en particuliere grootsaneerders, betreft het met elkaar samenhangende plannen op strategisch, tactisch en operationeel niveau. Op strategisch niveau is er het nazorgbeleid. Daarin kunnen zaken aan de orde komen zoals (in willekeurige volgorde): het type nazorglocaties in portefeuille, het risicoprofiel van deze locaties en de doelen die voor deze nazorglocaties worden nagestreefd; de ontwikkelingen in de nazorg (bijvoorbeeld gebiedsgerichte nazorg) en hoe de betreffende initiatiefnemer ten aanzien van deze ontwikkelingen positie kiest; de visie op zelf doen versus uitbesteden; de visie op het functioneel gebruik van de nazorglocaties; de (borging van de) financiering van de nazorg en hoe met risico s en knelpunten ter zake, zoals bijvoorbeeld krimpende budgetten bij overheden of het faillissementsrisico bij gespecialiseerde nazorgorganisaties, wordt omgegaan (risicomanagement); de organisatie van de nazorg en de verdeling van verantwoordelijkheden. Op tactisch niveau is er het uitvoerings- en financieringsprogramma. Daarin staan de uit te voeren activiteiten ten aanzien van de locaties waarvoor de initiatiefnemer verantwoordelijk is, alsmede de daarmee gemoeide kosten en dekking daarvan. Het programma is locatieoverstijgend om een zo optimaal mogelijke inzet van mensen en middelen te kunnen bereiken. Dit is (in toenemende mate) van belang omdat nazorgbudgetten begrensd zijn en - in ieder geval aan overheidszijde - de financiering is verschoven van project- naar programmagebonden financiering (voorbeeld: Wbb meerjarenbudget). Het programma bevat een overzicht van risico s die de realisatie ervan in negatieve zin kunnen beïnvloeden (bijvoorbeeld op het vlak van financierbaarheid) en van alsdan te nemen maatregelen (bijvoorbeeld overgaan tot bepaalde vormen van prioritering). Op operationeel niveau is er het locatiegerichte nazorgplan. Met (over) dit plan moet het bevoegd gezag Wbb instemmen (beschikken). Het nazorgplan moet voldoen aan objectieve en toetsbare criteria die het bevoegd gezag Wbb aan dit plan stelt. Op hoofdlijnen kan in ieder geval worden aangegeven, dat voor de betreffende locaties afzonderlijk in het plan dient te worden vastgelegd: blad 24 van 68

25 Wat is nazorg met kwaliteit? Wat de aard van de nazorg behoevende restverontreiniging is. Welke nazorgmaatregelen wanneer dienen te worden uitgevoerd om het saneringsdoel - zoals dit na het aanbrengen van de voorzieningen en eventueel de inregelfase is gerealiseerd - in stand te houden. Wat er in welke gevallen (bijvoorbeeld bij overschrijding van bepaalde gemeten waarden) naar aanleiding van de resultaten van de getroffen maatregelen dient te gebeuren (terugvalscenario s). Wat er wordt gedaan om het functionele gebruik van de (omgeving van de) nazorglocatie (qua boven- en ondergrond) en de (uitvoering van) de nazorg op elkaar af te stemmen. Dit omdat het functionele gebruik van de (omgeving van de) locatie zou kunnen leiden tot aantasting of verminderd functioneren van de getroffen voorzieningen. Initiatiefnemers die de nazorg dienen na te komen voor een enkele locatie zullen/kunnen in de regel volstaan met een locatiegericht nazorgplan. Nazorgbeleid en programmering zijn voor hen niet zinvol. Do Deze stap betreft het uitvoeren van het gemaakte uitvoeringsprogramma en de opgestelde nazorgplannen die daarvan onderdeel uitmaken, teneinde het nazorgbeleid (successievelijk) te realiseren. De initiatiefnemer zorgt dat de maatregelen die op de afzonderlijke locaties moeten worden uitgevoerd tijdig worden aanbesteed aan een daarvoor geschikt bureau en hij begeleidt dit bureau tijdens de uitvoering (of laat dat doen). Deze stap betreft primair het operationele niveau. Check Deze stap betreft het operationele, tactische en strategische niveau. Operationeel gaat het in de eerste plaats om het per locatie beoordelen van het door ingehuurde bureaus geleverde werk, tussentijds en na afronding van de opdracht (deskundig opdrachtgeverschap). Hoofdvraag: worden/zijn de nazorgmaatregelen juist en conform het beschikte plan uitgevoerd? In de tweede plaats gaat het om het beoordelen van de betekenis van de resultaten van uitgevoerde maatregelen, bijvoorbeeld het beoordelen van het resultaat van grondwaterkwaliteitsmetingen. Hoofdvraag: nopen de resultaten van de maatregelen tot actie/bijsturing van het nazorgplan en zo ja in welke zin? Tactisch gaat het om het op programmaniveau beoordelen van de realisatie van de uitvoering en de realisatie van het daarbij behorende financieringsprogramma en eventuele knelpunten terzake van de realisatie. Hoofdvraag: ligt de realisatie van het programma op schema, welke knelpunten zijn er en noopt één en ander tot actie/bijsturing en zo ja in welke zin? Strategisch gaat het om het beoordelen van de mate waarin het ingezette nazorgbeleid succesvol en houdbaar is, alsmede om de mate waarin de gestelde doelen worden bereikt via de uitvoering van het uitvoeringsprogramma en de individuele nazorgplannen. blad 25 van 68

26 Wat is nazorg met kwaliteit? Act Deze stap betreft het op basis van de beoordeling van de uitvoering (check) daadwerkelijk bijstellen en bijsturen van nazorgplannen voor: afzonderlijke locaties (operationeel niveau), locatieoverstijgende uitvoerings- en financieringsprogramma s (tactisch niveau) en het nazorgbeleid (strategisch niveau). Onderdeel van deze stap is tevens het naar aanleiding van de beoordeling en bijsturing afleggen van verantwoording aan het bestuur en andere relevante stakeholders (bijvoorbeeld burgers die naast een nazorglocatie wonen). Op locatieniveau is het beëindigen van de nazorg ook een vorm van bijsturen. Bijvoorbeeld bij een situatie conform trede 4 van de saneringsladder (niet stabiel, blijvend controleren op verspreiding) waarbij op een gegeven moment uit de evaluatie blijkt dat de stabiele eindsituatie alsnog is bereikt. Ook is een hernieuwde aanpak, bijvoorbeeld in het kader van ruimtelijke ontwikkelingen ter plekke denkbaar, waarbij de nazorg door verdergaand te saneren wordt beëindigd. Tot zover het beschrijven van de stappen plan, do, check en act. Opgemerkt wordt dat er gezien voorgaande beschrijving in principe sprake is van verschillende met elkaar samenhangende kwaliteitscirkels, te weten een cirkel op strategisch en tactisch niveau, alsmede verschillende cirkels (per locatie één cirkel) op operationeel niveau. In figuur 3.2 is dit schematisch afgebeeld. PLAN Strategisch/Nazorgbeleid PLAN Tactisch/Nazorgprogramma P Operationeel / locatie P ACT ACT A C D A P D A C D DO DO C CHECK CHECK Figuur 3.2: kwaliteitcirkels nazorg op strategisch, tactisch en operationeel niveau blad 26 van 68