Preventie 2.0: suïcidepreventie via internet en sociale media

Transcriptie

1 Online Issue Issue / Series / Title PsychoPraktijk Issue / Series / Volume Nr 6 Issue / Date 2013 Issue / Pages / First Page Issue / Pages / Last Page Preventie 2.0: suïcidepreventie via internet en sociale media Zelfdoding is een complex fenomeen, er is nooit één verklaring of oorzaak. Er zijn dan ook geen eenvoudige manieren om zelfdoding te voorkomen. Met het project Preventie 2.0 breidt het Centrum ter Preventie van Zelfdoding haar preventiestrategieën uit naar het internet en de sociale media. Dit artikel geeft een overzicht van de acties en resultaten van dit project. door Kirsten Pauwels, Imke Impens & Saskia Aerts Kirsten Pauwels is directeur van het Centrum ter Preventie van Zelfdoding; Imke Impens (imke.impens@preventiezelfdoding.be) is stafmedewerker Preventie 2.0 en Saskia Aerts stafmedewerker bij hetzelfde Centrum.

2 Het Centrum ter Preventie van Zelfdoding (CPZ) is een Vlaamse organisatie die als doelstelling heeft zelfdoding te voorkomen. Het CPZ werd in het kader van het Preventiedecreet door de Vlaamse overheid erkend als organisatie met terreinwerking suïcidepreventie door laagdrempelige telezorg. De organisatie bestaat uit verschillende diensten: de Zelfmoordlijn (telefonische en online crisishulp), de vormingsdienst (die vorming aanbiedt rond het herkennen van en gepast omgaan met signalen van suïcidaliteit) en de studiedienst (die instaat voor de analyse van de gespreksgegevens, maar ook voor het opvolgen van de meest recente wetenschappelijke inzichten inzake laagdrempelige telezorg in het kader van suïcidepreventie). Met de evolutie van het internet naar web 2.0, waarbij de gebruikers internet als een interactief medium gaan gebruiken, ontstond binnen het CPZ het initiatief Preventie 2.0 (1). Tot hiertoe omvatte de online dienstverlening van het CPZ een informatieve website ( en een crisis-chat waar suïcidale mensen, hun omgeving en nabestaanden terecht kunnen voor een gesprek met een vrijwilliger ( Jaarlijks worden via de chat meer dan gesprekken gevoerd. Preventie 2.0 gaat verder en probeert outreachend te werk te gaan door te reageren op uitingen van suïcidaliteit op het internet. Ook wil het gebruikers van websites, fora, blogs, sociale media, sensibiliseren rond de preventie van zelfdoding door informatie te voorzien en de drempel naar de hulpverlening te verlagen. Door proactief te informeren en sensibiliseren kunnen signalen eerder worden opgevangen en beter worden beantwoord. Preventie 2.0 is ontstaan vanuit zowel een bezorgdheid als vanuit een kans, die in de literatuur omschreven worden als de 'internet paradox' (2). De bezorgdheid bestaat eruit dat mensen, en dan vooral jongeren, via web 2.0-toepassingen hun zelfdodingsgedachten delen en daar niet altijd goede reacties op krijgen. Daarnaast bestaat het risico op imitatiegedrag: bepaalde berichtgeving kan zelfdoding uitlokken, zeker bij mensen met een verhoogd risico. Het gaat dan vooral om berichten waarin wordt gesproken over methodes (voorbeeldgedrag) en concrete aanleidingen (herkenbaarheid). Anderzijds biedt web 2.0 ons de kans om groepen te bereiken die we anders minder makkelijk met de Zelfmoordlijn bereiken, en komt een deel van het suïcidaal proces dat anders onzichtbaar bleef voor de buitenwereld, nu naar buiten via het internet. Zoekopdrachten rond zelfdoding De huidige generatie internetgebruikers zoekt haar informatie vaak in eerste instantie via het internet, bijvoorbeeld met behulp van zoekmachines zoals Google. Als het gaat over zelfmoord kan deze informatie zowel het zoeken naar hulpverlening als het zoeken naar tips hoe zelfmoord te plegen omvatten. Via Google Adwords kunnen zoektermen gekoppeld worden aan een bepaalde advertentie,

3 zoals die van de Zelfmoordlijn. Eind 2009 startte het CPZ met het koppelen van 467 zoekwoorden (gerelateerd aan zelfdoding) aan de advertentie van de Zelfmoordlijn. Internetgebruikers die een zoekopdracht ingeven met zoekwoorden zoals hoe moet ik zelfmoord plegen, worden hierdoor naar de site van de Zelfmoordlijn geleid in plaats van naar een site met eventuele tips en informatie over methodes. In 2011 werd de advertentie van de Zelfmoordlijn keer vertoond, waarbij keer doorgeklikt werd naar de website van de Zelfmoordlijn (click through rate - CTR van 3,67%). In 2012 werden de 467 zoektermen keer ingegeven, keer werd doorgeklikt naar de pagina s van de Zelfmoordlijn (CTR van 4,78%). Dit wil dus zeggen dat van de 100 keer dat onze advertentie verschenen is, 4,87 keer werd doorgeklikt naar onze website. Opvallend hierbij is dat niet enkel doorgeklikt wordt naar de site van de Zelfmoordlijn door mensen die op zoek zijn naar hulp bij zelfdodingsgedachten, maar ook door gebruikers die zoekopdrachten ingaven als 'hoe pleeg je pijnloos zelfmoord' (CTR in 2012 van 7,69%) en 'snelste zelfmoord' (CTR in 2012 van 6,93%). Sociale media Een volgende stap binnen Preventie 2.0 betrof de samenwerking met Netlog, een Belgische sociale netwerksite, die in 2010 twee miljoen Belgische gebruikers kende. Vanuit Netlog werd gesignaleerd dat de moderatoren steeds vaker geconfronteerd werden met alarmerende berichten rond zelfdoding, vaak van erg jonge (vrouwelijke) gebruikers: suïcidegroepen, noodkreten, reacties op profielen van overleden personen,. In samenwerking met het CPZ ontwikkelde Netlog een aantal initiatieven, met als doel zowel de auteurs van deze berichten als hun omgeving te sensibiliseren in verband met zelfdoding. Enerzijds werd een reactie geplaatst op het profiel van overleden personen. Daarnaast werd op geregelde tijdstippen een banner van de Zelfmoordlijn vertoond op profielen groepspagina s en werd er een brandpage (nl. een pagina waar een bedrijf, organisatie of dienst zichzelf voorstelt en waar de laatste nieuwtjes rond deze dienst terug te vinden zijn) van de Zelfmoordlijn gecreëerd. Tenslotte werden ook de Netlog-moderatoren gevormd in het herkennen van en gepast reageren op uitingen van suïcidaliteit. Uit de evaluatiestudie van deze samenwerking bleek dat na deze interventies 20% minder suïcide-gerelateerd beeldmateriaal op Netlog terug te vinden was (3). Daarnaast gaf 75% van de Netlog-gebruikers aan bekend te zijn met de Zelfmoordlijn. Cruciaal was wel dat de banner frequent opnieuw getoond werd en dat de acties met enige regelmaat herhaald werden. Met de opkomst van Facebook nam de populariteit van Netlog in Vlaanderen sterk af. Het CPZ verkende mogelijkheden tot samenwerking met Facebook, met als doel ook hier de gebruikers te sensibiliseren rond de preventie van zelfdoding en suïcidale uitlatingen op te sporen en gepast

4 (preventief) te reageren. De mogelijkheden om vanuit het CPZ te reageren op Facebook-profielen en - groepen rond zelfdoding zijn echter een stuk beperkter. Facebook creëerde een formulier waar gebruikers suïcidale inhoud kunnen melden, waarna Facebook zelf preventief reageert ten aanzien van de auteur van de betreffende inhoud. Daarnaast beschikt deze sociale netwerksite over een aantal pagina s waar mensen doorverwezen worden naar de hulpverlening indien zij of iemand uit hun omgeving aan zelfdoding denken (cfr. De sociale media evolueren snel, en de populariteit van de verschillende fora wijzigt continu. Nieuwe initiatieven duiken op, andere verdwijnen. Het CPZ probeert dan ook de ontwikkelingen op dit vlak op de voet te volgen. Zo werden recent contacten gelegd met Tumblr in verband met het plaatsen van suïcidale content (vnl. beeldmateriaal) op de website. Ook berichten op Twitter worden op de voet gevolgd. Meldknop Naast het maken van afspraken tussen het Centrum ter Preventie van Zelfdoding en bepaalde sociale netwerksites creëerde het CPZ ook een meldknop voor suïcidale inhoud ( Hier kunnen gebruikers van het web, al dan niet anoniem, melding maken van inhoud rond suïcidaliteit die ze ongepast of zorgwekkend vinden. Het gaat hierbij vooral om meldingen van personen die zich zorgen maken om iemand uit hun omgeving en om hulpvragen. Elke melding wordt door de medewerkers van het CPZ gescreend. Hierbij wordt vooral gekeken naar de urgentie van de inhoud, de mate waarin andere gebruikers van het internet reeds ondersteunend reageerden ten aanzien van de auteur en het feit of de inhoud al dan niet indruist tegen de mediarichtlijnen, opgesteld door Werkgroep Verder, in verband met correcte berichtgeving rond suïcidepreventie. (cfr. Vormen van online moderatoren Deskundigheidsbevordering voor intermediairs is één van de meest effectieve strategieën voor suïcidepreventie (4). Gepast reageren op uitingen van suïcidaliteit heeft een erg belangrijke preventieve werking en kan cruciaal zijn ten aanzien van mensen die aan zelfdoding denken. Vanuit deze vaststelling besliste het CPZ niet alleen te reageren op uitingen van suïcidaliteit op het internet, maar ook een vorming op te zetten voor moderatoren van fora, blogs en andere sociale media. Gevormde moderatoren kunnen een belangrijke rol spelen in de preventie van zelfdoding: zij kunnen

5 zeer kort op de bal spelen, en zijn bovendien bekend met de gewoontes en gebruiken binnen de fora die zij modereren. Zij kunnen reageren op bepaalde berichten zonder de spelregels van het betreffende forum te overtreden, of als 'indringer' ervaren te worden, wat wel het geval kan zijn als een medewerker van het CPZ gaat reageren. Anderzijds zijn zij zich vaak niet bewust van de belangrijke rol die zij kunnen spelen ten aanzien van de preventie van zelfdoding en/of voelen zij zich niet voldoende uitgerust om op dit soort berichten te reageren. De vorming voor online moderatoren wil hieraan tegemoet komen. Tijdens de vorming krijgen de online moderatoren informatie over zelfdoding, het proces dat hieraan vooraf gaat en de mogelijkheden voor preventie. Daarnaast wordt in de vorming aan de slag gegaan met concrete voorbeelden van uitingen van suïcidaliteit op het internet en leren de deelnemers afwegen of ze al dan niet moeten reageren op deze berichten en op welke manier. De vorming werd eind 2012 een eerste keer georganiseerd, en wordt eind 2013 herhaald. Uit de evaluatie van de deelnemers bleek dat zij erg tevreden waren over de inhoud van de vorming en dat zij de praktische handvatten die tijdens de vorming aangereikt werden als helpend ervoeren. De toekomst: Automatische sentimentdetectie SUBTLE en AMICA Tot nu gebeurt de monitoring van mogelijk suïcidale content handmatig. Door middel van Google Alerts wordt het CPZ op de hoogte gehouden van online content over zelfdoding. Aan de hand van een honderdtal kernwoorden gerelateerd aan zelfdoding krijgt het CPZ meldingen indien hierover nieuwe content online verschijnt. De medewerkers van het CPZ filteren handmatig nieuwe informatie, schatten de ernst en de urgentie van de berichten in en bekijken of en hoe zij hierop gepast kunnen reageren. Dit is echter erg tijdsintensief en bovendien worden op die manier heel wat uitingen van suïcidaliteit gemist. Enerzijds door de enorme hoeveelheid informatie die op het internet circuleert, maar ook doordat deze informatie erg snel verandert. Door middel van automatische (sentiment)detectie zal geprobeerd worden hieraan tegemoet te komen. Met sentimentdetectie willen we de beoordeling van berichten over zelfdoding online gedeeltelijk automatiseren, zodat er een kleinere groep van suïcidale berichten overblijft die manueel moet gescreend worden. Momenteel lopen er twee projecten die zich richten op die automatische sentimentdetectie. Het eerste project is het SubTLe-project (Subjectivity Tagging and Learning) in samenwerking met de Hogeschool Gent (5). Binnen dit project werd een softwareprogramma ontwikkeld dat de detectie van acute of bedreigende tekstberichten omtrent suïcide gedeeltelijk automatiseert. Verder werkt het CPZ ook mee aan de uitbouw van het AMICA-project (Automatic Monitoring for Cyberspace Applications), dat uitgaat van de Universiteit Antwerpen, en breder gaat dan SubTLe. Hier wordt ook gekeken naar andere risicovolle situaties online zoals pedofilie en cyberpesten, en kijkt men naast

6 tekst ook naar afbeeldingen en videomateriaal. Beide toepassingen worden momenteel getraind om automatisch online inhoud te scannen en een inschatting te geven van de ernst van de situatie. Op deze manier kan de detectie van online berichten over zelfdoding meer systematisch opgevolgd en verwerkt worden, zodat er nog vroeger op een gepaste manier kan worden gereageerd en het CPZ sneller kan ingrijpen indien nodig. Conclusie De laatste jaren zijn er binnen het CPZ heel wat initiatieven ontstaan in het kader van Preventie 2.0. Niet alleen werden contacten gelegd met verschillende sociale media sites en werd de Meldknop ontwikkeld, ook werd er ingezet op sensibilisering door online moderatoren te gaan trainen. Momenteel zijn we bezig onze profilering op sociale media als Facebook en Tumblr te hernieuwen en verder uit te bouwen zodat we nog meer mensen in een vroeger stadium van het suïcidaal proces kunnen bereiken. Door continu bezig te blijven met de laatste trends en tendensen, slagen we erin ook die mensen te bereiken die niet de gewoonlijke hulp gaan opzoeken, en dit op een voor hen veilige afstand in een internetruimte die hen bekend en vertrouwd is. Met de projecten SubTLe en AMICA volgt het CPZ de mogelijkheden tot proactieve preventie op het web op de voet en blijft het een pionier in online preventie. Zo blijven we niet alleen op kleine schaal handmatig berichten detecteren maar werken we toe naar een manier om precies die mensen die in crisis online een berichtje posten sneller en op een meer effectieve manier te kunnen helpen. We hopen in de toekomst hier vooral nog meer mensen mee te kunnen bereiken. Want de weg naar hulp, op maat van de persoon zelf, zou er moeten zijn voor iedereen, los van alle drempels. Het is mede aan de hulpverleners en de welzijnsorganisaties om die drempels zo veel mogelijk weg te werken en op zoek te gaan naar alternatieve manieren om net die mensen te bereiken die de stap naar hulpverlening niet zetten. Want iedereen heeft het recht om over zelfdoding te spreken, en in gesprek gaan met mensen over zelfdoding zorgt er voor dat de tunnel doorbroken kan worden. De Zelfmoordlijn of 24/24 bereikbaar, gratis en anoniem ASPHA , Advies Suïcidepreventie voor Huisartsen en Andere Hulpverleners, dagelijks bereikbaar van 8-0u.

7 Noten (1) Forceville G & De Coster J (2011) Suïcidepreventie op Web 2.0. In Bocklandt P (red) Niet alle smileys lachen onlinehulp in eerstelijnswelzijnswerk. Leuven/Den Haag: Acco (2) Durkee T (2010) The internet and suicidality, Department of Public Health Sciences, National Prevention of Suicide and Mental III-Health (te downloaden via internet: %20Suicidality%202010_21% pdf) (3) Coppens E & Van Audenhove C (2012) Evaluatie Preventie 2.0. Lucas (interne rapportage) (4) Scheerder G ea (2010) Suicide intervention skills and related factors in community and health professionals. Suicide and life-threatening behavior 40: (5) Hoste V (2010) Sentiment mining for suicide prevention. Lezing op het ESSSB-congres op 3 september 2010, Rome, Italië