Vmbo Carrousel Twente op volle toeren

Transcriptie

1 Vmbo Carrousel Twente op volle toeren Evaluatieonderzoek naar de opbrengsten van de Vmbo Carrousel Twente voor vmbo-leerlingen, scholen en bedrijven/instellingen Lisa Boonk en Henk Ritzen

2 Colofon Titel: Carrousel Twente op volle toeren. Evaluatieonderzoek naar de opbrengsten van de Vmbo Carrousel Twente voor vmboleerlingen, scholen en bedrijven/instellingen. Auteurs: Lisa Boonk & Henk Ritzen. Datum 2012 / september Twents Aansluitingsnetwerk (TWAN) Hengelo Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever. Auteurs Lisa Boonk, MSc. is lid van de kenniskring van het lectoraat Onderwijsarrangementen in maatschappelijke context en onderwijskundige in het ROC van Twente. dr. Henk Ritzen is lector Onderwijsarrangementen in maatschappelijke context verbonden aan de Hogeschool Edith Stein/ Onderwijscentrum Twente te Hengelo en beleidsadviseur ROC van Twente. 2

3 Inhoud Voorwoord 4 Managementsamenvatting 5 Aanleiding 5 Doel van het onderzoek en instrumentarium 5 Onderzoeksresultaten 5 1 Inleiding Achtergrond van het onderzoek Doel van het evaluatieonderzoek Opzet en uitvoering van het onderzoek Instrumentarium 10 2 Resultaten-algemeen Leerlingen Docenten Bedrijven en instellingen Waardering voor Vmbo Carrousel Twente door betrokkenen Leerlingen Scholen Bedrijven en instellingen Beoordeling van de coördinator van de Vmbo Carrousel Twente 18 4 De ontwikkeling van realistische beroepsbeelden bij vmbo-leerlingen Leerlingen Scholen Bedrijven en instellingen 22 5 Vmbo Carrousel Twente en de beroepsoriëntatie bij vmbo-leerlingen Leerlingen Scholen 26 6 Inbedding van Vmbo Carrousel Twente in het onderwijs en LOB De Carrousel en de link met LOB volgens docenten De Carrousel in het kader van LOB volgens decanen 28 7 Conclusies De (leer)opbrengsten van de Vmbo Carrousel Twente De praktijk van de Carrousel 30 Literatuur 32 Bijlage A: Vragenlijst leerlingen 33 Bijlage B: Vragenlijst docenten 39 Bijlage C: Vragenlijst voor bedrijven/instellingen 44 3

4 Voorwoord Voor u ligt het evaluatieonderzoek dat in opdracht van het Twents Aansluitingsnetwerk door het lectoraat Onderwijsarrangementen in maatschappelijke context in mei en juni 2012 is uitgevoerd. Binnen dit evaluatieonderzoek werd onder andere nagegaan wat de effecten zijn van de Vmbo Carrousel Twente op de beroepskeuzeontwikkeling van vmbo-leerlingen. Op basis van de evaluatieresultaten kunnen de deelnemende vmbo-scholen de leeractiviteiten bijstellen en de Vmbo Carrousel Twente verder ontwikkelen. Daarnaast draagt het evaluatieonderzoek bij aan vergroting van het onderlinge draagvlak om gezamenlijk de Vmbo Carrousel Twente uit te voeren en worden de activiteiten en ingezette financiële middelen verantwoord. Een belangrijke doelstelling van Vmbo Carrousel Twente is vmbo-leerlingen uit de gemengde of theoretische leerweg kennis te laten maken met het werkveld. Deze leerlingen hebben moeite zich een goede voorstelling te maken van een beroep of beroepsrichting. De Vmbo Carrousel Twente is bedoeld om leerlingen kennis te laten maken met diverse beroepen in de sectoren: zorg en welzijn, techniek, economie en groen. Op deze manier wordt getracht leerlingen te helpen een bewuste en gemotiveerde keuze te maken voor een toekomstig beroep of opleiding. Dit met als doel het verminderen van uitval op het mbo. De resultaten van dit onderzoek wijzen uit dat er een grote mate van overeenstemming is tussen leerlingen, betrokkenen van scholen en van bedrijven en instellingen over de opbrengst van de Carrousel. Volgens hen draagt de Carrousel in voldoende tot goede mate bij aan de beroepsbeeldvorming van vmbo-leerlingen. De Vmbo Carrousel Twente kan bovendien rekenen op de steun van direct betrokkenen. Desondanks valt er nog winst te behalen wat betreft de inbedding van de Carrousel in loopbaanoriëntatie en begeleiding van scholen. Dit rapport was nooit tot stand gekomen zonder de medewerking van de projectcoördinator Vmbo Carrousel Twente, Mineke Bosch. Maar ook leerlingen en docenten/ decanen van de vmbo-scholen en de bedrijven en instellingen die deelnamen aan het kwantitatieve en/of het kwalitatieve onderzoek worden hartelijk bedankt voor hun bereidwilligheid aan het evaluatieonderzoek deel te nemen. Tenslotte een woord van dank aan Floris Fluit die vanuit het Twents Aansluitingsnetwerk het evaluatieonderzoek mogelijk heeft gemaakt. 4

5 Managementsamenvatting Aanleiding In opdracht van het Twents Aansluitingsnetwerk heeft het lectoraat Onderwijsarrangementen in maatschappelijke context in mei en juni 2012 een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar de praktijk en effectiviteit van de Vmbo Carrousel Twente. Op basis van de evaluatieresultaten kunnen de deelnemende vmbo-scholen de leeractiviteiten bijstellen en de Vmbo Carrousel Twente verder ontwikkelen. Daarnaast draagt het evaluatieonderzoek bij aan vergroting van het onderlinge draagvlak om gezamenlijk de Vmbo Carrousel Twente uit te voeren en worden de activiteiten en ingezette financiële middelen verantwoord. Doel van het onderzoek en instrumentarium Onderzocht is in hoeverre Vmbo Carrousel Twente kan rekenen op de steun van direct betrokkenen, namelijk vmbo-leerlingen die hebben deelgenomen, scholen (docenten en decanen) en bedrijven en instellingen die meewerken aan dit initiatief. Tevens ging de aandacht uit naar de vraag in hoeverre betrokkenen van mening zijn dat de beoogde effecten bij leerlingen worden bereikt. Dit heeft geleid tot drie centrale evaluatievragen: In hoeverre leidt deelname aan Carrouselactiviteiten tot een positieve waardering door vmbo-leerlingen, docenten en bedrijven? Dragen Carrouselactiviteiten volgens betrokkenen bij aan de ontwikkeling van een realistisch(e) beroepsbeeld(en) bij vmbo-leerlingen? Dragen Carrouselactiviteiten volgens betrokken actoren bij aan de ontwikkeling van beroepsoriëntatie bij vmbo-leerlingen? De implementatie van Vmbo Carrousel Twente in school alsook de plek ervan in loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) behoorde niet tot het hoofddoel van het evaluatieonderzoek. Toch is het voor de continuering en verdere ontwikkeling van de Vmbo Carrousel Twente van belang om hierover informatie te krijgen. De volgende vraag stond daarbij centraal: Is de Carrousel voldoende geïntegreerd in schoolse (LOB-)activiteiten? Om antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvragen zijn voor de drie doelgroepen (leerlingen, docenten en bedrijven/instellingen) aparte vragenlijsten ontwikkeld. De vragenlijsten zijn op digitale wijze afgenomen (web-enquête). Tevens is met decanen van vijf verschillende scholen een interview afgenomen om een omvangrijker inzicht te krijgen in de ervaringen die scholen hebben met Vmbo Carrousel Twente en met name welke plaats de Carrousel inneemt in het onderwijs en/of LOB. Tenslotte heeft een diepte-interview met de coördinator van Vmbo Carrousel Twente plaatsgevonden. Onderzoeksresultaten De (leer)opbrengsten van de Vmbo Carrousel Twente Het evaluatieonderzoek heeft inzichten opgeleverd over in hoeverre betrokkenen bij de Carrousel van mening zijn dat de beoogde (leer)effecten bij leerlingen worden bereikt. De belangrijkste opbrengst van de Carrousel behoort te zijn: de ontwikkeling van een (realistisch) beeld van werk bij vmbo-leerlingen. Er blijkt een grote mate van overeenstemming te zijn tussen leerlingen, betrokkenen van scholen en van bedrijven en instellingen over de realisatie van de genoemde doelstelling. De deelnemers van het onderzoek vonden in het algemeen dat de Carrousel in voldoende tot goede mate 5

6 bijdraagt aan de beroepsbeeldvorming van vmbo-leerlingen. Decanen voegden hieraan toe dat de Carrousel niet alleen de kennis van leerlingen over werk begunstigd, maar ook tot gevolg heeft dat stereotype beroepsbeelden die leerlingen hebben worden doorbroken. Op die manier draagt de Carrousel niet enkel bij aan meer zicht op de beroepspraktijk en de diversiteit daarvan, maar eveneens aan de ontwikkeling van een realistisch beeld van het toekomstig werk. Veel leerlingen, decanen en docenten waren van mening dat de Carrousel behulpzaam was bij het maken van belangrijke (school)loopbaankeuzen, zoals de keuze voor een sector of beroepsopleiding. Het is voor de meeste leerlingen echter niet zo dat zij naar aanleiding van hun deelname aan de Carrousel exact wisten wat zij willen worden. Dat is ook niet vreemd, gelet op het moment waarop de Carrousel plaatsvindt. In het derde leerjaar nemen leerlingen deel aan de Carrousel, terwijl zij pas aan het einde van het vierde jaar een keuze moeten maken voor een beroepsopleiding. Ondanks de genoemde effecten van de Carrousel valt er nog winst te behalen als het gaat om een optimaal leerrendement voor leerlingen. De resultaten wijzen uit dat veel leerlingen zich niet hadden voorbereid en dat de verwerking achteraf niet altijd heeft plaatsgevonden. Terwijl het effect van de Carrousel, op kennis van werk en de ontwikkeling van een beroepsinteresse, bij leerlingen afhangt van een goede voorbereiding en een adequate verwerking van de opgedane ervaringen. Ook de coördinator van de Vmbo Carrousel Twente benadrukte dat het uitermate belangrijk is dat scholen meer aandacht besteden aan de voorbereiding en de nabespreking. Volgens haar is dit een voorwaarde voor het welslagen van de Carrousel. Vmbo Carrousel Twente kan rekenen op steun van betrokkenen Gezien de uitkomsten van het onderzoek blijkt dat er voldoende draagvlak is bij betrokkenen voor de Vmbo Carrousel Twente. Betrokkenen van bedrijven en instellingen blijken zeer bereid om leerlingen te ontvangen. Ze worden enerzijds gedreven door de wens om bij te dragen aan een succesvolle toekomst van jongeren en anderzijds de behoefte om te investeren in toekomstig personeel. Betrokkenen van bedrijven en instellingen zijn tevreden over de samenwerking met scholen en hun contactpersoon van de Vmbo Carrousel Twente. Met betrekking tot de bezoeken van leerlingen zijn zij het meest tevreden over de begeleiding van docenten, de houding en het gedrag van leerlingen. Zij zijn in mindere mate tevreden over de inhoudelijke voorbereiding van leerlingen. Dit sluit aan bij wat leerlingen daarover aangaven, namelijk dat lang niet alle leerlingen zich hadden voorbereid op een bezoek of gastles. Door scholen werd de Carrousel enthousiast ontvangen, zo blijkt uit de resultaten. Decanen zijn tevreden met het concept, omdat het voor scholen simpelweg niet haalbaar is om een dergelijk praktijkprogramma te organiseren. Door de Carrousel krijgen leerlingen toch de gelegenheid zich te oriënteren op de voor hen relevante beroepspraktijk. Niet alleen decanen zijn tevreden, docenten zijn dat ook. Zij bleken een overwegend positief oordeel te hebben over de Carrousel als beroepsoriëntatiemiddel. Leerlingen die deelnamen aan het onderzoek gaven de Vmbo Carrousel Twente een voldoende (gemiddeld cijfer van 6.4). Er waren wel grote verschillen waar te nemen in de beoordelingen die leerlingen gaven ten aanzien van de Carrousel. Hoewel de Carrousel door de meeste leerlingen werd gewaardeerd met een 6, een 7 of een 8, waren er ook uitschieters. Een aantal leerlingen gaf een 10, maar sommigen ook een 1. Met andere woorden, de mate waarin leerlingen Vmbo Carrousel Twente waarderen verschilt sterk. De inbedding van Vmbo Carrousel Twente in LOB Dat de Carrousel opgevat kan worden als een (waardevol) onderdeel van LOB, werd bevestigd door decanen en docenten. Het onderzoek heeft echter uitgewezen dat voor vrijwel alle scholen, ondanks de heersende opvattingen, de inbedding van de Carrousel in LOB (nog) een stap te ver is. Scholen zouden de Carrousel voor leerlingen succesvoller kunnen inzetten door meer aandacht te besteden aan een koppeling tussen loopbaanoriëntatie (deelname aan de Carrousel) en loopbaanbegeleiding als aanvulling op de Carrousel. Te denken valt aan het voeren van gesprekken met leerlingen waarin zij samen met een docent of decaan reflecteren op hun kwaliteiten/motieven en de verbinding daarvan met geschikt werk. De meeste vmbo ers zijn immers niet in staat om zelfstandig te reflecteren op hun kwaliteiten en motieven in relatie tot werk. Om die reden is het van belang dat leerlingen niet alleen door Carrousel de mogelijkheid krijgen zich te oriënteren op werk, maar eveneens begeleiding krijgen om de opgedane ervaringen op een voor hen betekenisvolle wijze te verwerken in het kader van hun (school)loopbaanontwikkeling. 6

7 1 Inleiding 1.1 Achtergrond van het onderzoek Het is geen publiek geheim dat het kiezen van de juiste beroepsopleiding voor vmbo-leerlingen niet meevalt. Leerlingen die aan het einde van hun vmbo-opleiding nog niet weten waar hun beroepsinteresses liggen, kunnen ernstige studievertraging oplopen of zelfs zonder diploma het mbo verlaten. (o.a. Meijers, 2008; ROA, 2009). Leerlingen hebben moeite met het sturen van hun eigen loopbaanontwikkeling en het maken van loopbaankeuzen die daarbij horen. Dit wordt door hen zelfs in veel gevallen als een lastig probleem ervaren. Uit de onderzoeksliteratuur blijkt dat het maken van een studiekeuze eigenlijk te vroeg in hun ontwikkeling plaatsvindt (o.a. Blakemore & Frith, 2005; Jolles, 2010; Luken, 2008; Stuss & Anderson, 2003). Niet alleen het keuzemoment, maar ook het kiezen uit een groot aanbod van beroepsopleidingen en mogelijke beroepen is voor velen een uitdaging. Om die redenen is een opleidings-/ beroepskeuze voor jongeren niet gemakkelijk (Kunnen, Holwerda, & Bosma, 2008). Toch wordt van jongeren verwacht dat zij al vroeg in hun levensloop keuzes maken. In het vmbo maken zij bijvoorbeeld eerst een keuze voor een sector. Voordat zij een sectorkeuze maken zouden zij al over hun studie- en beroepsloopbaan bewust en intensief nagedacht moeten hebben. Het tegendeel is waar: het gros van de leerlingen blijkt nauwelijks na te denken over hun (studie) loopbaan (Meijers, Kuijpers, & Bakker, 2006; Neuvel, 2005; Steenaert & Boessenkool, 2003). Het aantal studiekeuzen dat achteraf als onjuist bestempeld wordt in het mbo is relatief groot. Daardoor switchen mbo-leerlingen in het eerste jaar van hun opleiding frequent van de ene naar de andere beroepsopleiding. Succesvol kunnen kiezen vraagt van leerlingen dat zij in staat zijn om hun eigen mogelijkheden, wensen en kansen te herkennen en benutten. Met andere woorden, weten wie je bent en wat je wilt is een onmisbaar fundament voor het maken van een juiste keuze. Vervolgens is het de kunst om een verbinding te leggen met de mogelijkheden die het werkveld hen kan bieden. Dit vereist dat zij onder andere praktische kennis verwerven van werk in en rond hun omgeving. Het verwerven van praktijkkennis is voor velen belangrijk, omdat jongeren maar mondjesmaat realistische kennis van werk hebben doordat zij de nodige ervaring missen (Kuijpers, Meijers, & Winters, 2010). De school kan leerlingen hierbij helpen. Vmbo Carrousel Twente is een initiatief om vmbo-leerlingen de mogelijkheid te bieden zich te oriënteren op verschillende beroepen en werkvelden. Het is een regionaal project, waarvan de organisatie in handen is van een schooloverstijgende coördinator. Binnen dit project werken vmbo-scholen uit het Twents Aansluitingsnetwerk samen met Twentse bedrijven en instellingen en bieden vmbo-leerlingen de gelegenheid zoveel mogelijk in een realistische beroepssetting kennis te maken met beroepsbeoefenaren en hun dagelijkse werkzaamheden. Voor sommige beroepen is het niet mogelijk om leerlingen in de werkomgeving te ontvangen en daarom geven sommige bedrijven en/of instellingen gastlessen op school. Het voornaamste doel van de bezoeken en gastlessen is leerlingen te informeren over diverse soorten werk, waar zij in veel gevallen zelf niet of nauwelijks toegang toe hebben. De verwachting is dat leerlingen hierdoor een beter beeld van werk ontwikkelen en daardoor meer in staat zijn om hun beroepsinteresse te ontwikkelen, waardoor zij een goede studie- en/of beroepskeuze maken. 1.2 Doel van het evaluatieonderzoek Sinds 2010 draait Vmbo Carrousel Twente op volle toeren. Een rondvraag bij een aantal betrokkenen voor aanvang van het onderzoek wees uit dat het concept in de onderwijspraktijk 7

8 enthousiast werd ontvangen. Door middel van onderzoek is getracht om de ervaringen van betrokkenen op systematische wijze weer te geven. Het onderzoek richt zich, met het oog op continuering en ontwikkeling van Vmbo Carrousel Twente, op de praktijk en effectiviteit (de opbrengsten) van de Carrousel. Op verzoek van het Twents Aansluitingsnetwerk is onderzocht in hoeverre Vmbo Carrousel Twente kan rekenen op de steun van direct betrokkenen, namelijk vmbo-leerlingen die hebben deelgenomen, scholen (docenten en decanen) en bedrijven en instellingen die meewerken aan dit initiatief. Tevens ging aandacht uit naar de vraag in hoeverre betrokkenen van mening zijn dat de beoogde effecten bij leerlingen worden bereikt. Dit heeft geleid tot drie hoofdvragen: In hoeverre leidt deelname aan Carrouselactiviteiten tot een positieve waardering door vmbo-leerlingen, docenten en bedrijven? Dragen Carrouselactiviteiten volgens betrokkenen bij aan de ontwikkeling van een realistisch(e) beroepsbeeld(en) bij vmbo-leerlingen? Dragen Carrouselactiviteiten volgens betrokken actoren bij aan de ontwikkeling van beroepsoriëntatie bij vmbo-leerlingen? De implementatie van Vmbo Carrousel Twente in school alsook de plek ervan in loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) behoort niet tot het hoofddoel van dit evaluatieonderzoek. Toch is het voor de continuering en verdere ontwikkeling van de Vmbo Carrousel Twente van belang om hierover informatie te krijgen. De volgende vraag stond daarbij centraal: Is de Carrousel voldoende geïntegreerd in schoolse (LOB-)activiteiten? 1.3 Opzet en uitvoering van het onderzoek Het evaluatieonderzoek heeft plaatsgevonden in mei en juni 2012 en richtte zich op alle scholen die jaarlijks meedoen aan de Vmbo Carrousel Twente. Scholen zijn gevraagd om mee te werken aan het onderzoek en vmbo-leerlingen van alle leerwegen en sectoren zijn uitgenodigd om door middel van een digitale vragenlijst aan het evaluatieonderzoek deel te nemen. Docenten die zijn betrokken bij de Carrousel zijn eveneens benaderd om hun ervaringen middels een digitale vragenlijst weer te geven. Om meer inzicht te krijgen in belevingen en activiteiten van scholen die deelnemen aan de Carrousel zijn bij decanen van vijf betrokken scholen interviews afgenomen. Bedrijven en instellingen in de regio die meewerken werden ook gevraagd een digitale vragenlijst in te vullen. Verder is de coördinator van Vmbo Carrousel Twente in het onderzoek op twee manieren betrokken; enerzijds als tussenpersoon tussen onderzoeker en scholen en bedrijven/instellingen en anderzijds als respondent van het onderzoek. Uiteindelijk hebben aan het kwantitatieve deel van het evaluatieonderzoek 9 vmbo-scholen en 41 bedrijven deelgenomen. De respondentengroepen zijn als volgt samengesteld: 218 vmbo-leerlingen 15 docenten 41 bedrijven 1.4 Instrumentarium Om antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvragen waren voor de drie doelgroepen (leerlingen, docenten en bedrijven/instellingen) aparte vragenlijsten ontwikkeld. Door middel van een digitale vragenlijst is bij leerlingen getracht te achterhalen in hoeverre zij een positieve waardering hebben voor carrouselactiviteiten, maar ook of deelname aan carrouselactiviteiten volgens hen bijdraagt aan een realistischer en omvangrijker beeld van de wereld van werk. Verder is getracht te meten in hoeverre leerlingen de Vmbo Carrousel Twente als effectief beoordelen. In bijlage A is de vragenlijst voor leerlingen opgenomen. Docenten kregen net als leerlingen het verzoek een vragenlijst in te vullen. Centraal hierin stonden de thema s; mate van positieve waardering voor Vmbo Carrousel Twente, perceptie over enerzijds de mate waarin leerlingen door carrouselactiviteiten een realistisch beeld krijgen van werk en anderzijds de mate van effectiviteit van carrouselactiviteiten, en tot slot in hoeverre de Carrousel is ingebed in de (LOB) activiteiten in school. In bijlage B is de vragenlijst voor docenten opgenomen. 8

9 Om een omvangrijker inzicht te krijgen in de ervaringen die scholen hebben met Vmbo Carrousel Twente en met name welke plaats de Carrousel inneemt in het onderwijs en/of LOB zijn met decanen van vijf verschillende scholen interviews afgenomen. Specifieke aandacht in de interviews ging uit naar: Algemene ervaring met betrekking tot Vmbo Carrousel Twente. Het gepercipieerde belang van de Carrousel voor leerlingen als middel voor beroepsoriëntatie. Geschiktheid van de Carrousel als vorm van beroepsoriëntatie voor vmbo-leerlingen. In hoeverre draagt de Carrousel bij aan een verbetering van het maken van een juiste studiekeuze. In hoeverre maken Carrouselactiviteiten onderdeel uit van het onderwijs en/of LOB? Voor bedrijven en instellingen zijn vragenlijsten ontwikkeld om voornamelijk het draagvlak voor Vmbo Carrousel Twente te achterhalen. Verder was het doel inzicht te krijgen in hun ervaringen met betrekking tot samenwerking met de coördinator en scholen. Ook werd hen gevraagd aan te geven in hoeverre zij de uitvoering van Vmbo Carrousel Twente positief waarderen. Het laatste verzoek was of zij een oordeel konden geven over Vmbo Carrousel Twente als concept voor loopbaanoriëntatie. In bijlage C is de vragenlijst voor bedrijven/instellingen te vinden. Als laatste heeft een diepte-interview met de coördinator van Vmbo Carrousel Twente plaatsgevonden waardoor inzicht is verkregen in de gang van zaken met betrekking tot samenwerking tussen scholen en bedrijven/instellingen, het vermeende draagvlak voor Vmbo Carrousel Twente bij scholen en bedrijven/instellingen, alsook de beoordeling van Vmbo Carrousel Twente als concept voor loopbaanoriëntatie. 9

10 2 Resultaten-algemeen In dit onderdeel wordt een beschrijving gegeven van de resultaten van het evaluatieonderzoek Vmbo Carrousel Twente. Per onderzoeksvraag worden de resultaten beschreven. 2.1 Leerlingen In Tabel 1 zijn de algemene gegevens van de aan het onderzoek deelnemende leerlingen af te lezen. Nagenoeg de helft van de leerlingen is afkomstig van de theoretische leerweg. De meeste leerlingen waren ten tijde van het onderzoek 15 jaar. Overwegend veel meisjes (68.8%) hebben aan het onderzoek deelgenomen. Verder zaten alle deelnemende leerlingen in het derde leerjaar van het vmbo. Tabel 1 Algemene gegevens van de aan het onderzoek deelnemende leerlingen (N=218) Frequentie (N) Percentage (%) Geslacht Jongen Meisje Totaal Leeftijd Totaal Leerweg vmbo BBL KBL GL TL Totaal Docenten In Tabel 2 worden de algemene gegevens gepresenteerd van 15 docenten die aan het onderzoek hebben deelgenomen. De helft van hen is docent LOB of mentor. De meesten (40%) verzorgen lessen in de sector Zorg en Welzijn. Docenten gaven verder aan dat zij met derdeklas leerlingen van verschillende leerwegen hadden deelgenomen aan de Vmbo Carrousel Twente. 10

11 Tabel 2 Algemene gegevens van de aan het onderzoek deelnemende docenten (N=15) Frequentie (N) Percentage (%) LOB docent /mentor Ja Nee Totaal Verzorgt lessen in de sector Zorg en Welzijn 6 40 Economie Techniek Totaal Bedrijven en instellingen De 41 bedrijven en instellingen die deelnamen aan het onderzoek behoren tot verschillende branches en vertegenwoordigen alle vmbo-sectoren (zorg en welzijn, economie, techniek en groen). Desondanks waren instellingen uit de zorg- en welzijnssector alsook bedrijven uit de economiesector oververtegenwoordigd. 16 zorg- en/of welzijnsinstellingen deden mee aan het onderzoek en 16 bedrijven behorend tot de sector economie. De overige 9 bedrijven behoren tot de sectoren techniek en groen. 11

12 3. Waardering voor Vmbo Carrousel Twente door betrokkenen 3.1 Leerlingen Om te kunnen bepalen in hoeverre de Vmbo Carrousel Twente positief wordt gewaardeerd door de leerlingen is hen gevraagd een rapportcijfer te geven. Zij beoordeelden de activiteiten met een gemiddeld cijfer van 6.4. Daarbij dient vermeld te worden dat er behoorlijke verschillen zijn tussen leerlingen wat betreft het cijfer dat zij gaven. Leerlingen beoordeelden Vmbo Carrousel Twente respectievelijk het meest met een 6 (22.9%), een 7 (35.3%) en een 8 (15.6%). Er waren ook uitschieters. Een aantal leerlingen gaf een 10, maar sommigen gaven ook een 1. Met andere woorden, de mate waarin leerlingen Vmbo Carrousel Twente positief waarderen verschilt sterk. Leerzaam en interessant Leerlingen zijn verder gevraagd antwoord te geven op de vraag: Kun je aangeven in hoeverre je iets nieuws hebt geleerd tijdens bedrijf- of instellingsbezoeken? In Tabel 3 is te zien dat meer dan de helft van de leerlingen (52%) aangaf veel te hebben geleerd tijdens bedrijf- en instellingsbezoeken. De rest twijfelde of zij echt iets hebben geleerd (40.6%) of was van mening niets te hebben geleerd (7.4%). Een ander beeld komt naar voren bij de beoordeling van leerlingen over de mate waarin zij iets nieuws hebben geleerd tijdens gastlessen. Niet alle leerlingen van deze steekproef hadden gastlessen gevolgd. Van de 136 leerlingen die dat wel hadden gedaan twijfelde 51.5% of ze wel iets hebben geleerd. Toch gaf 33.1% van de leerlingen aan veel te hebben geleerd tijdens gastlessen. Daartegenover stond dat 15.4% aangaf niets te hebben geleerd. Tabel 3 Beoordeling van leerlingen over de mate waarin zij iets nieuws hebben geleerd tijdens bedrijf- of instellingsbezoeken (N=217) en gastlessen (N=136) Kun je aangeven in hoeverre je iets nieuws hebt geleerd tijdens bedrijf- of instellingsbezoeken? Ik heb door de bezoeken aan bedrijven en/of instellingen veel geleerd Aantal (N=217) Percentage (%) Kun je aangeven in hoeverre je iets nieuws hebt geleerd tijdens gastles(sen)? Ik heb door gastles(sen) veel geleerd Aantal (N=136) Percentage (%) Ik twijfel of ik echt wat heb geleerd Ik twijfel of ik echt wat heb geleerd Ik heb door de bezoeken aan bedrijven en/of instellingen niets geleerd Ik heb door gastles(sen) niets geleerd Meer dan de helft van de leerlingen vond de bedrijf- en instellingsbezoeken interessant (51.8%) en 39.9% een beetje interessant. Voor gastlessen is dat percentage lager, 24.3% van de leerlingen beoordeelden de gastles(sen) als interessant en 29.4% vond het een beetje interessant. 12

13 Informatie tijdens bezoeken en/of gastlessen De informatie die leerlingen tijdens bezoeken of gastlessen kregen was voor de helft (51%) van de leerlingen meestal goed te begrijpen en voor 17% altijd goed te begrijpen. Desondanks gaf een kwart van de leerlingen aan dat de informatie soms moeilijk te begrijpen was. Een aantal leerlingen (7%) vond het zelfs in veel gevallen moeilijk te begrijpen. Zie hiervoor Figuur 1. Figuur 1 Beoordelingen van leerlingen in percentages (%) over de mate waarin informatie tijdens bezoeken/gastlessen goed te begrijpen was De informatie die ik kreeg tijdens de bezoeken/gastlessen was: Vaak moelijk te begrijpen Soms moelijk te begrijpen Meestal goed te begrijpen Altijd goed te begrijpen % Welke bedrijven/instellingen leerlingen leuk of juist niet leuk vonden Naast de waardering van leerlingen met betrekking tot de leerzaamheid en mate waarin bezoeken of gastlessen interessant waren, werd hen gevraagd een beschrijving te geven van het bedrijf dat zij het meest leuk vonden en het bedrijf dat zij het minst leuk vonden. In Tabel 4 zijn de belangrijkste en meest terugkerende opmerkingen te lezen. Hieruit blijkt dat leerlingen de bezoeken en/of gastlessen positief waarderen als er een afwisselend programma is, waarbij zij ook zelf actief iets mogen doen. Zij waarderen een duidelijke en interessante uitleg, waardoor zij kunnen zien/horen hoe het er op de werkvloer aan toe gaat. Opvallend was dat leerlingen heel verschillend antwoordden wat zij het meest/ minst leuk aan het bedrijf of instelling vonden. Bovendien gaf een deel van de leerlingen antwoord vanuit hun persoonlijke beroepsinteresse, die zij voorafgaand aan hun deelname aan de Carrousel al hadden. Opmerkingen zoals Dierenartspraktijk, omdat ik later dierenartsassistente wil worden of Shoeby Fashion, het trok mij sowieso al heel erg aan kwamen voor bij opmerkingen over het beste bedrijf/instelling. Omgekeerd geldt hetzelfde, leerlingen die bedrijven of instellingen negatief beoordeelden gaven opmerkingen zoals Ik vond er niet zoveel aan, want ik wil later toch niks doen in die zorg. Tabel 4 Antwoorden van leerlingen op de vraag welke bedrijven/instellingen zij het meest én het minst leuk vonden Positieve beoordeling Goede en duidelijke uitleg Iets kunnen doen of maken/ meedoen Een afwisselend programma Echt iets geleerd Interessant Goede sfeer bij het bedrijf/instellingen en de positieve manier waarop leerlingen werden ontvangen Zien hoe het echt gaat Leuke presentatie Negatieve beoordeling Saai/ niet uitdagend Enkel luisteren/ teveel gepraat Duurde te lang Niets geleerd Niets kunnen doen Niet interessant 13

14 3.2 Scholen Positieve waardering door decanen Volgens decanen werd Vmbo Carrousel Twente zeer enthousiast ontvangen in de onderwijspraktijk. Decanen zijn tevreden met het concept, omdat individuele scholen niet in staat zijn een dergelijk praktijkprogramma te organiseren. Het is voor scholen simpelweg niet haalbaar om aan de organisatorische randvoorwaarden te voldoen, zoals het leggen en onderhouden van contacten met bedrijven en instellingen in de regio. De manier waarop de Carrousel is georganiseerd biedt scholen voordelen. Zij kunnen op een gestructureerde wijze groepen leerlingen loopbaanoriëntatie in de praktijk aanbieden. Dit is mogelijk doordat een coördinatiepunt alle lijnen van vraag en aanbod bij elkaar laat komen en het geheel aanstuurt. Als gevolg daarvan ontmoeten scholen en instellingen en bedrijven elkaar op een effectieve wijze. Scholen werken graag mee aan de Carrousel, omdat dit in het belang van de leerling is. In Tabel 5 worden citaten weergegeven van decanen, die wijzen op een positieve houding jegens Vmbo Carrousel Twente. Tabel 5 Uitspraken van decanen die indicatief zijn voor een positieve houding ten opzichte van Vmbo Carrousel Twente Voor leerlingen is de Vmbo Carrousel Twente waardevol, omdat zij hierdoor beter weten welk werkveld/beroep hen wel of juist niet aanspreekt. Als je de verslagen terugleest van leerlingen, dan zie je heel duidelijk enthousiasme. Ook komen uit die verslagen verrassende uitkomsten naar voren. Een aantal leerlingen ontdekt dat zij interesse hebben voor bepaalde beroepen, waarvan zij van tevoren niet wisten interesse daarvoor te hebben. Ik ben een groot voorstander van beroepsoriëntatie en dus ook van Vmbo Carrousel Twente. Ik vind het een goede zaak dat leerlingen door middel van de Carrousel een stukje algemene kennis krijgen van de beroepswereld. De opbrengst van de Carrousel is niet alleen de leerling op weg helpen naar de juiste studiekeuze, maar simpelweg meer kennis van de wereld van werk. Doordat leerlingen daadwerkelijk in het werkveld komen, gaan de ogen van die kinderen open. Ik vind het heel belangrijk dat TL-leerlingen in de praktijk komen op deze manier. Je ziet iets in de praktijk, hoe het daar werkt en op die manier kunnen leerlingen bepalen wat wel of juist niet bij hen past. De waarde van de Carrousel, vind ik zelf, is dat leerlingen de kans krijgen om binnen te komen bij bedrijven en instellingen waar ze zelf nooit zouden kunnen komen. Leerlingen krijgen nu de mogelijkheid om te zien, te vragen en te ervaren. Een overwegend positief oordeel van docenten over de Carrousel Om te kunnen bepalen in hoeverre docenten de Vmbo Carrousel Twente positief waarderen, is hen gevraagd of zij de Carrousel een geschikt middel vinden voor beroepsoriëntatie. Het gros van de docenten is zeer positief over de Carrousel als middel voor beroepsoriëntatie. 10 van de 15 docenten gaven het oordeel geschikt tot zeer geschikt. Een aantal (3 docenten) was wat terughoudend in hun oordeel en vinden het enigszins geschikt. Slechts 1 docent twijfelde over de Carrousel als geschikt instrument voor beroepsoriëntatie en gaf het oordeel niet echt geschikt, maar ook niet echt ongeschikt. De Carrousel als aanpak voor loopbaanoriëntatie Docenten zijn gevraagd een oordeel te geven over de Carrousel als aanpak voor loop- 14

15 baanoriëntatie. Zij lieten in het algemeen een positieve houding zien gelet op hun opmerkingen. Zie Tabel 6 voor citaten. Tabel 6 Beoordelingen van docenten over de Carrousel als aanpak voor loopbaanoriëntatie Door beroepen in de praktijk te zien kunnen leerlingen met een ander beeld naar beroepen gaan kijken en hierdoor een overwogen keuze maken voor de vervolgopleiding. Het is een activerend onderdeel van het LOB. Normaal krijgen de leerlingen alleen maar te maken met testjes die via de computer moeten worden gemaakt en is de beroepskeuze nog teveel een gevoelskeuze. Leerlingen kiezen door de Carrousel bewuster voor een vervolgopleiding. Vmbo Carrousel Twente vind ik een goed middel als aanpak voor LOB. Vmbo Carrousel Twente en de belevingswereld van leerlingen De programma s die bedrijven en instellingen hanteren tijdens de bezoeken of gastlessen zijn volgens de meeste docenten voldoende afgestemd op de belevingswereld van leerlingen. In Figuur 2 is te zien dat docenten gemiddeld een 3 scoorden op de stelling: De programma s van bedrijfsbezoeken en/of gastlessen zijn voldoende afgestemd op de belevingswereld van leerlingen hetgeen duidt op het feit dat docenten van mening zijn dat de stelling klopt. Figuur 2 Beoordeling van docenten over de mate waarin de programma s van Carrouselactiviteiten zijn afgestemd op de belevingswereld van leerlingen De programma s van bedrijfsbezoeken en/of gastlessen zijn voldoende afgestemd op de belevingswereld van leerlingen 1 = klopt helemaal niet 2 = klopt een beetje 3 = klopt 4 = klopt helemaal Docenten werden gevraagd aan te geven welke bezoeken en/of gastlessen in het kader van beroepsoriëntatie het meest leerzaam waren voor leerlingen en te beschrijven waarom het leerzaam was voor leerlingen. De bezoeken in de zorg- en welzijnssector waren voor leerlingen het meest leerzaam. In de beschrijvingen van docenten valt verder een positief oordeel te destilleren over de mate waarin Carrouselbezoeken en/ of gastlessen leerzaam waren. Desondanks waren er ook wat opmerkingen te lezen die wijzen op verbeterpunten. In Tabel 7 is een aantal positieve citaten van docenten opgenomen alsook een uitspraak over een verbeterpunt. 15

16 Tabel 7 Beoordelingen van docenten over de leerzaamheid van bezoeken en/of gastlessen in het kader van beroepsoriëntatie Sluit goed aan bij de leerling en geeft een duidelijk beeld van de praktijk welke wij op school niet kunnen geven. Anders zou de leerling niet met het beroep in aanraking komen en er wellicht niet voor kiezen terwijl wel zijn/haar hart hier ligt. Ik heb geen bedrijf of instelling aangevinkt, omdat ik van mening ben dat elk bezoek waar dan ook bij een bedrijf of instelling een zinvolle bijdrage levert in de beroepsoriëntatie. Zowel de gastlessen als de Carrouselbezoeken waren zeer leerzaam en sluiten aan bij de leerstof en de beroepsvorming van de leerling. Zij maken kennis met beroepen waar ze anders niet snel kennis mee zouden maken. Moeilijk om daarover te oordelen na 1 keer deelgenomen te hebben. Wel ben ik van mening dat leerlingen nog veel beter voorbereid moeten worden en nog beter voorgelicht moeten worden over wat hen te wachten staat en hoe zij zich moeten gedragen als gast. 3.3 Bedrijven en instellingen Mate van tevredenheid over de samenwerking met scholen Volgens de coördinator van de Vmbo Carrousel Twente verloopt de samenwerking met bedrijven en instellingen goed. De bereidheid om deel te nemen aan de Carrousel is doorgaans groot: Bedrijven willen graag leerlingen ontvangen, maar het moet wel goed geregeld zijn en ze verwachten duidelijke afspraken die ook worden nagekomen. Bovendien zien zij tijdens een bezoek graag gemotiveerde en enthousiaste leerlingen. Om te kunnen bepalen in hoeverre -volgens betrokkenen van bedrijven en instellingen- sprake is van een goede samenwerking is hen gevraagd naar de tevredenheid over de samenwerking met enerzijds de coördinator van de Vmbo Carrousel Twente en anderzijds de begeleidende docenten. In Figuur 3 is te zien dat bedrijven en instellingen in veel gevallen tevreden zijn over de samenwerking met de coördinator van de Vmbo Carrousel Twente. 83% van de bedrijven en instellingen zijn tevreden tot zeer tevreden en 17% geeft aan enigszins tevreden te zijn. Voor de samenwerking met begeleidende docenten kwam vrijwel hetzelfde resultaat naar voren. Zie hiervoor Figuur 4. Hierin is te zien dat, afgezien van twee bedrijven die aangaven enigszins ontevreden te zijn, 76% van de bedrijven en instellingen tevreden tot zeer tevreden is over de samenwerking met docenten. De overige 20% gaf aan enigszins tevreden te zijn. Figuur 3 Beoordeling van bedrijven/instellingen over de samenwerking met de coördinator Vmbo Carrousel Twente (N=41) Bent u tevreden over de samenwerking met de coördinator Vmbo Carrousel Twente? Tevreden tot zeer tevreden Enigszins tevreden Enigszins ontevreden Ontevreden tot zeer ontevreden % 16

17 Figuur 4 Beoordeling bedrijven/instellingen over de samenwerking met begeleidende docenten (N=41) Bent u tevreden over de samenwerking met school (decaan en/of begeleidend docent)? Tevreden tot zeer tevreden Enigszins tevreden Enigszins ontevreden Ontevreden tot zeer ontevreden % Tevredenheid over de houding en inzet van leerlingen tijdens het bezoek Om inzicht te krijgen in de mate waarin bedrijven en instellingen hun deelname aan Vmbo Carrousel Twente positief waarderen is hen gevraagd aan te geven in hoeverre zij tevreden waren over de houding en inzet van leerlingen tijdens het bezoek. Uit het onderzoek blijkt dat (zie Figuur 5) een groot deel van de bedrijven en instellingen het meest tevreden was over de begeleiding door docenten tijdens het bezoek, 88% beoordeelden dit als voldoende of goed. Ook waren zij in hoge mate tevreden over het gedrag van leerlingen, nagenoeg alle bedrijven gaven het oordeel voldoende of goed (gemiddelde score is 3,3). Actieve betrokkenheid en inzet van leerlingen tijdens het bezoek werden door de meeste bedrijven en instellingen (gemiddelde score is 3,1) in veel gevallen als voldoende beoordeeld. Dat geldt ook voor de interesse die leerlingen toonden tijdens het bezoek. Bedrijven en instellingen waren in mindere mate tevreden over de inhoudelijke voorbereiding van leerlingen. Bijna de helft van de bedrijven en instellingen vond de inhoudelijke voorbereiding van leerlingen matig of onvoldoende. Figuur 5 Beoordeling bedrijven/instellingen over de mate van tevredenheid over het bezoek (N=41) Kunt u aangeven wat u gemiddeld genomen van de groep(en) vond De t.a.v. reden onderstaande dat bedrijven/instellingen punten: deelnemen aan Vmbo Carrousel Twente De beweegredenen van bedrijven en instellingen om leerlingen de mogelijkheid te bieden De inhoudelijke kennis te voorbereiding maken met door het leerlingen werkveld lopen enigszins uiteen. Desondanks 2,6 willen de meeste bedrijven en instellingen een bijdrage leveren aan goede voorlichting voor De begeleiding door docenten tijdens het leerlingen, zodat zij beter in staat zijn om een juiste keuze te maken voor 3,3 bezoek een beroepsopleiding. Bovendien blijkt dat men op deze manier wil investeren in toekomstig Passend gedrag van de leerlingen in de personeel. In Tabel 2.6 is een overzicht van een aantal motivaties van bedrijven 3,3 organisatie en instellingen opgenomen. De interesse van leerlingen tijdens het 3,0 bezoek Actieve betrokkenheid en inzet van leerlingen tijdens het bezoek ,1 Gemiddelde score 1 = onvoldoende 2 = matig 3 = voldoende 4 = goed De reden dat bedrijven/instellingen deelnemen aan Vmbo Carrousel Twente De beweegredenen van bedrijven en instellingen om leerlingen de mogelijkheid te bieden kennis te maken met het werkveld lopen enigszins uiteen. Desondanks wil- 17

18 len de meeste bedrijven en instellingen een bijdrage leveren aan goede voorlichting voor leerlingen, zodat zij beter in staat zijn om een juiste keuze te maken voor een beroepsopleiding. Bovendien blijkt dat men op deze manier wil investeren in toekomstig personeel. In Tabel 8 is een overzicht van een aantal motivaties van bedrijven en instellingen opgenomen. Tabel 8 Opgegeven redenen van bedrijven en instellingen die verklaren waarom zij deelnemen aan Vmbo Carrousel Twente Om leerlingen een beter beeld te geven richting hun beroepskeuze/ vervolg opleiding. De reden is dat we graag leerlingen een duidelijk beeld willen geven van onze werkzaamheden, zodat ze zich beter oriënteren op de arbeidsmarkt. Ik vind het heel belangrijk dat TL-leerlingen in de praktijk komen op deze manier. Je ziet iets in de praktijk, hoe het daar werkt en op die manier kunnen leerlingen bepalen wat wel of juist niet bij hen past. Maatschappelijke verantwoordelijkheid t.a.v. beroepskeuzes Aanval op de uitval in het MBO. Goede voorlichting! Belangrijk om leerlingen vroegtijdig bekend te maken met het werken met ouderen. Ouderenzorg is leuk, maar vaak onbekend en onbekend maakt onbemind. Wij vinden het belangrijk om leerlingen kennis te laten maken met de doelgroep. Leerlingen enthousiast maken voor de toekomstige arbeidsmarkt. Goede zorg en welzijn begint bij gemotiveerde en enthousiaste mensen en die hebben wij nodig! Omdat wij het belangrijk vinden dat wij als Bouwmaat ons kunnen profileren om zodoende mensen te interesseren voor het werken bij een Bouwmaterialengroothandel. Wij investeren graag in het opleiden van mensen, zo hebben wij veel werk- en leerplekken (BBL) en stageplekken. De Carrousel past in ons plaatje m.b.t. het opleiden van mensen en het werven van toekomstige medewerkers. 3.4 Beoordeling van de coördinator van de Vmbo Carrousel Twente De rol van de coördinator is het onderhouden van contact met deelnemende scholen en bedrijven. De verwachting is daarom dat zij een goed beeld heeft van de levensvatbaarheid van de Carrousel en tegelijkertijd zicht heeft op de zwakke plekken van het programma. De Carrousel wordt door betrokkenen van scholen en bedrijven en instellingen overwegend positief gewaardeerd. De vraag is hoe de Carrousel vanuit het perspectief van de coördinator wordt beoordeeld. De Carrousel is volgens de coördinator een fantastisch iets als het gaat om beroepsoriëntatie. Door de Carrousel krijgen leerlingen echte en eerlijke voorlichting over de beroepspraktijk. Wat betreft het samenwerkingsverband met scholen en bedrijven/ instellingen, blijkt dat de coördinator zeer te spreken is over de samenwerking met bedrijven en instellingen. De samenwerking met scholen daarentegen verloopt moeizamer: De samenwerking met scholen kost mij de meeste inspanning. In die samenwerking moet ik echt alle zeilen bijzetten. Volgens haar is dit voor een deel te wijten aan de cultuur van het onderwijs: De samenwerking met scholen is een groeiend proces. Ik ben weliswaar vooruit gegaan met hen als ik kijk naar waar ik nu sta. We 18

19 komen steeds verder, maar mijn fout was in het begin dat ik te snel wilde. Ik moet met het onderwijs meegaan om zaken goed te implementeren. Nu is mijn motto dan ook: kalm aan, niet sneller willen dan mogelijk, want dan bereik je het meest. In het begin was ik weleens hevig teleurgesteld. Scholen willen graag deelnemen aan de Carrousel, maar het vergt een extra inspanning. Dit leidt weleens tot ontevredenheid: Een aantal scholen klaagt over het werk dat het kost. Verder moet ik ook erop toezien dat scholen de organisatie en planning voor de start van de carrouselweek goed op orde hebben. Dat duidelijk is welke docenten met welke bezoeken meegaan bijvoorbeeld. Sommige scholen laten dat teveel afhangen van toeval en dat maakt het een rommelig geheel. De doorgaans slechte bereikbaarheid van contactpersonen en de matige kennis die begeleidende docenten hebben van de beroepspraktijk, werden door de coördinator ook genoemd als belemmerende factoren bij de uitvoering van de Carrousel. Snelle communicatie met scholen is niet altijd vanzelfsprekend: Contact krijgen met mensen in het onderwijs is soms heel lastig, ze reageren bijvoorbeeld niet op tjes. Belangrijk tijdens de Carrouselbezoeken is dat docenten actief participeren en leerlingen aanzetten tot nadenken. Dat draagt bij aan een maximaal leerrendement voor leerlingen. Het komt nog te weinig voor dat docenten actief bezig zijn met het stimuleren van leerlingen om bijvoorbeeld vragen te stellen, zodat ze beter begrijpen wat ze zien tijdens een bezoek. Dit heeft voor een groot deel te maken met de beperkte kennis die docenten van de praktijk hebben: Zeker als het gaat om techniek, daar komen steeds zoveel nieuwe dingen bij en docenten zijn veel te weinig op de hoogte. Dat geldt ook voor de zorg, docenten weten te weinig over apparatuur en de taken die werkenden uitvoeren in de zorg. Dat bemoeilijkt voor hen het opwekken van nieuwsgierigheid bij leerlingen en ervoor zorgen dat de informatie die leerlingen krijgen voor hen inzichtelijk is. Dat zijn belangrijke taken van docenten, die zij nog teveel laten liggen. 19

20 4 De ontwikkeling van realistische beroepsbeelden bij vmbo-leerlingen 4.1 Leerlingen De vraag was of leerlingen daadwerkelijk een beter zicht krijgen op de inhoud van beroepen en/of werk. Daarom is getracht te achterhalen wat de invloed is van Vmbo Carrousel Twente op de ontwikkeling van een beeld van werk bij vmbo-leerlingen. Dat is immers een belangrijke doelstelling van de Carrousel. Om dit te kunnen bepalen is aan leerlingen, docenten en bedrijven/instellingen een aantal vragen voorgelegd met betrekking tot de mate waarin leerlingen inzicht hebben gekregen in de verschillende aspecten van werk. Leerlingen over beeldvorming van de wereld van werk In Tabel 9 valt af te lezen in hoeverre leerlingen een inzicht hebben gekregen in verschillende aspecten van werk tijdens bezoeken/gastlessen. De resultaten wijzen uit dat leerlingen in hoge mate een voldoende of goed inzicht hebben gekregen in verschillende aspecten van werk. Dit blijkt nog het meest te gelden voor het inzicht dat zij kregen met betrekking tot de opleiding die nodig is voor een beroep, de dagelijkse werkzaamheden die bij een beroep horen en wat je moet kunnen en kennen om een beroep uit te oefenen. Tabel 9 Beoordeling van leerlingen in percentages (%) over de mate waarin zij inzicht hebben gekregen in verschillende aspecten van werk Aspecten van werk Onvoldoende % Matig % Voldoende % 1. De diversiteit aan werkzaamheden De nodige kennis en vaardigheden De typerende kenmerken van de doelgroep 2 waarmee of waarvoor wordt gewerkt Wat de werktijden en arbeidsomstandigheden zijn Carrièremogelijkheden Opleiding die nodig is voor een beroep Goed % Aan leerlingen werd gevraagd of zij door de bezoeken en/of gastlessen meer te weten zijn gekomen over de verschillende beroepen die binnen bedrijven en instellingen worden uitgeoefend. Meer dan de helft van de leerlingen (62%) kreeg daar een goed beeld van. De rest twijfelde (31%) of vond helemaal niet (7%) dat zij hier een goed beeld van kregen, zo blijkt uit de resultaten. Zie Figuur 6 voor de gemiddelde score van alle leerlingen. Hieruit blijkt dat leerlingen in het algemeen een redelijk beeld hebben gekregen van de verschillende beroepen binnen bedrijven en instellingen. Figuur 6 Beoordeling van leerlingen over de mate waarin zij meer te weten zijn gekomen over de verschillende beroepen in bedrijven en instellingen (N=215) Door de bedrijfsbezoeken/gastlessen ben ik meer te weten gekomen over de verschillende beroepen die binnen bedrijven en instellingen worden uitgeoefend klopt helemaal niet klopt helemaal Gemiddelde score 2,

21 4.2 Scholen Decanen over de ontwikkeling van realistische beroepsbeelden Aan decanen was gevraagd of zij iets konden vertellen over de invloed van de Carrousel op de beroepsbeeldvorming van leerlingen. Uit de antwoorden die zij gaven blijkt dat de Carrousel het gevolg had de ogen van leerlingen te openen. Daarmee bedoelen decanen dat veel leerlingen tijdens een Carrouselweek tot de ontdekking komen dat het beeld dat zij van bepaalde beroepen/werkvelden hebben niet altijd overeenkomt met de werkelijkheid die zij aantreffen in de beroepspraktijk. Leerlingen hebben doorgaans stereotype beroepsbeelden die zij na een confrontatie met de praktijk moeten bijstellen. Een van de decanen zei bijvoorbeeld: Wij merken dat leerlingen vaak een verkeerd beroepsbeeld hebben. Bijvoorbeeld dat werken met kinderen leuk is, omdat ze zo schattig zijn. Tijdens een carrouselbezoek bij een kinderdagverblijf komen leerlingen erachter dat er heel veel andere dingen bij komen kijken als je werkt met kleine kinderen. Sommige leerlingen komen er ook achter tijdens zo n bezoek dat ze helemaal niet tegen het geschreeuw van kinderen kunnen. Leerlingen hebben een heel romantisch beeld van beroepen. Het goede van de Carrousel is dat leerlingen een realistisch beeld krijgen van beroepen. De Carrousel zorgt er niet alleen voor dat stereotype beroepsbeelden bij leerlingen worden doorbroken, maar het draagt ook bij aan meer kennis over beroepsmogelijkheden binnen een bepaald werkveld. Zoals een decaan het verwoordde: Carrousel draagt bij aan het verbreden van beroepsbeelden. Dat geldt met name voor grote instellingen, zoals een ziekenhuis waar hele verschillende beroepen worden uitgeoefend en waar leerlingen op voorhand vaak geen weet van hebben. Leerlingen kunnen zelf bedenken dat er verpleging en verzorging is in ziekenhuizen, maar zij zijn vaak niet op de hoogte van al het andere werk dat in een ziekenhuis wordt gedaan, denk bijvoorbeeld aan ICT of transport en logistiek. Door dat bezoek krijgen zij een heel ander beeld van het werk in een ziekenhuis. Docenten over beeldvorming van de wereld van werk bij leerlingen Docenten zijn overwegend positief over de mate waarin leerlingen naar aanleiding van bezoeken en/of gastlessen een beeld hebben gekregen van de inhoud van werk. Zie hiervoor Tabel 10. Het overgrote deel van de ondervraagde docenten vond dat leerlingen in voldoende of goede mate informatie kregen over de inhoud van beroepen. De beoordeling van docenten stemt behoorlijk overeen met de beoordeling van leerlingen. Docenten vonden net als leerlingen dat er voldoende of goede informatie werd gegeven over de opleiding die nodig is voor een beroep. Verder waren de meeste docenten van mening dat leerlingen een goed beeld kregen van de diversiteit aan werkzaamheden (8 docenten beoordeelden dit met voldoende en 4 docenten met goed ) en de typerende kenmerken van de doelgroep waarmee of waarvoor wordt gewerkt (8 docenten beoordeelden dit met voldoende en 5 docenten met goed ). Tabel 10 Beoordeling van docenten in aantallen (N) over de mate waarin leerlingen inzicht hebben gekregen in verschillende aspecten van werk Aspecten van werk Onvoldoende (N) Matig (N) Voldoende (N) 1. De diversiteit aan werkzaamheden De nodige kennis en vaardigheden De typerende kenmerken van de doelgroep waarmee of waarvoor wordt gewerkt Wat de werktijden en arbeidsomstandigheden zijn Carrièremogelijkheden Opleiding die nodig is voor een beroep Goed (N) 21

22 4.3 Bedrijven en instellingen Bedrijven en instellingen over hun bijdrage aan beroepsbeeldvorming bij leerlingen In Tabel 11 is te zien in hoeverre men bij bedrijven en instellingen van mening is een goed beeld te hebben gegeven aan leerlingen over de verschillende aspecten van werk tijdens bezoeken/gastlessen. De resultaten wijzen uit dat bedrijven en instellingen erin geslaagd zijn een voldoende tot goed beeld van de inhoud van werk over te brengen op leerlingen. Volgens de deelnemers aan het onderzoek geldt dat het meest voor twee aspecten, namelijk de opleiding die nodig is voor het beroep en de diversiteit aan werkzaamheden. Tabel 11 Beoordeling van bedrijven en instellingen in percentages (%) over de mate waarin leerlingen inzicht hebben gekregen in verschillende aspecten van werk Aspecten van werk Onvoldoende % Matig % Voldoende % Goed % 1. De diversiteit aan werkzaamheden De nodige kennis en vaardigheden De typerende kenmerken van de doelgroep waarmee of waarvoor wordt gewerkt Wat de werktijden en arbeidsomstandigheden zijn Carrièremogelijkheden Opleiding die nodig is voor een beroep

23 5 Vmbo Carrousel Twente en de beroepsoriëntatie bij vmbo-leerlingen 5.1 Leerlingen Van leerlingen wordt gevraagd zich voor te bereiden op onder andere gewenst gedrag tijdens het Carrouselbezoek, het vormen van een idee over de organisatie en de werkzaamheden die daar worden verricht. Kortom, met behulp van de voorbereiding krijgen leerlingen een beeld van wat hen te wachten staat. De verwerking achteraf is bedoeld om de ervaringen die leerlingen hebben opgedaan te gebruiken in het nadenken over beroepsinteresses, hun eigen kwaliteiten en hoe die het beste tot hun recht komen in bepaalde beroepen of werkvelden. Voorbereiding en verwerking achteraf door leerlingen Leerlingen is een lijstje met vragen voorgelegd om te kunnen achterhalen in hoeverre zij zich hadden voorbereid op Carrouselactiviteiten en in hoeverre zij hun opgedane ervaringen hadden verwerkt. In Figuur 7 zijn de resultaten te zien. Voorafgaand aan een bezoek of gastles opzoeken met welk bedrijf/instelling een leerling te maken zal hebben, was de meest voorkomende voorbereiding volgens leerlingen. 59% van de leerlingen bereidde zich op deze manier voor. Een andere relatief veel voorkomende voorbereidingsmanier was vooraf vragen bedenken die tijdens het bezoek gesteld konden worden, 45% van de leerlingen gaf aan dit gedaan te hebben. Weinig leerlingen (14%) spraken met hun ouders over een aankomend bezoek. In school gebeurde dit ook vrij weinig, 19% van de leerlingen had met de hele klas het aankomende bezoek besproken en 16% besprak vooraf met de docent het programma van het bedrijf of instelling. Verder gaf 26% van de leerlingen aan zich niet of nauwelijks voorbereid te hebben. De verwerking na een bezoek/gastles werd door leerlingen het meest gedaan in de vorm van het maken van een verslag, 69% van de leerlingen heeft dit gedaan. Leerlingen spraken achteraf relatief weinig (19%) met docenten of met hun ouders (29%) over het bezoek. Een kleine minderheid heeft na de Carrousel met de decaan of docent gesproken over welke beroepssector of beroep bij hen past. Slechts 8% van de leerlingen geeft aan dit gedaan te hebben. Een klassikale bespreking na een bezoek/gastles kwam volgens leerlingen ook weinig voor (20%). Figuur 7 Beoordeling van leerlingen in percentages (%) over de mate waarin zij zich hadden voorbereid alsook in hoeverre zij hun ervaringen achteraf hadden verwerkt (N=218) Als voorbereiding op de bezoeken/gastlessen heb ik op school (of thuis): Opgezocht wat voor bedrijf/instelling het was Opgezocht welke beroepen het bedrijf of de instelling had Bedacht welke vragen ik er kon stellen Het programma van het bedrijf of de instelling alvast besproken met de docent Met de hele klas het aankomende bezoek besproken Met mijn ouders het aankomende bezoek besproken Ik heb me niet/nauwelijks voorbereid % 23

24 Na de bezoeken of gastlessen heb ik: Een verslag gemaakt Een presentatie gehouden Zelf met de docent over het bezoek gesproken Met de decaan of docent gesproken over welke beroepssector of beroep bij mij past Klassikaal met de docent het bezoek besproken Met mijn ouders gesproken over het bezoek % Effectiviteit Vmbo Carrousel Twente volgens leerlingen Om verder uitspraken te kunnen doen over de effectiviteit van Vmbo Carrousel Twente kregen leerlingen stellingen voorgelegd die zij beoordeelden op juistheid, zie hiervoor Tabel 12. De grootste opbrengst van de Carrousel voor leerlingen, in het kader van het maken van een juiste studie- of beroepskeuze, is dat zij konden bepalen welk beroep wel of juist niet bij hen past. Voor sommige leerlingen was dit effect sterker (17% antwoordde klopt helemaal ) dan voor anderen (35% antwoordde klopt, 27% antwoordde klopt maar een beetje ). Het is niet zo dat alle leerlingen door de Carrousel beter weten wat zij willen worden, hoewel dat voor een deel wel degelijk van toepassing is. Immers, 8% van de leerlingen antwoordde klopt helemaal, 20% antwoordde klopt en 30% antwoordde klopt een beetje op de eerste stelling (zie Tabel 12). Bovendien blijkt bijna de helft van de leerlingen door deelname aan de Carrousel na te denken over de studiekeuze die zij moeten maken (11% antwoordde klopt helemaal en 31% antwoordde klopt op stelling 4). Een kwart (24%) geeft aan dit niet te hebben gedaan, terwijl de rest (34%) enigszins heeft nagedacht over hun studiekeuze door deelname aan de Carrousel. Op basis van de resultaten kan verder gesteld worden dat de Carrousel voor nagenoeg de helft van de leerlingen zinvol is geweest voor het maken van een sectorkeuze. Volgens 15% van de leerlingen klopt dit gegeven helemaal en 30% gaf aan dat dit voor hen klopt. Tabel 12 Beoordeling van leerlingen in percentages (%) over de mate waarin Vmbo Carrousel Twente effect heeft gehad op de keuzen die zij moeten maken (N=215) Stelling 1. Ik weet door de bezoeken/ gastlessen beter wat ik wil worden: 2. Ik weet door de bezoeken/ gastlessen beter welke sectorkeuze ik moet maken: 3. Door de bezoeken/ gastlessen kon ik goed bepalen welk beroep wel of juist niet bij mij past: 4. Door Vmbo Carrousel ben ik meer gaan nadenken over de studiekeuze die ik moet maken: Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal Loopbaanexploratie door leerlingen na deelname aan Vmbo Carrousel Twente Vmbo Carrousel Twente is een georganiseerde vorm van loopbaanoriëntatie die, gelet op de resultaten van dit onderzoek, voor een groot deel van de leerlingen effect heeft gehad op de keuzen die zij moeten maken. Interessant was de vraag of de Carrousel een stimulerend effect had op de verdere loopbaanexploratie van leerlingen. Om inzicht te krijgen in hoeverre leerlingen acties ondernamen is hen gevraagd of zij gesprekken voerden met anderen (bijvoorbeeld hun ouders) over wat ze willen wor- 24

25 den of waar hun beroepsinteresse(s) liggen. Ook is aan leerlingen gevraagd of zij zelf verdere acties ondernamen om meer te weten te komen over wat zij willen worden. De resultaten zijn gepresenteerd in Figuur 8 en 9. In Figuur 8 is te zien dat leerlingen slechts in beperkte mate op zoek zijn gegaan naar nieuwe (beroeps)informatie of naar situaties die leiden tot nieuwe en relevante werkervaring om te kunnen onderzoeken waar hun beroepswensen liggen. Meer dan de helft van de leerlingen (53%) geeft zelfs expliciet aan niets te hebben gedaan. Een kleine groep (13%) bekeek websites van bedrijven en/of instellingen. Er zijn nauwelijks leerlingen die werkervaringen (bijbaantje of vrijwilligerswerk) opdoen in de beroepsrichting waarin zij geïnteresseerd zijn. Veruit de meeste leerlingen praatten met anderen over wat zij willen worden. Bijna de helft van alle leerlingen (47%) sprak, naar aanleiding van de Carrousel, met hun ouders over wat zij willen worden of waar hun beroepsinteresse(s) ligt. Volgens leerlingen (42%) werden - afgezien van ouders - hun beroepswensen- en/of interesses het meest besproken met vrienden en/of klasgenoten. Leerlingen spraken het minst met hun decaan of docent. Slechts 11% van de leerlingen sprak met de decaan en 18% sprak met hun mentor. Zie Figuur 9. Figuur 8 Beoordeling van leerlingen in percentages (%) over de mate waarin zij zelf dingen hebben gedaan om meer te weten te komen over wat ze willen worden (N=218) Ben je door Vmbo Carrousel zelf dingen gaan doen om meer te weten te komen over wat je wilt worden? 22 Ja, ik ben zelf websites van bedrijven/instellingen gaan bekijken Ja, ik heb gepraat met anderen over wat ik wil worden Ja, ik heb/zoek een baantje in de richting die ik op wil Ja, ik doe/zoek vrijwilligerswerk in de richting die ik op wil Nee % Figuur 9 Beoordeling van leerlingen in percentages (%) over in hoeverre zij met anderen hebben gesproken over wat zij willen worden (N=218) Met wie heb je tijdens of na de bezoeken/gastlessen gesproken over wat je wilt worden of waar je beroepsinteresses liggen? Niemand Klasgenoot/vriend(in) Ouders Familie (bijv. opa/oma, broer/zus) Mentor Decaan Docent Iemand van het bedrijf of instelling Andere persoon % 25

26 5.2 Scholen Effectiviteit van de Carrousel volgens decanen & de coördinator van Vmbo Carrousel Twente De meeste decanen konden een aantal succesverhalen over leerlingen vertellen door de Carrousel. Bijvoorbeeld: Er zijn leerlingen geweest die tijdens de Vmbo Carrousel Twente op bezoek gingen bij transsportbedrijf DHL en die waren laaiend enthousiast. Zij hebben naar aanleiding daarvan gekozen voor de sector die past bij een beroepsopleiding in die richting. Dan heb je met Vmbo Carrousel toch wel wat bereikt. Voor deze leerlingen kan gesteld worden dat de Carrousel optimaal effectief is geweest in het kader van hun verdere (school)loopbaanontwikkeling. Voor andere leerlingen trad dit effect niet of in mindere mate op, aldus decanen. Decanen zijn dus van mening dat het effect van de Carrousel in het kader van loopbaanoriëntatie niet hetzelfde is voor alle leerlingen. Een decaan zei: Ik denk dat Vmbo Carrousel zeker een bijdrage levert aan het maken van een juiste studiekeuze. Er zijn wel verschillen tussen leerlingen wat betreft de opbrengst van deelname. Voor de ene leerling is het een begin van hun keuzeproces, voor de ander zijn de ervaringen die zij opdoen tijdens de Carrousel een bevestiging van wat zij al in gedachten hadden. Sommige decanen waren van mening dat deelname aan de Carrousel bij veel leerlingen geen directe opbrengsten als gevolg heeft. Volgens hen kunnen de opgedane ervaringen wel in een later stadium van de loopbaanontwikkeling een belangrijke rol spelen. Een voorbeeldcitaat voor deze opvatting is: Ik denk niet dat je meteen na een carrouselweek meetbare opbrengsten hebt. Een hoop leerlingen hebben zich nauwelijks gerealiseerd dat ze iets hebben geleerd. Ze kunnen het niet onder woorden brengen of het kwartje is nog niet gevallen. Ik denk dat je van vijftienjarigen ook niet kan verwachten dat ze na de bezoeken precies weten welk beroep ze zullen uitoefenen. Ik denk wel dat leerlingen aan het einde van klas 4 de opgedane ervaringen kunnen gebruiken om verder na te denken over wat ze willen doen na het vmbo. Twee decanen benoemden dat de effectiviteit van de Carrousel sterk afhankelijk is van de voorbereiding en nabespreking met leerlingen: Je kunt zoveel uit de Carrousel halen voor leerlingen en als het wordt gebruikt als iets dat volledig losstaat van het onderwijs, dan benut je te weinig de kracht van het programma. Wat daarbij zeer helpt zijn de lesbrieven, de voorbereiding die leerlingen moeten doen voordat zij naar een bedrijf of instelling gaan en het nabespreken van het bezoek. De mentor is in dit geheel zeer belangrijk, want die doet de voorbereiding en nabespreking met leerlingen. De coördinator van Vmbo Carrousel Twente is eveneens van mening dat de effectiviteit afhangt van wat er in school met leerlingen wordt gedaan. Ze zegt daarover het volgende: De Carrousel draagt misschien niet voor 100% bij aan het maken van een juiste studiekeuze door leerlingen, maar het opent wel de ogen van leerlingen. Het mooie van de Carrousel is dat kinderen gaan nadenken en met elkaar praten naar aanleiding van wat ze hebben meegemaakt en de kans is groot naar mijn idee dat het bijdraagt aan een onderbouwing van een keuze. Belangrijk is wel dat scholen aandacht besteden aan de voorbereiding en het nabespreken, want dan heeft het voor leerlingen veel meer zin. Effectiviteit van Vmbo Carrousel Twente volgens docenten Om te kunnen bepalen in hoeverre docenten de Vmbo Carrousel Twente, in het kader van beroepsoriëntatie voor leerlingen, effectief vinden kregen zij stellingen voorgelegd. Zie hiervoor Figuur 10. De grootste opbrengsten van de Carrousel volgens docenten, is dat leerlingen beter kunnen bepalen waar hun beroepsinteresses liggen. Veel docenten zijn bovendien van 26

27 mening dat de Carrousel behulpzaam is bij het maken van een studie- en/of beroepskeuze. Zij zijn in mindere mate van mening dat leerlingen na deelname aan de Carrousel een studiekeuze kunnen maken. Wel vinden docenten dat leerlingen door bezoeken/gastlessen beter kunnen bepalen welke beroep(en) wel of juist niet bij hen passen. Figuur 10 Gemiddelde scores van beoordelingen van docenten op stellingen over de effectiviteit van de Carrousel Voor leerlingen zijn de bezoeken/gastlessen behulpzaam bij het maken van een studie- en/of beroepskeuze klopt helemaal niet klopt helemaal Gemiddelde score 3, Door de bedrijfsbezoeken en/of gastlessen kunnen leerlingen beter bepalen waar hun beroepsinteresses liggen klopt helemaal niet klopt helemaal Gemiddelde score 3, Na deelname aan de Carrousel kunnen vmbo-leerlingen een studiekeuze maken klopt helemaal niet klopt helemaal Gemiddelde score 2, Door de bezoeken/gastlessen kunnen leerlingen beter bepalen welke beroep(en) wel of juist niet bij hen passen klopt helemaal niet klopt helemaal Gemiddelde score 3,

28 6 Inbedding van Vmbo Carrousel Twente in het onderwijs en LOB LOB staat voor loopbaanoriëntatie en begeleiding en omvat een breed scala aan activiteiten met als doel het op weg helpen van leerlingen richting een passende vervolgopleiding en uiteindelijk een passend beroep. De Carrousel als loopbaanoriëntatiemiddel kan opgevat worden als een onderdeel van het scala aan LOB-activiteiten. Het biedt leerlingen de mogelijkheid zich te oriënteren op bedrijven en instellingen en kennis te maken met beroepsbeoefenaren. Het is in verband met LOB echter de taak van scholen om leerlingen passende (loopbaan)begeleiding te bieden. 6.1 De Carrousel en de link met LOB volgens docenten Om inzicht te krijgen in hoeverre scholen de Carrousel inbedden in andere LOB-activiteiten is aan docenten een aantal stellingen voorgelegd met betrekking tot LOB in school. Volgens driekwart van de docenten wordt de Carrousel opgevat als een onderdeel van LOB. Desondanks twijfelde de helft van de ondervraagde docenten of leerlingen aanvullende loopbaanbegeleiding krijgen in school. 50% van de docenten beantwoordde de stelling: In onze school krijgen leerlingen individuele loopbaanbegeleiding als aanvulling op de Carrousel (denk hierbij aan gesprekken, waarin zij samen met een docent/decaan reflecteren op hun kwaliteiten/motieven en de verbinding daarvan met geschikt werk) met klopt maar een beetje. Bij de andere stellingen is door docenten vergelijkbaar geantwoord. Zie hiervoor Tabel 13. Tabel 13. Beoordeling van docenten in percentages (%) over de mate waarin school aandacht besteed aan LOB en in hoeverre de Carrousel is ingebed in dit geheel Stellingen 1. In onze school krijgen leerlingen individuele loopbaanbegeleiding als aanvulling op de Vmbo Carrousel (denk hierbij aan gesprekken, waarin zij samen met een docent/decaan reflecteren op hun kwaliteiten/motieven en de verbinding daarvan met geschikt werk) 2. In onze school zijn in het kader van LOB regelmatig activiteiten en loopbaangesprekken met leerlingen, gericht op het ontwikkelen van loopbaancompetenties 3. In onze school wordt ook aandacht besteed aan ouders/verzorgers in het kader van LOB Klopt helemaal niet % Klopt maar een beetje % Klopt % Klopt helemaal % De Carrousel in het kader van LOB volgens decanen Decanen onderschrijven allen het belang van LOB voor leerlingen en ook de Carrousel als een onderdeel van LOB. Scholen zijn echter nog volop bezig met de implementatie van LOB in het onderwijs. De inbedding van de Carrousel in andere LOB-activiteiten is een taak die voor nagenoeg alle scholen nog uitgekristalliseerd moet worden. 28

29 Een decaan zei het volgende daarover: De verbinding tussen de Carrousel en LOB moet nog vorm gaan krijgen, dus daar kan ik nu nog niet zoveel over zeggen, maar het een heeft wel veel met het andere te maken. Vmbo Carrousel is immers een vorm van oriëntatie en dat past natuurlijk binnen LOB. Sommige scholen zijn verder gevorderd dan andere wat betreft de implementatie van LOB in school en het verbinden van verschillende LOB-activiteiten (waaronder de Carrousel). Uit de volgende citaten blijkt het vorderingsverschil tussen scholen: LOB is een nieuw fenomeen eigenlijk. Dat staat bij ons in de steigers op dit moment. We zijn nog in ontwikkeling daarin. Klas 1, 2, 3 en 4 moeten een doorlopende leerlijn vormen qua LOB. Daar hebben we lijntjes voor uitgezet en dat groeit de komende jaren wel uit. In klas 1 beginnen leerlingen met een projectweek waarin de vraag: wie ben ik? centraal staat. Klas 2 heeft een projectweek waarin: wat kan ik? centraal staat. Klas 3 is: wat wil ik? En klas 4: wat moet ik? Vmbo Carrousel past heel goed binnen ons LOB, omdat leerlingen in de derde klas bezig zijn met de vraag: wat wil ik?. Vmbo Carrousel staat op dit moment nog wel los van het onderwijs en dat geldt bijvoorbeeld ook voor de maatschappelijke stage. Er valt nog wel winst te behalen op dit terrein. Scholen blijken bovendien op verschillende wijzen invulling te (willen) geven aan LOB en de plek die de Carrousel inneemt in dit geheel. Op een van de scholen wordt de Carrousel als volgt ingezet: Als oriëntatiemiddel voor de sectorkeuze. Op basis van de ervaringen die leerlingen hebben opgedaan tijdens de Carrousel worden gesprekken gevoerd met leerlingen, ook met ouders erbij, om vervolgens een goede sectorkeuze te maken. Op een andere school heeft de Carrousel een ander doel: We hebben een heel LOBprogramma waarin reflectie door leerlingen op wie zij zijn en waar hun interesses liggen centraal staat. Vmbo Carrousel Twente past daar heel goed bij, omdat het leerlingen stof geeft om over na te denken. Als laatste een uitspraak van de coördinator van Vmbo Carrousel Twente, waaruit blijkt dat er nog winst valt te behalen wat betreft de inbedding van de Carrousel in het onderwijs: Ik zou graag willen dat het onderwijs meer tijd en energie steekt in het integreren van de Carrousel in het onderwijs. Bijvoorbeeld door in de lessen een terugkoppeling te maken naar de ervaringen die leerlingen hebben opgedaan tijdens de Carrouselweek. Ik zou willen dat docenten tijdens hun lessen een leercontext creëren voor leerlingen waarin praktijkervaringen bovenop leerstof een plek krijgen. De docent is dan iemand die leerlingen helpt om praktijk en theorie aan elkaar te koppelen, zodat zij een betekenisvol en holistisch begrip krijgen van leerstof. Die ervaringen die leerlingen opdoen tijdens de Carrousel kunnen daarbij goed worden gebruikt. Dat doen docenten nu nog veel te weinig. 29

30 7 Conclusies Het uitgevoerde evaluatieonderzoek had als doel het nagaan van (1) de (leer)opbrengsten van Vmbo Carrousel Twente volgens betrokkenen en (2) de praktijk van de Carrousel, zoals de uitvoering van het programma en in hoeverre de Carrousel kan rekenen op steun van direct betrokkenen. In dit hoofdstuk worden conclusies geformuleerd op basis van de resultaten die voortkwamen uit het evaluatieonderzoek. 7.1 De (leer)opbrengsten van de Vmbo Carrousel Twente Het evaluatieonderzoek heeft inzichten opgeleverd over in hoeverre betrokkenen bij de Carrousel van mening zijn dat de beoogde (leer)effecten bij leerlingen worden bereikt. De belangrijkste opbrengst van de Carrousel behoort te zijn: de ontwikkeling van een (realistisch) beeld van werk bij vmbo-leerlingen. Er blijkt een grote mate van overeenstemming te zijn tussen leerlingen, betrokkenen van scholen en betrokkenen van bedrijven en instellingen over de realisatie van de genoemde doelstelling. De deelnemers van het onderzoek vonden in het algemeen dat de Carrousel in voldoende tot goede mate bijdraagt aan de beroepsbeeldvorming van vmbo-leerlingen. Decanen voegden hieraan toe dat de Carrousel niet alleen de kennis van leerlingen over werk begunstigd, maar ook tot gevolg heeft dat stereotype beroepsbeelden die leerlingen hebben worden doorbroken. Op die manier draagt Carrousel niet enkel bij aan meer zicht op de beroepspraktijk en de diversiteit daarvan, maar eveneens aan de ontwikkeling van een realistisch beeld van werk. Veel leerlingen, decanen en docenten waren van mening dat de Carrousel behulpzaam was bij het maken van belangrijke (school)loopbaankeuzen, zoals de keuze voor een sector of beroepsopleiding. Het is voor de meeste leerlingen echter niet zo dat zij naar aanleiding van hun deelname aan de Carrousel exact wisten wat zij willen worden. Dat is ook niet vreemd, gelet op het moment waarop de Carrousel plaatsvindt. In het derde leerjaar nemen leerlingen deel aan de Carrousel, terwijl zij pas aan het einde van het vierde jaar een keuze moeten maken voor een beroepsopleiding. Ondanks de genoemde effecten van de Carrousel valt er nog winst te behalen als het gaat om een optimaal leerrendement voor leerlingen. De resultaten wijzen uit dat veel leerlingen zich niet hadden voorbereid en dat de verwerking achteraf niet altijd heeft plaatsgevonden. Terwijl het effect van de Carrousel, op de kennis van werk en de ontwikkeling van een beroepsinteresse, bij leerlingen afhangt van een goede voorbereiding en een adequate verwerking van de opgedane ervaringen. Ook de coördinator van de Vmbo Carrousel Twente benadrukte dat het uitermate belangrijk is dat scholen meer aandacht besteden aan de voorbereiding en de nabespreking. Volgens haar is dit een voorwaarde voor het welslagen van de Carrousel. 7.2 De praktijk van de Carrousel Vmbo Carrousel Twente kan rekenen op steun van betrokkenen Gezien de uitkomsten van het onderzoek blijkt dat er voldoende draagvlak is bij betrokkenen voor de Vmbo Carrousel Twente. Betrokkenen van bedrijven en instellingen blijken zeer bereid om leerlingen te ontvangen. Ze worden enerzijds gedreven door de wens om bij te dragen aan een succesvolle toekomst van jongeren en anderzijds de behoefte om te investeren in toekomstig personeel. Betrokkenen van bedrijven en instellingen zijn tevreden over de samenwerking met scholen en hun contactpersoon van de Vmbo Carrousel Twente. Met betrekking tot de bezoeken van leerlingen zijn zij het meest tevreden over de begeleiding van docenten, de houding en het gedrag van leerlingen. Zij zijn in mindere mate tevreden over de inhoudelijke voorbereiding van 30

31 leerlingen. Dit sluit aan bij wat leerlingen daarover aangaven, namelijk dat lang niet alle leerlingen zich hadden voorbereid op een bezoek of gastles. Door scholen werd de Carrousel enthousiast ontvangen, zo blijkt uit de resultaten. Decanen zijn tevreden met het concept, omdat het voor scholen simpelweg niet haalbaar is om een dergelijk praktijkprogramma te organiseren. Door de Carrousel krijgen leerlingen toch de gelegenheid zich te oriënteren op de voor hen relevante beroepspraktijk. Niet alleen decanen zijn tevreden, docenten zijn dat ook. Zij bleken een overwegend positief oordeel te hebben over de Carrousel als beroepsoriëntatiemiddel. Leerlingen die deelnamen aan het onderzoek gaven de Vmbo Carrousel Twente een voldoende (gemiddeld cijfer van 6.4). Er waren wel grote verschillen waar te nemen in de beoordelingen die leerlingen gaven ten aanzien van de Carrousel. Hoewel de Carrousel door de meeste leerlingen werd gewaardeerd met een 6, een 7 of een 8, waren er ook uitschieters. Een aantal leerlingen gaf een 10, maar sommigen ook een 1. Met andere woorden, de mate waarin leerlingen Vmbo Carrousel Twente waarderen verschilt sterk. De inbedding van Vmbo Carrousel Twente in LOB Dat de Carrousel opgevat kan worden als een (waardevol) onderdeel van LOB, werd bevestigd door decanen en docenten. Het onderzoek heeft echter uitgewezen dat voor vrijwel alle scholen, ondanks de heersende opvattingen, de inbedding van de Carrousel in LOB (nog) een stap te ver is. Scholen zouden de Carrousel voor leerlingen succesvoller kunnen inzetten door meer aandacht te besteden aan een koppeling tussen loopbaanoriëntatie (deelname aan de Carrousel) en loopbaanbegeleiding als aanvulling op de Carrousel. Te denken valt aan het voeren van gesprekken met leerlingen waarin zij samen met een docent of decaan reflecteren op hun kwaliteiten/motieven en de verbinding daarvan met geschikt werk. De meeste vmbo ers zijn immers niet in staat om zelfstandig te reflecteren op hun kwaliteiten en motieven in relatie tot werk. Om die reden is het van belang dat leerlingen niet alleen door Carrousel de mogelijkheid krijgen zich te oriënteren op werk, maar eveneens begeleiding krijgen om de opgedane ervaringen op een voor hen betekenisvolle wijze te verwerken in het kader van hun (school)loopbaanontwikkeling. 31

32 Literatuur Blakemore, S.J., & Frith, U. (2005). The learning brain. Lessons for education. London: Blackwell. Jolles, J. (2010). Ellis en het verbreinen. Amsterdam: Neuropsych Publishers. Kuijpers, M., Meijers, F., & Winters, A. (2010). Leren Kiezen/ Kiezen Leren. s Hertogenbosch: Expertisecentrum Beroepsonderwijs. Kunnen, E. S., Holwerda, N., & Bosma, H. A. (2008). Studiekeuzeproblemen bij adolescenten en jongvolwassenen. In: M. Kuijpers & F. Meijers. Loopbaanleren. Onderzoek en praktijk in het onderwijs. Apeldoorn: Garant. Luken, T. (2008). De (on)mogelijkheid van nieuw leren en zelfsturing. In: M. Kuijpers & F. Meijers. Loopbaanleren. Onderzoek en praktijk in het onderwijs. Apeldoorn: Garant. Meijers, F. (2008). Loopbaansturing: een complex proces. In: M. Kuijpers & F. Meijers. Loopbaanleren. Onderzoek en praktijk in het onderwijs. Apeldoorn: Garant. Meijers, F., Kuijpers, M., & Bakker. J. (2006) Over leerloopbanen en loopbaanleren. Loopbaancompetenties in het (v)mbo. Gevonden 9 December 2010 op loopbaanleren.pdf Neuvel, K. (2005). Weet niet -leerling valt tussen wal en schip bij doorstroom vmbombo. KenWerk, 3, Neuvel, J., & Esch, van, E. (2011). Een kijkje in de praktijk met vmbo Carrousel. Wat vmbo ers leren van bezoeken aan het werkveld in de sector Zorg en Welzijn. ecbo: s-hertogenbosch. Raad voor Werk en Inkomen. (2008). Voor de keuze Voorstellen voor een betere studie- en beroepskeuze begeleiding. Den Haag: RWI. Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (2009). Schoolverlaters tussen onderwijs en arbeidsmarkt Maastricht University: Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde. Steenaert, B., & Boessenkool, H. (2003). Ontwikkeling Masterplan Aansluiting Onderwijs- Arbeidsmarkt (techniek). Almelo: Mercurius Marketing. Stuss, D.T.,& Anderson, V. (2003). The frontal lobes and theory of mind: Developmental concepts from adult focal lesion research. Brain and Cognition, 55,

33 Bijlage A: Vragenlijst leerlingen Korte uitleg Dit schooljaar ben je door Vmbo Carrousel op bezoek geweest bij een aantal bedrijven en/of instellingen of ben je wellicht aanwezig geweest bij een gastles. Hierdoor heb je kennis kunnen maken met de beroepspraktijk. We zijn benieuwd wat je vond van de Vmbo Carrousel bezoeken/gastlessen. Beantwoord hiervoor de onderstaande vragen zo goed en zo eerlijk mogelijk. Ik ben een: A. Jongen B. Meisje Hoe oud ben je? A. 13 jaar B. 14 jaar C. 15 jaar D. 16 jaar Geef aan welke leerweg je volgt: A. BBL B. KBL C. GL D. TL In welke leerjaar zit je? A. 3e klas A. B. 4e klas Welk soort bedrijf/instelling heb je bezocht? A. Ziekenhuis B. Geestelijke gezondheidszorg C. Gehandicaptenzorg D. Thuiszorg E. Kraamzorg F. Verzorgingshuis 33

34 G. Verpleeghuis H. Apotheek I. Tandartspraktijk J. Gezondheidscentrum K. Onderwijsinstelling L. Kinderopvang M. Peuterspeelzaal N. Sociaal cultureel werk O. Fitnesscentrum P. Sportvereniging Q. Zwembad R. Uiterlijke verzorging (bijv. kapper) S. Anders, namelijk Kun je aangeven in hoeverre je iets nieuws hebt geleerd tijdens bedrijf- of instellingsbezoeken? A. Ik heb door de bezoeken aan bedrijven en/of instellingen veel geleerd B. Ik twijfel of ik echt wat heb geleerd C. Ik heb door de bezoeken aan bedrijven en/of instellingen niets geleerd Ik vond de bedrijf- en/of instellingsbezoeken interessant Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal Heb je een of meerdere gastlessen gehad? Ja Nee Welk soort bedrijf/instelling heeft op school een gastles gegeven? A. Ziekenhuis B. Geestelijke gezondheidszorg C. Gehandicaptenzorg D. Thuiszorg E. Kraamzorg F. Verzorgingshuis G. Verpleeghuis H. Apotheek 34

35 I. Tandartspraktijk J. Gezondheidscentrum K. Onderwijsinstelling L. Kinderopvang M. Belastingdienst N. Peuterspeelzaal O. Sociaal cultureel werk P. Fitnesscentrum Q. Sportvereniging R. Zwembad S. Uiterlijke verzorging (bijv. kapper) T. Anders, namelijk Kun je aangeven in hoeverre je iets nieuws hebt geleerd tijdens gastles(sen)? A. Ik heb door gastles(sen) veel geleerd B. Ik twijfel of ik echt iets heb geleerd C. Ik heb door gastles(sen) niets geleerd Ik vond de gastles(sen) interessant Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal Wat vond jij het beste bedrijf/instelling? Schrijf eerst het soort bedrijf/instelling op en daarna waarom je het zo leuk vond Welk bedrijf/instelling vond jij het minst leuk? Schrijf eerst het soort bedrijf/instelling op en daarna waarom je het niet leuk vond De informatie die ik kreeg tijdens de bezoeken/gastlessen was: Vaak moeilijk te begrijpen Soms moeilijk te begrijpen Meestal goed te begrijpen Altijd goed te begrijpen 35

36 Mocht je zelf kiezen naar welk bedrijf/instelling je heen wilde? A. Ja, bij alle bezoeken B. Ja, bij de meeste bezoeken C. Ja, bij 1 of 2 bezoeken D. Nee, ik kon niet zelf kiezen Zelf kunnen kiezen naar welk bedrijf en/of instelling ik heen zou willen gaan was voor mij: Heel onbelangrijk Onbelangrijk Belangrijk Heel belangrijk Als voorbereiding op de bezoeken/gastlessen heb ik op school (of thuis): Je kunt meerdere antwoorden aankruisen A. Opgezocht wat voor bedrijf/instelling het was B. Opgezocht welke beroepen het bedrijf of de instelling had C. Bedacht welke vragen ik er kon stellen D. Het programma van het bedrijf of de instelling alvast besproken met de docent E. Met de hele klas het aankomende bezoek besproken F. Met mijn ouders het aankomende bezoek besproken G. Ik heb me niet/nauwelijks voorbereid Na de bezoeken of gastlessen heb ik: Je kunt meerdere antwoorden aankruisen A. Een verslag gemaakt B. Een presentatie gehouden C. Zelf met de docent over het bezoek gesproken D. Met de decaan of docent gesproken over welke beroepssector of beroep bij mij past E. Klassikaal met de docent het bezoek besproken F. Met mijn ouders gesproken over het bezoek Door de bedrijfsbezoeken/gastlessen ben ik meer te weten gekomen over de verschillende beroepen die binnen bedrijven en instellingen worden uitgeoefend: Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal 36

37 In welke mate heb je door bedrijfsbezoeken/gastlessen een beeld gekregen van de volgende aspecten van werk? A. De verschillende werkzaamheden die bij een beroep horen (wat je elke dag moet doen) B. Wat je moet kunnen en kennen om een beroep uit te oefenen C. Met wie je moet samenwerken en voor wie je werkt (bijv. in een ziekenhuis werk je voor patiënten) D. Wat de werktijden en arbeidsomstandigheden zijn E. Carrièremogelijkheden F. Opleiding die nodig is voor een beroep Met wie heb je tijdens of na de bezoeken/gastlessen gesproken over wat je wilt worden of waar je beroepsinteresses liggen? A. Niemand B. Klasgenoot/vriend(in) C. Ouders D. Familie (bijv. opa/oma, broer/zus) E. Mentor F. Decaan G. Docent H. Iemand van het bedrijf of instelling I. Andere persoon Ik weet door de bezoeken/gastlessen beter wat ik wil worden: Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal l Ik weet door de bezoeken/gastlessen beter welke sectorkeuze ik moet maken (bijv. zorg & welzijn of techniek) Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal l 37

38 Door de bezoeken/gastlessen kon ik goed bepalen welk beroep wel of juist niet bij mij past Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal Ben je door Vmbo Carrousel zelf dingen gaan doen om meer te weten te komen over wat je wilt worden? Je kunt meerdere antwoorden aankruisen A. Ja, ik ben zelf websites van bedrijven/instellingen gaan bekijken B. Ja, ik heb gepraat met anderen over wat ik wil worden C. Ja, ik heb/zoek een baantje in de richting die ik op wil D. Ja, ik doe/zoek vrijwilligerswerk in de richting die ik op wil E. Ja, anders namelijk: F. Nee Door Vmbo Carrousel ben ik meer gaan nadenken over de studiekeuze die ik moet maken: Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal Rapportcijfer voor Vmbo Carrousel: Heb je verder nog klachten, tips en/of opmerkingen? Vertel het ons: 38

39 Bijlage B: Vragenlijst docenten Korte uitleg Hierbij vragen wij uw medewerking aan een evaluatieonderzoek dat het ROC van Twente uitvoert naar de Vmbo Carrousel. Het doel van de evaluatie is met name het achterhalen van enerzijds de waardering van leerlingen, docenten en deelnemende bedrijven/instellingen en anderzijds het effect van Vmbo Carrousel op de beroepsbeeldvorming van leerlingen. De uitkomsten van het onderzoek dienen bij te dragen aan de continuering en verdere ontwikkeling van Vmbo Carrousel.. Bij voorbaat hartelijk dank voor het invullen van de vragenlijst. Ik heb deelgenomen aan Vmbo Carrousel met leerlingen van: A. BBL B. KBL C. GL D. TL Ik heb deelgenomen aan Vmbo Carrousel met leerlingen uit: A. 3e klas B. 4e klas Hoe vaak heeft uw school inmiddels deelgenomen aan de Vmbo Carrousel? A. 1ste keer B. 2 keer C. 3 keer D. 4 keer Ik geef les binnen de sector: A. Zorg en Welzijn B. Economie C. Techniek D. Landbouw Bent u LOB docent/mentor? Ja Nee 39

40 Welke bezoeken of gastlessen waren in het kader van beroepsoriëntatie voor leerlingen het meest leerzaam? A. Ziekenhuis B. Geestelijke gezondheidszorg C. Gehandicaptenzorg D. Thuiszorg E. Kraamzorg F. Verzorgingshuis G. Verpleeghuis H. Apotheek I. Tandartspraktijk J. Gezondheidscentrum K. Onderwijsinstelling L. Kinderopvang M. Peuterspeelzaal N. Sociaal cultureel werk O. Fitnesscentrum P. Sportvereniging Q. Defensie R. Zwembad S. Uiterlijke verzorging T. Anders, namelijk Kunt u aangeven waarom het door u gekozen soort bedrijf/instelling leerzaam was voor leerlingen? Vermeld daarbij of het ging om een bezoek of een gastles De programma s van bedrijfsbezoeken en/of gastlessen zijn voldoende afgestemd op de belevingswereld van leerlingen Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal 40

41 Open vraag: Geef een oordeel over Vmbo Carrousel als aanpak voor loopbaanoriëntatie In welke mate krijgen leerlingen door bedrijfsbezoeken/gastlessen in het algemeen een beeld van de volgende aspecten van werk? A. De diversiteit aan werkzaamheden B. De nodige kennis en vaardigheden C. De typerende kenmerken van de doelgroep waarmee of waarvoor wordt gewerkt D. Arbeidsomstandigheden en werktijden E. Carrièremogelijkheden F. Opleiding die nodig is voor een beroep Door de bedrijfsbezoeken en/of gastlessen kunnen leerlingen beter bepalen waar hun beroepsinteresses liggen Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal Door de bezoeken/gastlessen kunnen leerlingen beter bepalen welke beroep(en) wel of juist niet bij hen passen Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal Voor leerlingen zijn de bezoeken/gastlessen behulpzaam bij het maken van een studie- en/of beroepskeuze Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal 41

42 Vindt u de Vmbo Carrousel een geschikt middel voor beroepsoriëntatie door vmboleerlingen? A. Geschikt tot zeer geschikt B. Enigszins geschikt C. Niet echt geschikt, maar ook niet echt ongeschikt D. Enigszins ongeschikt E. Ongeschikt tot zeer ongeschikt Wilt u uw mening toelichten: Na deelname aan de Vmbo Carrousel kunnen vmbo-leerlingen een studiekeuze maken Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal Vmbo Carrousel is in onze school een onderdeel van (integraal) LOB Ja Nee In onze school zijn in het kader van LOB regelmatig activiteiten en loopbaangesprekken met leerlingen, gericht op het ontwikkelen van loopbaancompetenties Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal In onze school krijgen leerlingen individuele loopbaanbegeleiding als aanvulling op de Vmbo Carrousel (denk hierbij aan gesprekken, waarin zij samen met een docent/decaan reflecteren op hun kwaliteiten/motieven en de verbinding daarvan met geschikt werk) Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal 42

43 In onze school wordt ook aandacht besteed aan ouders/verzorgers in het kader van LOB Klopt helemaal niet Klopt maar een beetje Klopt Klopt helemaal 43

44 Bijlage C: Vragenlijst voor bedrijven/ instellingen Korte uitleg Hierbij vragen wij uw medewerking aan een evaluatieonderzoek dat het ROC van Twente uitvoert naar de Vmbo Carrousel. Het doel van de evaluatie is met name het achterhalen van enerzijds de waardering van leerlingen, docenten en deelnemende bedrijven/instellingen en anderzijds het effect van Vmbo Carrousel op de beroepsbeeldvorming van leerlingen. De uitkomsten van het onderzoek dienen bij te dragen aan de continuering en verdere ontwikkeling van Vmbo Carrousel. Bij voorbaat hartelijk dank voor het invullen van de vragenlijst. Bij voorbaat hartelijk dank voor het invullen van de vragenlijst. Kunt u aangeven tot welke branche uw organisatie behoort? A. Ziekenhuis B. Geestelijke gezondheidszorg C. Gehandicaptenzorg D. Thuiszorg E. Kraamzorg F. Verzorgingshuis G. Verpleeghuis H. Apotheek I. Tandartspraktijk J. Gezondheidscentrum K. Onderwijsinstelling L. Kinderopvang M. Peuterspeelzaal N. Sociaal cultureel werk O. Fitnesscentrum P. Sportvereniging Q. Zwembad R. Uiterlijke verzorging S. Anders, namelijk 44

45 Bent u tevreden over de samenwerking met de coördinator Vmbo Carrousel Twente? A. Tevreden tot zeer tevreden B. Enigszins tevreden C. Enigszins ontevreden D. Ontevreden tot zeer ontevreden Bent u tevreden over de samenwerking met school (decaan en/of begeleidend docent)? A. Tevreden tot zeer tevreden B. Enigszins tevreden C. Enigszins ontevreden D. Ontevreden tot zeer ontevreden Kunt u aangeven wat u gemiddeld genomen van de groep(en) vond t.a.v. onderstaande punten: A. De inhoudelijke voorbereiding door leerlingen B. De begeleiding door docenten tijdens het bezoek C. Passend gedrag van de leerlingen in de organisatie D. De interesse van leerlingen tijdens het bezoek E. Actieve betrokkenheid en inzet van leerlingen tijdens het bezoek In welke mate krijgen leerlingen door bedrijfsbezoeken/gastlessen in het algemeen een beeld van de volgende aspecten van werk? A. De diversiteit aan werkzaamheden 45

46 B. De kennis en vaardigheden die nodig zijn voor uitoefening van het beroep C. De typerende kenmerken van de doelgroep waarmee of waarvoor wordt gewerkt D. Arbeidsomstandigheden en werktijden E. Carrièremogelijkheden F. Opleiding die nodig is voor een beroep Open vraag: Kunt u kort toelichten wat de reden is dat uw organisatie bereid is om mee te werken aan Vmbo Carrousel? Vindt u het programma zoals uw instelling/bedrijf dat organiseert in het algemeen een geschikte vorm van beroepsoriëntatie voor vmbo-leerlingen? A. Geschikt tot zeer geschikt B. Enigszins geschikt C. Niet echt geschikt, maar ook niet echt ongeschikt D. Enigszins ongeschikt E. Ongeschikt tot zeer ongeschikt F. Weet ik niet 46

47 Wilt u uw mening toelichten: Wij vinden het belangrijk dat toekomstige vmbo-leerlingen ook kunnen deelnemen aan een succesvolle Vmbo Carrousel. Om die reden zijn alle klachten, tips en opmerkingen zeer gewenst. Uw mening kunt u hieronder weergeven: 47

48 Hengelo, september 2012