OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN JAARVERSLAG. Klaas Eissens AV producties

Transcriptie

1 OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN JAARVERSLAG 2016 Klaas Eissens AV producties 1

2 INHOUDSOPGAVE BERICHT VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN Inhoudsopgave Bericht van de Raad van Commissarissen Bericht van de Raad van Commissarissen Verslag van de Raad van Bestuur Profiel Maatschappij en organisatie Hierbij bieden wij u het jaarverslag over 2016 van Janssen de Jong Groep aan, zoals dat is opgemaakt door de Raad van Bestuur en waarvan wij kennis hebben genomen. Het jaarverslag omvat het verslag van de Raad van Bestuur en de jaarrekening. De geconsolideerde balans per 31 december 2016 is erin opgenomen, alsook de geconsolideerde winst- en verliesrekening en het geconsolideerde kasstroomoverzicht van het boekjaar en de bijbehorende toelichting. Wij hebben deze besproken met BDO Audit & Assurance B.V.. De accountantsverklaring is opgenomen onder 'de controle verklaring van de onafhankelijke accountant'. Onderzoek en ontwikkeling 10 Voornaamste risico s en onzekerheden 11 OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN Projectontwikkeling en Bouw Bedrijfshuisvesting Caribbean Financiële gang van zaken JAARREKENING 2016 Geconsolideerde balans Geconsolideerde winst- en verliesrekening Geconsolideerd kasstroomoverzicht Toelichting Toelichting op de afzonderlijke posten van de balans Toelichting op de afzonderlijke posten van de winst- en verliesrekening Vennootschappelijke balans Vennootschappelijke winst- en verliesrekening Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Overzicht deelnemingen Besturingsstructuur Wij stellen de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor om de jaarrekening goed te keuren. Daarnaast verzoeken wij de Algemene Vergadering van Aandeelhouders om décharge te verlenen aan de Raad van Bestuur voor het gedurende het boekjaar gevoerde beheer en aan de Raad van Commissarissen voor het daarop gehouden toezicht. De Raad van Commissarissen heeft in het afgelopen boekjaar vijf maal vergaderd in aanwezigheid van de Raad van Bestuur. Bij alle vergaderingen waren alle commissarissen aanwezig. In 2016 hebben de heren Tulp, Clarke en Krul hun zetels ter beschikking gesteld, mede met het oog op de aan te passen eigendomsstructuur. Wij zijn hen zeer erkentelijk voor hun grote inzet in de afgelopen jaren voor de Groep. Vanaf 1 december 2016 opereert de Groep in een deels nieuwe Governance structuur. De raad van Commissarissen is volledig nieuw 'bemenst' en daarnaast is een aandeelhouderscommissie actief die eens per kwartaal bijeen komt. Verder heeft er meerdere malen buiten de vergadering contact plaatsgevonden tussen de leden van de Raad van Commissarissen onderling. In alle vergaderingen heeft de Raad van Commissarissen, naast aandacht voor de algemene gang van zaken, uitgebreid aandacht besteed aan de herpositionering en herstructurering van Janssen de Jong Groep op grond van het Middellange Termijn Plan en aan de bijbehorende financiering en ontwikkeling van de liquiditeit. Het reeds eerder ingezette beleid van de Raad van Bestuur om de organisatie afgestemd te houden op de economische realiteit en te herstructureren en te herpositioneren conform het Middellange Termijn Plan , heeft in het afgelopen boekjaar reorganisatiekosten met zich meegebracht. Dit beleid heeft ertoe geleid dat de in het Middellange Termijn Plan gestelde financiële doelen zijn bereikt: een omzet van 326 miljoen en een winst na belasting van 8 miljoen. De opgaande lijn van de afgelopen jaren is daarmee vastgehouden. Tot slot willen wij alle medewerkers van Janssen de Jong Groep danken voor hun grote inzet in deze uitdagende tijden. Son en Breugel, juni 2017 J.C. Huis in t Veld voorzitter J. Stegmann D. Koopmans H.N.J. Smits Coverfoto: Klaas Eissens AV producties 2 3

3 VERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR VERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR Verslag van de Raad van Bestuur Na een verder herstel van de winstgevendheid ( in 2015) heeft Janssen de Jong Groep ook in 2016 de opgaande lijn kunnen vasthouden. Onder licht aantrekkende, maar nog steeds uitdagende marktomstandigheden is in 2016 een positief netto resultaat van geboekt. Na de stroomlijning van de organisatie in drie clusters in 2014 is voortgegaan met de verdere integratie van de binnen de individuele ondernemingen aanwezige expertise en diensten. De optimalisatie van het risico- en procesmanagement is doorgezet, de kwalitatieve verbetering van personeel ging onverminderd door, het cash genererend vermogen is verder verbeterd en de solvabiliteit is uitgekomen op 31 %. In Nederland liet de bouwmarkt het afgelopen boekjaar verder herstel zien wat betreft de woningverkopen, maar bleef ze verder wederom uitdagend. Bij een stijgende vraag bleef sprake van overcapaciteit, hetgeen de prijzen op een laag niveau hield. Dit speelde meer in de woningbouw dan in de utiliteitsbouw. De combinatie van lage prijzen, veel aanbieders hield ook in 2016 de marges nog onder druk, alhoewel een zekere verbetering merkbaar was. Janssen de Jong Groep heeft hierop gereageerd door het optimaliseren van de verhouding tussen door de markt gevraagde en de door haar groepsondernemingen aangeboden capaciteit, zowel kwalitatief als kwantitatief. Het proces van kwalitatieve verbetering van het personeel is met kracht doorgezet, inclusief mutaties op directieniveau bij met name de beide bouwbedrijven. Tegelijkertijd werd, ondanks de marktomstandigheden, onverminderd geïnvesteerd in de medewerkers door onder meer (management)opleidingen en interne coaching. Ook is het risico- en procesmanagement verder verdiept en aangescherpt. Een van de risico s voor Janssen de Jong Groep zijn risico s op het gebied van integriteit. Door het opstellen van helder integriteitsbeleid, het aanstellen van een Compliance Officer en Vertrouwenspersonen en het continue blijven bespreken van dilemma s op het gebied van integriteit, wordt dit risico zoveel als mogelijk beheerst. Een van de andere risico s waar Janssen de Jong Groep mee te kampen heeft, zijn de gevolgen van het niet voldoen aan de bestaande of onvoldoende voorbereid zijn op aankomende, wet- en regelgeving. Een zeer actueel onderwerp is de Wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen (de Wkb). Vooruitlopend op die wet realiseerde Hercuton het pilotproject Dordtse Kil 3 conform de regels van de Wkb. Daarmee is Janssen de Jong Groep goed voorbereid op die nieuwe wetgeving. Ook het werven van extra juridische ondersteuning in 2016 draagt bij aan het beheersbaar maken van dit risico. De speerpunten, zoals voor 2016 in het Middellange Termijn Plan verwoord, zijn gerealiseerd. Het tot het cluster Projectontwikkeling en Bouw behorende Koninklijke Woudenberg Ameide realiseerde wederom enkele grote restauratieprojecten, waaronder het landgoed Kasteel Broekhuizen in Leersum. Binnen het cluster Bedrijfshuisvesting, waartoe Hercuton, Remco Ruimtebouw en Hafkon International behoren, realiseerde Remco Ruimtebouw enkele projecten in Afrika en Hafkon International een vervolgproject in Dar es Salaam. Hercuton startte met de realisatie van het project Dordtse Kil 3 en Hafkon leverde het nieuwe dak van de OV-terminal van Utrecht CS succesvol op. Het ingezette beleid om de zelfstandige groepsondernemingen binnen drie geïntegreerde clusters expertise en diensten te laten delen, heeft zowel de efficiëntie als effectiviteit verbeterd. Het cluster Caribbean is actief in praktisch de gehele keten van het bouwproces, van grondstoffen, halfproducten, bouwmaterialen tot en met projectontwikkeling. Daarom wordt het cluster Caribbean bij alle projecten van enige omvang in haar werkgebied betrokken, zoals de bouw van ziekenhuizen en haven- en vliegveldprojecten. Het tot het cluster behorende werkgebied werd met de opening van een nieuwe vestiging op Anguilla uitgebreid tot het Engelstalige deel van de Caribbean. Het ingezette beleid om de zelfstandige groepsondernemingen binnen drie geïntegreerde clusters expertise en diensten te laten delen, heeft zowel de efficiëntie als effectiviteit verbeterd. Deze maatregelen hebben ertoe bijgedragen dat de operationele resultaten van de onderhanden projecten in Nederland in het cluster Bedrijfshuisvesting in overwegende mate positief hebben uitgepakt en dat in vergelijking met het vorige jaar een hogere positieve cashflow is gerealiseerd. Van het cluster Projectontwikkeling en Bouw hebben de bouwbedrijven in 2016 negatieve resultaten behaald als gevolg van te scherp aangenomen werken in 2014 en 2015 en onvoldoende projectmanagement. Projectontwikkeling scoorde positief en verkocht in woningen. De financiële doelstellingen van het Middellange Termijn Plan in het afgelopen boekjaar zijn gehaald. In 2016 werd een omzet van (2015: ) gerealiseerd, met een positief netto resultaat van inclusief ACM boete (2015: ). Deze ACM boete is in 2009 opgelegd vanwege een vermeende overtreding van de Mededingingswet door het voormalige infrabedrijf van Janssen de Jong en is in 2016 afgeboekt vanwege het feit dat de rechtbank Janssen de Jong Groep in 2016 in het ongelijk heeft gesteld. Inmiddels heeft Janssen de Jong Groep hoger beroep ingesteld tegen die uitspraak. De procedure is thans aanhangig bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven. De in het Middellange Termijn Plan omschreven keuzes blijven onverkort onderschreven. Janssen de Jong Groep gaat voor Groei, Gezond en Gezamenlijk. De focus is scherp en het doel helder: omzet tot in 2017 met een winstdoel van ruim De Raad van Bestuur spreekt haar vertrouwen uit dat Janssen de Jong Groep, net als het afgelopen boekjaar, in staat is om deze doelen de komende jaren te verwezenlijken. De investeringen voor de komende periode zullen vooral gericht zijn op het verwerven van grondposities om op korte termijn te ontwikkelen en bouwproductie te realiseren. In het Caribisch gebied zal er de komende jaren vooral geïnvesteerd worden in materieel. En de verwachte toekomstige hogere omzet en het verwachte hogere resultaat maken dat we een lichte groei in het aantal werknemers verwachten. Ten slotte spreekt de Raad van Bestuur haar dank uit naar alle medewerkers van Janssen de Jong Groep voor hun grote inzet en naar de ondernemingsraden van de verschillende groepsondernemingen voor het gevoerde constructieve overleg en hun betrokkenheid. Son en Breugel, juni 2017 H.N.J. Smits P.L. van Gulik 4 5

4 PROFIEL PROFIEL Janssen de Jong Groep De groep van bouwspecialisten 1. DE ONTWIKKELENDE BOUWER Als ontwikkelende bouwer ontwikkelt Janssen de Jong Groep woonwijken en bouwt ze duurzame, betaalbare woningen, bedrijfsgebouwen, scholen en zorginstellingen van hoge kwaliteit. In elk project zijn de wensen van gebruikers, opdrachtgevers en kopers leidend. Om hierin maximaal te voorzien, worden losse elementen steeds vaker vooraf in de fabriek gemaakt, zodat de klant veel meer keuzemogelijkheden heeft, op de bouwplaats sneller en beter kan worden gewerkt en de kwaliteit nog beter wordt geborgd. Intussen wordt, samen met kennispartners en toeleveranciers, ook continu gewerkt aan de verdere verbetering van de producten en diensten. ALLES VOOR EEN TEVREDEN KLANT Inspelend op de groeiende vraag naar flexibele, betaalbare en duurzame huisvesting, ontwikkelt en realiseert Janssen de Jong Groep duurzame en innovatieve oplossingen voor woningen, bedrijfshuisvesting, maatschappelijk vastgoed, scholen, ziekenhuizen, infrastructuur en zee- en luchthavens. VAN PROJECTONTWIKKELING T/M RESTAURATIE EN ONDERHOUD Het dienstverleningspakket bestrijkt het totale bouwpalet: van projectontwikkeling, realisatie en renovatie tot en met restauratie en onderhoud. En in elk project en elke fase wordt de klant van A tot Z ontzorgd. Steeds meer bedrijven, particulieren en overheden in binnen- en buitenland herkennen zich in de proactieve, klantgerichte aanpak, waarmee de groep tot de landelijke 'eredivisie' van bouwbedrijven is doorgedrongen. HOGE KLANTTEVREDENHEID STAAT VOOROP Bij alle activiteiten staat een hoge klanttevredenheid voorop. Dat betekent: eerst goed luisteren naar de wensen en behoeften van opdrachtgevers, gebruikers en kopers. En vervolgens alle beschikbare vakmanschap en kennis in stelling brengen voor een oplossing die maximaal beantwoordt aan de doelstellingen van de klant. Uiteraard krijgt elk werk de aandacht en zorg die het verdient, ongeacht of het nu gaat om een klein bouwproject of om een grootschalige gebiedsontwikkeling. PALET STEEDS VERDER UITGEBREID Intussen wordt het dienstverleningspalet steeds kleurrijker. Zo is de groep de laatste jaren ook zeer actief met industriële en modulaire projecten en de restauratie van cultureel erfgoed op basis van traditionele ambachten, opdat ook toekomstige generaties ervan kunnen genieten. De activiteiten van de groep zijn onderverdeeld in: 1. Cluster Projectontwikkeling & Bouw 2. Cluster Bedrijfshuisvesting 3. Cluster Caribbean Deze clusters bestrijken de volgende werkgebieden: Ondernemingen: Janssen de Jong Projectontwikkeling, Janssen de Jong Bouw Zuid en Janssen de Jong Bouw Hengelo. 2. BEDRIJFSHUISVESTING Voor de industrie, logistieke sector, vastgoedsector en luchthavens bouwt Janssen de Jong Groep bedrijfsruimtes van staal en beton en daken van aluminium op basis van prefab-elementen. In elk project staan de eindgebruikers en beleggers centraal en wordt de opdrachtgever volledig ontzorgd. Het werkgebied strekt zich uit van Nederland tot Oost-Europa en van Afrika tot het Caribisch gebied. Ondernemingen: Hercuton, Remco Ruimtebouw, Ocmer (Polen) en Hafkon. 3. CARIBBEAN In het Caribisch gebied is Janssen de Jong zeer breed actief met de bouw van sociale woningen en luxe villa s, de aanleg van havens, vliegvelden en wegen, de winning van fosfaatrijk kalkzandsteen en de productie van beton en asfalt. Ondernemingen: De Curaçaose Wegenbouw Maatschappij, Mijnmaatschappij Curaçao, Betonindustrie Brievengat, Bonairiaanse Wegenbouw Maatschappij, Albo Aruba, Arubaanse Wegenbouw Maatschappij, Windward Roads, Saba Roads & Construction, Anguilla Roads en Construction en Albo Caribbean. 4. RESTAURATIE, RENOVATIE EN TRANSFORMATIE Binnen Janssen de Jong Groep leggen gerenommeerde gespecialiseerde ondernemingen zich toegewijd toe op het restaureren, renoveren en transformeren van oude huizen, scholen en monumentale gebouwen, zodat deze monumenten weer volledig voldoen aan de hedendaagse eisen. In samenwerking met Janssen de Jong Projectontwikkeling en Janssen de Jong Bouw verbouwen ze ook leegstaand vastgoed naar een nieuwe bestemming. Ondernemingen: Koninklijke Woudenberg en MEESTERS IN 5. ONDERHOUD EN BEHEER Voor het optimaal beheren en onderhouden van woningen, scholen en bedrijfshuisvesting brengt Janssen de Jong Groep twee gespecialiseerde onderhoudsbedrijven in stelling. Met hun goed opgeleide vakmensen staan ze de klant bij met inspecties, adviezen, onderhoudscoördinatie en uiteraard ook het onderhoudswerk zelf en de nazorg, in nauwe samenwerking met opdrachtgevers, ketenpartners en bewoners. Ondernemingen: OnderhoudPlus en ServicebouwPlus. 6 7

5 MAATSCHAPPIJ EN ORGANISATIE MAATSCHAPPIJ EN ORGANISATIE Maatschappij en organisatie Maatschappelijk verantwoord ondernemen is verankerd in de organisatie en bedrijfsprocessen van Janssen de Jong Groep. Een overzicht van organisaties en projecten die de groepsondernemingen steunden in STICHTING SIGNAAL SOSIAL Op de Caribische eilanden draagt Stichting Signaal Sosial op Curaçao bij aan het verbeteren van de leefomstandigheden van hulpbehoevende bewoners. De stichting helpt de leefomstandigheden van de eilandbevolking te verbeteren met gelddonaties en hulp in natura. Janssen de Jong Groep steunt Stichting Signaal Sosial sinds Het geld dat voorheen werd besteed aan kerstpakketten, wordt nu ingezet voor sociale en maatschappelijke projecten. Elk jaar doneert het bedrijf daarbovenop eenzelfde bedrag aan de stichting, zodat er altijd over voldoende financiële middelen kan worden beschikt. Vooral kinderen, hun ontwikkeling en onderwijs krijgen speciale aandacht. Om kinderen meer kansen te geven en zicht op een goede toekomst, motiveert Stichting Signaal Sosial ze van jongs af aan onderwijs te volgen. Hiertoe verstrekt de stichting leermiddelen aan scholen, verzorgt ze naschoolse opvang en verbetert ze de accommodatie van gebouwen. En omdat leren beter gaat met een gevulde maag, zorgt ze ook voor goede voeding. Bij Stichting Signaal Sosial werken uitsluitend vrijwilligers, die zich met veel toewijding en liefde inzetten. Een greep uit de projecten die de stichting in 2016 ondersteunde: ANIMO Animo verzorgt sinds 2010 turnlessen voor kinderen. Voor ieder kind is er een passende les. Zo is er bijvoorbeeld een les voor kinderen met een stoornis in het autistisch spectrum, of kinderen die bij de (kinder-) fysiotherapeut onder behandeling zijn. Animo is ervan overtuigd dat goed (leren) bewegen belangrijk is voor iedereen. Animo heeft wekelijks zo n 550 deelnemers en er staan zo n 200 belangstellenden op de wachtlijst. Er werken 20 gediplomeerde instructeurs. Stichting Signaal Sosial heeft begin 2012 Animo geholpen met twee volle containers gym- en turnmaterialen uit Nederland en het vervoer van materialen voor het ombouwen van een loods naar een gymsporthal. EEN BROODJE EN EEN VEILIGE PLEK OM TE SPELEN Helaas zijn er op Curaçao nog altijd veel kinderen die zonder ontbijt naar school gaan. Dat heeft invloed op het prestatie- en concentratievermogen. Stichting Signaal Sosial zorgt er daarom voor dat deze kinderen op school een ontbijt kunnen krijgen voordat de lessen starten. De Stichting steunt 7 scholen en een grote naschoolse opvang. De scholen kunnen hun gemaakte kosten bij de stichting declareren. De naschoolse opvang zorgt ervoor dat de kinderen een lunchmaaltijd krijgen. FUNDASHON GIDEON Fundashon Gideon zet zich in voor kinderen die het door sociaaleconomische omstandigheden minder goed hebben. De stichting is ervan overtuigd dat spelen de basis is in de ontwikkeling van een kind. Juist hierom schakelde Fundashon Gideon de hulp in van Stichting Signaal Sosial voor het project Hunga Sigur (veilig spelen). Doel: het opknappen van het terrein aan de Kaya Miguel Suriel, de thuishaven van Fundashon Gideon. Stichting Signaal Sosial heeft 12m 3 beton en 250 blokken gedoneerd. De kinderen van Fundashon Gideon kunnen nu op de nieuwe speelplaats eten, gezellig kletsen, een balletje schoppen, tikkertje spelen en vooral hunga sigur (veilig spelen). Een ander initiatief van Fundashon Gideon is Kas Eliata. Een gezinshuis dat, naast het basisgezin, ruimte biedt aan pleegkinderen. Kas Eliata functioneert inmiddels ruim 13 jaar als gezinshuis. De stichting heeft ook een kinderclub opgezet: Gideon Klup di Mucha. Deze kinderclub biedt twee groepen kinderen een gevarieerd programma. Vaste elementen tijdens de wekelijkse clubmiddag zijn: een warme maaltijd, een Bijbelverhaal met kringgesprek en huiswerkbegeleiding. En kinderen kunnen er spelen. Daarnaast biedt de kinderclub additionele activiteiten aan zoals zwemles, computerles en padvinderij bij de Royal Rangers. LUNA KRESIENTE Sinds december 2015 is Stichting Signaal Sosial bezig met het beter beveiligen van de kinderopvang Luna Kresiente in Mahuma. Luna Kresiente biedt opvang aan kinderen van 0 tot 14 jaar. Naast een kinderdagverblijf biedt de opvang ook huiswerkbegeleiding aan de oudere kinderen die s ochtends naar school gaan. Met behulp van de geldelijke bijdrage die Stichting Signaal Sosial maandelijks levert, kan de opvang zoals haar naam aangeeft blijven groeien. De Stichting werkt nauw samen met Luna Kresiente aan projecten om de nieuwe locatie te verbeteren. De volgende stap is een goede beveiliging van het gebouw. De voorkant bestond uit dun plaatmateriaal wat niet compleet afgesloten kon worden en was dus zeer inbraakgevoelig. Door de gerealiseerde investeringen is het goed beveiligen van de inventaris van de crèche heel belangrijk. De Stichting heeft Beton industrie Brievengat ingeschakeld om tegen een gereduceerd bedrag de betonblokken voor de voorkant te leveren. Ook krijgt de voorkant een stevige deur. Hierna staat het opknappen van de vloer op de planning. OVERIGE MVO-PROJECTEN In 2016 werden daarnaast diverse andere initiatieven gesteund die de sociale samenhang en de leefbaarheid vergroten, zoals goede doelen, sportwedstrijden en benefietevenementen. Bij bouwprojecten maakt een maatschappelijke activiteit vaak deel uit van het project, zoals de aanleg van speelplaatsen voor kinderen in de wijk of de ondersteuning van buurtcentra. Ook in Nederland zijn in 2016 goede doelen (waaronder ook zorginstellingen en verenigingen) gesteund. Werknemers van het cluster Bedrijfshuisvesting konden bijvoorbeeld voor het project Samen Bewegen met sportieve activiteiten munten verzamelen voor donaties aan diverse goede doelen. Door zich buiten werktijd sportief in te zetten, wordt enerzijds gewerkt aan de gezondheid en anderzijds spant men zich in voor een bijdrage aan een goed doel. In 2016 heef het cluster Bedrijfshuisvesting hierdoor donaties aan 3 goede doelen kunnen doen. Een aantal werknemers heeft zich, ook buiten werktijd, ingezet voor diverse goede doelen. Zo is voor het project NLdoet bijvoorbeeld een tuin van een zorginstelling opgeknapt. Uit het oogpunt van Social Return on Investment heeft Koninklijke Woudenberg bij het project van het Stadhuis in Maastricht verschillende langdurige werkloze vakmensen ingehuurd. Hiermee is ook een bijdrage geleverd aan het maatschappelijk verantwoord ondernemen. INTEGRITEIT In Nederland wordt sinds 2010 op eigen initiatief een integriteitsprogramma uitgevoerd. Onderdeel daarvan is het hebben van een Bedrijfscode (gedragscode). Ook in het Caribisch gebied loopt sinds enkele jaren een programma om medewerkers bewust te maken van transparant en eerlijk werken en zakelijk omgaan met klanten en partners. In 2016 heeft Janssen de Jong Groep een aanvang gemaakt met het gevolg gegeven aan de conclusies uit de kwalitatieve en kwantitatieve toetsing door KPMG naar de effectiviteit en de beleving van het integriteitsprogramma zoals dat in 2015 was uitgevoerd. MEDEWERKER CENTRAAL Janssen de Jong Groep investeert in kennis en kunde van de medewerkers. We geven ruimte aan talent en persoonlijke ontwikkeling met opleidingen en trainingen. Voor het trainen van managementvaardigheden zijn er interne kader- en managementopleidingen. De groepsondernemingen bieden vakopleidingen, bedrijfshulpverleningscursussen (BHV) en opleidingen voor VCA-certificaten aan. De opleidingen worden jaarlijks geëvalueerd en indien nodig aangepast. VEILIGHEID Veiligheid staat op de agenda van elk werkoverleg. Bij alle groepsondernemingen vinden regulier veiligheidsbijeenkomsten en toolboxmeetings plaats. Ook via andere interne communicatiekanalen was er in 2016 veel aandacht voor veilig werken op de bouwplaats. 8 9

6 ONDERZOEK EN ONTWIKKELING VOORNAAMSTE RISICO S EN ONZEKERHEDEN GEZONDHEID Janssen de Jong Groep zet zich in voor het terugdringen van het ziekteverzuim door Periodiek Arbeids Geneeskundig Onderzoek (PAGO) aan te bieden. Gezondheidseffecten, knelpunten en arbeidsomstandigheden worden hiermee in kaart gebracht. Ook is er regulier overleg met de ARBO-arts. DIVERSITEIT De medewerkerspopulatie van Janssen de Jong Groep kent vele nationaliteiten en culturen, ook vanwege de oriëntatie op het Caribisch gebied, Oost-Europa, Afrika en het Midden-Oosten. Bij het bedrijf werken meer mannen dan vrouwen. Het bedrijf streeft er naar meer vrouwen in dienst te nemen. Onderzoek en ontwikkeling Ook in 2016 is aandacht geschonken aan onderzoek en ontwikkeling. Om onderscheidend te zijn, is het noodzaak om creatieve oplossingen/alternatieven te bedenken. Een voorbeeld daarvan liet Koninklijke Woudenberg zien bij het project Stadhuis in Maastricht, waar een creatieve oplossing is bedacht om de geornamenteerde plafonds op te vangen met behulp van luchtkussens op het moment dat de balkkoppen verwijderd zouden worden. Op Curaçao is in 2016 gestart met de bouw van een modelwoning met gebruikmaking van een nieuw bouwsysteem ten behoeve van het project EWP (Eigen Woning Plan). Dit bouwsysteem maakt dat er in de helft van de tijd (t.o.v. traditionele betonbouw) gebouwd kan worden. De woning is daarbij 60% lichter, volledig geïsoleerd en orkaan- en aardbevingsbestendig. Ook de arbeidsomstandigheden voor de werknemers zijn beter, doordat er met licht materiaal wordt gewerkt. Daarnaast is de kostprijs van de woning 20% voordeliger dan een reguliere woning. Daardoor is deze woning ook betaalbaar voor mensen die iets minder te besteden hebben. DUURZAAMHEID Janssen de Jong Groep ontwikkelt innovaties en levert producten en diensten die mens, milieu en maatschappij respecteren. We bieden variaties van Nul-op-de-meter-woningen aan, zoals combinaties van het flexibele bouwsysteem Toplan, het WarmteWin-concept (muur en woning), zonnepanelen en geothermische oplossingen. Onze bedrijfshuisvesting, vooral in Nederland, wordt energiearm, -neutraal of energieleverend uitgevoerd. De infrastructurele tak in het Caribisch gebied heeft in 2016 aan asfaltinnovatie gedaan. Er is een methode (bitfoam recycling techniek) ontwikkeld om koud asfalt te produceren voor het vullen van gaten in de wegen. Janssen de Jong Bouw Hengelo ontwikkelde samen met een aantal andere partijen in 2016 een innovatief renovatieconcept: het Eendagsconcept. Binnen één dag wordt een bestaande, verouderde systeemwoning voorzien van een nieuw jasje, waardoor een duurzame energiezuinige woning met een energielabel A+++ wordt gerealiseerd. Voornaamste risico s en onzekerheden Zo wordt om het risico van fluctuaties in valutakoersen en rentetarieven af te dekken, gebruik gemaakt van afgeleide financiële instrumenten ('derivaten'). Ook heeft Janssen de Jong Groep in beperkte mate afgeleide financiële instrumenten afgesloten om het rente-risicoprofiel van Janssen de Jong Groep te optimaliseren. En teneinde Janssen de Jong Groep zoveel mogelijk te beschermen tegen de risico s van wisselende koersen van vreemde valuta, voornamelijk de US-dollar, wordt in beperkte mate gebruik gemaakt van afgeleide financiële instrumenten. De vennootschap maakt daarbij hoofdzakelijk gebruik van valuta-termijntransacties. Ook meer specifiek in de projecten die Janssen de Jong Groep aanneemt, worden de risico s voorafgaand in kaart gebracht en tussentijds gemanaged. Janssen de Jong Groep kent daartoe individueel en in groepsverband procedures, richtlijnen en interne afspraken ter beheersing van ontwikkelings-, realisatie-, markt- en kredietrisico s. Regelmatig wordt onderzoek naar de kredietwaardigheid en reputatie van partijen waar Janssen de Jong Groep zaken mee doet gedaan. In voorkomende gevallen worden kredietrisico s afgedekt of worden (aanvullende) zekerheden gevraagd. Janssen de Jong Groep voert actief risicomanagement uit. Zij brengt de risico s in kaart, bepaalt welke risico s wel of niet aanvaardbaar zijn en stuurt daar op. De meeste risico s zijn van financiële aard. Voor het afdekken of beheersbaar maken van die risico s hanteert Janssen de Jong Groep diverse instrumenten. Een ander risico waar Janssen de Jong Groep mee te kampen heeft, is het niet voldoen aan bestaande wet- of regelgeving. Dit risico wordt beheersbaar gemaakt door het personeel voldoende op te leiden (zowel intern als extern). Ook het in 2016 aantrekken van extra juridische capaciteit draagt bij aan het meer zicht krijgen op de risico s en de eventuele aanvaardbaarheid daarvan. Gedurende 2016 zijn verbeteringen in het risicomanagementsysteem doorgevoerd. Naast de versterking van de juridische functie als hiervoor genoemd, zijn ook enkele verbeteringen doorgevoerd in de beheersingsomgeving van de deelnemingen. Deze verbeteringen vloeien voort uit de continue aandacht voor projectbeheersing en de steeds verdere integratie van de mogelijkheden van onze IT-systemen in de primaire processen

7 OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN

8 KLANT CENTRAAL OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN > ARNHEM-SCHUYTGRAAF Ontwikkeling, realisatie en verkoop huurwoningen PROJECTONTWIKKELING EN BOUW De projectontwikkeling- en bouwbedrijven kunnen terugzien op een jaar dat een sterk wisselend beeld geeft. Profiterend van de aantrekkende markt zag Janssen de Jong Projectontwikkeling de marges verbeteren en werden de woningen sneller verkocht. Bij Janssen de Jong Bouw Zuid waren sommige projecten positief en andere projecten hadden last van spanningen op de inkoopmarkt. De orderportefeuille was eind 2016 goed gevuld. Janssen de Jong Bouw Hengelo had een zeer moeizaam jaar. Bij Koninklijke Woudenberg was het resultaat licht negatief als gevolg van enkele projecten. In 2016 zijn mooie nieuwe projecten verworven die voor een goede basis zorgen in De gunstige marktontwikkelingen sterken de bedrijven van het cluster Projectontwikkeling en Bouw in hun optimisme voor Wel ziet men een gespannen inkoopmarkt. ' We verstonden elkaar goed op dit project. Dat is een compliment waard.' HANS VEEN, SENIOR ACQUISITIE- EN VERKOOPMANAGER A.S.R. VASTGOED VERMOGENSBEHEER In de Arnhemse wijk Schuytgraaf leverde Janssen de Jong Projectontwikkeling 42 woningen op voor ASR Dutch Core Residential Fund. De woningen werden gebouwd door Janssen de Jong Bouw Zuid. Wij investeren in economisch en demografisch interessante stedelijke gebieden, vertelt Hans Veen. Hij is senior acquisitie- en verkoopmanager bij het woningfonds. Dit project paste uitstekend in onze portefeuille huurwoningen. De locatie en het product klopten. Een wederzijdse relatie, de REBO Groep, maakte ons erop attent. We konden snel zaken doen met Janssen de Jong Projectontwikkeling en waren content met de manier waarop. Hans Veen: Wij hebben een eigen Programma van Eisen voor onze huurwoningen en bepalen zelf het afwerkingsniveau. Het bestaande ontwerp kon daarop door Janssen de Jong Projectontwikkeling eenvoudig worden aangepast. Ook de snelle bouwtijd van een half jaar sprak ons aan. We verstonden elkaar goed op dit project. Het ASR Dutch Core Residential Fund bezit voor meer dan een miljard euro aan huurwoningen en is voortdurend op zoek naar uitbreiding van de bestaande portefeuille. Janssen de Jong Projectontwikkeling kan daar zeker aan bijdragen. De eerste samenwerking is prima bevallen

9 PROJECTONTWIKKELING EN BOUW OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN Janssen de Jong Projectontwikkeling Janssen de Jong Projectontwikkeling (JJPO) heeft de in 2014/2015 ingezette stijgende lijn overtuigend doorgezet. Het bedrijf verkocht in 2016 veel woningen, vulde de werkvoorraad aan en behaalde een positief financieel resultaat. De verkoopomzet en het aantal verkopen overtroffen de verwachtingen en de liquiditeits ontwikkelingen waren beter dan vooraf ingeschat. Groene Tuinen appartementen te Driebergen WONINGMARKT WINT VERDER AAN KRACHT De woningmarkt bleek in 2016 verder aan kracht te hebben gewonnen. In de tweede helft van het jaar werden ook aan de oostzijde van Nederland relatief veel woningen verkocht. De welbekende 'olievlekwerking' was duidelijk zichtbaar in de portefeuille. Door de zeer succesvolle verkopen in 2015 was de verkoopvoorraad in 2016 kleiner dan gepland. Desondanks werden er vorig jaar 420 woningen verkocht, waarvan de meeste aan particulieren en de rest (zoals projecten in Tilburg en Schijndel) aan woningcorporaties. In 2016 realiseerde JJPO ook projecten voor institutionele beleggers in Gouda, Arnhem en s-hertogenbosch. De werkvoorraad bleef op peil. Het bedrijf verwierf diverse projecten (totaal circa 450 woningen/ eenheden) voor ontwikkeling, verkoop en realisatie in de periode BEDRIJFSHUISVESTING EN RETAIL Het herstel op de markt voor bedrijfshuisvesting zette zich in 2016 voorzichtig door. In Delft en Hengelo zijn door JJPO bedrijfsunits opgeleverd en in Uithoorn en Apeldoorn zijn een aantal units verkocht die inmiddels ook in aanbouw zijn. In Best en Bleiswijk zijn projecten in ontwikkeling en in Utrecht en Hengelo zijn 2 nieuwe projecten voor bedrijfsverzamelgebouwen verworven. Een vermeldenswaardig project is het 'Beddenpaleis' in Duiven. In 2016 heeft JJPO dit bijzondere bedrijfsverzamelgebouw ontwikkeld en verhuurd aan 3 beddenspeciaalzaken. Zusterbedrijf Hercuton is inmiddels gestart met de bouw. NUL OP DE METER-(NOM-)WONINGEN In 2016 werden de eerste 8 NOM-woningen gerealiseerd en opgeleverd voor woningstichting Woonveste in Vlijmen. In Reeuwijk nam JJPO 6 levensloopbestendige NOM-woningen in aanbouw voor Woningbouwvereniging Reeuwijk. In totaal konden circa 160 nieuwe NOM-woningen worden toegevoegd aan de portefeuille. Dit was te danken aan de gewonnen tender van de gemeente Vlijmen en woningstichting Woonveste voor de ontwikkeling en realisatie van 130 NOM-koopwoningen in de wijk Geerpark in Vlijmen en de gewonnen tender Hoge Weide (Leidsche Rijn) in Utrecht waar 33 NOM-woningen worden aangeboden. PROCESSEN EN ORGANISATIE Eind 2016 is besloten de organisatiestructuur aan te passen. Er wordt voortaan gewerkt vanuit drie regio s: Oost, Zuid en West. De organisatie is op enkele posities aangepast. Door autonome groei is het aantal FTE licht gestegen. Verder gaf JJPO met brainstormsessies met de verschillende afdelingen de aftrap voor een nieuw strategisch plan voor de jaren VOORUITZICHTEN 2017 JJPO verwacht in 2017 een operationeel resultaat op het niveau van 2016 te halen. Hetzelfde geldt voor het aantal te verkopen woningen. Door meer te focussen op nieuwe gebiedsontwikkelingen en grotere projecten, denkt JJPO de werkvoorraad verder te kunnen vergroten. Door de langere doorlooptijd en bestemmingsplanwijzigingen zal dit echter pas vanaf 2018/2019 leiden tot verkopen en realisatie. Omdat de concurrentie bij het verwerven van nieuwe projecten zeer groot is, zal JJPO selectiever zijn bij het deelnemen aan ontwikkelcompetities waarvoor ze wordt uitgenodigd. Ondanks de sterke woningmarkt baart de voorraad nieuwe plannen in Nederland zorgen. Bij gebrek aan nieuwe plannen stijgen de grondprijzen hard, waardoor de marges onder druk komen te staan, temeer daar ook de bouwprijzen omhoog gaan. De geografische verschillen in de woningmarkt blijven zeer groot. Naast de woningmarkt blijft JJPO ook actief op het gebied van bedrijfsmatig vastgoed en retail en in 2017 worden ook transformatiemogelijkheden onderzocht. Uithof te Den Haag Westergouwe te Gouda 16 17

10 PROJECTONTWIKKELING EN BOUW OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN Janssen de Jong Bouw Zuid Janssen de Jong Bouw Zuid heeft in 2016 diverse mooie projecten ontwikkeld en gerealiseerd. Onder een nieuw managementteam vaart het bedrijf een nieuwe koers. Dankzij een vorig jaar doorgevoerde reorganisatie is het bedrijf volledig op sterkte en klaar voor de toekomst. De ontwikkelingen rond het ToPlan flexibele bouwsysteem en de Nul-op-de-Meter (NOM-)woningen verlopen voorspoedig. En ook onderhoudstak OnderhoudPlus draaide een goed jaar. De werkvoorraad voor 2017 ziet er goed uit, maar helaas werd 2016 met verlies afgesloten. ONDERHOUDPLUS: KLANTTEVREDENHEID 8+ In 2016 groeide de omzet van onze onderhoudsservice. Om onze klanten steeds beter te kunnen bedienen, werd het team versterkt. De gemiddelde klanttevredenheid was 8+. Deze hoge score was te danken aan de goede rechtstreekse contacten met de bewoners en de toepassing van technologische hulpmiddelen voor een optimaal proces. INNOVATIE: NOM-WONINGEN MET 10 JAAR LEVERINGSGARANTIE De eerste Nul-op-de-Meter (NOM-)woningen werden opgeleverd, mét de bijbehorende 10 jaar leverantiegarantie. In samenwerking met OnderhoudPlus heeft Janssen de Jong Bouw inmiddels ook de eerste NOM-projecten voor 2017 in opdracht genomen. NOM is de toekomst. Steeds meer wijken worden gasloos en de technieken omtrent ALL-Electric woningen ontwikkelen zich snel. Hierdoor is Janssen de Jong Bouw in staat om NOM-woningen te realiseren tegen betaalbare prijzen met een gegarandeerde leverantiegarantie voor minimaal 10 jaar. ORGANISATIE: OP SLEUTELPOSITIES VERSTERKT De organisatie werd in 2016 op sleutelposities versterkt. Hierdoor kan het bedrijf met vertrouwen naar de toekomst kijken en bijdragen aan de noodzakelijke innovatieslag in de sector. De digitalisering van processen zorgt voor steeds efficiëntere informatiestromen en draagt bij aan een optimaal proces. VOORUITZICHTEN 2017 Janssen de Jong Bouw Zuid staat voor een goede kwaliteit tegen een eerlijke prijs. In overleg met de klant realiseert het bedrijf een optimaal product dat naadloos aansluit bij diens eisen en wensen. Voor 2017 is de orderportefeuille al grotendeels gevuld en werkt de organisatie verder aan de toekomst. De processen van ontwikkelen, realiseren en onderhouden van vastgoed worden steeds meer met elkaar verweven. Door het wegnemen van onnodige hobbels kan de klant het bouwwerk steeds eerder in gebruik nemen, waarna OnderhoudPlus de klant daarna volledig kan ontzorgen tijdens de exploitatie. 24 ToPlan-woningen te Arnhem PROJECTEN Zoals vermeld heeft Janssen de Jong Bouw Zuid in 2016 mooie projecten ontwikkeld en gerealiseerd, waaronder vele ToPlan-woningen. Op twee daarvan gaan we hieronder nader in. 42 ToPlan-woningen in Arnhem In het Singelkwartier van de wijk Schuytgraaf in Arnhem realiseerde Janssen de Jong Bouw Zuid 42 ToPlan-huurwoningen naar tevredenheid van opdrachtgever ASR. Vanwege hun vele variatiemogelijkheden en de grote flexibiliteit van het ToPlan-bouwsysteem sluiten deze conceptwoningen goed aan op de behoeften van opdrachtgevers. De 42 eengezinswoningen, omringd door groen en water en met privéparkeerplaats op het binnenterrein, zijn gerealiseerd in de stijl van de Amsterdamse School. 52 woningen in 's-hertogenbosch Aan de Rijzertlaan in 's-hertogenbosch bouwde Janssen de Jong Bouw Zuid 34 huurappartementen en 18 ToPlan-eengezinswoningen (koop). Het appartementencomplex beslaat vier verdiepingen, aflopend naar drie verdiepingen richting de grondgebonden woningen. De drie- en vierkamerappartementen zijn ruim opgezet (ca 95 m²) en beschikken over een balkon van ca. 10 tot 15 m². Het appartementencomplex is gerealiseerd voor Syntrus Achmea. STEEDS VERDER MET BIM Een goed beheer van de informatiestromen is cruciaal voor een optimaal proces. In 2016 werden alle ToPlan-woningen in BIM ontwikkeld. In 2017 gaat het bedrijf hiermee door en neemt het steeds meer afdelingen mee in de implementatie en doorontwikkeling van BIM binnen de gehele organisatie. 18 woningen en 34 appartementen te 's-hertogenbosch 18 19

11 PROJECTONTWIKKELING EN BOUW OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN Janssen de Jong Bouw Hengelo Janssen de Jong Bouw Hengelo (JJBH) stond in 2016 voor de grote uitdaging om de organisatie weer gezond te maken. Innovaties en investeringen als RenovatiePlus en de WarmteWinMuur zijn vooralsnog niet winstgevend gebleken. De verliesgevende situatie noopte ertoe dat de omvang van de organisatie aangepast moest worden aan de markt staat in het teken van herstel van rendement. 6 woningen Moeshoek te Slagharen Brede School Noorderbreedte te Baarn 12 woningen Schokker te Dedemsvaart BREDE SCHOOL NOORDERBREEDTE IN BAARN In de zomer van 2016 werd de Brede School Noorderbreedte in Baarn opgeleverd, een bijzonder gebouw vanwege het opvallende kleurgebruik, de grote transparantie, de zeer lage luchtdichtheid van 0,12 (0,4 was voorgeschreven), het zeer lage energieverbruik en de toepassing van zonnepanelen. FRISSE NIEUWE START IN HARDENBERG Met de verhuizing naar een nieuw pand maakten Janssen de Jong Bouw Hardenberg, OnderhoudPlus en de Timmerfabriek een frisse nieuwe start in Hardenberg. Het bedrijf wil actief meedoen aan de Hardenbergse gemeenschap en toekomstige ontwikkelingen in de regio. WONINGBOUW MET KETENSAMENWERKING JJBH startte met woningbouwprojecten die worden uitgevoerd in ketensamenwerking. Hierbij worden verantwoordelijkheden en werkzaamheden optimaal afgestemd en hebben ketenpartners meer verantwoordelijkheid dan in traditionele bouwprocessen. Vanuit jaarafspraken worden vele kleinere woningbouwprojecten met dezelfde partners op dezelfde wijze uitgevoerd. Door werkvoorbereiding en uitvoering goed af te stemmen, gaat de efficiëntie omhoog en dalen de faalkosten, wat leidt tot lagere projectteamkosten en stabielere projectresultaten. VOORUITZICHTEN 2017 Focus op frisse, winstgevende organisatie De organisatie weer winstgevend maken is de belangrijkste uitdaging in Hengelo. De nieuwe structuur en het nieuwe management team moeten de stabiliteit, de betrouwbaarheid en het vertrouwen in de organisatie terugbrengen en talenten voldoende kansen bieden. Ook de uitrol van een uniform projectproces, het vernieuwde kwaliteitshandboek en documentmanagement-systeem dragen bij aan een efficiëntere werkwijze. Hoewel de markt weer meer kansen biedt, blijft het prijsniveau erg laag, zeker in verhouding tot de risico s en de te maken tenderkosten. Door meer projecten in de regio te verwerven, wil JJBH zijn regionale bekendheid vergroten. OnderhoudPlus: uitbreiding en synergie In 2017 wordt OnderhoudPlus verder uitgebreid en de samenwerking en synergie met andere partijen versterkt. Doorontwikkeling van innovaties De uitrol van het concept WarmteWinWoningen verloopt moeizaam, vooral door de hoge kosten. Een noodzakelijke doorontwikkeling van dit innovatieve systeem is inmiddels in gang gezet. Hierbij wordt ingezet op een goedkopere en effectievere warmtewinmuur en toepassing van HSB-elementen, naast prefab beton. RenovatiePlus Met het RenovatiePlus-concept wordt in één dag een verouderde systeemwoning omgebouwd tot een energieneutraal huis. De onvolkomenheden in de pilotwoningen zijn inmiddels opgelost. De toegepaste wanden ondergingen een klimaattest bij SKG IKOB, op basis waarvan een uniek garantiecertificaat kan worden verstrekt

12 PROJECTONTWIKKELING EN BOUW OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN Koninklijke Woudenberg Hoewel Koninklijke Woudenberg het jaar afsloot met een kleine min, werpt de nieuwe aanpak van tenders en commercie zijn vruchten af. Op de meeste werken die in 2016 zijn gestart, worden goede resultaten behaald. De marktpositie is versterkt en nieuwe commerciële kansen worden goed benut. De prognose voor 2017 is gunstig. De werkvoorraad is boven verwachting hoog. interne campagne, waarin management en medewerkers gezamenlijk de essentie en kernwaarden van het bedrijf formuleerden. In één zin samengevat: "Op basis van de kernwaarden 'Samen', 'Transparant', 'Afspraak is afspraak' en 'Positief!' maakt Koninklijke Woudenberg het mogelijk dat iedereen kan blijven genieten van ons cultureel erfgoed." De positieve effecten zijn al duidelijk zichtbaar. OPENING NIEUWE VESTIGING IN MAASTRICHT In november werd de nieuwe vestiging in Maastricht geopend, van waaruit Koninklijke Woudenberg zijn positie in het zuiden verder wil verstevigen. De restauratie van het stadhuis is een goed voorbeeld van die ambities. En in februari 2017 zijn daar nieuwe werken in Maastricht aan toegevoegd. KLANT ONTZORGEN MET SERVICE & ONDERHOUD De in 2016 in de markt gezette Service & Onderhoud-dienstverlening ontzorgt de opdrachtgever op de langere termijn. Begin 2017 ging het onderhoudscontract met het Rijksmuseum formeel van start. De investeringen in deze dienstverlening worden in 2017 voortgezet. DE KRACHT VAN SAMENWERKEN Koninklijke Woudenberg zet in op partnerschap, wat terug is te zien in de uitvoering van de projecten. Goede voorbeelden hiervan zijn de eind 2016 gestarte restauratie van museum De Lakenhal in Leiden (waarin Koninklijke Woudenberg een bouwcombinatie vormt met IBB Condor), de samenwerking met andere Janssen de Jong-partijen bij de renovatie van het voormalige Joulz-kantoor in Utrecht en de samenwerking in bouwteamverband bij de renovatie van het Hoogheemraadschap van Delfland in Delft. EÉN TOTAALPAKKET VOOR KUNST IN OPENBARE RUIMTE Aan de krachtenbundeling van de specialistische bedrijven Steenhouwerij Zederik en Repstone in 'Meesters In' is in 2016 ook Binder Art Services uit Haarlem toegevoegd. Het bedrijf legt zich toe op o.a. onderhoud en restauratie van kunstwerken in de openbare ruimte. Met deze aanvulling is 'Meesters In' nog beter in staat een totaalpakket te leveren dat nodig is voor behoud van kunst in de openbare ruimte. Het totaalpakket van Meesters In is goed terug te zien in het herstel van het Provinciehuis in Arnhem, waarvan het natuursteen is gerestaureerd en waaraan ook demontage- en reinigingswerkzaamheden zijn uitgevoerd. Andere spraakmakende projecten in 2016 waren de restauratie van de ornamenten van de Kathedraal Sint Jan in 's-hertogenbosch en het herstel van de 12 apostelbeelden aan de gevel van de Latijnse School in Nijmegen. VOORUITZICHTEN 2017 In 2017 focust Koninklijke Woudenberg op resultaat, toegevoegde waarde en het versterken van zijn positie als het meest toonaangevende restauratiebedrijf van Nederland door vanuit de essenties en kernwaarden klantgericht in te spelen op de groeiende klantbehoeften. De strategie en speerpunten voor de operationele processen worden verder ingebed via o.a. training, coaching en persoonlijke aandacht. Bij Projectmanagement wordt nog meer gewerkt vanuit het probleemeigenaarschap en het LEANgedachtegoed. Met dit vooruitzicht verwacht Koninklijke Woudenberg een positief resultaat te behalen in Stadhuis te Maastricht VLIEGENDE START MET MOOIE OPDRACHTEN 2016 ving aan met een werkvoorraad van 12 miljoen. Het bedrijf maakte in januari/februari een vliegende start met twee mooie opdrachten: de restauratie van het Stadhuis Maastricht en de renovatie/restauratie van het Hoogheemraadschap van Delfland. DE KLANT CENTRAAL: WERKEN AAN KERNWAARDEN Veel aandacht ging uit naar het thema 'De klant centraal', gericht op het verder verbeteren van de klantgerichtheid en de communicatie met opdrachtgevers, adviseurs en partners. In 2016 startte een Het partnerschap is ook zichtbaar in de kortlopende werken. De herstelwerkzaamheden aan Fort Rijnauwen in Bunnik en Fort Ruigenhoek in Groenekan getuigen van een goede samenwerking met opdrachtgever Staatsbosbeheer, dat hierdoor een 'ambassadeur' van het bedrijf is geworden. In 2017 zetten we verder in op klantgericht werken door onze opdrachtgevers continu positief te verrassen en daarmee tot ambassadeurs te maken. scheepvaart museum te Amsterdam 22 23

13 KLANT CENTRAAL OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN > MAASTRICHT Restauratie stadhuis BEDRIJFSHUISVESTING Het Cluster Bedrijfshuisvesting van Janssen de Jong Groep bestaat uit Hercuton, Remco Ruimtebouw, ServicebouwPlus, Hafkon International en Ocmer (Polen). De vijf bedrijven zetelen allen in de centrale centrale vestigingen in Nieuwkuijk en Lodz in Polen. Deze profileren zich als zelfstandige merken in hun eigen binnenlandse en internationale markten, elk met zijn eigen specifieke kennis op basis van jarenlange ervaring. Gezamenlijk bieden ze met uiteenlopende product-marktcombinaties de optimale oplossing voor elk bedrijfshuisvestingsvraagstuk. Klantvraag centraal ' Een mooie mix van vakmanschap en daadkracht. Het werk is netjes en op tijd opgeleverd en problemen werden professioneel opgelost. THEO TIMMERS, PROJECTLEIDER BOUW VAN DE GEMEENTE MAASTRICHT Afhankelijk van de vraag van de klant kijkt het cluster welk beton-, staal- of hybride-concept en/of welke totaaloplossing voor onderhoud, renovatie en verbouwingen het beste aansluit bij diens wensen en behoeften. Met deze flexibele aanpak kan het Cluster Bedrijfshuisvesting de opdrachtgever altijd de optimale huisvestingsoplossing aanbieden. Een belangrijk speerpunt voor 2017 is de verdere professionalisering en k ennisontwikkeling van het gehele cluster. De in 2016 opgestelde proceskaart wordt in 2017 uitgerold, waardoor de bedrijven de kwaliteit van hun projecten nog beter kunnen borgen. Na een jaar outplacement zijn burgemeester en wethouders van Maastricht weer terug in hun fraaie stadhuis op de Markt. Koninklijke Woudenberg heeft het 350 jaar oude Rijksmonument in die tijd duurzaam gerestaureerd. Binnen werd onder meer een balklaag hersteld die als vloerfundering dient. Een gevoelig karwei omdat onder de vloer een prachtig monumentaal, maar zeer gevoelig stucwerkplafond zit. Buiten zijn kozijnen, ramen en deuren aangepakt met dubbelglas en een nieuwe verflaag. Projectleider Theo Timmers kijkt met veel plezier terug op de restauratie. Hij is zeer te spreken over de samenwerking met Koninklijke Woudenberg. Het bedrijf is een mooie mix van vakmanschap en daadkracht. Alles is netjes en op tijd opgeleverd en onvoorziene ontwikkelingen zo troffen we onverwacht asbest aan - werden professioneel opgelost. Ook financieel doet men netjes zaken. Persoonlijk had ik ook een prettige samenwerking met de werk voorbereider en uitvoerder. Dat menselijke aspect is in feite de spil waarom het altijd draait

14 BEDRIJFSHUISVESTING OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN Remco Ruimtebouw Remco Ruimtebouw was in 2016 wereldwijd actief met diverse totaalprojecten in onder meer Europa, Afrika en het Caribisch gebied. De vele orders uit het buitenland tonen aan dat er internationaal een groeiende vraag is naar echte totaaloplossingen voor de bouw van bedrijfsgebouwen in staal, waarbij de klant van A tot Z wordt ontzorgd. Op organisatorisch gebied stond 2016 vooral in het teken van de verdere synergie binnen het Cluster Bedrijfshuisvesting. Met een goed gevulde orderportefeuille zijn de verwachtingen voor 2017 positief. Uitbreiding op eerder gebouwde brouwerij te Ethiopië MEER DAN BEDRIJFSPANDEN Remco Ruimtebouw is een begrip in Nederland en ver daarbuiten. Het bedrijf heeft inmiddels al meer dan bedrijfspanden gerealiseerd, van enkele honderden tot vele tienduizenden vierkante meters. Sinds de oprichting in 1972 is het bedrijf uitgegroeid tot een wereldwijd begrip in industriële bedrijfshuisvesting, op basis van een geoptimaliseerd bouwsysteem in staal. TOENAME INTERNATIONALE PROJECTEN In 2016 realiseerde Remco Ruimtebouw tal van bedrijfsgebouwen in binnen- en buitenland, onder meer in Haïti, Duitsland, Ethiopië, Curaçao, Rwanda en de Democratische Republiek Congo. Bij internationale projecten verzorgt Remco Ruimtebouw de engineering, de productie, het transport én de montage. Dat er in de markt behoefte is aan deze werkwijze, blijkt uit de toename van het aantal gebouwen dat Remco Ruimtebouw internationaal realiseert. MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN Bij internationale projecten werken ervaren Remco Ruimtebouw-supervisors samen met lokale medewerkers. Zij worden opgeleid tot volwaardige monteurs die zelfstandig kunnen monteren. Hiermee biedt het bedrijf lokale medewerkers een bron van inkomsten en doen deze werkervaring op, die ze in hun verdere loopbaan goed van pas komt. GROEIENDE VRAAG NAAR TURNKEY NIEUWBOUW In Nederland neemt de vraag naar turnkey nieuwbouw toe. Opdrachtgevers willen steeds meer worden ontzorgd en kunnen profiteren van de jarenlange ervaring en kennis van Remco Ruimtebouw; een totaalleverancier die het hele bouwtraject inclusief afbouw, technische installaties en terreininrichting voor zijn rekening kan nemen. SYNERGIE Het jaar 2016 stond ook in het teken van het verder vergroten van de synergie binnen het Cluster Bedrijfshuisvesting. De samenwerking is nog verder geoptimaliseerd en de eerste projecten zijn gezamenlijk opgestart. Kennis wordt met elkaar gedeeld. PERSOONLIJK CONTACT Ook in 2016 was er weer veel aandacht voor klanttevredenheid. Opdrachtgevers die bij een uitbreiding of nieuwbouw voor de vijfde of zesde keer voor Remco Ruimtebouw kiezen, zijn eerder regel dan uitzondering. Dit stemt het bedrijf uiteraard met trots. Deze klantenloyaliteit is mede te danken aan de kwaliteit van de panden en de goede persoonlijke contacten met opdrachtgevers. ONLINE VINDBAARHEID Remco Ruimtebouw lanceerde eind december haar nieuwe website, met veel interessante informatie voor bedrijven met nieuwbouwvraagstukken. VOORUITZICHTEN 2017 De vooruitzichten voor 2017 zijn gunstig. De orderen offerteportefeuille is goed gevuld en er staan verschillende opleveringen gepland. Zo wordt in Curaçao een nieuwe Megastore met drive-thru voor Kooyman gerealiseerd. Ook in Nederland staan mooie projecten op de rol. In Medel/Tiel start Remco Ruimtebouw met de bouw van een distributiecentrum met BREEAM Very Good-certificering. In Pijnacker bouwt Remco Ruimtebouw voor Milieu Express een opslagruimte voor huishoudelijk-, bouw- en sloopafval. Ook in het oosten van het land is het bedrijf actief, met de uitbreiding én revitalisering van een timmerwerkplaats voor een bestaande klant

15 BEDRIJFSHUISVESTING OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN Hercuton Hercuton kijkt terug op een enerverend jaar, waarin het diverse grote projecten realiseerde, waaronder het prestigieuze pilotproject Dordtse Kil III in Dordrecht. Het personeelsbestand werd uitgebreid en de klanttevredenheid bleef onverminderd hoog. Het bedrijf onderzoekt de mogelijkheden om bij kansrijke projecten ook de financiering voor zijn rekening te nemen. De orderportefeuille voor 2017 is goed gevuld. VOORUITZICHTEN 2017 De orderportefeuille voor 2017 is goed gevuld. Zo realiseert Hercuton in Amsterdam voor Imagewharf drie kantoorgebouwen met een totale oppervlakte van bijna m 2. Elk gebouw in het project wordt in een ander materiaal (beton, staal of hout) opgetrokken. In Rijnsburg wordt turnkey een tweelaags distributiecentrum met kantoor van m 2 gebouwd voor L&M Rijnsburg B.V., een van de grootste spelers in de internationale bloemenbranche. In Duiven ontwikkelt Janssen de Jong Projectontwikkeling een retailgebouw dat onderdak gaat bieden aan drie beddenwinkels: Auping, Swiss Sense en Tempur. Hercuton is in januari 2017 gestart met de bouw. TOONAANGEVEND A-MERK IN BEDRIJFSHUISVESTING Hercuton is gespecialiseerd in het turnkey ontwerpen en bouwen van bedrijfshuisvesting in prefab beton. Het bedrijf gelooft stellig in de voordelen van conceptmatig bouwen ('LEGOlisering'), omdat het volstrekt onlogisch is om voor elk project steeds opnieuw het wiel uit te vinden. Mede door de kwaliteit van de betonproducten, de efficiënte processen en de hoge klanttevredenheid is Hercuton uitgegroeid tot een toongevend en herkenbaar A-merk in de markt voor bedrijfshuisvesting. DIVERSE TURNKEY-PROJECTEN OPGELEVERD In 2016 realiseerde Hercuton turnkey nieuwbouwprojecten voor diverse grote opdrachtgevers. Voor het internationale expeditiebedrijf ECS realiseerde het een nieuw kantoorgebouw met opslagruimte in Venlo. In opdracht van Hikvision, wereldwijd marktleider op het gebied van hoogwaardige digitale videosurveillance-producten en -oplossingen, bouwde Hercuton in Hoofddorp het nieuwe Europese hoofdkantoor. En in Raamsdonksveer realiseerde het een nieuwe bedrijfshal met kantoor voor IHC Hytech, gespecialiseerd in het ontwerpen en vervaardigen van high-end commerciële en militaire duikapparatuur. PILOTPROJECT: EERSTE GEBOUW IN GEVOLGKLASSE 2 Vooruitlopend op de aankomende Wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen (Wkb) realiseerde Hercuton als marktleider het prestigieuze-pilotproject Dordtse Kil III in Dordrecht. Het m 2 grote distributiecentrum is het eerste gebouw in Nederland dat in Gevolgklasse 2 werd gebouwd, onder grote belangstelling van de media, bouwsector én overheid. Tijdens de viering van het hoogste punt prees minister Stef Blok de innovatiekracht van Hercuton. "Het feit dat Hercuton zelf verantwoordelijkheid neemt om kwaliteitsborging naar een hoger niveau te tillen, geeft aan hoe proactief het te werk gaat." Het pand is in april 2017 opgeleverd. ORGANISATIE: PERSONEELSBESTAND UITGEBREID Om in de huidige aantrekkende economie te kunnen voldoen aan de groeiende vraag naar nieuwe bedrijfshuisvesting, breidt Hercuton het personeelsbestand gestaag uit. Klanttevredenheid blijft een speerpunt. Hercuton scoort een bovengemiddelde score van 8,1, maar streeft naar een 9. Hercuton's grote betrokkenheid bij de samenleving komt mede tot uiting in het vitaliteitsprogramma 'Hercuton Beweegt', waarin medewerkers worden gestimuleerd om meer te bewegen en tevens geld in te zamelen voor het Diabetes Fonds, CliniClowns Nederland en Stichting Vlinderkind. PROJECTEN OOK FINANCIEREN Inspelend op de groeiende behoefte in de markt aan partijen die een gebouw zowel financieren als bouwen, ontwikkelde en realiseerde Hercuton in 2016 onder meer een kantoor met bedrijfshal voor Numafa op Bedrijvenpark Hoeksche Waard. In 2017 worden de mogelijkheden onderzocht om de combinatie financiering en bouwen structureel aan te bieden bij kansrijke projecten. IHC Hytech te Raamsdonksveer Hikvision te Hoofddorp 28 29

16 BEDRIJFSHUISVESTING OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN Hafkon International Hafkon International leverde in 2016 diverse aansprekende projecten op in binnen- en buitenland. In Nederland realiseerde het bedrijf maar liefst m 2 felsdak met complete onderconstructie voor het Centraal Station in Utrecht. Koningin Máxima en haar Belgische collega Koningin Mathilde brachten vorig jaar samen een bezoek aan de nieuwe stationshal. Terminal vliegveld Dar es Salaam te Tanzania In Tanzania leverde Hafkon International de eerste fase op van de nieuwe terminal op het vliegveld van Dar es Salaam. Terminal III werd door Hafkon International voorzien van ca m 2 felsdak, in samenwerking met lokale arbeiders, die ter plaatse werden opgeleid. Sommige lokale monteurs pakten de kans om zich verder te ontwikkelen tot volwaardige monteurs met beide handen aan. Fase II (de bekleding voor 5 loopbruggen) gaat in 2017 van start. Sinds 1972 is Hafkon International actief op het gebied van aluminium felsdaken en is daarmee de meest ervaren aanbieder op dit gebied in de Benelux. Centraal Station te Utrecht 30 31

17 BEDRIJFSHUISVESTING OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN ServicebouwPlus In 2016 voerde ServicebouwPlus diverse mooie onderhouds-, renovatie- en verbouwingsprojecten uit. En ook in 2017 staat er weer een groot aantal werken op stapel. De verwachtingen voor de krachtenbundeling met de afdeling Remco Refit, die dit jaar zijn beslag moet krijgen, zijn hoog gespannen. VEELGEVRAAGD LEVERANCIER VAN TOTAALOPLOSSINGEN ServicebouwPlus werd in 2007 opgericht als serviceafdeling van Hercuton en groeide in korte tijd uit tot een veelgevraagde leverancier van totaaloplossingen voor bedrijfsmatig vastgoed op het gebied van onderhoud, renovatie en verbouw. Sinds 18 januari 2016 opereert deze afdeling zelfstandig onder de naam ServicebouwPlus. Met ruim honderden onderhoudsabonnementen en tientallen renovatie- en verbouwingsprojecten is ServicebouwPlus inmiddels een begrip in de markt. ServicebouwPlus staat voor complete, vertrouwde servicediensten, waarbij persoonlijke aandacht, kwaliteit en vertrouwen aan de basis staan van de duurzame relaties die het bedrijf heeft opgebouwd met opdrachtgevers. UITGEVOERDE PROJECTEN IN 2016 In 2016 bouwde ServicebouwPlus in opdracht van Prodelta Real Estate Development B.V. zeven units van elk m 2 om tot ADR-ruimtes voor opslag van gevaarlijke stoffen. Ook opdrachtgevers als Kuehne & Nagel, Plieger BV, Greenpack en Hitachi Data Systems kozen voor ServicebouwPlus voor het uitvoeren van aanpassingen aan hun bedrijfspand. Daarnaast werden er weer vele meerjarige onderhoudsabonnementen afgesloten. VOORUITZICHTEN staat in het teken staan van de integratie van de afdeling Remco Refit met ServicebouwPlus. Door de krachten van beide bedrijven te bundelen, zijn ze samen nog beter in staat hun opdrachtgevers de beste oplossing te bieden. Met een goed gevulde orderportefeuille ziet ServicebouwPlus 2017 met vertrouwen tegemoet

18 CARIBBEAN KLANT CENTRAAL OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN > ALKMAAR Turn-key nieuwbouw bedrijfshal Donghua in Alkmaar CARIBBEAN De bedrijven van Janssen de Jong Caribbean toonden in 2016 een divers beeld. Onze bedrijven hebben opdrachten op de particuliere markt uitgevoerd, waaronder opdrachten voor diverse luchthavens in het Caribisch gebied, de realisatie van een ziekenhuis op Aruba en de realisatie van een hal voor bouwmaterialenhandel op Curaçao. Vanaf 2016 is Janssen de Jong op Curaçao actief met haar bouwbedrijf Albo Caribbean. Zij voert o.a. de nieuwbouw van Hato Airport uit. Door de eigen organisaties aan te passen aan de uitdagende marktomstandigheden en door diverse samenwerkingsverbanden aan te gaan, werd een overwegend positief resultaat gerealiseerd. Afgelopen jaar zijn er mooie projecten verworven die een goede basis vormen voor Hercuton kwam met een zeer overtuigend ontwerp. Het gehele complex wordt integraal en conceptmatig in prefab beton gebouwd. De bouwtijd kan daardoor tot circa zeven maanden worden beperkt. FRANS MORSKATE, ALGEMEEN DIRECTEUR DONGHUA INTERNATIONAL In Alkmaar realiseert Hercuton turn-key een nieuwe bedrijfshal (7.575 m²) met kantoor (1.220 m²) voor de Chinese multinational Donghua International, wereldwijd een belangrijk producent van industriële kettingen. Het gehele complex wordt integraal en conceptmatig in prefab beton gebouwd. Hercuton kan daardoor de bouwtijd tot circa zeven maanden beperken. Bijzonder is onder meer de enorme open ruimte voor magazijn en orderpicking die ontstaat omdat er zonder kolommen gewerkt wordt. Ook een entresolvloer met technische voorzieningen voor twee kranen is erg praktisch. Hercuton kwam met een zeer overtuigend ontwerp, vertelt managing director Frans Morskate van Donghua, en won daarmee de aanbesteding die onder vier aannemers was uitgeschreven. De layout van het gebouw spreekt zeer aan. Aan bijna al onze wensen kan worden voldaan. Ook in de uitvoering hebben onze bedrijven een goede klik, het is prima samenwerken. Donghua wordt huurder van het gebouw, dat hoofdvestiging wordt voor de activiteiten in Europa, Afrika en het Midden-Oosten. Het is een ontwikkeling van V.O.F. De Etalage Projectontwikkeling, een samenwerking van Delta Onroerend Goed en Hoorne Vastgoed

19 CARIBBEAN OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN > CURAÇAO Eigen Woning Plan > CURAÇAO Curaçaose Wegenbouw Maatschappij De verkoop van de woningen in het project Acropolis bleef achter bij de verwachtingen en ervaringen bij eerdere projecten van Eigen Woning Plan (EWP). Van de 84 woningen in het vorig jaar opgeleverde project waren er aan het eind van het jaar 62 verkocht. Ondanks de onverminderd grote animo van kopers werd de verkoop vertraagd door voorzichtigheid van banken bij de verstrekking van hypotheken. Eind 2016 startte EWP ook met een nieuwe marktaanpak, die inspeelt op de vraag naar aantrekkelijk op maat geprijsde woningen. In 2016 kreeg EWP een nieuw projectdeel toegewezen: een gebied direct naast het huidige project, waarop ca. 26 woningen kunnen worden gerealiseerd. De toewijzing van de andere deelgebieden (circa 500 woningen) is vertraagd. EWP verwacht het contract voor deze deelgebieden begin 2017 te ontvangen. NIEUW DUURZAAM SNELBOUWSYSTEEM Eind november startte EWP met de bouw van een modelwoning met behulp van een nieuw duurzaam en arbo vriendelijk (snel)bouwsysteem. De oplevering was eind januari Het systeem is niet alleen duurzamer (bijna volledig recyclebaar en volledig geïsoleerd), maar ook minder belastend voor de bouwers, omdat ze geen zware blokken hoeven te sjouwen en geen zwaar pleisterwerk hoeven uit te voeren. De bouwtijd is drie à vier keer korter dan de traditionele bouwmethode. Op basis van nacalculatie wordt de exacte bouwprijs berekend en kan worden bepaald of dit systeem geschikt is voor de bouw van aantrekkelijk geprijsde woningen voor een grote doelgroep in dit prijssegment. INSPELEN OP SPECIFIEKE WENSEN Omdat in de huidige markt steeds minder vraag is naar standaard woningen, gaat EWP in de nieuwe deelgebieden meer vraaggericht bouwen en inspelen op de specifieke wensen van de koper. Hierdoor kunnen weliswaar minder grote aantallen tegelijk worden gerealiseerd, maar loopt EWP ook minder risico op leegstand. Ook op Aruba en Bonaire is er veel vraag naar woningen in dit segment. Gesprekken voor projecten op deze eilanden lopen nog. VOORUITZICHTEN 2017 Medio 2017 verwacht EWP na afronding van het ontwerptraject te kunnen starten met de realisatie van de eerste woningen in de nieuwe deelgebieden. Ondanks de stagnerende lokale economie verliep het jaar voorspoedig voor de Curaçaose Wegenbouw Maatschappij (CWM). De economische stilstand is vooral te wijten aan het gebrek aan dynamiek in de bouwsector door de administratieve rompslomp waarmee projectontwikkelaars te kampen hebben bij het in gang zetten van nieuwe projecten. GROOTSCHALIGE PROJECTEN Het 30 KV-kavelverbindingsproject tussen de Isla Raffinaderij en de bunkerfaciliteiten te Bullenbaai en het SWR-project (waterleidingsanering in 25 wijken) waren verantwoordelijk voor ca. 40% van de jaaromzet van CWM. ANDERE PROJECTEN De aanleg van drie rotondes te Jan Noorduynweg, Santa Rosa en Brievengat kreeg veel media-aandacht, vanwege hun verscheidenheid aan opvallende vormen en afwerkingen. Vermeldenswaardig is ook dat de BKK-betonklinkers afkomstig van Betonindustrie Brievengat door eigen personeel werden aangebracht. In het kader van de viering van haar 100-jarig bestaan schonk de MCB Bank donaties aan instanties en verenigingen en nam het ook het initiatief voor de reconstructie van Plaza Jojo Correa. CWM ging de uitdaging aan. Na 2 maanden bijna 7 dagen per week doorwerken slaagde het erin de deadline van 7 december te halen. De werkzaamheden omvatten het verwijderen van bestaande verharding, de aanleg van nieuwe kabels en leidingen, het plaatsen van nieuwe klinker- en tegelverharding en de aanleg van een nieuwe overkapping met bijbehorende werken. GOED OP WEG MET MVO Het jongerentraject, een samenwerking met het Ministerie van SOAW, verliep volgens planning. Daarnaast sloot CWM een vierjarig sponsorcontract met de bekende atleet Churandy Martina, die de komende jaren het gezicht is van CWM. Zijn enthousiaste, positieve uitstraling draagt ongetwijfeld positief bij aan het bedrijfsimago en aan verdere verbeteringen op het gebied van kwaliteit, service, samenwerking en innovatie. VOORUITZICHTEN 2017 De vooruitzichten voor 2017 zijn gunstig. Infrawerken gerelateerd aan de bouw van het nieuwe ziekenhuis, de aanleg van een tweede megapier, het nieuw te bouwen Pen Resort, het Airport Hotel en de renovatie van de Marriot, kunnen niet alleen zorgen voor een goed bedrijfs resultaat, maar ongetwijfeld ook een impuls geven aan de Curaçaose economie. Jan Noorduynweg te Curaçao Acropolis te Curaçao Medio 2016 startte CWM als onderaannemer van Albo Caribbean met de civiele werkzaamheden voor de uitbreiding van de airport-terminal in Hato. Het project vergt een nauwgezette afstemming van de verschillende disciplines om het werk succesvol te kunnen afronden. Een soortgelijk project ging ook van start met de nieuwbouw van een megastore voor Kooyman aan de Jan Noorduynweg. Plaza Jojo Correa te Curaçao 36 37

20 CARIBBEAN OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN > CURAÇAO Mijnmaatschappij Curaçao In 2016 realiseerde Mijnmaatschappij Curaçao (MMC) enkele belangrijke doelstellingen. Het bedrijf maakte een forse efficiencyslag door de inzet van kennis, kunde en innovatie. Tegelijkertijd vergrootte en verbreedde het zijn aanbod van de product-marktcombinatie en versterkte het zijn positie als regionale marktleider door het aangaan van strategische samenwerkingsverbanden. Ondanks de matige economische situatie en de veranderingen op de lokale en internationale markten zag MMC de omzet stijgen. De klantgerichte instelling van de medewerkers en de vruchtbare samenwerking met strategische partners in de regio waren hier mede debet aan. GROEI IN KRIMPENDE MARKT Tegen de krimpende lokale bouwmarkt en de toenemende internationale concurrentie in realiseerde Mijnmaatschappij Curaçao in 2016 een opmerkelijke groei, dankzij de inhaalslag bij het wegenonderhoud en de groeiende activiteiten van Betonindustrie Brievengat. De exportgroei was vooral toe te schrijven aan een grotere afzetmarkt in Bonaire, Trinidad, Sint Maarten en Aruba. Om de concurrentie in Curaçao het hoofd te kunnen blijven bieden, startte het bedrijf een intensieve marketing- en merkcampagne op TV, radio en via posters en flyers. ONTWIKKELINGEN IN DE ONDERNEMING Mijnmaatschappij Curaçao is actief in de ontginning en verwerking van kalksteen en fosfaat tot verschillende aggregaten die toegepast worden in de bouw, infrastructuur, glasindustrie, drinkwaterindustrie, veevoerindustrie en de agrarische sector. De producten vinden hun weg naar ruim 22 landen. Het bedrijf focust op gezond rendement, continuïteit, klant gerichtheid en professionaliteit aan een mensgericht personeelsbeleid en maatschappelijke betrokkenheid (MVO). In 2016 besteedde het bedrijf veel aandacht aan export en merkbeleid. Veel wordt ook verwacht van het elan dat het jonge, gemotiveerde en innovatief ingestelde middenkader in het bedrijf kan brengen. Inspelend op de vraag uit het buitenland investeerde MMC in een zeefinstallatie, een Quarry Truck en een Loader. Eind 2016 werd een zeer succesvolle familiedag georganiseerd. Formeel is vastgelegd dat de aanblik van de Tafelberg voor eeuwigheid zal blijven zoals hij er hier en nu bij ligt DUURZAAMHEID EN MVO: SOCIALE PROJECTEN EN HERGEBRUIK BETONPUIN Mijnmaatschappij Curaçao beschikt over gemotiveerde lokale werkkrachten met hart voor de zaak en de lokale gemeenschap. Sommigen werken van generatie op generatie bij het bedrijf. Vanuit die sterke maatschappelijke betrokkenheid ondersteunt het bedrijf scholen en jeugd- en sportactiviteiten, zoals voetbal en honkbal waar het kan. In het kader van milieuvriendelijk ondernemen verzamelt de MMC schoon betonpuin voor hergebruik. VOORUITZICHTEN 2017 De doelstellingen van Mijnmaatschappij Curaçao zijn helder: lokaal marktleider blijven en de eigen positie in de regio versterken. Deze focus is terug te zien in de bedrijfsvoering, innovaties, realisatie, het personeelsbeleid en het ondernemerschap, dat in het hele bedrijf aanwezig is wordt een jaar vol uitdagingen en markt kansen

21 CARIBBEAN OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN > CURAÇAO Betonindustrie Brievengat Voor Betonindustrie Brievengat (BIB) verliep het jaar voorspoedig. In 2016 haalde het diverse grote projecten binnen en versterkte het zijn positie als marktleider op Curaçao. De omzet en het resultaat stegen en het budget werd ruimschoots behaald. Het resultaat werd beïnvloed door toename in ontvangen orders, afvloeiingsregelingen, procesoptimalisatie en eenmalige kosten. AAN DE WEG TIMMEREN BIB staat voor een gezond rendement, continuïteit, klantgerichtheid, kwaliteit, mensgerichtheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Op het complex aan de weg naar Playa Kanoa legt BIB zich toe op de productie van hoogwaardig beton, -blokken en -klinkers voor de bouw van woningen, bedrijfspanden en de verfraaiing van buurten. Met zijn gunstige prijs kwaliteitsverhouding, innovatieve totaaloplossingen, effectieve en efficiënte werkmethoden en ondernemende, klantgerichte benadering timmert het bedrijf al meer dan een halve eeuw aan de weg. Op Curaçao beschikt het over verkooppunten in Brievengat, Santa Maria, Malpais en Caracasbaaiweg. In de controlekamer wordt conform de hoogste international kwaliteitsnormen beton bereid volgens de vereiste specificaties. GROEIEND AANDEEL IN KRIMPENDE MARKT In 2016 zag Betonindustrie Brievengat zijn marktaandeel groeien in een sterk krimpende bouwmarkt. Hoewel de prijzen onder druk staan door concurrentie en slechte marktomstandigheden, weet het bedrijf met zijn proactieve benadering, klantgerichtheid, marketing, innovatie en kwaliteit de markt goed te bewerken. Diverse grote projecten die het bedrijf binnenhaalde, onderstreepten die sterke positie in Curaçao. Door het openen van strategische verkooplocaties, het aangaan van samenwerkingsverbanden en een duidelijke aanwezigheid op de markt wist het bedrijf de aandacht van de markt, media en bevolking nadrukkelijk op zich te vestigen. De afdeling logistiek werd aangescherpt door een interne verschuiving. Ook werden er twee nieuwe betonmixers aangeschaft. DUURZAAMHEID EN MVO Het personeelsbestand bestaat voornamelijk uit gemotiveerde lokale werkkrachten met hart voor de zaak, de klant en de lokale maatschappij. Die betrokkenheid uitte zich onder meer in de steun van scholen, jeugdprojecten en sporten. En met de levering van 'groen beton' (gemaakt van gerecycled betonpuin) draagt BIB ook bij aan een schoner milieu. Met moderne vrachtwagens staat BIB borg voor betrouwbare levering van uitgekiende producten voor uiteenlopende bouwprojecten. ORGANISATIE: SERVICE NAAR NOG HOGER PLAN TILLEN In 2016 werd een werkvoorbereider aangenomen om de voorraden te beheren en onderhoudswerkzaamheden efficiënter in te plannen en een nieuw, jong en kundig commercieel team gevormd die de service van de BIB op een nog hoger niveau gaat brengen. VOORUITZICHTEN 2017 De strategie voor de komende jaren geeft vertrouwen voor de toekomst. Dat vertrouwen is terug te zien in de bedrijfsvoering, innovaties, realisatie, het personeelsbeleid en het ondernemerschap was een jaar vol met innovaties, veranderingen en uitbreidingen wordt een jaar vol uitdagingen en marktkansen

22 KLANT CENTRAAL OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN > CURAÇAO Renovatie startbaan Hato Airport op Curaçao > BONAIRE Bonairiaanse Wegenbouw Maatschappij (BWM) ' CWM begrijpt precies wat de klant nodig heeft en wat er komt kijken bij werken op een vliegveld als het gaat om veiligheid en beschikbaarheid. En heel belangrijk - hándelt daar ook naar. COO TOBIAS MARKERT De Bonairiaanse Wegenbouw Maatschappij (BWM) heeft een moeilijk jaar achter de rug. Vooral de wissel ende regeringen en de daardoor ontstane vertragingen in de besluitvorming zorgden voor stagnaties. De omzet van het Fiber to Home-project (FTH) bleef achter bij de verwachtingen, waardoor BWM genoodzaakt was het personeelsbestand in te krimpen. BELANGRIJKE PROJECTEN In 2016 werkte BWM aan diverse belangrijke projecten. Met de aanleg van een modulair gietijzeren pers- en een distributieleiding naar het tankpark in Seru Largu werden de wijken Hato en Republiek verzekerd van drinkwaterlevering. Tegelijkertijd kregen het toerisme en de economie op het eiland een impuls door de bouw van de nieuwe Marriot Courtyard, waar BWM de aanleg van een parkeerplaats met afwateringsvoorziening realiseerde. De grondwerkzaamheden voor en afwerking van de justitiële inrichting en de werkzaamheden voor de verbetering van het hemelwaterafvoersysteem van het ziekenhuis Mariadal te Playa worden in 2017 afgerond. MVO: SPONSORING REGATTA Voor de organisatie van de Regatta stelde BWM zijn materieel ter beschikking voor het schoonmaken en profileren van het terrein en de mobiele verlichting, zodat het evenement in de avonduren kon plaatsvinden. VOORUITZICHTEN 2017 Bonaire is een eiland met veel potentie. De bevolking groeide de afgelopen jaren tot inwoners. Om noodzakelijke verbeteringen te kunnen realiseren, moeten de neuzen in de verschillende sectoren dezelfde kant op staan. Dan kunnen de ontwikkelingsen bouwplannen voor o.a. nieuwe hotels en appartementen, reparatie en aanleg van nieuwe steigers voor de ontwikkeling van de haven en de luchthaven doorgaan zonder onnodige stagnatie. BWM voorziet voor 2017 een stabiele omzet en groeimogelijkheden door versnelling van activiteiten op het FTH-project. Met de renovatie van de 3,4 km lange startbaan van Hato Airport heeft CWM opnieuw haar visitekaartje afgegeven. Het werk omvatte het aanbrengen van een nieuwe asfaltlaag en infrawerkzaamheden voor een nieuw lichtsysteem. De geoliede projectorganisatie en verzorgde, veilige manier van werken dwongen respect af bij opdrachtgever Curaçao Airport Partners (CAP). "Omdat de startbaan overdag beschikbaar moest blijven, moest er vooral 's nachts worden gewerkt. Een race tegen de klok, maar CWM leverde de baan elke ochtend stipt op tijd schoon op. Petje af", aldus Chief Operations Officer Tobias Markert. Maintenance Manager Shanto Quirindongo prijst vooral de goede werkvoorbereiding en samenwerking. "Er was steeds voldoende reservematerieel beschikbaar, zodat het werk bij eventuele uitval altijd door kon gaan. Ook de goede, open communicatie droeg bij een vlot projectverloop." Volgens Tobias Markert begrijpt men bij CWM precies wat de klant nodig heeft en wat er komt kijken bij werken op een vliegveld als het gaat om veiligheid en beschikbaarheid. "En heel belangrijk - hándelt daar ook naar. Niet alle aannemers kunnen dat. Al met al heeft CWM een prima prestatie geleverd." 42 43

23 CARIBBEAN OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN > ARUBA Algemeen Bouwbedrijf Albo Aruba en Arubaanse Wegenbouw Maatschappij Esmeralda Wegverharding te Aruba Algemeen Bouwbedrijf Albo Aruba (Albo) en de Arubaanse Wegenbouw Maatschappij (AWM) hebben het jaar wat betreft resultaat en cashflow positief kunnen afsluiten. Dit ondanks een sterk fluctuerende en concurrerende markt en overheidsuitgaven die onder druk staan. De orderportefeuille is voor de komende periode gevuld. Beide bedrijven zijn optimistisch over de ontwikkelingen in OPGELEVERDE PROJECTEN In 2016 hebben Albo en AWM een aantal mooie projecten naar tevredenheid van de klanten opgeleverd, waaronder de verbouwing van de Lobby in het Hilton Hotel, de renovatie van gebouwen in de marinierskazerne Savaneta, renovatiewerkzaamheden in het Marriott Hotel, verfraaiingsprojecten Rancho Plaza, Semeleer Straat, Promenade San Nicolas en de Airport Recap stands LOPENDE PROJECTEN Werken die nog doorlopen in 2017, zijn de uitbreiding en nieuwbouw van het Hospitaal, de werkzaamheden aan 'Green Corridor', de renovatie van het Rosa College en de kiosken aan de Paardenbaai. In 2016 werd ook gestart met het bouwrijp maken van de verkavelingsplannen op Tierra del Sol en Smart Community Kibaima. MARKTONTWIKKELINGEN: TERUGLOPENDE OVERHEIDSINVESTERINGEN De heropening van de raffinaderij onder Citgo-vlag, halverwege het jaar 2016, leidde nog niet merkbaar tot een aantrekkende markt. De verwachting is dat medio 2017 de activiteiten voor de heropstart van de raffinaderij verder ter hand worden genomen. De bouw- en infrasector op Aruba heeft onverminderd te maken met teruglopende overheidsinvesteringen door het verscherpte toezicht op de financiën. Door het geringe aanbod van projecten is de concurrentie op de aanbestedingsmarkt groot, waardoor de prijzen onder druk blijven staan. Albo en AWM staan voor de uitdaging om zich in deze concurrerende markt te blijven profileren. ORGANISATIE: PAS OP DE PLAATS Diverse door Albo beoogde projecten werden begin 2016 uitgesteld of gingen niet door. Het bedrijf moest hierdoor even pas op de plaats maken en halverwege het jaar een reorganisatie doorvoeren. Dankzij een stabiel werkaanbod was zo'n maatregel bij AWM niet nodig. Zowel bij Albo als bij AWM staan verjonging van de organisatie en het realiseren van een flexibele en kostenbewuste organisatie hoog op de agenda. VOORUITZICHTEN 2017 Op Aruba staat het jaar 2017 in het teken van de verkiezingen voor een nieuw parlement. In de aanloop naar deze verkiezingen worden geen grote overheidsaanbestedingen verwacht. De vele regen in het laatste kwartaal van 2016 bracht grote schade toe aan het bestaande wegennet. De verwachting is dat die schade in de loop van 2017 wordt hersteld met asfalt dat AWM mag leveren. Ook vertrouwt AWM erop bij de luchthaven weer een aantal uitbreidingsprojecten te mogen realiseren en zullen de verhardingswerkzaamheden voor Green Corridor worden voortgezet. 15 energiezuinige woningen Albo is begin 2017 gestart met de bouw van 15 energiezuinige woningen en een bezoekerscentrum. Dit project is ontwikkeld door de lokale woningbouwvereniging (FCCA) in samenwerking met TNO. AWM verzorgt voor de FCCA de infrastructuur. Het project wordt aan het einde van het derde kwartaal in gebruik genomen. Ook staat bij Albo medio mei de verbouwing van 42 hotelkamers bij het Tara Bucuti Beach Resort op het programma. Doelstelling Aruba Bij het Water- en Energiebedrijf Aruba (WEB) zijn Albo en AWM betrokken bij de realisatie van het zogenaamde 'Flywheel'-project, een installatie die het stroomnetwerk stabiliseert. Het werk maakt deel uit van een serie projecten die zijn gericht op zo energie-neutraal mogelijke voorzieningen op het eiland. Meerdere ijzers in het vuur De vooruitzichten voor 2017 zijn voor beide bedrijven niet ongunstig. De orderportefeuille is goed gevuld en beide bedrijven hebben meerdere ijzers in het vuur bij het verwerven van nieuwe projecten. De verwachting is dan ook dat de vastgestelde budgetten zullen worden gerealiseerd

24 CARIBBEAN KLANT CENTRAAL OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN > ARUBA Infrastructuur Paseo de Playa op Aruba ' Albo en AWM denken goed met je mee en komen met adviezen over hoe het beter kan. Alle lof ook voor hun medewerkers en hands-on mentaliteit. Een genot om mee te werken. Echt super.' Windward Roads beleefde in 2016 een hectisch, maar wel positief jaar. De onderneming heeft zich ontwikkeld tot een volwassen bedrijf op Sint Maarten. Deze marktleiderspositie heeft geleid tot een aantal mooie projecten, waarvan enkele ook doorlopen in Voor de (semi-)overheid werkte Windward Roads aan de infra rond het nieuwe regeringsgebouw. VEEL WERK IN PRIVATE SECTOR Na een turbulent jaar richtte Windward Roads de pijlen in 2016 vooral op de private sector. Met een aantal grotere en legio kleinere projecten presteerde het bedrijf goed. Mooie voorbeelden hiervan zijn de aanleg van omliggende infra (inclusief restauratie van een historische stenen muur) in een voormalig plantage en de aanleg van nieuwe wegen met al het grondwerk voor een nieuw te ontwikkelen wijk. Deze projecten worden in 2017 afgerond. VOOR DE TOEKOMST VAN HET EILAND De hoge kwaliteit van het werk was ook terug te zien in de positieve reacties van tevreden klanten. En ook in 2016 etaleerde Windward Roads zijn > SINT MAARTEN Windward Roads maatschappelijke betrokkenheid, waarin de jeugd steevast centraal staat. Het bedrijf sponsorde diverse scholen en legde een nieuw basketbalveld aan. ORGANISATIE: VERJONGING ZORGT VOOR NIEUW ELAN 'Handen uit de mouwen' is het credo van Windward Roads. Die ondernemende instelling heeft ertoe geleid dat het personeelsbestand weer op volle sterkte kon worden gebracht. Het bedrijf heeft een energieke werkcultuur met gemotiveerde en enthousiaste medewerkers. VOORUITZICHTEN 2017 De vooruitzichten voor 2017 zijn positief, zij het met enige voorzichtigheid. Er komen grote projecten aan, maar 2016 heeft ook laten zien dat niet alle plannen ook daadwerkelijk kunnen worden gerealiseerd, zoals het EU-project voor Dutch Quarter dat in 2016 niet van de grond kwam, wellicht gebeurt dat wel in Ook veel werk op het vliegveld is doorgeschoven naar Een groot project in Cole Bay lijkt langzaam maar zeker van de grond te komen. CASPAR VAN KEULEN, SENIOR FINANCIAL ANALYST BIJ TIERRA DEL SOL "Albo en AWM zijn geweldige partners om mee te werken. Ze leveren fantastische kwaliteit, doen wat ze beloven en zorgen dat alles op tijd af is", aldus het lovende oordeel van Caspar van Keulen, opdrachtgever van Tierra del Sol Real Estate N.V. over het werk van Albo Aruba en de Arubaanse Wegenbouw Maatschappij voor de nieuwe woonwijk Paseo de Playa in Tierra del Sol, waar straks 49 woningen worden gebouwd. Tierra del Sol is een gated community in het noordwesten van Aruba met o.a. een 18-holes golfbaan, clubhuis met zwembad, restaurant, spa, appartementen en villa's. Op het 4 hectare tellende nieuwbouwterrein legde AWM o.a. asfaltwegen, rotondes, rioleringen, pompputten en drainages aan. Albo Aruba bouwde er diverse kleine nutsgebouwen, zoals transformatorhuizen. Van Keulen: "Beide partijen denken goed met je mee en komen met slimme adviezen over hoe het beter kan. Alle lof ook voor hun medewerkers en hands-on mentaliteit. Men heeft altijd tijd als je een vraag hebt, de lijnen zijn kort, veranderingen worden goed opgepakt en er wordt heel snel geschakeld. Een heel fijne no-nonsensehouding. Een genot om mee te werken. Echt super." Governement Building te Sint Maarten 46 47

25 CARIBBEAN & OPERATIONELE GANG VAN ZAKEN CARIBBEAN > ANGUILLA Anguilla Roads and Construction > SINT MAARTEN Saba Roads and Construction Anguilla heeft een moeilijk jaar achter de rug. Door de tumultueuse politieke situatie in het Verenigd Koninkrijk (Brexit) staat de economie van het eiland onder druk. Ook de markt voor het leveren en verwerken van asfalt en beton bleven achter bij de verwachtingen. Anguilla Roads and Construction werkt momenteel aan de reparatie van de haven, dit project loopt door in Bij Saba Roads and Construction (SRC) verliep 2016 rustig. Het bedrijf had vooral veel werk aan het project aan de Fort Bay Road. Dit project verloopt voorspoedig en wordt in 2017 afgerond. Als enige grote aannemer op het eiland is SRC voor de grotere projecten afhankelijk van de overheid. De private sector is vooralsnog beperkt tot kleine projecten. De organisatie op Saba is op sterkte. SRC werkt het liefst met lokale medewerkers, omdat het hiermee bespaart op reis- en verblijfkosten en tevens bijdraagt aan de ontwikkeling van het eiland. De verwachtingen voor 2017 zijn gematigd. Er is nog veel onduidelijkheid over opdrachten van de overheid. Plannen zijn er wel, maar die zijn nog niet heel concreet. Het is dus nog afwachten welke plannen in 2017 doorgaan en welke voorlopig op de plank blijven liggen. De markt op Saba is beperkt, maar blijft wel aantrekken. Steiger te Anguilla > SINT MAARTEN Central Mix Concrete Central Mix Concrete (CMC) maakte een goed jaar door, dankzij een hogere omzet door een stijgende productie en verkoop. In 2016 werd bijna 14% meer beton verkocht dan in het jaar ervoor. De productieverhoging is vrijwel volledig behaald in de private markt, waarop het bedrijf sterk focust. CMC heeft haar bestand van onderaannemers van mixers kunnen uitbreiden zodat het de klant nog beter en sneller kan bedienen. KWALITEITSSLAG EN KOSTPRIJSVERLAGING CMC profileert zich in de markt als kwaliteitsleverancier. Het bedrijf onderscheidt zich van de concurrentie met een hoogwaardiger product, betere service en hogere betrouwbaarheid. In samenwerking met externe experts werd begin 2016 de kwaliteit van de betonmengsels nog verder verbeterd. BARCHIP FIBER SUCCESVOL Ook de promotie van Barchip Fiber, waarvan CMC dealer is voor Sint Maarten en omringende eilanden, droeg bij aan de positieve cijfers. Met dit product biedt CMC de klant een forse kostenbesparing ten opzichte van traditionele wapening, dat doorgaans veel duurder is en minder snel kan worden aangebracht. Ook de overheid is enthousiast over de fiber en stort inmiddels alle publieke wegen met Barchip Fiber-beton. VOORUITZICHTEN 2017 De verwachting is dat er in 2017 wat grotere projecten van start zullen gaan. CMC gaat ervan uit dat het haar sterke positie in de particuliere markt kan vasthouden. Fort Bay Road te Saba 48 49

26 KLANT CENTRAAL > BONAIRE Project Waterleiding perceel 2 op Bonaire ' Gelukkig was er bij BWM de vaste wil om de zaken goed op te lossen. Dat is gelukt en iedereen is blij met wat er nu ligt.' SIGFRIED QUARTON, DISTRIBUTION MANAGER BIJ WEB In 2016 legde de Bonairiaanse Wegenbouw Maatschappij (BWM) in opdracht van het Water en Energie Bedrijf Bonaire (WEB) een nieuwe 2,5 km lange persleiding aan van productiesite Hato naar tankpark Seru Largu op Bonaire. Eerder al had CWM een 4,5km lange transportleiding gerealiseerd van tankpark (Seru Largu) naar het centrum van Kralendijk. Sigfried Quarton, Distribution Manager bij WEB, is blij met het eindresultaat. Zeker gezien de moeilijkheden die opdrachtgever en aannemer onderweg moesten oplossen. Sigfried Quarton: "We hebben in eerdere projecten altijd heel goed met BWM samengewerkt, maar dit project verliep helaas wat minder soepel. Niet alleen door toedoen van BWM, maar ook door niet optimale projectleiding van onze kant. Gelukkig was er bij BWM de vaste wil om de zaken goed op te lossen. Dat is gelukt en iedereen is blij met wat er nu ligt. Bij WEB hebben we inmiddels een eigen afdeling projectmanagement gevormd, die voortaan alle projecten zelf aanstuurt. Deze lopen nu allemaal netjes." 50

27 FINANCIËLE GANG VAN ZAKEN OPERATIONELE JAARREKENING GANG VAN ZAKEN 2016 Financiële gang van zaken JAARREKENING 2016 In 2016 is de omzet met ca 9% gestegen van 300 miljoen tot 326 miljoen. De omzet van het cluster Projectontwikkeling en Bouw steeg tot 152 miljoen. De omzet van het cluster Bedrijfshuisvesting steeg van 62 miljoen naar 79 miljoen. De omzet in het Caribische gebied daalde met 6% tot 95 miljoen. De nettowinst kwam uit op 8 miljoen (2015: 6 miljoen). FINANCIERINGSSTRUCTUUR EN BALANSVERHOUDINGEN In 2016 is het bestaande kredietarrangement verlengd tot en met oktober In 2016 is aan alle renteverplichtingen voldaan. Tevens is op 31 december 2016 voldaan aan de bankconvenanten. De totale bancaire schuld bedroeg per 31 december 22 miljoen hetgeen een verslechtering is van 9 miljoen ten opzichte van De solvabiliteit per 31 december 2016 bedraagt 31% (2015: 33%). In 2016 heeft een financiële herstructurering plaatsgevonden van het vermogen. Dit heeft niet geleid tot een cash out. De verwachte groei van de activiteiten kan naar verwachting vanuit de huidige kredietfaciliteit en het rendement uit lopende activiteiten gefinancierd worden. VOORUITZICHTEN 2017 Het economisch klimaat in de wereld is verbeterd en we zijn positief voor Door onze geografische spreiding in Nederland, Afrika, het Caribische gebied en Oost-Europa en de strategie om de organisatie beter aan te laten sluiten bij de markt verwachten we een beter resultaat over Raad van Bestuur, juni 2017 H.N.J. Smits P.L. van Gulik INHOUDSOPGAVE Geconsolideerde balans Geconsolideerde winst- en verliesrekening Geconsolideerd kasstroomoverzicht Toelichting Grondslagen voor de financiële verslaggeving Grondslagen voor waardering activa en passiva Grondslagen voor resultaatbepaling Toelichting op de afzonderlijke posten van de balans Toelichting op de afzonderlijke posten van de winst- en verliesrekening Vennootschappelijke balans Vennootschappelijke winst- en verliesrekening Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Overzicht deelnemingen Besturingsstructuur

28 JAARREKENING 2016 OPERATIONELE GANG VAN FINANCIËN ZAKEN Geconsolideerde balans (opgemaakt vóór winstverdeling) (in duizenden euro s) Activa Vaste activa Immateriële vaste activa (1) Goodwill Geactiviveerde ontwikkelkosten Materiële vaste activa (2) Bedrijfsgebouwen en -terreinen Machines en installaties Andere vaste bedrijfsmiddelen Financiële vaste activa (3) Deelnemingen Vorderingen op deelnemingen Vorderingen op aandeelhouder Overige vorderingen Latente belastingen Vastgoedbeleggingen (4) Vlottende activa Voorraden Grond- en hulpstoffen Strategische grondposities Gereed product en handelsgoederen Passiva Groepsvermogen (8) Eigen vermogen Voorzieningen Pensioenen en jubileumuitkeringen (9a) Latente belastingen Overige (9b) Langlopende schulden (10) Kredietinstellingen 0 0 Overige schulden Kortlopende schulden Onderhanden projecten (5) Kortlopend gedeelte langlopende schulden (10) Kredietinstellingen (11) Leveranciers en handelskredieten Belastingen en premies sociale verzekeringen Winstbelasting Overige schulden (12) Overlopende passiva (13) TOTAAL PASSIVA (in duizenden euro s) Onderhanden projecten (5) Vorderingen Handelsdebiteuren Belastingen en premies sociale verzekeringen Winstbelasting 42 Overige vorderingen (6) Overlopende activa Liquide middelen (7) TOTAAL ACTIVA

29 JAARREKENING 2016 OPERATIONELE GANG VAN FINANCIËN ZAKEN Geconsolideerde winst- en verliesrekening Geconsolideerd kasstroomoverzicht (in duizenden euro s) Netto-omzet (16) Mutatie onderhanden werken Overige bedrijfsopbrengsten Bedrijfsopbrengsten Kosten van grond- en hulpstoffen Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten Lonen, salarissen en sociale lasten (18) Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa Overige bedrijfskosten Bedrijfskosten Bedrijfsresultaat Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rentelasten en soortgelijke kosten Kasstroom uit operationele activiteiten Resultaat na belastingen Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa incl. waarderingsaanpassingen (1) Aanpassingen tot netto-kasstroom Mutatie voorzieningen (9) Werkkapitaal (excl. liquide middelen en bankschulden) en overige mutaties Netto-kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen materiële vaste activa (2) Desinvesteringen materiële vaste activa (2) DesInvesteringen immateriële vaste activa (1) Overige mutatie immateriële vaste activa (1) 0 48 Investering niet geconsolideerde deelnemingen (3) Desinvestering niet geconsolideerde deelnemingen (3) Mutatie langlopende vorderingen op deelnemingen (3) Mutatie overige langlopende vorderingen (3) Investering vastgoedbeleggingen (4) Desinvestering vastgoedbeleggingen (4) Netto-kasstroom uit investeringsactiviteiten (in duizenden euro s) Resultaat voor belastingen Resultaat deelnemingen Belastingen (21) Kasstroom uit financieringsactiviteiten Vordering aandeelhouder (3) Mutatie schulden aan kredietinstellingen Netto-kasstroom uit financieringsactiviteiten Resultaat na belastingen Netto-kasstroom Nettowinst Liquide middelen begin boekjaar Geconsolideerd totaal resultaat Liquide middelen einde boekjaar Nettowinst Mutatie wettelijke reserve valuta omrekeningsverschillen

30 JAARREKENING 2016 OPERATIONELE GANG VAN FINANCIËN ZAKEN Toelichting Grondslagen voor de financiële verslaggeving ALGEMEEN Janssen de Jong Groep is statutair en feitelijk gevestigd te Son en Breugel, Science Park Eindhoven 5001 (kvk: ). Janssen de Jong Groep is een bouwgroep en actief middels een drietal clusters: Projectontwikkeling en Bouw, Bedrijfshuisvesting en Caribbean. Overzicht van de gehouden belangen is opgenomen onder het hoofdstuk overzicht deelnemingen. Janssen de Jong Groep B.V. maakt onderdeel uit van Uranus 1952 B.V. te Son en Breugel. CONSOLIDATIE In de geconsolideerde jaarrekening worden, overeenkomstig uniforme grondslagen, integraal opgenomen de financiële gegevens van Janssen de Jong Groep B.V. en haar groepsmaatschappijen. Onderlinge activa en passiva, baten en lasten alsmede op balansdatum ongerealiseerde winsten die het gevolg zijn van onderlinge activiteiten van groeps maatschappijen worden geëlimineerd. Nieuwe groepsmaatschappijen worden in de consolidatie opgenomen vanaf het moment dat Janssen de Jong Groep beslissende invloed uitoefent op het beleid. Indien Janssen de Jong Groep geen beslissende invloed meer heeft op het beleid, worden groepsmaatschappijen niet langer in de consolidatie opgenomen. Indien bij verwerving van nieuwe groepsmaatschappijen de (verschuldigde) verkrijgingsprijs van de deelneming hoger is dan het aandeel in het eigen vermogen op basis van waarderingsgrondslagen van Janssen de Jong Groep en op basis van de reële waarden van de activa en passiva op overnamedatum, wordt het verschil (goodwill) geactiveerd en naar gelang de economische levensduur afgeschreven. De vennootschappelijke winst- en verliesrekening is opgesteld met toepassing van artikel 402, titel 9, Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek. VREEMDE VALUTA Activa en passiva van groepsmaatschappijen in niet-eurolanden worden omgerekend tegen de per balansdatum geldende koersen. De koersverschillen die voortvloeien uit de omrekening van het aan deze ondernemingen ter beschikking gestelde vermogen, worden rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt. De posten van de winst- en verliesrekening van deze ondernemingen worden omgerekend tegen de gemiddelde koers in het verslagjaar. In- en verkooptransacties in vreemde valuta worden omgerekend tegen de op het moment van de transacties geldende koersen. Koersverschillen die voortvloeien uit de afwikkeling van deze transacties en uit de omrekening van monetaire posten worden in het resultaat verwerkt. Koersverschillen welke ontstaan ten gevolge van vreemde-valutatransacties, die zijn aangegaan ter afdekking van het risico van koersfluctuaties over de netto-investering in de buitenlandse deelnemingen, worden rechtstreeks ten gunste of ten laste van het eigen vermogen gebracht. VERBONDEN PARTIJEN Partijen die gezamenlijke zeggenschap of invloed van betekenis kunnen uitoefenen, alle groepsmaatschappijen, deelnemingen en sleutelfunctionarissen worden aangemerkt als verbonden partij. Transacties met verbonden partijen vonden at arms length plaats. Transacties tussen groepsmaatschappijen worden in de consolidatie geëlimineerd. KASSTROOMOVERZICHT Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen. Kasstromen in vreemde valuta zijn omgerekend tegen een geschatte gemiddelde koers. Koersverschillen op geldmiddelen worden afzonderlijk in het kasstroomoverzicht getoond. Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest, ontvangen dividenden en winstbelastingen zijn opgenomen onder de kasstroom uit financieringsactiviteiten. Betaalde dividenden en geldmiddelen begrepen in de aan- of verkoopprijs van groepsmaatschappijenzijn zijn opgenomen onder de kasstroom uit financieringsactiviteiten. Transacties waarbij geen instroom of uitstroom van kasmiddelen plaatsvindt, zoals financiële leasing, zijn niet in het kasstroomoverzicht opgenomen. De individuele posten van het kasstroomoverzicht zijn niet noodzakelijkerwijs af te leiden uit de mutaties tussen de individuele balanssaldi, voornamelijk als gevolg van valutaomrekeningsverschillen en eliminatieposten. SCHATTINGEN Om de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening te kunnen toepassen, is het nodig dat de directie van Janssen de Jong Groep zich over verschillende zaken een oordeel vormt, en dat de directie schattingen maakt die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het in art. 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten. Grondslagen voor waardering activa en passiva De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW. De jaarrekening is opgesteld in euro s. Activa en passiva worden in het algemeen gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld, vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, de winst- en verliesrekening en het kasstroomoverzicht zijn referenties opgenomen, waarmee wordt verwezen naar de toelichting. De gehanteerde grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn ongewijzigd gebleven ten opzichte van het voorgaande jaar. FINANCIËLE INSTRUMENTEN Onder financiële instrumenten worden zowel primaire financiële instrumenten zoals vorderingen, effecten en schulden, als financiële derivaten verstaan. Alle aan- en verkopen volgens standaard marktconventies van financiële activa worden opgenomen per transactiedatum, dat wil zeggen de datum waarop de groep de bindende overeenkomst aangaat. Voor de grondslagen van de primaire financiële instrumenten wordt verwezen naar de behandeling per balanspost. Voor de waardering en verwerking van derivaten wordt verwezen naar toelichting (14) Risicobeheer en financiele instrumenten

31 JAARREKENING 2016 OPERATIONELE GANG VAN FINANCIËN ZAKEN IMMATERIËLE VASTE ACTIVA Goodwill ontstaan bij de verwerving van deelnemingen wordt bepaald als het verschil tussen de verkrijgingsprijs en het aandeel in de nettovermogens waarde van de deelneming bepaald naar het moment van verwerving. Hierbij wordt tevens in acht genomen de niet op de balans van de overgenomen partij voorkomende activa en passiva. Goodwill van verworven deelnemingen wordt geactiveerd en lineair afgeschreven over de verwachte economische levensduur. Aan het einde van het boekjaar vindt een beoordeling plaats van de boekwaarde. Indien en voor zover een waardedaling is opgetreden, wordt deze ten laste van het resultaat gebracht in het jaar waarin deze optreedt. MATERIËLE VASTE ACTIVA Materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs, onder aftrek van over deze waarde berekende lineaire afschrijvingen gebaseerd op de verwachte economische gebruiksduur. Met waardeverminderingen wordt rekening gehouden. In dat geval vindt afwaardering naar lagere bedrijfswaarde of directe opbrengstwaarde plaats. Waardeverminderingen worden ten laste van het resultaat gebracht in het jaar waarin deze optreden. FINANCIËLE VASTE ACTIVA Deelnemingen in groepsmaatschappijen worden in beginsel gewaardeerd op basis van een evenredig deel van de nettovermogenswaarde. Groepsmaatschappijen maken gebruik van dezelfde grondslagen als gehanteerd bij de moedermaatschappij. Minderheidsbelangen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs dan wel lagere marktwaarde, tenzij invloed van betekenis wordt uitgeoefend op het zakelijk en financieel beleid van de deelneming; in dat geval vindt waardering plaats tegen nettovermogenswaarde. Met waardeverminderingen wordt rekening gehouden. In dat geval vindt afwaardering naar lagere bedrijfswaarde of directe opbrengstwaarde plaats. Waardeverminderingen worden ten laste van het resultaat gebracht in het jaar waarin deze optreden. Vorderingen worden initieel op reële waarde gewaardeerd en daarna op geamortiseerde kostprijs, rekening houdend met een voorziening voor oninbaarheid. Latente belastingen De post latente belastingen heeft betrekking op de nominale waarde van de toekomstige belastingvorderingen met een verdisconteringsvoet van 4% voor de tijdswaarde van deze latentie, die voortvloeit uit verschillen tussen bedrijfseconomische en fiscale waarderingsgrondslagen, berekend tegen de geldende nominale tarieven. VASTGOEDBELEGGINGEN Vastgoedbeleggingen worden gewaardeerd tegen kostprijs. Met duurzame waardeverminderingen wordt rekening gehouden. In dat geval vindt afwaardering naar lagere bedrijfswaarde of directe opbrengstwaarde plaats. Waardeverminderingen worden ten laste van het resultaat gebracht in het jaar waarin deze optreden. Op vastgoedbeleggingen wordt niet afgeschreven. VOORRADEN De voorraden grond- en hulpstoffen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijzen of lagere opbrengstwaarde. De waardering van de voorraad grondposities vindt plaats tegen verwervingsprijs, vermeerderd met eventuele belastingen en bijkomende kosten, exclusief rentekosten. Indien binnen een gestelde termijn na verwerving van onroerend goed, bestemd voor projectontwikkeling, geen noemenswaardige ontwikkelingsactiviteiten zijn gestart, worden systematisch voorzieningen getroffen ten laste van het resultaat. De voorziening zal maximaal bedragen het verschil tussen het geïnvesteerde bedrag en de geschatte lagere directe opbrengstwaarde van het onroerend goed. Voor eigen rekening en risico ontwikkeld onroerend goed, bestemd voor de verkoop, wordt gewaardeerd tegen bestede kosten (exclusief rentekosten) of geschatte lagere directe opbrengstwaarde. De voorraden gereed product en handelsgoederen worden gewaardeerd tegen vervaardigingsprijs of lagere opbrengstwaarde. De vervaardigingsprijs omvat alle kosten die samenhangen met de verkrijging of vervaardiging, alsmede gemaakte kosten om de voorraden op hun huidige plaats en in hun huidige staat te brengen. In de kosten van vervaardiging zijn begrepen directe loonkosten en toeslagen voor aan de productie gerelateerde indirecte vaste en variabele kosten, waaronder de kosten van het bedrijfsbureau, onderhoudsafdeling en interne logistiek. De opbrengstwaarde is de geschatte verkoopprijs onder aftrek van direct toerekenbare verkoopkosten. Bij de bepaling van de opbrengstwaarde wordt rekening gehouden met de incourantheid van de voorraden. ONDERHANDEN PROJECTEN Onderhanden projecten betreffen projecten in opdracht van derden. Deze worden gewaardeerd tegen kostprijs plus tot dan toe opgenomen winst, naar rato van de voortgang van het project, verminderd met verwachte verliezen en verminderd met gefactureerde termijnen. In geval verliezen op projecten worden verwacht, wordt het totale verwachte verlies op het project direct als last in de betreffende periode verantwoord. De kostprijs omvat alle uitgaven die rechtstreeks verband houden met de projecten en een toerekening van de direct toerekenbare indirecte kosten. Opbrengsten als gevolg van meerwerk worden betrokken in de totale contractopbrengsten als het bedrag op enigerlei wijze door de opdrachtgever is geaccepteerd. Claims en incentives worden gewaardeerd in het onderhanden werk als het nagenoeg zeker is dat deze geaccepteerd respectievelijk behaald zullen worden. De geactiveerde winst op onderhanden werken is gebaseerd op het verwachte eindresultaat, rekening houdend met het voortgangspercentage. Het voortgangspercentage bestaat uit de verhouding geboekte kosten ten opzichte van de totale verwachte kosten, te bezien per project afzonderlijk. De post onderhanden projecten bestaat uit het saldo van gerealiseerde projectkosten, toegerekende winst, en indien van toepassing, verwerkte verliezen en reeds gedeclareerde termijnen. Onderhanden projecten worden (op collectieve basis) afzonderlijk in de balans onder vlottende activa gepresenteerd. Indien het een creditstand vertoont worden deze gepresenteerd onder de kortlopende schulden. Uitgaven voor projectkosten voor nog niet verrichte prestaties worden opgenomen onder de voorraden. VORDERINGEN De vorderingen worden gewaardeerd bij eerste verwerking tegen reële waarde, na de eerste verwerking worden de vorderingen gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs, waarop een voorziening voor mogelijke oninbaarheid in mindering is gebracht. De voorziening wordt bepaald op basis van individuele beoordeling van uitstaande vorderingen. De vlottende activa hebben een verwachte looptijd van maximaal één jaar. LIQUIDE MIDDELEN Liquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en deposito s met een looptijd korter dan twaalf maanden. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden. EIGEN VERMOGEN Indien de vennootschap eigen aandelen inkoopt, wordt de verkrijgingsprijs van de ingekochte aandelen in mindering gebracht op de overige reserves, totdat deze aandelen worden ingetrokken of worden verkocht. Indien ingekochte aandelen worden verkocht, komt de opbrengst uit verkoop ten gunste van de overige reserves. Kosten direct samenhangend met de inkoop, verkoop en/of uitgifte van nieuwe aandelen worden rechtstreeks ten laste gebracht van het eigen vermogen, onder verrekening van relevante winstbelastingeffecten. Overige rechtstreekse mutaties in het eigen vermogen worden eveneens verwerkt onder verrekening van relevante winstbelastingeffecten. VOORZIENINGEN Algemeen Voorzieningen worden gevormd voor in rechte afdwingbare of feitelijke verplichtingen die op de balansdatum bestaan waarbij het waarschijnlijk is dat een uitstroom van middelen noodzakelijk is en waarvan de omvang op betrouwbare wijze is te schatten

32 JAARREKENING 2016 OPERATIONELE GANG VAN FINANCIËN ZAKEN De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplichtingen per balansdatum af te wikkelen. De voorzieningen worden, tenzij anders vermeld, gewaardeerd tegen de contante waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen af te wikkelen. Wanneer verplichtingen naar verwachting door een derde zullen worden vergoed, wordt deze vergoeding als een actief in de balans opgenomen indien het waarschijnlijk is dat deze vergoeding zal worden ontvangen bij de afwikkeling van de verplichting. Jubileumuitkeringen De voorziening voor jubileumuitkeringen betreft de contante waarde van de uitkeringen aan de medewerkers inzake jubilea. Bij de berekening van de voorziening is rekening gehouden met een vertrekkans van de medewerkers. Voorziening voor latente belastingen De voorziening voor latente belastingen heeft betrekking op toekomstige belastingverplichtingen, die voortvloeien uit verschillen tussen bedrijfseconomische en fiscale waarderingsgrondslagen, berekend tegen de geldende nominale tarieven. De hieruit voortvloeiende voorziening is tegen nominale waarde opgenomen. Overige voorzieningen De overige voorzieningen worden opgenomen voor de waarde van de verwachte uitstroom van middelen. PENSIOENEN Janssen de Jong Groep heeft een pensioenregeling waarop de bepalingen van de Nederlandse Pensioenwet van toepassing zijn en waarvoor op verplichte, contractuele of vrijwillige basis premies aan pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen worden betaald door Janssen de Jong Groep B.V. Vooruitbetaalde premies worden opgenomen als overlopende activa indien dit tot een terugstorting leidt of tot een vermindering van toekomstige betalingen. Nog niet betaalde premies worden als verplichting op de balans opgenomen. LANGLOPENDE SCHULDEN Rentedragende en niet-rentedragende langlopende schulden zijn opgenomen tegen geamortiseerde kostprijs vermeerderd met de direct daaraan toe te rekenen transactiekosten. De rentelasten worden verantwoord in de perioden waarop ze betrekking hebben. HANDELSCREDITEUREN EN OVERIGE SCHULDEN Bij de eerste opname van kortlopende schulden worden deze opgenomen tegen reële waarde verminderd met (in geval van een financiële verplichting die niet tegen reële waarde, met verwerking van waardeveranderingen in de winst- en verliesrekening, is opgenomen) de direct daaraan toe te rekenen transactiekosten. De overige kortlopende schulden worden na de eerste waardering gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs volgens de effectieverentemethode. Winst of verlies worden in de winsten verliesrekening opgenomen zodra de verplichtingen niet langer op de balans worden opgenomen, alsmede via het amortisatieproces. De kortlopende schulden hebben een verwachte looptijd van maximaal één jaar. LEASING Leasebetalingen uit hoofde van operationele leasing worden lineair over de leaseperiode in de winst- en verliesrekening opgenomen. Activa die zijn verkregen als gevolg van financiële leasecontracten zijn gewaardeerd tegen reële waarde of lagere contante waarde van de minimale leasetermijnen verminderd met de cumulatieve afschrijvingen. De verplichtingen die samenhangen met financiële leasecontracten zijn opgenomen onder langlopende en kortlopende schulden. Grondslagen voor resultaatbepaling Het resultaat wordt bepaald als het verschil tussen de opbrengstwaarde van de geleverde prestaties en de kosten en andere lasten over het jaar. De opbrengsten op transacties worden verantwoord in het jaar waarin zij zijn gerealiseerd. De kosten betreffen de daarmee verband houdende directe en indirecte kosten. BEDRIJFSOPBRENGSTEN De overeengekomen opbrengsten en lasten met betrekking tot onderhanden projecten worden in de winst- en verliesrekening verwerkt naar rato van het stadium van voltooiing van het project. Het stadium van voltooiing wordt bepaald aan de hand van de verhouding geboekte kosten ten opzichte van de totale te verwachten kosten. Verwachte verliezen op projecten worden onmiddellijk in de winst- en verliesrekening opgenomen. Opbrengsten als gevolg van meerwerk worden betrokken in de totale contractopbrengsten als het bedrag door de opdrachtgever is geaccepteerd. Claims en incentives worden gewaardeerd in de onderhanden projecten als het nagenoeg zeker is dat deze geaccepteerd respectievelijk behaald zullen worden. Andere opbrengsten worden opgenomen tegen de gefactureerde waarden. Andere opbrengsten worden opgenomen tegen de gefactureerde waarden. De netto-omzet wordt verantwoord onder aftrek van kortingen en dergelijke en van over de omzet geheven belastingen. De post wijziging in onderhanden projecten betreft de (aanpassing voor) in eerdere verslagjaren verwerkte projectopbrengsten van dit jaar voltooide projecten en de projectopbrengsten uit hoofde van onderhanden projecten naar rato van de verrichte prestaties per balansdatum. PERSONEELSBELONINGEN De kosten voortvloeiend uit personeelsbeloningen zoals lonen, salarissen, pensioenpremie en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de winst- en verliesrekening voor zover ze verschuldigd zijn aan werknemers. PENSIOENEN Janssen de Jong Groep heeft een pensioenregeling waarop de bepalingen van de Nederlandse Pensioenwet van toepassing zijn en waarvoor op verplichte, contractuele of vrijwillige basis premies aan pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen worden betaald door Janssen de Jong Groep B.V. De premies worden verantwoord als pensioenlasten zodra deze verschuldigd zijn. AFSCHRIJVINGEN OP IMMATERIËLE EN MATERIËLE VASTE ACTIVA Immateriële vaste activa inclusief goodwill en materiële vaste activa worden vanaf het moment van gereedheid voor ingebruikneming afgeschreven over de verwachte toekomstige gebruiksduur van het actief. Over terreinen en vastgoedbeleggingen wordt niet afgeschreven. Indien een schattingswijziging plaatsvindt van de toekomstige gebruiksduur, dan worden de toekomstige afschrijvingen aangepast. Boekwinsten en -verliezen uit de incidentele verkoop van materiële vaste activa zijn begrepen onder de afschrijvingen. VERWERKING KOERSVERSCHILLEN Koersverschillen die optreden bij de afwikkeling van monetaire posten, dan wel bij de omrekening van monetaire posten in vreemde valuta, worden verwerkt in de winst- en verliesrekening in die periode

33 JAARREKENING OPERATIONELE GANG VAN FINANCIËN ZAKEN Toelichting op de afzonderlijke posten van de balans OVERIGE BEDRIJFSKOSTEN De kosten worden bepaald op historische basis en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. FINANCIËLE BATEN EN LASTEN Rentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de desbetreffende activa en passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening gehouden met de verantwoorde transactiekosten op de ontvangen leningen. Koersverschillen die optreden bij de afwikkeling of omrekening van monetaire posten worden in de winst- en verliesrekening verwerkt in de periode dat zij zich voordoen. RESULTAAT DEELNEMINGEN Als resultaat deelnemingen wordt verantwoord het aandeel in het resultaat na belastingen van de deelnemingen, die tegen nettovermogenswaarde worden gewaardeerd alsmede het dividend uit (minderheids-) deelnemingen, die tegen verkrijgingsprijs worden gewaardeerd. BELASTINGEN Als belastingen worden verantwoord de aan het resultaat toe te rekenen belastingen tegen de geldende tarieven, rekening houdend met fiscale faciliteiten. Ontwikkelingskosten (1) IMMATERIËLE VASTE ACTIVA Goodwill Totaal Stand begin boekjaar: Cumulatieve aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde begin boekjaar Mutaties in het boekjaar: Aankoop Afschrijvingen Valuta-omrekeningsverschillen Saldo mutaties Stand einde boekjaar: Cumulatieve aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld BOEKWAARDE EINDE BOEKJAAR De post immateriële vaste activa bestaat geheel uit betaalde goodwill op aandelen in groepsmaatschappijen. De geactiveerde goodwill wordt in 20 jaar afgeschreven, zijnde de geschatte economische levensduur. Jaarlijks wordt de economische levensduur en afschrijvingsmethode van de immateriële vaste activa beoordeeld. De afschrijvingstermijn wordt aangepast indien daartoe aanleiding is

34 JAARREKENING 2016 OPERATIONELE GANG VAN FINANCIËN ZAKEN Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld (2) MATERIËLE VASTE ACTIVA Bedrijfsgebouwen en -terreinen Machines en installaties Andere vaste bedrijfsmiddelen Stand begin boekjaar: Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde begin boekjaar Mutaties in boekjaar: Investeringen Desinvesteringen Waarde afschrijving desinvesteringen Afschrijvingen Valuta-omrekeningsverschillen Overige mutaties Saldo mutaties Stand einde boekjaar: Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen Totaal (3) FINANCIËLE VASTE ACTIVA Vorderingen op aandeelhouder Deelnemingen Vorderingen op deelnemingen Overige vorderingen Latente belastingen Stand begin boekjaar Investeringen deelnemingen Desinvestering deelnemingen Verstrekte leningen Ontvangen aflossingen Valuta-omrekeningsverschillen Dividend deelnemingen Resultaat deelnemingen Overige mutaties Stand einde boekjaar Onder deelnemingen zijn opgenomen ondernemingen waarin de aandelenparticipatie minder bedraagt dan 50% en/ of waarin Janssen de Jong Groep geen beslissende invloed heeft op het beleid. Bij de post vorderingen op deelnemingen wordt alleen 3% rente vergoed op een vordering van 3 ton, op de overige vorderingen wordt geen rente ontvangen. Totaal Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld Boekwaarde Op de vordering op de aandeelhouder wordt een rente vergoed a 3%. De geschatte gemiddelde gebruiksduur is als volgt: bedrijfsgebouwen jaar, machines en installaties 5-10 jaar en andere vaste bedrijfsmiddelen tussen 3 en 7 jaar. De positie latente belasting is verrekenbaar tot Het bedrag dat binnen 1 kalenderjaar verrekenbaar zal zijn is nihil

35 JAARREKENING 2016 OPERATIONELE GANG VAN FINANCIËN ZAKEN Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld (4) VASTGOEDBELEGGINGEN Boekwaarde begin boekjaar Mutaties in boekjaar: Investeringen Desinvesteringen Afschrijvingen Valuta-omrekeningsverschillen Saldo mutaties Stand einde boekjaar: Vastgoedbeleggingen De post vastgoedbeleggingen betreft een kantoorpand dat is verhuurd alsmede een participatie in een vakantieresort. De reële waarde is per saldo gelijk aan de huidige boekwaarde (7) LIQUIDE MIDDELEN Direct opeisbare tegoeden G-rekeningen Over de direct opeisbare tegoeden kan vrij worden beschikt. Schulden aan kredietinstellingen waarbij tevens tegoeden worden aangehouden, worden in mindering gebracht op deze tegoeden, voor zover deze rekeningen voor saldering in aanmerking komen. Voor een nadere toelichting betreffende zekerheden en andere kredietvoorwaarden wordt verwezen naar de toelichting bij de post Kredietinstellingen (11). (8) EIGEN VERMOGEN Gestort en opgevraagd kapitaal Agio Wettelijke reserve omrekeningsverschillen Overige reserves Niet verdeelde winst Totaal Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld 2016 < 1 jaar 1-5 jaar > 5 jaar Huurinkomsten vastgoedbeleggingen (5) ONDERHANDEN PROJECTEN Geboekte kosten projecten derden Verliesvoorziening onderhanden projecten Geboekte winst onderhanden projecten Gedeclareerde termijnen Totaal Onderhanden werken met positief saldo na aftrek gedeclareerde termijnen Onderhanden werken met negatief saldo na aftrek gedeclareerde termijnen Totaal Ontvangen voorschotten zijn gecorrigeerd in het onderhanden werk. Er zijn geen uitgaven geactiveerd voor nog niet verrichte prestaties. Er zijn geen aanpassingen gedaan als gevolg van ingehoudingen bij formele ingebrekestelling (6) OVERIGE VORDERINGEN Te declareren termijnen op afgesloten werken Vorderingen op derden Vorderingen op gelieerde ondernemingen Samenwerkingsovereenkomsten Personeelsvoorschot Overige Stand begin boekjaar Verdeelde winst vorig boekjaar Uitgekeerd dividend Overige mutaties Valuta-omrekeningsverschillen Onverdeelde winst dit boekjaar Stand einde boekjaar Het maatschappelijk kapitaal bedraagt per einde boekjaar , verdeeld in gewone aandelen van nominaal 100 elk. Het geplaatst, gestort en opgevraagd kapitaal per einde boekjaar bedraagt , zijnde gewone aandelen. (9A) VOORZIENING VOOR JUBILEUMUITKERINGEN Stand begin boekjaar Dotatie ten laste van het resultaat Onttrekkingen Vrijval ten gunste van het resultaat Overige mutaties Stand einde boekjaar Deze voorziening heeft betrekking op kosten verband houdend met pensioenen en jubilea. De gehanteerde verdisconteringsvoet bij de jubileum voorziening bedraagt 2%

36 JAARREKENING 2016 OPERATIONELE GANG VAN FINANCIËN ZAKEN Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld (9B) OVERIGE VOORZIENINGEN Voorziening voor herstructurering en reorganisatie Stand begin boekjaar Dotatie ten laste van het resultaat Onttrekkingen Vrijval ten gunste van het resultaat Valuta-omrekeningsverschillen 0 24 Overige mutaties Stand einde boekjaar Deze voorziening heeft betrekking op kosten verbandhoudend met reorganisaties, afwikkeling van gesaneerde of beëindigde activiteiten en afvloeiingen. Recapitulatie overige voorzieningen Herstructurering en reorganisatie Garantieverplichtingen Diverse voorzieningen (10) LANGLOPENDE SCHULDEN Zekerheid gesteld Totaal langlopende schuld De overige voorzieningen kunnen voor circa 16 miljoen (vorig boekjaar: circa 14 miljoen) als langlopend worden beschouwd. Een langlopend karakter hebben de diverse voorzieningen waaronder procedures, onderhoud en een substantieel deel van de garantieverplichtingen. Waarvan langer dan 5 jaar Af te lossen < 1 jaar Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld Voorziening voor garantieverplichtingen Stand begin boekjaar Dotatie ten laste van het resultaat Onttrekkingen Vrijval ten gunste van het resultaat Balans dotatie Valuta-omrekeningsverschillen Overige mutaties Stand einde boekjaar Langlopende leningen: Nee hypotheek Subtotaal Verplichtingen grondaankopen 998 Af: kortlopend gedeelte Totaal langlopend gedeelte 998 Diverse voorzieningen Stand begin boekjaar Dotatie ten laste van het resultaat Onttrekkingen Vrijval ten gunste van het resultaat Valuta-omrekeningsverschillen Overige mutaties Stand einde boekjaar De diverse voorzieningen hebben onder andere betrekking op risico s en kosten in het kader van Antilliaanse cessantiaverplichtingen ( 2,5 miljoen), milieu ( 3 miljoen), diverse procedures en claims ( 3,5 miljoen) en onderhoud ( 1,5 miljoen). Onder Cessantia wordt verstaan de eenmalige uitkering in geld die de werkgever moet betalen aan werknemers wanneer het dienstverband eindigt. De verdisconteringsvoet bedraagt 8%. (11) KREDIETINSTELLINGEN (KORTLOPEND) De vennootschap heeft ten behoeve van de financiering van Janssen de Jong Groep, multi-purpose - i.c. werkkapitaal - faciliteiten bij kredietinstellingen van 35,4 miljoen. De rekening-courant faciliteit heeft een opslag van 2,75% boven op de 1 maands Euribor. Tevens is er een beschikbaarheidvergoeding betaald over het niet gebruikte deel van de faciliteit van circa 1%. Van saldo- en rentecompensatie wordt gebruik gemaakt. Ten behoeve van de betrokken kredietinstellingen zijn zekerheden verleend. Deze zekerheden betreffen het verstrekken van een substantieel deel van de activa als zekerheid, waaronder het verpanden van de bedrijfsuitrusting, voorraden en vorderingen. Tevens is een recht van hypotheek verstrekt op het onroerend goed van de materiële vennootschappen. Voorts hebben de materiële vennootschappen zich hoofdelijk aansprakelijk gesteld voor elkaars verplichtingen jegens de kredietinstellingen. De leningen en faciliteit overeenkomsten schrijven bepaalde financiële ratio s en verplichte aflossingen voor. Op 31 december 2016 wordt voldaan aan de bankconvenanten

37 JAARREKENING 2016 OPERATIONELE GANG VAN FINANCIËN ZAKEN Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld (12) OVERIGE SCHULDEN (KORTLOPEND) Lonen en salarissen Te ontvangen facturen Waarborgsommen Schulden inzake pensioen Samenwerkingsovereenkomsten Verplichtingen derden / overheid Overige (13) OVERLOPENDE PASSIVA Te betalen kosten afgesloten werken Te betalen rente en bankkosten Accountants- en advieskosten Overige (15) NIET IN DE BALANS OPGENOMEN REGELINGEN Ten behoeve van opdrachtgevers en derden zijn door financiële instellingen alsmede de vennootschap per 31 december 2016 garanties en borgtochten afgegeven van in totaal circa 14 miljoen (vorig boekjaar: circa 10,6 miljoen). Deze betreffen in hoofdzaak verplichtingen uit hoofde van aannemingscontracten. Janssen de Jong Groep heeft enkele operationele lease-overeenkomsten afgesloten die voornamelijk betrekking hebben op rollend materieel en vervoermiddelen, met een looptijd van één tot circa vijf jaar. De hieruit voortvloeiende verplichtingen bedragen op balansdatum circa 4,3 miljoen (vorig jaar 4,9 miljoen). Leasekosten (in miljoenen euro's) 2016 < 1 jaar 1-5 jaar > 5 jaar 2 1,8 2,5 0 De verplichtingen uit huurovereenkomsten van Janssen de Jong Groep bedragen per jaareinde circa 4,7 miljoen (vorig boekjaar: circa 3,3 miljoen). In 2016 heeft een dochter van Janssen de Jong een 50% belang verworven in een vennootschap die eigenaar is van het kantoor dat wordt gehuurd. Deze vennootschap heeft een balanstotaal van 2,5 miljoen en een non-recourse schuld van 2 miljoen. De vennootschap is op dit moment niet opgenomen in de geconsolideerde cijfers. Ook indien de vennootschap in de consolidatie zou zijn betrokken wordt aan de eisen van de bankconvenanten voldaan. Verder is Janssen de Jong Groep onvoorwaardelijke grondaankoopverplichtingen aangegaan voor in totaal circa 21 miljoen in de periode 2017 tot en met Daarnaast zijn voorwaardelijke grondaankoop verplichtingen aangegaan voor in totaal circa 33 miljoen. Dit met het oog op de ontwikkeling van deze gronden in het kader van het projectontwikkelingsbedrijf. Alle in het Overzicht deelnemingen genoemde Nederlandse vennootschappen waarin Janssen de Jong Groep een 100% belang heeft, zijn opgenomen in de fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting. (14) RISICOBEHEER EN FINANCIËLE INSTRUMENTEN Afgeleide financiële instrumenten Om het risico van fluctuaties in valutakoersen en rentetarieven af te dekken, wordt gebruik gemaakt van afgeleide financiële instrumenten ('derivaten'). De waardeveranderingen van deze derivaten worden dan verantwoord in de periode waarin ook de financiële gevolgen van de afgedekte posities worden verantwoord (toepassing kostprijs hedge accounting). Renterisicobeheer De vennootschap heeft in beperkte mate afgeleide financiële instrumenten afgesloten om het renterisicoprofiel van Janssen de Jong Groep te optimaliseren. De renteswap uit 2006 is in 2016 afgewikkeld. Een eventuele stijging van de Euriborrente met 100 basispunten heeft een resultaateffect van circa 3 ton. Een eventuele daling zal geen effect hebben omdat er een basisrente van 0% van toepassing is. Valutarisicobeheer Teneinde Janssen de Jong Groep zoveel mogelijk te beschermen tegen de risico s van wisselende koersen van vreemde valuta, voornamelijk de US-dollar, wordt in beperkte mate gebruik gemaakt van afgeleide financiële instrumenten. De vennootschap maakt daarbij hoofdzakelijk gebruik van valuta-termijntransacties. Per ultimo 2016 is er één valutatermijncontact afgesloten waarbij er in juni miljoen dollar wordt verkocht. Een eventuele stijging of daling van de Dollarkoers met 1% zal geen materieel effect hebben op de resultaten. Markt- en kredietrisicobeheer Janssen de Jong Groep kent individueel en in groepsverband procedures, richtlijnen en interne afspraken ter beheersing van markt- en kredietrisico s. Regelmatig wordt onderzoek naar de kredietwaardigheid van partijen gedaan. In voorkomende gevallen worden kredietrisico s afgedekt of worden zekerheden gevraagd

38 JAARREKENING 2016 OPERATIONELE GANG VAN FINANCIËN ZAKEN Toelichting op de afzonderlijke posten van de winst- en verliesrekening (18) LONEN, SALARISSEN EN SOCIALE LASTEN Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Totaal (19) ACCOUNTANTSHONORARIA Controle van de jaarrekening Andere controle opdrachten 2 Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld (16) NETTO-OMZET 2016 % 2015 % Verdeling per cluster: Projectontwikkeling en Bouw % % Infrastructuur 490 0% % Bedrijfshuisvesting % % Caribbean % % Intercompany eliminaties % % Totaal % % Geografische verdeling: Nederland % % Centraal en Oost-Europa % % Caribbean % % Intercompany eliminaties % % Totaal % % (17) GEMIDDELD AANTAL MEDEWERK(ST)ERS Verdeling per cluster: Projectontwikkeling en Bouw Bedrijfshuisvesting Caribbean Overig 6 7 Totaal Totaal Bovenstaande honoraria betreffen de werkzaamheden die bij de vennootschap en de in de consolidatie betrokken maatschappijen zijn uitgevoerd door BDO Audit & Assurance B.V. zoals bedoeld in art 1, lid 1 Wta (Wet toezicht accountantsorganisaties) en de in rekening gebrachte honoraria van het gehele netwerk waartoe de accountantsorganisatie behoort. (20) KOERSVERSCHILLEN Het in de resultatenrekening verwerkte resultaat koersverschillen is nihil. (21) BELASTINGEN OVER HET RESULTAAT Hieronder is opgenomen de te betalen belasting over de in Nederland en het buitenland behaalde resultaten. Tevens is hieronder begrepen de mutatie in de voorziening voor latente belastingen. Het toepasselijke belastingtarief in Nederland bedraagt dit boekjaar 25,0% (idem vorig boekjaar). De tarieven voor Aruba, Curaçao en Sint-Maarten bedragen respectievelijk 25,0% (vorig boekjaar: 28%), 22% (vorig boekjaar: 25%) en 34,5% (idem vorig boekjaar). Het effectieve belastingpercentage voor de groep bedraagt dit boekjaar 23,6% (vorig boekjaar 29,7%) De afwijking met het nominale belastingpercentage wordt veroorzaakt door aansluiting op de defnitieve aanslagen en daarnaast is er sprake van enkele belastingvrijstellingen. Resultaat voor belastingen Nominaal tarief 25% Belastinglast tegen nominaal tarief Fiscaal vrijgestelde resultaten Niet-aftrekbare kosten voorzieningen 633 Overdracht actieve latentie verkoop deelneming 289 Overige fiscaal / commerciële verschillen 195 Totaal fiscaal / commerciële verschillen -188 Werkelijke belastinglast Effectieve belastingdruk 23% (22) BEZOLDIGING BESTUURDERS EN COMMISSARISSEN Aan de leden van de Raad van Bestuur werd ten laste van het resultaat een totaal bedrag aan bezoldiging (inclusief pensioenlasten) uitgekeerd van (vorig boekjaar: ). Aan de leden van de Raad van Commissarissen werd ten laste van het resultaat een totaal bedrag aan bezoldiging uitgekeerd van (vorig boekjaar: ). Geografische verdeling: Nederland Centraal en Oost-Europa Caribbean Totaal Bezoldiging commissarissen 2016 J.C. Huis in 't Veld D. Koopmans J.B.J. Stegmann E.M. Krul gewezen A.F. Tulp gewezen M. Clarke gewezen

39 JAARREKENING 2016 OPERATIONELE GANG VAN FINANCIËN ZAKEN Vennootschappelijke balans (opgemaakt vóór winstverdeling) Vennootschappelijke winst- en verliesrekening Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld Activa Vaste activa Immateriële vaste activa (a) Materiële vaste activa Financiële vaste activa (b) Vlottende activa Groepsmaatschappijen Overige vorderingen en overlopende activa Totaal activa Resultaat deelnemingen na belastingen (e) Financiële baten en lasten groepsmaatschappijen Overig resultaat Resultaat na belastingen Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld Passiva Eigen vermogen Gestort en opgevraagd kapitaal Agio Wettelijke reserve omrekeningsverschillen Overige reserves Niet verdeelde winst Voorzieningen (c) Kortlopende schulden Kredietinstellingen Belastingen en premies sociale verzekeringen Groepsmaatschappijen Overige schulden en overlopende passiva Totaal passiva

40 JAARREKENING 2016 OPERATIONELE GANG VAN FINANCIËN ZAKEN Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld TOELICHTING De grondslagen voor waardering en resultaatbepaling zijn opgenomen in de toelichting bij de geconsolideerde jaarrekening, waar eenvoudshalve naar wordt verwezen. (a) Immateriële vaste activa Stand begin boekjaar: Cumulatieve aanschaffingswaarde Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde Mutaties in het boekjaar: Afschrijvingen (d) Resultaat deelnemingen na belastingen Door de vennootschap kunnen algemene beheerskosten aan groepsmaatschappijen in rekening worden gebracht. Eveneens vindt verrekening van rente plaats over vorderingen en schulden in rekening-courant met de desbetreffende groepsmaatschappijen. De ten laste van groepsmaatschappijen gebrachte vennootschapsbelasting is berekend op basis van de bedrijfseconomische winst van deze vennootschappen, verhoogd met de fiscaal niet aftrekbare kosten en met de eliminatie van posten waarover geen vennootschapsbelasting verschuldigd is. (e) Niet in de balans opgenomen regelingen De vennootschap staat ten behoeve van de financiering van een aantal groepsmaatschappijen jegens kredietinstellingen borg voor de nakoming van de uit deze financiering voortvloeiende verplichtingen. Overigens wordt verwezen naar de toelichting op deze post bij de geconsolideerde balans. Winstverdeling boekjaar 2015 Bedragen in duizenden euro s, tenzij anders vermeld Stand einde boekjaar: Cumulatieve aanschaffingswaarde Cumulatieve afschrijvingen De winst over het boekjaar 2015 ad is volledig ten bate van de overige reserves gebracht. Winstbestemming boekjaar 2016 Boekwaarde De geactiveerde goodwill wordt in 20 jaar afgeschreven, zijnde de geschatte economische levensduur. De winst over het boekjaar 2016 ad staat ter beschikking van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Aangezien de jaarrekening is opgemaakt vóór resultaatverdeling is het resultaat 2016 volledig opgenomen onder het eigen vermogen als onverdeeld resultaat. (b) Financiële vaste activa Deelnemingen Vordering op aandeelhouder Overige vorderingen Latente belastingen Totaal Gebeurtenissen na balansdatum Geen. Stand begin boekjaar Son en Breugel, juni 2017 Dividend Verstrekte leningen Ontvangen aflossingen Desinvesteringen deelnemingen Valuta omrekeningsverschillen Resultaat deelnemingen Overige mutaties Raad van Commissarissen J.C. Huis in 't Veld (voorzitter) D. Koopmans H.N.J. Smits J.B.J. Stegmann Raad van Bestuur P.L. van Gulik Stand einde boekjaar Op de vordering op de aandeelhouder wordt een rente vergoed a 3%. De positie latente belasting is verrekenbaar tot Het bedrag dat binnen 1 kalenderjaar verrekenbaar zal zijn is nihil. (c) Voorzieningen Pensioenen en jubileumuitkeringen Voorziening belastinglatentie Overige voorzieningen

41 CONTROLEVERKLARING OPERATIONELE CONTROLEVERKLARING GANG VAN ZAKEN Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: de aandeelhouders en de raad van commissarissen van Janssen de Jong Groep B.V. Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening 2016 ONS OORDEEL Wij hebben de jaarrekening 2016 van Janssen de Jong Groep B.V. te Son en Breugel gecontroleerd. De jaarrekening omvat de geconsolideerde en de enkelvoudige jaarrekening. WIJ CONTROLEERDEN De jaarrekening bestaande uit: 1. de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2016; 2. de geconsolideerde en enkelvoudige winst- en verliesrekening over 2016; en 3. de toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en overige toelichtingen. ONS OORDEEL Naar ons oordeel geeft de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Janssen de Jong Groep B.V. op 31 december 2016 en van het resultaat over 2016 in overeenstemming met titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW). DE BASIS VOOR ONS OORDEEL Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening. Wij zijn onafhankelijk van Janssen de Jong Groep B.V. zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assuranceopdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA). Wij vinden dat de door ons verkregen controle- informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. MATERIALITEIT Op basis van onze professionele oordeelsvorming hebben wij de materialiteit voor de jaarrekening als geheel bepaald op De materialiteit is primair gebaseerd op 1% van de omzet (verantwoorde totale bedrijfsopbrengsten) naast een aantal andere kwantitatieve en kwalitatieve factoren. Wij beschouwen dit als één van de belangrijkste overwegingen voor de gebruiker van de jaarrekening om de financiële prestaties van de onderneming/groep te beoordelen. Wij houden ook rekening met afwijkingen en/of mogelijke afwijkingen die naar onze mening voor de gebruikers van de jaarrekening om kwalitatieve redenen materieel zijn. Op basis van onze oordeel vorming hebben wij besloten dat wij aan de raad van commissarissen tijdens onze controle geconstateerde afwijkingen boven de rapporteren alsmede kleinere afwijkingen die naar onze mening om kwalitatieve redenen relevant zijn. REIKWIJDTE VAN DE GROEPSCONTROLE Janssen de Jong Groep B.V. staat aan het hoofd van een groep van vennootschappen. De financiële informatie van deze groep is opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening van Janssen de Jong Groep B.V. De groepscontrole heeft zich met name gericht op de significante onderdelen. Wij beschouwen een onderdeel als significant als deze: individueel financieel significant is voor de groep; of op grond van de bijzondere aard of omstandigheden waarschijnlijk significante risico s op een afwijking van materieel belang in de financiële overzichten van de groep heeft. Wij menen dat een onderdeel individueel significant is voor de groep als deze minimaal 15% van de groepsomzet behaald. Tevens richten wij onze controle zo in dat wij altijd 85% van de groep controleren. In dat kader hebben wij: Bij 54% (op basis van omzet) van de onderdelen is een statutaire controle uitgevoerd; Bij 41% van de groepsonderdelen zijn specifieke controle werkzaamheden uitgevoerd met name gericht op de kernpunten in de controle. Dit houdt in dat deze entiteiten zijn gecontroleerd voor groepsdoeleinden en er is gecontroleerd met de groepsmaterialiteit in ogenschouw nemende, dit betreft bijvoorbeeld de Caribische activiteiten; Op de resterende 5% van de groep zijn cijferbeoordelingen uitgevoerd en waar nodig zijn specifieke werkzaamheden uitgevoerd om bijzondere mutaties te verklaren. Ter illustratie is hieronder de scope weergegeven: 41% GROEPSCONTROLE 2016 VERDELING NAAR OMZET Controle 5% Specifieke werkzaamheden Niet in scope 60% 47% GROEPSCONTROLE 2016 VERDELING NAAR ACTIVA Controle 6% Specifieke werkzaamheden Niet in scope 47% 80 81

42 CONTROLEVERKLARING OPERATIONELE CONTROLEVERKLARING GANG VAN ZAKEN Door bovengenoemde werkzaamheden bij (groeps) onderdelen, gecombineerd met aanvullende werkzaamheden op groepsniveau, hebben wij voldoende en geschikte controle-informatie met betrekking tot de financiële informatie van de groep verkregen om een oordeel te geven over de geconsolideerde jaarrekening. DE KERNPUNTEN VAN ONZE CONTROLE In de kernpunten van onze controle beschrijven wij zaken die naar ons professionele oordeel het meest belangrijk waren tijdens onze controle van de jaarrekening. De kernpunten van onze controle hebben wij met de raad van commissarissen gecommuniceerd, maar vormen geen volledige weergave van alles wat is besproken. Wij hebben onze controlewerkzaamheden met betrekking tot deze kernpunten bepaald in het kader van de jaarrekeningcontrole als geheel. Onze bevindingen ten aanzien van de individuele kernpunten moeten in dat kader worden bezien en niet als afzonderlijke oordelen over deze kernpunten. Opbrengstverantwoording Frauderisico s inzake de opbrengstverantwoording waaronder: Verschuivingsrisico op projecten; Volledige verantwoording van meerwerkopbrengsten; De volledigheid van de opbrengst-verantwoording bij de overige activiteiten, waaronder de mijnbouwactiviteiten op Curaçao alsmede de productieactiviteiten van blokken en stenen. Onze controleaanpak Onze controle aanpak bestaat uit een combinatie van werkzaamheden waarbij we de procedures testen met betrekking tot: Autorisatie van bouwcontracten. Autorisatie van direct aan projecten toe te rekenen kosten. Interne beheersing (waaronder functie-scheiding) met betrekking tot vervaardiging en verkoop bij de productie-entiteiten. Controle inrichting betalingsomgeving en autorisatie bestedingsruimte. Vervolgens voeren wij onder meer de volgende gegevensgerichte werkzaamheden uit: Doornemen notulen van projectbesprekingen. Besprekingen met projectleiders inzake resultaat, status en verwachtingen lopende en afgesloten projecten. Hierbij bespreken wij eventuele meerwerkposities en de afwijkingen tussen voor- en nacalculatie. Analyse van voor- en nacalculatorische marges, alsmede gedetailleerde werkzaamheden op hierbij geconstateerde afwijkingen. Hierbij doen wij navraag bij het management en testen we de verkregen informatie door middel van het uitvoeren van gegevensgerichte werkzaamheden op de projectadministratie. Hierbij hebben wij specifieke aandacht gehad voor projecten die met een verlies zijn afgesloten. Detailcontrole op zowel het aantal verantwoorde indirecte uren als directe uren. Controle van de goederenbeweging van de productie- entiteiten, inclusief detailcontroles op productieverliezen en andere verstoringen. Vanuit onze IT-audit hadden wij bevindingen bij de logische toegangsbeveiliging. Op grond hiervan hebben wij ten aanzien van de op projecten geboekte inkopen steekproeven uitgevoerd. Dit onder meer om te toetsen in hoeverre inkopen terecht en op het juiste project zijn verantwoord, alsmede voor identificatie van potentieel meerwerk. Waardering onderhanden projecten Schattingselement bij waardering van onderhanden projecten. Bij de inschatting van het gereedheidspercentage worden door de ondernemingsleiding inschattingen gemaakt van het verwachte resultaat op het project alsmede de voortgang op het project. Dit beïnvloedt zowel de volledigheid als juistheid van de opbrengstverantwoording. Onze controleaanpak Onze controle aanpak bestaat enerzijds uit werkzaamheden omtrent het testen van procedures omtrent: Werkzaamheden toetsing van de brongegevens voor de gemaakte schattingen, zoals bij het vorige kernpunt toegelicht. Projectbesprekingen en opvolging die aan deze besprekingen wordt gegeven. Resultaatanalyse op maandrapportages en opvolging die aan deze rapportage wordt gegeven. Anderzijds voeren wij onder meer de navolgende gegevensgerichte controle- werkzaamheden uit: Wij bezoeken een aantal projecten rond balansdatum om het voortgangs-percentage te verifiëren aan de hand van de technische voortgang. Wij bespreken belangrijke projecten met het management en verifiëren de uitspraken gedaan door het management. Retrospectieve toets op inschattingen welke in voorgaande jaren door het management gedaan zijn met betrekking tot het gereedheidspercentage. Dit om de kwaliteit van de inschattingen van het management te verifiëren. Controle op verlieslatende projecten en in hoeverre er een noodzaak bestaat om een verlies voorziening voor het totale project te verantwoorden. Prospectieve controle op projecten waarbij we in de loop van het nieuwe jaar de voortgang en kostenvoortgang op projecten controleren en het effect dat deze voortgang kan hebben op de inschatting met betrekking tot resultaat neming per jaareinde. Waardering voorzieningen en claims Op basis van onze professionele inschatting zien wij zowel een risico op de volledigheid van de voorzieningen als op de juistheid hiervan. Omdat voor de bepaling van de omvang van de voorzieningen schattingen moeten worden gemaakt zijn deze posten gevoeliger voor fouten en onjuistheden. Tevens is de bepaling van voorzieningen als complex aan te merken. Onze controleaanpak Onze werkzaamheden bestaan hier uit: Het doornemen van notulen van de directie. Het opvragen van advocaatbrieven om de volledigheid van het aantal lopende procedures vast te stellen. Het in detail verifiëren van de gehanteerde uitgangspunten voor voorzieningen. Retrospectieve toetsing op de realisatie van gemaakte schattingen in het verleden, welke dient ter borging van de kwaliteit van de gemaakte schattingen per jaareinde. Met het management bespreken in hoeverre er voor gebeurtenissen na balansdatum voorzieningen benodigd zijn. Inherente corruptierisico s Vanuit de aard en geografische regio s waar Janssen de Jong Groep actief is, signaleren wij een verhoogd inherent risico op omkoping en betaling van steekpenningen om zo werken te bemachtigen. Janssen de Jong Groep voert namelijk infrastructurele projecten uit waarbij de overheid vaak opdrachtgever is. De vennootschap voert een deel van deze activiteiten uit in het Caribisch gebied. Dit gebied heeft een verhoogd risico op omkoping en witwassen hetgeen onderbouwd wordt door de plaats op de ranglijst van Transparency International. Onze controleaanpak Wij voeren de navolgende werkzaamheden uit: Besprekingen met lokale controllers, lokale directie en groepsdirectie over het bestaan van dergelijke transacties. Analyse op de overige bedrijfskosten om zo eventuele niet zakelijke betalingen te signaleren. Analyse op donaties aan overheden en / of verwante instellingen op zakelijkheid Analyse van vorderingen op / schulden aan deze instanties. Analyse van creditcard betalingen voor zover deze creditcard door Janssen de Jong Groep ter beschikking is gesteld. Verder verifiëren wij door middel van bovenstaande werkzaamheden dat er geen commissiebetalingen worden gedaan ter verkrijging van opdrachten. VERKLARING OVER DE IN HET JAARVERSLAG OPGENOMEN ANDERE INFORMATIE Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit: Bericht van de Raad van Commissarissen; Verslag van de Raad van Bestuur; en De overige gegevens. Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie: met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat; alle informatie bevat die op grond van titel 9 Boek 2 BW is vereist. Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat. Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in titel 9 Boek 2 BW en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening. Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het bestuurs

43 CONTROLEVERKLARING OPERATIONELE CONTROLEVERKLARING GANG VAN ZAKEN verslag en de overige gegevens in overeenstemming met titel 9 Boek 2 BW. VERKLARING BETREFFENDE OVERIGE DOOR WET- OF REGELGEVING GESTELDE VEREISTEN Benoeming Wij zijn door de raad van commissarissen in december 2014 benoemd als accountant van Janssen de Jong Groep B.V. vanaf de controle van het boekjaar 2014 en zijn sinds die datum tot op heden de externe accountant, waarbij onze controleopdracht jaarlijks is verlengd. BESCHRIJVING VAN VERANTWOORDELIJKHEDEN MET BETREKKING TOT DE JAARREKENING Verantwoordelijkheden van het bestuur en de raad van commissarissen voor de jaarrekening Het bestuur is verantwoordelijk voor het opmaken en getrouw weergeven van de jaarrekening in overeenstemming met titel 9 Boek 2 BW. In dit kader is het bestuur verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die het bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude. Bij het opmaken van de jaarrekening moet het bestuur afwegen of de onderneming in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Op grond van genoemd verslaggevingsstelsel moet het bestuur de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het bestuur het voornemen heeft om de vennootschap te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. Het bestuur moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderneming haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening. De raad van commissarissen is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de vennootschap. Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel. Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken. Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel. Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit: het identificeren en inschatten van de risico s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controleinformatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing; het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de vennootschap; het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving, en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het bestuur en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan; het vaststellen dat de door het bestuur gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens het op basis van de verkregen controleinformatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderneming haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controleinformatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een onderneming haar continuïteit niet langer kan handhaven; het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen; en het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen. Gegeven onze eindverantwoordelijkheid voor het oordeel zijn wij verantwoordelijk voor de aansturing van, het toezicht op en de uitvoering van de groepscontrole. In dit kader hebben wij de aard en omvang bepaald van de uit te voeren werkzaamheden voor de groepsonderdelen. Bepalend hierbij zijn de omvang en/of het risicoprofiel van de groepsonderdelen of de activiteiten. Op grond hiervan hebben wij de groepsonderdelen geselecteerd waarbij een controle of beoordeling van de volledige financiële informatie of specifieke posten noodzakelijk was. Wij communiceren met de raad van commissarissen onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing. Wij bevestigen aan de raad van commissarissen dat wij de relevante ethische voorschriften over onafhankelijkheid hebben nageleefd. Wij communiceren ook met de raad over alle relaties en andere zaken die redelijkerwijs onze onafhankelijkheid kunnen beïnvloeden en over de daarmee verband houdende maatregelen om onze onafhankelijkheid te waarborgen. Wij bepalen de kernpunten van onze controle van de jaarrekening op basis van alle zaken die wij met de raad van commissarissen hebben besproken. Wij beschrijven deze kernpunten in onze controleverklaring, tenzij dit is verboden door wet- of regelgeving of in buitengewoon zeldzame omstandigheden wanneer het niet vermelden in het belang van het maatschappelijk verkeer is. Rotterdam, 9 juni 2017 BDO Audit & Assurance B.V. namens deze, J.H. Renckens RA 84 85

44 OVERZICHT DEELNEMINGEN OPERATIONELE OVERZICHT GANG DEELNEMINGEN VAN ZAKEN Overzicht deelnemingen De aandelen van Janssen de Jong Groep B.V. worden gehouden door Kruinenborgh Beheer B.V. De aandelen van Kruinenborgh Beheer B.V. worden gehouden door Uranus 1952 B.V.. Het rechtstreekse en/of middellijke aandeel in het geplaatste kapitaal bedraagt 100%, tenzij het anders vermeld is. In onderstaand overzicht zijn de deelnemingen weergegeven. NOM ToPlan Hof van Morgen te Vlijmen Fontana delle Api te Rome PROJECTONTWIKKELING EN BOUW Janssen de Jong Projectontwikkeling B.V. Son en Breugel Janssen de Jong Vastgoed B.V. Son en Breugel Janssen de Jong Grondbank B.V. Son en Breugel JaSonnius B.V Son en Breugel Sonniuswijk Beheer B.V. Son en Breugel Commandiet B.V. Son en Breugel Atrium Beheer B.V. (50%) Son en Breugel Zuidgrond B.V. (50%) Son en Breugel Allrest Onroerend Goed B.V. Son en Breugel Tegel IV Real Estate B.V. Son en Breugel HOY Vastgoed B.V. (49%) Son en Breugel Aardhuus Ontwikkeling B.V. (29%) Son en Breugel Ontwikkelingscombinatie Heeze-Zuid Jafor B.V. Son en Breugel Exploitatiemaatschappij Brandmeester B.V. Son en Breugel Janssen de Jong Bouw Zuid B.V. Son en Breugel Janssen de Jong Bouw Hengelo B.V. Hengelo Van Dijk Bouw & Innovation B.V. Hengelo Bouwlijn/Onderhoudplus B.V. - Hengelo Koninklijke Woudenberg Ameide B.V. Ameide Meesters in B.V. Ameide Smeed- en Constructiebedrijf Van der Vegt B.V. Ameide Binder Art Services B.V. Ameide Combinatie Janssen de Jong / Koninklijke Woudenberg Ameide V.O.F. Loverbosch (50%) Son en Breugel V.O.F. Groeseind (50%) Son en Breugel V.O.F. de Bolst-Erp (50%) Eindhoven BEDRIJFSHUISVESTING Afbouwcenter Nederland B.V. Nieuwkuijk S&B Global Participations B.V. Nieuwkuijk Participations Western Europe B.V. Nieuwkuijk Best Investments & Participations B.V. Nieuwkuijk Remco NL B.V. Nieuwkuijk Remco International B.V. Nieuwkuijk Remco Ruimtebouw B.V. Nieuwkuijk Ocmer Consultancy s.r.l. (97,62%) Remco Nederland B.V. Nieuwkuijk Remco Restyling & Onderhoud B.V. Nieuwkuijk Ocmer SP.z.o.o. Lódz, Polen Participations Eastern Europe B.V. Nieuwkuijk Remco Romania Africa S.R.L. (99%) S&B Invest B.V. (99%) Nieuwkuijk Hafkon B.V. Nieuwkuijk Hafkon International B.V. Nieuwkuijk Hercuton B.V. Nieuwkuijk Hercuton Property V B.V. Nieuwkuijk Hercuton Property VII B.V. Nieuwkuijk Hercuton Property IX B.V. Nieuwkuijk INFRASTRUCTUUR Janssen de Jong Infrastructuur B.V. Son en Breugel Janssen de Jong Infra B.V. Son en Breugel Ippel Civiele Betonbouw B.V. Son en Breugel De Asfaltfabriek B.V. Son en Breugel Combinatie Heijmans Janssen de Jong Grontmij Rosmalen (33,3%) CARIBBEAN Janssen de Jong International Secondment Agency B.V. Son en Breugel Janssen de Jong Caribbean Holding B.V. Curaçao Janssen de Jong Caribbean B.V. Curaçao Curaçaose Wegenbouw Maatschappij B.V. Curaçao CWM-MNO B.V. Curacao Mijnmaatschappij Curaçao B.V. Curaçao Beton Industrie Brievengat Curaçao Betonwarenfabriek Brievengat N.V. Curaçao A&M Cement Company - Curaçao (50%) Fuikbaai N.V. Curaçao Blue Bay F-sectie N.V. 50% - Curaçao MMC Tafelberg N.V. (50%) Curaçao EWP Eigen Woning Plan N.V. Curaçao EWP IV B.V. Curaçao Sea Shore Properties (50%) Curaçao Curaçao Airport Investments N.V. (10%) Curaçao Janssen de Jong Finance B.V. Curaçao Janssen de Jong Aruba N.V. Aruba Albo Holding Company N.V. Aruba Janssen de Jong Caribbean Airport Constructors N.V. - Curaçao Curaçao Airport Investments N.V. (10%) - Curaçao Albo Aruba N.V. Aruba Albo Caribbean B.V. - Curaçao N.V. Arubaanse Wegenbouwmaatschappij Aruba Bonairiaanse Wegenbouw Maatschappij N.V. Bonaire Windward Roads B.V. Sint Maarten Central Mix Concrete B.V. (30%) Sint Maarten Sancoro s.a.r.l. Sint Maarten Statia Roads and Construction B.V. Sint Eustatius Saba Roads & Construction B.V. Saba Anguilla Roads & Construction Inc. (90%) Anguilla Anguilla Concrete & Asphalt Inc. (50%) Anguilla 86 87