Prestaties Programma Zuiveren 2010

Transcriptie

1 Prestaties Programma Zuiveren 2010 Prestaties programma Zuiveren 2015

2 2

3 COLOFON UITGAVE Waterschap Hollandse Delta Handelsweg DC Ridderkerk Postbus GC Ridderkerk t f i COÖRDINATIE + REALISATIE F.L.G. Besten, D. Marsman, M. Noteboom f.besten@wshd.nl d.marsman@wshd.nl m.noteboom@wshd.nl VERSIE 2.1 3

4 4

5 Management samenvatting Voor u ligt de rapportage over de prestaties van programma Zuiveren 2015 van waterschap Hollandse Delta (WSHD). Het verslag is opgesteld voor de externe verantwoording in het kader van de rapportageverplichting vanuit de watervergunningen en de interne verantwoording naar de dijkgraaf en heemraden. Daarnaast maakt het onderdeel uit van de planning en control cyclus van het Programma Zuiveren. De uitkomsten van dit rapport worden verwerkt in een evaluatierapportage waarin adviezen en maatregelen ter verbetering worden opgenomen. Het dient als input voor het jaarplan van het 'Programma Zuiveren van Afvalwater' voor het komende jaar. In de Management samenvatting zijn de doelstellingen en de bijbehorende resultaten op het programmaniveau opgenomen. De doelstellingen en bijbehorende resultaten op beleids- en beheersproductniveau zijn terug te vinden in de achterliggende hoofdstukken van deze rapportage. Doelstellingen Doelstellingen Waterbeheerplan De volgende doelstellingen voor de waterketen in het Waterbeheerplan hebben betrekking op lozingen van afvalwater, het zuiveren van afvalwater en het verbeteren van de effectiviteit van de waterketen. Doelstellingen voor lozingen van afvalwater - Lozingen vanuit de riolering op een zuiveringstechnisch werk moeten voldoen aan afspraken die met de toeleverende gemeente zijn gemaakt (hydraulisch, biologisch, samenstelling). - Het inzicht in het actuele en toekomstige aanbod van afvalwater is zodanig dat Hollandse Delta adequaat op ontwikkelingen in kan spelen. Doelstellingen voor de zuivering van afvalwater - Bij alle afnamepunten wordt voor 99% voldaan aan de afnameverplichting, het in rioleringssystemen verzamelde afvalwater wordt getransporteerd naar een rwzi. - De effluentkwaliteit voldoet aan het gebiedsrendement voor de verwijdering van stikstof en fosfaat conform de Waterregeling. - Het gebruik van chemicaliën wordt tot een minimum beperkt (te realiseren door minimaliseren van chemische defosfatering ten gunste van biologische fosfaatverwijdering). - Het energiegebruik voor het zuiveren van afvalwater wordt geleidelijk maar structureel verlaagd (2% energie-efficiency per jaar gedurende een periode van 15 jaar). - Hollandse Delta heeft aan het eind van de planperiode bijgedragen aan de ontwikkeling en toepassing van duurzamere en efficiëntere verwerking van zuiveringsslib (zoals optimalisatie van de slibverwerkingsketen en aan benutting van zuiveringsslib als energiedrager). Doelstellingen voor het verbeteren van de effectiviteit in de waterketen - Realisatie van grotere efficiency en effectiviteit (gewenst doelbereik tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten) via betere samenwerking in de keten. - Hollandse Delta verhoogt het inzicht in de kosten en prestaties door deelname aan en verdere ontwikkeling van de landelijke bedrijfsvergelijking zuiveringsbeheer. - In de planperiode worden met gemeenten afvalwaterakkoorden gesloten. Doelstellingen waterketen De doelstellingen in het Waterbeheerplan voor de waterketen zijn vertaald naar de volgende doelstellingen voor de waterketen: - De taak uitvoeren binnen de wettelijke eisen en bepalingen, nu en in de toekomst. - Uitvoering van de taak door borging van optimale beschikbaarheid en benutting van de installaties door ontwerp en de wijze van beheer en onderhoud tegen de laagst mogelijke kosten. 5

6 Prestaties Voldoen aan afnameverplichtingen (streefwaarde >99%) De mate waarin WSHD-breed werd voldaan aan de afnameverplichting bedroeg in ,7% 1 en is ten opzichte van 2014 met 0,1% toegenomen. Hiermee is niet volledig aan de afnameverplichting voldaan. Op rioolgemaal Achthuizen wordt niet volledig aan de vereiste capaciteit voldaan en door vertraging in het bouwproject Numansdorp wordt daar niet (meer) voldaan. De aanpassingen vinden plaats in 1 e kwartaal Voldoen aan het nalevingspercentage (doelstelling > 98%) In 2015 hebben 19 van de 20 rwzi s volledig en gedurende het hele jaar aan de vergunningseisen uit de watervergunningen voldaan. In 2015 is een nalevingspercentage gerealiseerd van 99,9%. Op de rwzi Strijen is de nitrificatie onvolledig geweest waardoor de lozingseis voor ammonium in het gezuiverde afvalwater (als zomerwaarde) is overschreden. Stikstof en fosfaatverwijderingsrendement (wettelijke doelstelling 75%, interne doelstelling 77,5%) Naast de individuele eisen per rwzi voor de stikstof en fosfaatverwijdering moet, in overeenstemming met het Waterbesluit, minimaal 75% van de aangevoerde hoeveelheid stikstof en fosfaat op de rwzi s worden verwijderd. In 2015 heeft WSHD een fosfaatverwijderingsrendement behaald van 86,5% en een stikstofverwijderingsrendement van 79,3% zodat voldaan is aan de vereiste vrachtverwijdering over het hele beheersgebied. Ook is ruim aan de interne doelstelling voor het stikstof en fosfaatverwijderingsrendement van 77,5% voldaan, waarmee tevens het risico van het niet halen van de wettelijke eis in enig jaar voldoende is beheerst. Het eindresultaat van het stikstofverwijderingsrendement ligt in 2015 in lijn met het langjarig resultaat. Defosfateringschemicaliën en drijflaagbestrijdingschemicaliën Het beleid van WSHD is om het chemicaliënverbruik te minimaliseren. In de afgelopen jaren is op de rwzi's Dordrecht, Zwijndrecht en Strijen de dosering van defosfateringschemicaliën gesaneerd door introductie van biologische fosfaatverwijdering. Op de rwzi Oostvoorne is met de realisatie van een anaerobe tank sinds 2013 sprake van biologische fosfaatverwijdering. Op de rwzi Rotterdam Dokhaven wordt in de reguliere bedrijfsvoering ijzerchloride gedoseerd t.b.v. de fosfaatverwijdering en verkrijgen van een hoog verwijderingsrendement van organische stof in de 1 e trap. Op de rwzi s Zwijndrecht en Spijkenisse was het nodig (aanvullend) periodiek chemicaliën te doseren ingeval sprake was van verhoogde fosfaatgehaltes in het effluent. Op de rwzi s Dordrecht en Numansdorp is sprake geweest van drijflaag/lichtslib waarvoor inzet van chemicaliën benodigd was. Energiebesparing Het totale energieverbruik bedroeg in 2015 ruim 46,6 miljoen kwh. Vanaf 2012 wordt alle ingekochte stroom, 38,9 miljoen kwh, groen ingekocht (zie bijlage 4). Daarnaast is 7,7 miljoen kwh groene stroom opgewekt door de biogasmotoren van de slibgisting van de slibverwerkingsinstallatie (svi) Rotterdam Sluisjesdijk. In het onderstaande schema is het energieverbruik en de verdeling in de inkoop en opwekking van groene en grijze stroom weergegeven. 1 De mate waarin wordt voldaan aan de afnameverplichting wordt uitgedrukt in een percentage door de gemeten capaciteit van gemalen of vrijverval leidingen te delen door de met de gemeente overeengekomen capaciteit. 6

7 Groene stroom inkoop 38,9 miljoen kwh Groene stroom eigen opwekking 7,7 miljoen kwh Waterlijn overig 17,9 miljoen kwh Energieverbruik 46,6 miljoen kwh Waterlijn beluchting 22,6 miljoen kwh Sliblijn 2,5 miljoen kwh Transport 3,6 miljoen kwh Figuur 0-1: Inkoop -en verbruiksschema energie in 2015 In 2009 is een Energie-Efficiëntie-Plan opgesteld met daarin het plan van aanpak tot en met In dit plan zijn een reeks van maatregelen opgenomen die moeten leiden tot een efficiencyverbetering van 8%. In 2012 is een nieuw plan opgesteld voor de periode , zie paragraaf In 2015 is het totaal energie verbruik van de rwzi's met ca. 1% gestegen ten opzichte van De stijging van het energieverbruik is vooral veroorzaakt door een toename van de hoeveelheid aangevoerd water met 9 miljoen m 3 (+7%) waardoor meer transportenergie (rioolgemalen, effluentafvoer en retourslibgemalen) benodigd was. Het energieverbruik beluchting is gedaald met 0,4 mljn kwh. Onderhoud In 2015 is de beschikbaarheid 2 en de doelmatigheid 3 van de technische installaties opnieuw afgenomen. Er zijn er 926 risicovolle storingen opgetreden. T.o.v is dit een toename toen er 701 risicovolle storingen zijn opgetreden. In bijlage 3 is een overzicht opgenomen van de prestaties (stuurwaarden) van de verschillende rwzi's. Totale kosten 4 De totale kosten van programma Zuiveren in 2015 bedroegen, inclusief doorberekende kosten afgerond 62,1 miljoen euro. Diagram 0-1 is een schematische weergave van de kostenverdeling in Beschikbaarheid is % van de volledige tijdsperiode waarin de installatie 'processtoringsvrij' heeft kunnen functioneren. 3 Doelmatigheid Preventief Onderhoud is de verhouding van de tijdsbesteding preventief onderhoud ten opzichte van totale tijdsbesteding onderhoud (preventief en correctief). 4 Weergegeven realisatie van kosten zijn overgenomen uit de jaarrekening. 7

8 Diagram 0-1: Schematisch overzicht van de kostenverdeling van de totale kosten in 2015 van de zuiveringstechnische werken De belangrijkste redenen dat de kosten van programma Zuiveren over 2015 (t.o.v. 2014) zijn gestegen zijn de hogere onderhoudskosten, personeelskosten en slibafzetkosten. De kapitaalslasten zijn sterk afgenomen, dit laat zich al een aantal jaren zien. Bij de overige kostensoorten zijn er mee- en tegenvallers die qua saldo elkaar grotendeels opheffen. De details zijn opgenomen in de hoofdstukken 3, 4 en 5. Daarbij wordt ingegaan op de kosten(-ontwikkelingen) t.o.v. het voorgaand jaar. In de jaarrekening zelf wordt aangegeven of we binnen de begroting zijn gebleven. 8

9 Inhoudsopgave MANAGEMENT SAMENVATTING... 5 DOELSTELLINGEN Doelstellingen Waterbeheerplan PRESTATIES INLEIDING PLANVORMING DOELSTELLINGEN BELEIDSPRODUCT PLANVORMING' SAMENWERKING IN DE WATERKETEN Landelijke ontwikkelingen Stand van zaken in de zes regio s Specifieke Projecten in de samenwerking WATERKWALITEIT Landelijke ontwikkelingen Rwzi-lozingen onderdeel Activiteitenbesluit Onderzoek koude Anammox in hoofdstroom Dokhaven Implementatie Z-info/historian/werkprocedures Onderzoek herkomst verhoogd gehalte zware metalen zuiveringsslib Peilbuisgrondwatermeetnet DUURZAAMHEID MJA Energieproductie; Perspectief en Opgaveplan VOORBEREIDING VAN NIEUWBOUW- EN RENOVATIEPROJECTEN Renovatie rwzi Piershil Vervangen rioolpersleiding Goedereede Bijdrage aan afvalwatertransportsysteem gemeente Rotterdam Gedeeltelijke vervanging rioolpersleiding Mijnsherenland Bellenbeluchting B-trap rwzi Dokhaven Verwerking residuen Zuiveringsproces Projecten slibverwerkingsbedrijf Sluisjesdijk GETRANSPORTEERD AFVALWATER DOELSTELLINGEN BELEIDSPRODUCT GETRANSPORTEERD AFVALWATER' BEHEER TRANSPORTSTELSEL Inleiding Voldoen aan de afnameverplichting (>99%) Hoeveelheid en samenstelling afvalwater Incidenten en klachten getransporteerd afvalwater Energieverbruik transport BOUW EN VERWERVING TRANSPORTSTELSELS ONDERHOUD TRANSPORTSTELSELS KOSTEN EN BATEN TRANSPORTSTELSELS GEZUIVERD AFVALWATER DOELSTELLINGEN BELEIDSPRODUCT GEZUIVERD AFVALWATER' BEHEER ZUIVERINGSINSTALLATIES Inleiding Nalevingspercentage lozingseisen (>98,0%) Stikstof en fosfaatverwijderingsrendement (>77,5%) Belasting en restvervuiling zuurstofbindende stoffen Specifieke surplusslibproductie Incidenten en klachten Gezuiverd afvalwater Energieverbruik Opwekking energie Zuiveren Chemicaliënverbruik waterlijn BOUW EN VERWERVING ZUIVERINGSINSTALLATIES ONDERHOUD ZUIVERINGSINSTALLATIES KOSTEN EN BATEN ZUIVERINGSINSTALLATIES

10 5 VERWERKT SLIB DOELSTELLINGEN BELEIDSPRODUCT VERWERKT SLIB' BEHEER SLIBVERWERKINGSINSTALLATIES Inleiding Afgevoerd slib Hulpstoffenverbruik sliblijn Incidenten en klachten Verwerkt slib Energieverbruik sliblijn BOUW EN VERWERVING SLIBVERWERKINGSINSTALLATIES ONDERHOUD SLIBVERWERKINGSINSTALLATIES KOSTEN EN BATEN SLIBVERWERKINGSINSTALLATIES RESULTATEN PRESTATIES RWZI ROTTERDAM DOKHAVEN BIJLAGE 1: KAART VERZORGINGSGEBIED BIJLAGE 2: RESULTATEN OVERZICHT AFNAMEVERPLICHTINGEN BIJLAGE 3: ONTWERPGEGEVENS EN RESULTATEN RWZI S BIJLAGE 4: HVC STROOMETIKET 2015 BIJLAGE 5: FORMULE EEI BIJLAGE 6: FORMULE KVE BIJLAGE 7: AFKORTINGENLIJST EN BEGRIPPENLIJST 10

11 1 Inleiding Voor u ligt de rapportage over de prestaties van programma Zuiveren 2015 van waterschap Hollandse Delta (WSHD). Het verslag is opgesteld voor de externe verantwoording in het kader van de rapportageverplichting vanuit de watervergunningen en de interne verantwoording naar de dijkgraaf en heemraden. Daarnaast maakt het onderdeel uit van de planning en control cyclus van het Programma Zuiveren. De taak van het Programma Zuiveren is het transporteren en zuiveren van het aangeboden communale afvalwater van Zuid-Holland zuid en de verwerking van het hierbij geproduceerde slib. Er zijn binnen het verzorgingsgebied van WSHD 20 rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi's) in beheer. Daarnaast zijn er 9 slibontwateringsinstallaties (soi's) en is er 1 slibverwerkingsinstallatie (svi) in beheer. Samen zuiveren de rwzi's het afvalwater van 1,4 miljoen inwoner equivalenten. Hiermee levert het Programma Zuiveren een belangrijke bijdrage aan gezond oppervlaktewater in de regio Zuid-Holland zuid. Het 'Taakveld Zuiveren' omvat vier beleidsproducten: - Planvorming - Getransporteerd afvalwater - Gezuiverd afvalwater - Verwerkt slib De beleidsproducten 'Getransporteerd afvalwater', 'Gezuiverd afvalwater' en 'Verwerkt slib' zijn verder onder te verdelen in de volgende beheersproducten: - Bouw en verwerving - Beheer - Onderhoud Zowel op programma als op beleids- en beheersproductniveau zijn doelstellingen geformuleerd. De hoofdstukken 2 tot en met 5 geven een overzicht van de geleverde prestaties in Vanwege de omvang van de rwzi en de bijzondere technologie zijn de prestaties van de rwzi Rotterdam Dokhaven extra toegelicht in hoofdstuk 6. In bijlage 6 is een lijst met afkortingen en begrippenlijst opgenomen. Belangrijkste prestaties in 2015: Gemeten belasting v.e. (à 150 g TZV) Restvervuiling O 2 bindend v.e. (à 150 g TZV) Behandeld debiet m 3 Voldaan aan afnameverplichting 99,7% Nalevingspercentage watervergunningeisen 99,9% Zuiveringsrendement N 79,3% Zuiveringsrendement P 86,5% 11

12 2 Planvorming 2.1 Doelstellingen beleidsproduct Planvorming' Binnen het beleidsproduct planvorming vindt het formuleren van beleid en het daartoe ontwikkelen van plannen van het waterschap voor het programma 'Zuiveren van afvalwater' plaats. De producten die vanuit dit beleidsproduct worden geleverd zijn activiteiten die het waterschap, veelal samen met gemeenten, kennispartners en bedrijven ontplooit in de sfeer van studies, (technologische) onderzoeken, plannen ter optimalisatie van de waterketen en initiële business cases voor nieuwe investeringsprojecten. De primaire doelstelling van het taakveld is: 'Het vertalen van externe ontwikkelingen en strategisch (waterschap-)beleid naar tactisch beleid voor het 'Taakveld Zuiveren' door middel van het uitvoeren van studies en onderzoeken en het maken van plannen.' Voor het beleidsproduct Planvorming zijn de volgende specifieke doelstellingen geformuleerd: - Uitvoeren van studies ten aanzien van benodigde zuiveringscapaciteiten, aansluitingen van derden, schaalgrootte, levensduur enz. - Verbetering van de doelmatigheid en de efficiëntie van het afvalwaterketenbeheer door samenwerking met beheerders van rioleringen en overige ketenpartners. Hierbij wordt gestreefd naar de laagst maatschappelijke kosten. - Ontwikkelen van innovaties ter ondersteuning en verbetering van de efficiency en/of de kwaliteit en ter voorbereiding op toekomstige ontwikkelingen. - Signaleren en anticiperen op nieuwe wet- en regelgeving. - Bewaken van de integriteit van de eigendommen, ruimtelijke ordening, grondaankoop enz. - Verbetering van de duurzaamheid van het taakveld Zuiveren door ontwikkeling van nieuwe technologie, beperking van het energieverbruik en de uitstoot van broeikasgassen, terugwinning van grondstoffen en energie en duurzaam bouwen. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste resultaten en ontwikkelingen in 2015 rond het beleidsproduct Planvorming' weergegeven. 2.2 Samenwerking in de waterketen Landelijke ontwikkelingen In 2010 hebben de Unie van Waterschappen (UvW) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) een feitenonderzoek uitgevoerd. De belangrijkste conclusie uit dit feitenonderzoek is dat het bundelen van taken van gemeenten en waterschappen een landelijke besparing kan opleveren van 380 miljoen euro per jaar 5 vanaf 2020: 100 miljoen waterschappen autonoom, 140 miljoen gemeenten autonoom en 140 miljoen gemeenten en waterschappen gezamenlijk. In het bestuursakkoord Water (BAW) van 2010 zijn volgende afspraken opgenomen die moeten resulteren in de realisatie van de beoogde besparingen: - Benoemen duo van bestuurlijke en ambtelijke trekkers per zuiveringskring van de deelnemende gemeenten en het waterschap om het regionale uitwerkingsproces te starten en te leiden; - Vastleggen bindende afspraken voor de kringen of werkeenheden over de juridische vormgeving van de samenwerking in de afvalwaterketen tussen gemeenten onderling en de waterschappen; - Doelmatig en effectief samenwerken in meer dan 75% van de kringen of werkeenheden. Om invulling te geven aan het BAW heeft het waterschap Hollandse Delta het beheersgebied in zes regio s verdeeld. In 2013 is een visitatiecommissie onder leiding van oud minister C. Peijs begonnen met het beoordelen in hoeverre de regio s landelijk voldoende invulling 5 Ten opzichte van het peiljaar

13 gegeven aan het bovengenoemde BAW. Eind 2014 is de commissie tot de conclusie gekomen dat alle regio s in het beheersgebied van het waterschap voldoende invulling geven aan het BAW en dat het waterschap en de gemeenten op schema liggen op de doelstellingen te halen Stand van zaken in de zes regio s Het waterschap heeft om invulling te gegeven aan het BAW het gebied in zes regio s verdeeld. Hieronder is per regio de stand van zaken weergegeven: Regio Rotterdam Binnen de regio Rotterdam heeft het waterschap samen met de gemeente en de hoogheemraadschappen Schieland en de Krimpenerwaard en Delfland een lange termijn visie en daarbij aansluitende innovatieagenda ontwikkeld. De komende jaren zullen onder deze punten verder worden uitgewerkt in een uitvoeringsagenda. Verder is er onderzocht of er operationeel samengewerkt kan worden. In eerste instantie worden hier geen kansen gezien. Wel worden er kansen gezien in het ontwikkelen van een nieuw sturingssysteem van Rotterdamse gemalen in relatie tot de aanwezige rioolwaterzuiveringsinstallaties. Regio Hoeksche Waard Binnen de regio van de Hoeksche Waard zijn samen met de gemeenten in 2015 optimalisatie onderzoeken opgepakt die voortvloeien uit het verder professionaliseren van ISA. Daarnaast hebben de gemeenten de financiële voordelen in kaart gebracht als gevolg van andere renovatietechnieken en levensduurverlenging riolering. Regio Voorne Putten Binnen de regio van Voorne Putten is in 2015 de oude intentieovereenkomst vervangen door een samenwerkingsovereenkomst tussen gemeenten en waterschap. In 2016 zullen de acties uit de samenwerkingsovereenkomst verder worden opgepakt. Regio Drechtsteden Binnen de regio van de Drechtsteden zijn samen met de gemeenten ISA Drechtsteden, gezamenlijk beheer en gezamenlijke aanpak van de zogenaamde indirecte lozingen opgepakt. Van deze onderwerpen zijn business cases opgesteld en het is nu wachten of de onderwerpen verder mogen worden opgepakt. Regio BAR gemeenten Binnen de regio van de BAR gemeenten (Barendrecht-Albrandswaard-Ridderkerk) is in 2015 samen met de gemeenten het meten en monitoren in de riolering verder opgepakt. Eind 2015 is een eindrapportage opgeleverd. In 2016 wordt invulling aan het vervolg gegeven. Regio Goeree Overflakkee Binnen de regio van Goeree Overflakkee is samen met de gemeente in 2015 een afvalwaterplan vastgesteld. Het afvalwaterplan is een plansuite van 4 gemeentelijke plannen (GRP, BRP, T-BRP en het gemeentelijke incidentenplan), 1 plan van het waterschap (BZP) en 1 overall plan. Eind 2015 en in 2016 zullen de onderwerpen uit het plan verder worden opgepakt. In 2016 zal in ieder geval ISA binnen de gemeente Goeree Overflakkee worden uitgerold Specifieke Projecten in de samenwerking Project Integrale Sturing Waterketen (ISA) Hoeksche Waard In 2013 is ISA overgedragen naar de beheersorganisatie. In 2013 is ISA onderdeel geworden van de bovengenoemde samenwerking met de gemeenten en binnen het waterschap is ISA ondergebracht bij de WCK. In 2014 en 2015 heeft het waterschap ISA binnen de organisatie verder geprofessionaliseerd. Onderzoek duurzaam hergebruik afvalwater (RINEW-Stadshavens) In Rotterdam heeft Evides samen met de TU Delft, gemeente Rotterdam, het waterschap Hollandse Delta en het hoogheemraadschap van Delfland het RINEW-project opgezet (Rotterdam Innovative Nutrients, Energy & Watermanagement). De eerste fase van het 13

14 project omvat een pilot-installatie voor duurzaam hergebruik van afvalwater en terugwinning van energie en grondstoffen. In 2014 is de pilot in het gebied van start gegaan. 2.3 Waterkwaliteit Landelijke ontwikkelingen In 2012 is op Europees niveau discussie gevoerd over het invoeren van vergaande verwijderingseisen voor bepaalde medicijnen en bestrijdingsmiddelen. Ook in de Kennisagenda die voortvloeit uit het Bestuursakkoord Water wordt er specifiek aandacht besteed aan dit thema. Doorvoering van deze eisen zou hoge kosten met zich meebrengen voor het waterschap omdat dan veel rwzi's van een nazuivering zouden moeten worden voorzien. In november 2012 presenteerde de Europese Commissie haar Blauwdruk ter bescherming van de Europese Wateren ('Blueprint'). Daarin is gesteld dat tot 2021 al bestaande wetgeving voldoende handvaten biedt om in alle Europese wateren de juiste waterkwaliteit te bereiken. Dit betekent dat er in de komende jaren geen nieuwe Europese regelgeving te verwachten is Rwzi-lozingen onderdeel Activiteitenbesluit De wettelijke bepalingen in het kader van de Waterwet en het Activiteitenbesluit zijn recent vernieuwd. Per 1 maart 2014 zijn de algemene regels voor rwzi-lozingen opgenomen in het Activiteitenbesluit (Ab). Daarmee zijn de (water-) vergunningsplicht voor de rwzi s vervallen. Effluentlozingen van de categorie bestaande rwzi s die ruimer zijn dan de standaardeisen zijn nog gedurende de overgangstermijn van 3 jaar geldig. Vóór 1 maart 2017 dienen de eisen omgezet te zijn naar nieuwe maatwerkvoorschriften. De effluentlozingen op eigen water zijn inmiddels omgezet naar definitieve maatwerkvoorschriften. Het traject voor rwzi s die lozen op Rijkswater vindt momenteel plaats. Gestart is met de rwzi s Oostvoorne en Oude Tonge Onderzoek koude Anammox in hoofdstroom Dokhaven Aanleiding Op rwzi Dokhaven loopt een demonstratieproject met als doel de effectiviteit en robuustheid van het Anammox proces in de hoofdstroom van een zuivering aan te tonen. Naast de ambitie van WSHD om van Dokhaven op termijn een Energiefabriek te maken, speelt ook de effluentkwaliteit hierin een belangrijke rol. In tegenstelling tot toepassing bij afvalwater met hoge temperaturen en stikstofconcentraties (slibverwerkingsbedrijf Sluisjesdijk) is koude Anammox-technologie in de hoofdstroom nog niet op praktijkschaal aangetoond. Anammox technologie De spil in het Anammox proces is de gelijknamige bacterie, die in staat is om onder anaerobe omstandigheden ammonium (NH 4 + ) en nitriet (NO 2 - ) om te zetten in stikstofgas. Om de totale reactie te laten plaatsvinden zijn naast Anammox bacteriën ook ammonium nitrificerende bacteriën (AOB) nodig die een gedeelte van het ammonium omzetten in nitriet (zie figuur 1). De procestechnologische uitdaging is om de gewenste bacteriepopulatie van (traag groeiende) Anammox en AOB te behouden in het systeem en tegelijkertijd de groei van nitriet oxiderende bacteriën (NOB) te onderdrukken. Deze NOB vormen namelijk een concurrent van de Anammox in de omzetting van nitriet, waardoor ongewenst nitraat (NO 3 - ) ontstaat. Een groot voordeel van Anammox bacteriën is dat ze in korrels groeien, in tegenstelling tot gewoon actiefslib dat in vlokken groeit. Hierdoor zijn ze relatief eenvoudig te scheiden van het afvalwater en de zwevende stof hierin. 14

15 N 2 BOD 89% Anammox 11% NO 3-43% NH % NOB AOB O 2 O 2 NO 2 - Figuur 1: Schematische weergave van het Anammox proces Voor het Anammox proces is ca. 60% minder zuurstof nodig voor de stikstofverwijdering vergeleken met het conventionele zuiveringsproces via nitrificatie-denitrificatie. Bovendien is er geen organisch materiaal nodig voor denitrificatie. Op basis hiervan is de tweetraps configuratie zoals die van rwzi Dokhaven ideaal voor de toepassing van Anammox in de hoofdstroom. In de eerste A-trap wordt organisch materiaal uit het afvalwater afgevangen (geadsorbeerd) en vergist voor energieproductie. In de tweede B-trap wordt stikstof uit het water verwijderd, wat mogelijk in de toekomst veel efficiënter kan met het Anammox proces. De potentiele energieproductie via vergisting en het effectieve Anammox proces samen brengen een energieneutraal of zelfs energie producerend zuiveringsproces een stap dichterbij. Als effectieve en robuuste stikstofverwijdering met hoofdstroom Anammox kan worden aangetoond dan slaat WSHD twee vliegen in één klap: het draagt bij aan het realiseren van een energieneutrale rwzi en de effluentkwaliteit zal verbeteren tegen de laagst maatschappelijke kosten. Haalbaarheidsonderzoek Van 2010 tot 2013 is met ondersteuning van STOWA en een subsidie van het innovatieprogramma Kaderrichtlijn Water (Agentschap NL) haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd naar de technische en economische haalbaarheid van Anammox in de hoofdstroom van een rwzi. De belangrijkste conclusie uit dit haalbaarheidsonderzoek was dat Anammox bacteriën ook bij lage temperaturen en lage stikstofconcentraties in staat zijn om stikstof uit afvalwater te verwijderen. Wel bleek dat onder deze omstandigheden de competitie tussen de gewenste Anammox-AOB combinatie en de ongewenste NOB veel sterker is. Hoewel het onderdrukken van de NOB wel degelijk mogelijk bleek, lukte het nog niet om in de pilot-installatie de gewenste N-totaal concentratie lager dan 10 mg/l te behalen. De resultaten (beschreven in STOWA ) boden echter voldoende vertrouwen en aanknopingspunten om de koude Anammox technologie verder te ontwikkelen. 15

16 CENIRELTA vervolgproject (Life+subsidieprogramma) Voor het vervolgtraject is een aanvraag gedaan voor een Europese LIFE+ subsidie samen met de projectpartners STOWA en Paques BV. Het project heeft de naam CENIRELTA, wat staat voor Cost-Effective NItrogen REmoval from wastewater by Low Temperature Anammox. Het overkoepelende doel van CENIRELTA is aan te tonen dat toepassing van koude Anammox in de hoofdstroom van een RWZI een effectieve, robuuste, duurzame en kosten-efficiënte technologie biedt voor de verwijdering van stikstof uit huishoudelijk afvalwater. Het gaat hierbij naast Anammox als zuiveringstechnologie ook om het totaalconcept inclusief sliblijn, energiebalans en vertaling naar praktijkschaal. Het project is onderverdeeld in drie deelaspecten: (1) optimalisatie van de A-trap, (2) Anammox in de hoofdstroom en (3) optimalisatie van de sliblijn Sluisjesdijk. Figuur 2: De CENIRELTA demonstratie-installatie op rwzi Dokhaven Resultaten 2015 In 2015 zijn enkele belangrijke stappen voorwaarts gemaakt ten opzichte van de voorgaande periode. De retentie van het slib in het systeem, een eerste randvoorwaarde voor het behalen van goede stikstofverwijdering, vormde niet langer een probleem. Ook werd in de eerste (winter)maanden van het jaar de temperatuur van het afvalwater steeds lager (ca. 12 o C, met uitschieters naar 10 o C), zonder dat dit ten koste ging van het stikstofverwijderingsrendement. In de eerste helft van 2015 was de voornaamste doelstelling in de procesvoering het halen van een stabiele (volumetrische) omzetting bij steeds lagere temperaturen. Het bleef echter moeilijk om de beoogde verwijdering onder alle omstandigheden te halen. Zo had het Anammox proces in de demonstratie-installatie flink te leiden onder de werkzaamheden op rwzi Dokhaven aan de (10kV) transformatoren, waardoor het proces relatief slecht voorgezuiverd afvalwater uit de A-trap te verwerken kreeg (zie figuur 3). Na afronding van de werkzaamheden lukte het om het proces op eigen kracht geleidelijk te laten herstellen. In mei ging het proces door een ingrijpende technische verstoring helaas opnieuw onderuit. Hierdoor moest de reactor opnieuw geënt worden. Leerpunt is dat het Anammox proces langer nodig heeft om te herstellen van verstoringen dan het conventionele systeem in de B- trap. Het is daarom van groot belang dat de voorzuivering in de A-trap goed functioneert en dat de procesomstandigheden in de Anammox reactor voortdurend de aangroei van ongewenste biomassa voorkomen. 16

17 rwzi 7 per. Dokhaven Zw. Gem. (rwzi (weekgemiddeld) Dokhaven) 7 per. CENIRELTA Zw. Gem. (weekgemiddeld) (CENIRELTA) Volumetrische N-verwijdering [kg-n/(m3*d)] 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 10 kv werkzaamheden Storing demoinstallatie 0,00 jan-15 feb-15 mrt-15 apr-15 mei-15 jun-15 Figuur 3: Volumetrische omzetting B-trap Dokhaven en Cenirelta eerste helft 2015 In de tweede helft van 2015 is gestopt met de dosering van ammonium aan het influent van de demo-installatie. Hiermee werd de (gemiddelde) belasting van de demo-installatie identiek aan die van de B-trap van Dokhaven. Dit maakt een objectieve vergelijking tussen beide processen mogelijk. De resultaten laten zien dat de effluentkwaliteit die met het Anammox proces behaald werd de resultaten van Dokhaven niet ver ontlopen. De beoogde doelstelling met een effluentconcentratie structureel lager dan 10 mg/l werd daarmee niet behaald met het Anammox proces, zie figuur rwzi per. Zw. Dokhaven Gem. (Reeks1) (weekgemiddeld) 7 CENIRELTA per. Zw. Gem. (weekgemiddeld) (Reeks2) 25 NH4 + NOx effluent [mg/l] Doelstelling Cenirelta 10 mg/l 0 jul-15 aug-15 sep-15 okt-15 nov-15 dec-15 Figuur 4: Effluent NH 4 + NOx voor rwzi Dokhaven en Cenirelta tweede helft 2015 Ondanks de tegenslagen en het feit dat niet altijd aan de doelstellingen kon worden voldaan blijft de potentie van hoofdstroom Anammox overeind. Op basis hiervan hebben de projectpartners, met goedkeuring van de EU, besloten het CENIRELTA project met een jaar te verlengen. De demo-installatie zal tot halverwege 2016 operationeel blijven. In deze periode zal het influent gekoeld worden om de belangrijkste doelstelling, robuustheid en effectiviteit bij lage temperaturen, aan te tonen. 17

18 2.3.4 Implementatie Z-info/historian/werkprocedures In 2007 is gestart met de landelijke ontwikkeling van een uniform zuiveringsinformatiesysteem, Z-info, waarbij 20 waterschappen zijn aangesloten. Er is in 2014 gestart met de implementatie van de eerste zuiveringseenheden in Z-info conform de landelijke uniformeringsafspraken. In 2015 is de implementatie succesvol afgerond en wordt binnen de procesvoering volledig gebruik gemaakt van Z-info en bijbehorend dashboard. WSHD heeft op landelijk vlak ook bijgedragen aan het door ontwikkelen van het informatiesysteem Z-info. Belangrijke onderwerpen hiervoor zijn het aansluiten van afvalstoffenregistratiesystemen, landelijke rapportages en dashboarding. Specifiek voor dashboarding treedt WSHD op als aanjager en specialist. In relatie tot Z-info en het introduceren van de waterschapsbrede controle kamer heeft WSHD een proof-of-concept uitgevoerd van de Wonderware historian. Deze centrale en robuuste opslag van procesgegevens kan een waardevolle bron vormen voor Z-info, maar met name de verregaande procesanalyse mogelijkheden bieden. De proof-of-concept heeft plaatsgevonden voor twee installaties van WSHD, namelijk Dokhaven en Piershil. Volledige uitrol vindt plaats in Voor de verdere ontwikkeling van de Waterschapsbrede Controle Kamer (WCK) zijn diverse procedures opgesteld om een uniforme werkwijze in de frontoffice, backoffice en in het veld te hanteren. Een vervolg hierop is een WCK-pagina om eenduidig de benodigde informatie te ontsluiten Onderzoek herkomst verhoogd gehalte zware metalen zuiveringsslib Het zuiveringsslib van de rwzi Dordrecht bevat duidelijk meer arseen dan gemiddeld. In 2015 heeft onderzoek plaatsgevonden naar de herkomst. Daarbij is op de alle eindgemalen en een aantal tussengemalen van de gemeente Dordrecht bemonsterd. De eerste conclusie is dat het arseen redelijk diffuus op gemeentelijke riolering wordt geloosd en er is nog geen duidelijk bron gevonden. Op de rwzi Ridderkerk is sprake van een verhoogd gehalte chroom in het zuiveringsslib. Het waterschap is samen met de omgevingsdienst de herkomst van het chroom aan het onderzoeken. Resultaten van dit onderzoek worden in 2016 verwacht Peilbuisgrondwatermeetnet Op 1 januari 2011 is voor het merendeel van de rwzi s, in beheer bij WSHD het Activiteitenbesluit van kracht geworden. Voor wat betreft bodembescherming zijn in het Activiteitenbesluit generieke voorschriften opgenomen waaronder de aanleg van grondwatermonitoringsysteem. Over de periode zijn de rwzi s die gekenmerkt zijn als type B-inrichting allen voorzien van een grondwatermonitoringnet. Inmiddels wordt jaarlijks de grondwaterkwaliteit op de gidsparameters uitgevoerd. De resultaten kunnen soms sterk wisselen van het ene op het andere jaar. Voordat dan nader onderzoek plaatsvindt is met de milieudiensten afgesproken eerst meerdere jaren gegevens op te bouwen en vervolgens te evalueren. Voor de type C-inrichtingen, waarvan een aantal op vervuilde bodem is aangelegd, is door de bevoegde gezagen aangeven dat ook hier letterlijk conform het Activiteitenbesluit peilbuisbemonstering plaatst dient te vinden. Het reeds aanwezige systeem op locatie Sluisjesdijk voldoet hier niet volledig aan zodat extra peilbuizen geslagen zullen worden. Voor de ondergronds gelegen locatie Dokhaven is aangegeven dat voor het aantonen van een verwaarloosbaar bodemrisico géén grondwatermonitoring hoeft plaats te vinden. Realisatie op locaties Dordrecht en Zwijndrecht zal in 2016 plaatsvinden. 18

19 Foto 2-1 peilbuisbemonstering locatie Sluisjesdijk 19

20 2.4 Duurzaamheid Energie en Grondstoffenfabriek Organisatie De Energie- & Grondstoffenfabriek bestond in 2015 uit een vijfkoppig kernteam en 10 werk- / productgroepen. Het is georganiseerd als een matrix (zie onderstaand figuur). Het kernteam en ook het zogenaamde breed kernteam met de trekkers van de werkgroepen, komen regelmatig bijeen om de voortgang van het programma van de Energie-en Grondstoffenfabriek te bespreken. In 2015 is het kernteam versterkt met een Business Developer die de taak heeft afzetkanalen voor onze grondstoffen te vinden en te optimaliseren. Hij heeft zich in 2015 met name gericht op energie, struviet en zand & vetten waarbij voor de grondstoffen op projectmatige wijze wordt samengewerkt met de Reststoffenunie. Wetgeving De EFGF werkt nauw samen met de Unie van Waterschappen om te zorgen dat juridische belemmeringen om grondstoffen te kunnen vermarkten worden opgeheven. Dit is o.a. noodzakelijk vanwege het kunnen terugbrengen van fosfaat (als grondstof) in de keten. WOW-prijs voor Energie- & Grondstoffenfabriek Uit 28 inzendingen is in oktober 2015 de EFGF als winnaar uit de bus gekomen voor beste samenwerkingsvoorbeeld in het waterbeheer. WOW (Water Ontmoet Water, Wegen Ontmoet Wegen) is een platform dat de samenwerking tussen beheerders van water- en vaarwegen centraal stelt. Jaarlijks reikt WOW een prijs uit aan het beste samenwerkingsverband. De jury is van mening dat de samenwerking in dit project tussen alle waterschappen, bedrijven en kennisinstellingen zo breed is als die kan zijn. Uit alle waterschappen zijn medewerkers betrokken, specialisten ontmoeten elkaar in projectteams, die kennis vergaren en delen. Daarnaast vindt de jury dat de samenwerking ver reikt: van onderzoek en de ontwikkeling en toepassing van nieuwe technologieën, tot de volledige transitie van afvalwaterzuivering naar hergebruik van energie en toepassing van duurzaamheid. Tot slot levert de samenwerking tastbare en duurzame resultaten op. Initiatieven Bij de waterschappen zijn in 2015 verschillende projecten gestart op het gebied van bioplastics, cellulose uit zeefgoed, duurzame energie-opwekking en struviet. Zo is er op een 8-tal rwzi s, waaronder rwzi Dordrecht en Dokhaven, gekeken of ze geschikt zijn om te dienen als productielocatie voor PHA (PolyHydroxyAlkanaat). Deze rwzi s zijn bemonsterd en geanalyseerd op deze potentie en blijken inderdaad geschikt om PHA-rijke biomassa op te kweken. Het volledige jaarverslag van de EFGF is te vinden op 20

21 2.4.2 MJA3 In 2008 is door alle Zuiveringsbeheerders van de waterschappen de Meerjarenafspraak Energie-efficiëntie ondertekend (MJA3). Hierin is vastgelegd dat in de periode tot en met 2020 een efficiëntieverbetering van gemiddeld 2% per jaar wordt gerealiseerd. Deze verbetering vindt plaats door een verbetering van de procesefficiëntie (besparingen) maar ook door realisatie van maatregelen op het gebied van duurzame energie en maatregelen in de keten. In 2012 is een tweede Energie-Efficiëntie-Plan opgesteld met daarin het plan van aanpak voor de periode 2013 tot en met Om de energiedoelstelling te toetsen zijn voor de MJA3 prestatie-indicatoren gedefinieerd voor het onderdeel transport, zuiveren en slibverwerking. Voor de energie-efficiëntie in het zuiveringsproces zelf is de Proces-Energie-Efficiëntie-Index gedefinieerd. De formule hiervan is gegeven in bijlage 4. Tabel 2-1: Meerjarenoverzicht realisatie van de prestatie indicatoren efficiëntie Proces-Energie Transport Zuiveren Slibverwerking Efficiëntie Index (PEEI) MJ/m 3.km MJ/ve verw MJ/kg ds ,174 0,354 1, ,5 0,173 0,343 1, ,2 0,181 0,351 0, ,6 0,167 0,346 1, ,4 0,166 0,341 1, ,1 0,244 0,327 1, ,0 0,225 0,302 1, ,3 0,214 0,296 1,20 In 2015 is ten opzichte van 2008 een besparing door procesefficiëntieverbetering van 12,7% behaald. Maatregelen op het gebied van duurzame energieproductie en ketenefficiency zijn hierin nog niet meegerekend. In vergelijking met 2014 is de efficiency vooral toegenomen door een gestegen belasting (in vervuilingseenheden en hydraulische belasting). Duurzame energie (DE): - Op Sluisjesdijk is een productie aan biogas bereikt van 3,89 miljoen m 3. Daarvan is 3,65 miljoen m3 ingezet in de WKK. - In 2015 is alle energie duurzaam ingekocht. Met de windturbine op de rwzi Middelharnis is in 2015 een productie van kwh bereikt. Ketenefficiency: - de energieterugwinning met een stoomturbine bij de slibverbrandingsinstallatie Dordrecht door HVC wordt toegerekend aan de aandeelhoudende waterschappen. Het aandeel voor WSHD is 1,6 miljoen kwh elektra en 12,3 miljoen kwh warmte - de duurzame energieproductie van HVC uit zon, wind en biomassa (Bio-Energie Centrale) wordt naar alle aandeelhouders van HVC verdeeld. Voor WSHD betekent dit: - Biomassa (BEC): 6,18 miljoen kwh Wind: 1,01 miljoen kwh Overig w.o. zon: 0,75 miljoen kwh Totaal is dit ca. 21,8 miljoen kwh. Dit was 12,5 miljoen meer dan in 2014, vooral omdat in 2015 voor het eerst de warmteproductie van de SVI is opgegeven. Verder is de BEC weer volledig in bedrijf na de brand in 2013, én vanwege de start van twee windmolenprojecten op zee. De warmte van de SVI wordt gebruikt op de rwzi Dordrecht voor het verhogen van de temperatuur van het biologisch zuiveringsproces. Het absolute energieverbruik van de rwzi's is weergegeven in grafiek 2-1. Hierbij is het totaal van het energieverbruik (elektra ingekocht, gas en propaan, biogas) opgenomen. In 2015 is het totaal energieverbruik van de rwzi's met 0,7% toegenomen ten opzichte van 2014 bij een toename van de referentiebelasting van 2,7%. Dus ondanks een verhoging van het (absolute) verbruik is dus een verbetering van de efficiëntie bereikt omdat er meer vuillast is verwerkt. 21

22 Grafiek 2-1: Totaal energieverbruik van de rwzi s (elektra ingekocht, gas en propaan, biogas) Opdeling in hoofdcomponenten geeft de stijging van het energieverbruik in 2015 als volgt weer: - Transport: + 0,38 miljoen kwh - Beluchting: - 0,41 miljoen kwh - Waterlijn overig: + 0,63 miljoen kwh - Slibontwatering + 0,05 miljoen kwh De stijging van de transport-energie wordt verklaard door de stijging in aanvoer (18% in m3.km). Het jaar 2014 was namelijk een relatief droog jaar, 2015 juist weer gemiddeld. De beluchtingsenergie is in 2015 ca. 2% gedaald. Belangrijkste oorzaak is de verbetering van de regeling op Dordrecht en een verminderd verbruik op Dokhaven vanwege onderhoud (2x shutdown met minder beschikbaar vermogen). Het energieverbruik van de overige onderdelen van de waterlijn is gestegen, onder meer door de stijging in de aanvoer, waardoor ook de retourslibpompen en effluentafvoerpompen meer hebben verbruikt. Het energieverbruik van de sliblijn is in 2015 vrijwel gelijk gebleven. Voor de berekening van de totale energie-efficiëntie wordt de verbetering weergegeven ten opzichte van het startjaar De voortgang is weergegeven in grafiek

23 Grafiek 2-2: Energie efficiency ontwikkeling t.o.v. doelstelling Energieproductie; Perspectief en Opgaveplan In het Klimaatakkoord (2010) en in het in 2013 afgesloten Energieakkoord is een doelstelling opgenomen voor de waterschappen van 40% eigen energievoorziening in Op 2 locaties binnen het verzorgingsgebied van WSHD vindt eigen opwekking van energie plaats. Op de svi Rotterdam Sluisjesdijk vindt vergisting plaats van het slib van de rwzi Rotterdam Dokhaven, Rotterdam Hoogvliet, Oostvoorne en Rozenburg. Op de rwzi Middelharnis vindt energieopwekking plaats door middel van een windturbine. Binnen het eigen proces en de eigen locaties zorgt het biogas en de windturbine Middelharnis voor een energieproductie van circa 17,5% t.o.v. het eigen verbruik. Verdere energiebesparings- en energieproductiemaatregelen met een significante bijdrage aan verduurzaming in het eigen proces zijn tot op heden financieel ongunstig. Hierdoor is binnen het eigen proces de 40%-doelstelling niet op kosteneffectieve wijze realiseerbaar. Met de energieproductie in de keten, via participatie in HVC, ligt WSHD op koers richting de 40% eigen energieproductie in Daarbij is wel een afhankelijkheid en kwetsbaarheid aanwezig. Om het behalen van de 40%-doelstelling veilig te stellen en het langetermijnperspectief van energieneutraliteit te ontwikkelen, is intensivering van de duurzame-energieproductie noodzakelijk. Voor deze opgave zijn additionele en alternatieve energiebronnen nodig. In 2015 is, in samenspraak met het bestuur, gestart met een proces om te komen tot een Opgaveplan Duurzaamheid en Energie Voorbereiding van nieuwbouw- en renovatieprojecten Renovatie rwzi Piershil In het kader van het in stand houden van de installatie zijn diverse onderdelen van de rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) Piershil toe aan renovatie. Met name het beton van het influentwerk is ernstig aangetast. Het projectkrediet is in 2015 vrijgegeven. De voorbereiding van het project is als gevolg van prioritering vertraagd. 23

24 Foto 2-1 Sterk aangetast influentwerk rwzi Piershil Vervangen rioolpersleiding Goedereede Het eerste gedeelte van de rioolpersleiding Goedereede bestaat uit het materiaal asbestcement en dateert uit Naar aanleiding van een leidingbreuk heeft onderzoek uitgewezen dat de oorspronkelijke wanddikte met 40% is afgenomen. Gezien de leeftijd, afname van wanddikte en de opgetreden leidingbreuk moet dit leidingdeel vervangen worden. Volgens de vigerende kostenverdelingsovereenkomst (Unie/VNG-nota) draagt de gemeente Goedereede 100 % bij in de exploitatie-en investeringskosten van deze leiding. De gemeente heeft aangegeven zelf de leiding te willen vervangen Bijdrage aan afvalwatertransportsysteem gemeente Rotterdam De gemeente Rotterdam pleegt grote investeringen in de aanvoersystemen van de rwzi s Dokhaven, Hoogvliet en Rozenburg. Enerzijds wordt dit veroorzaakt doordat de rioolgemalen en persleidingen aan een grote renovatie toe zijn en anderzijds wordt door de gemeente een optimalisatie in het afvalwatertransportsysteem van de rwzi Dokhaven doorgevoerd. In het kader van de kostenverdeling tussen Rotterdam en WSHD betreffende het bij de gemeente Rotterdam in eigendom en beheer zijnde afvalwatertransportsysteem, dient WSHD financieel bij te dragen aan de investeringskosten. De investeringen (en dientengevolge de bijdragen) strekken zich uit over meerdere jaren Gedeeltelijke vervanging rioolpersleiding Mijnsherenland De rioolpersleiding, met een lengte van ruim meter, bestaat voor het grootste deel uit asbestcement (AC) en dateert uit Vanaf 1993 hebben zich diverse leidingbreuken voorgedaan. Uit onderzoek is gebleken dat op sommige plaatsen de wanddikte van de leiding significant is afgenomen. In 2015 is een variantenstudie afgerond ter bepaling van het meest optimale persleidingtracé. De start van dit project staat gepland voor Bellenbeluchting B-trap rwzi Dokhaven Door de vervanging van de puntbeluchting in de B-trap van de rwzi Dokhaven door een bellenbeluchtingsinstallatie kan een besparing worden bereikt in het energiegebruik van kwh per jaar. Een dergelijke besparing levert een aanzienlijke bijdrage (circa 5 % van het jaarverbruik van het programma zuiveren) aan het bereiken van de doelstellingen in het MJA3 programma. Vooralsnog wordt uitgegaan van de start van dit project in

25 2.5.6 Verwerking residuen Zuiveringsproces Bij het zuiveringsproces komen naast zuiveringsslib ook andere afvalstromen vrij. De verwerking hiervan kan naar verwachting goedkoper en doelmatiger wanneer dit ook aan HVC wordt gegund. Om dit mogelijk te maken moeten bij diverse rwzi s aanpassingen worden doorgevoerd. Het bepalen van de juiste scope kost de nodige tijd. De aanvraag van het uitvoeringskrediet staat voor 2016 gepland Projecten slibverwerkingsbedrijf Sluisjesdijk Vanuit de ALM-studie die is uitgevoerd op het slibverwerkingsbedrijf zijn diverse projecten voortgekomen: Vervanging van de schakelkasten, vervanging van kabels, aanpassing gassysteem (urgent en op termijn), PE-doseervoorzieningen, slibindikking/ontwatering, deelstroombehandeling, terreinaanpassingen, grondverwerving en de aanleg van een rondweg. Voor een aantal projecten is nog nadere studie noodzakelijk om de juiste scope te kunnen bepalen. 25

26 3 Getransporteerd afvalwater Doelstellingen beleidsproduct Getransporteerd afvalwater' Het beleidsproduct 'Getransporteerd afvalwater' omvat het bouwen, verwerven, beheren, onderhouden en bedienen van transportgemalen en leidingen waardoor het mogelijk wordt gemaakt dat afvalwater naar de rwzi s wordt getransporteerd. De primaire doelstelling het beleidsproduct 'Getransporteerd afvalwater' is: 'Het transporteren van het aangeboden afvalwater, dat in de gemeentelijke riolering is verzameld, vanaf het overnamepunt naar een rwzi, om daarmee zoveel mogelijk te voorkomen dat afvalwater ongezuiverd op oppervlaktewater wordt geloosd.' 3.1 Beheer transportstelsel Inleiding WSHD is verantwoordelijk voor het transport van het rioolwater afkomstig van de gemeentelijke rioolstelsels. Het transport vindt plaats tussen zogenaamde gemeentelijke afleveringspunten en de rwzi. Door het waterschap vindt aansturing van de transportgemalen en -leidingen plaats. Binnen het verzorgingsgebied van WSHD zijn 66 rioolgemalen en 200 km persleiding in eigendom en beheer. In bijlage 1 is een overzichtskaart opgenomen van het verzorgingsgebied van WSHD. Voor het beheersproduct 'Beheer transportstelsel' zijn de volgende specifieke doelstellingen geformuleerd: - Voldoen aan de afnameverplichting (>99%) - Geen klachten in het kader van de Wm-vergunning - Een energieverbruik van < 3,8 mljn kwh/jr Foto 3-1: Foto rioolgemaal Deltahaven (Stellendam) Fo to 3-2: Geurfilter rioolgemaal Nieuwe Tonge 26

27 3.1.2 Voldoen aan de afnameverplichting (>99%) De totale pompcapaciteit 6 van de rioolgemalen bedroeg in m 3 /h. In de aansluitvergunningen met gemeenten en derden is een (toekomstige) capaciteit van m 3 /h vergund 7. De totale hydraulische ontwerpcapaciteit van de rwzi s ( m 3 /h) is voldoende om het maximale aanvoerdebiet te verwerken. Met de gemeenten is overeengekomen welke hoeveelheid water maximaal wordt verwerkt. Dit wordt de afnameverplichting genoemd. De mate waarin WSHD-breed werd voldaan aan de afnameverplichting bedroeg in ,7% 8. Hiermee is aan de doelstelling voor het voldoen aan de afnameverplichting (>99%) voldaan. Grafiek 3-1: Mate waarin is voldaan aan de afnameverplichting die met de gemeenten is overeengekomen. De mate waarin aan de afnameverplichting is voldaan is licht gestegen ten opzichte van 2014 (+0,05%). 6 Per overnamepunt is de pompcapaciteit vastgesteld door middel van metingen. Hierbij is overcapaciteit ten opzichte van de afnameverplichting niet meegenomen. Bij een overnamepunt met een gemeentelijk gemaal is de capaciteit uit de afnameverplichting overgenomen. Per rwzi is dit vervolgens gesommeerd tot een totale pompcapaciteit per rwzi. 7 Per overnamepunt is de afnameverplichting vastgesteld in de aansluitvergunning. Per rwzi zijn de afnameverplichtingen vervolgens gesommeerd tot een totale afnameverplichting per rwzi. 8 De mate waarin wordt voldaan aan de afnameverplichting wordt uitgedrukt in een percentage door de gemeten capaciteit van gemalen of vrijverval leidingen te delen door de afnameverplichting. 27

28 In bijlage 2 zijn de resultaten van de afnameverplichtingen uit de aansluitvergunningen opgenomen. Kaart 3-1: weergave per gemeente resultaat afnameverplichting 2015 In Tabel 3-1 staan de rioolgemalen genoemd die in 2015 onvoldoende pompcapaciteit beschikbaar hadden om geheel aan de met de gemeente overeengekomen afnameverplichting te voldoen. Na uitvoering van project Numansdorp blijft rioolgemaal Achthuizen over. Tabel 3-1: Projecten/Verbeteronderzoeken in het kader van de afnameverplichting Naam rioolgemaal Actie Status Achthuizen Nader onderzoek. Voorkeursvolgorde pompen aanpassen. Leiding gereinigd. Sprake van structurele luchtinslag in persleiding. Vergt vervolg. Numansdorp Rockanje Uitbreiding rwzi Numansdorp + aanvoerende rioolgemalen. Oude debietwaarde uit afnameverplichting aangehouden in debietregeling. Door vertraging in de start van het bouwproject zijn de afspraken met de gemeente niet gehaald. Pompcapaciteit is op orde, nieuw benodigd setpoint inmiddels doorgevoerd. Na de aanpassing van de rioolgemalen Numansdorp zullen deze begin 2016 voldoen. Rioolgemaal Achthuizen blijft problematisch. De instroom vanuit het gemeentelijk stelsel vindt plaats op een pomp zelf waardoor continu lucht wordt ingesloten tijdens het verpompen. De schakelvolgorde van de pompen wordt hiervoor aangepast Hoeveelheid en samenstelling afvalwater De gemiddelde hydraulische aanvoer naar rwzi s heeft een duidelijke relatie met de hoeveelheid neerslag. Het aangevoerde rioolwater bestaat uit verbruikt drinkwater, regenwater en rioolvreemd water (bijvoorbeeld instromend grond of oppervlaktewater). Er is in 2015 ruim m 3 afvalwater met een vervuilingswaarde van v.e. naar de rwzi's aangevoerd. Dat is m 3 meer dan

29 Ten aanzien van de totale absolute hoeveelheid neerslag en aangevoerd debiet was 2014 een relatief droog jaar en 2015 een gemiddeld jaar. De maanden januari, eind augustus/september en november laten hoge neerslag cijfers zien. Grafiek 3-2: Cumulatieve verloop neerslag 2015 vs. de meerjaren-gemiddelde neerslag ( ) Door de gemiddelde neerslaghoeveelheid in 2015 ligt de watertemperatuur op het jaargemiddelde. Juist in december blijft de temperatuur nog lang op peil doordat er weinig neerslag is gevallen en specifiek weinig smeltwater is aangevoerd. Een hogere temperatuur van het afvalwater is gunstig voor het behalen van een goede effluentkwaliteit. In Grafiek 3-3 is de trend van de watertemperatuur in de rwzi Rotterdam Dokhaven opgenomen. Grafiek 3-3: Temperatuurverloop watertemperatuur 2015 vs. het meerjaren-gemiddelde ( ) 29

30 Mede hierdoor konden het verwijderingsrendement van stikstof worden vastgehouden. Er is in 2015 een jaargemiddeld rendement van 79,3% gerealiseerd in 2014 (zie 4.2.3). Het aantal gemeten i.e. over 2015 is in vergelijking met 2014 nog iets verder stegen tot ruim 1.4 mljn i.e., zie Grafiek 3-4. Grafiek 3-4: Trendverloop van de geïnventariseerde inwonerequivalenten versus de in het aangevoerde afvalwater gemeten vervuilingseenheden. Daarmee is de discrepantie tussen gemeten belasting en inventarisatie gelijk gebleven. De grootste verschillen doen zich voor op enkele grotere rwzi s, n.l. Dordrecht, Dokhaven, Ridderkerk en Spijkenisse. Het vergt nader onderzoek om de oorzaak te achterhalen. Het gemiddelde drinkwaterverbruik per persoon bedraagt circa 130 liter per dag. Een groot gedeelte van het afvalwater is regenwater. In de gemengde rioolstelsels wordt het opgevangen hemelwater samen met het huishoudelijke afvalwater afgevoerd naar de rwzi s. Behoudens lekverliezen en drinkwater dat niet in het riool terechtkomt, zoals water dat wordt gebruikt voor het besproeien van tuinen, zou het aanvoerdebiet naar de rwzi bij droog weer overeen moeten komen met het drinkwaterverbruik. In de praktijk wordt echter een groter debiet dan het drinkwaterverbruik gemeten. Het verschil wordt rioolvreemd water genoemd. In Grafiek 3-5 wordt de hoeveelheid neerslag en de aanvoer naar de rwzi's en de gemiddelde aanvoer per inwoner weergegeven. In 2015 is de totale neerslagsom gemiddeld waarmee ook het aandeel rioolvreemd water gemiddeld is. Het aandeel rioolvreemd water in het aangevoerde rioolwater in ons beheersgebied is opvallend groter dan bij andere waterschappen. Een relatief groot aandeel rioolvreemd water draagt bij aan een mindere efficiënte bedrijfsvoering. Sinds 2009 vinden er quick scans plaats naar rioolvreemd water in het verzorgingsgebied. In het Uitwerkingsprogramma van het Waterbeheerplan (uwbp) is opgenomen dat voor 2017, voor alle zuiveringskringen in het verzorgingsgebied, het aandeel rioolvreemd water is vastgesteld. In het WaterBeheerProgramma (WBP) zijn de doelen opgenomen wat betreft terugdringen van rioolvreemd water. 30

31 Grafiek 3-5: Weergave van de relatie tussen het waterverbruik, aanvoer naar de rwzi s en de jaargemiddelde hoeveelheid neerslag in het verzorgingsgebied Incidenten en klachten getransporteerd afvalwater Onderstaand een weergave van de incidenten en klachten. - Op rioolgemaal Brabant (Spijkenisse) was sprake van water op straat. Dit bleek door verstopte riolering van de gemeente te zijn veroorzaakt. - Er is een stankklacht ontvangen over rioolgemaal Heenvliet. Een terugslagklep bleek niet goed te werken. Het probleem is opgelost. - Op rioolgemaal Zweedsestraat (Strijen) was een aantal keren sprake van geuroverlast. Er is inmiddels een geurfilter geplaatst. - RG Brielle geeft regelmatig trillingsklachten en geurklachten. Het blijkt dat de leiding en windketel behoorlijk trillen. Er zijn aanpassingen doorgevoerd op de windketel, elektromotor en regeling. Het probleem is verminderd maar nog niet volledig verholpen. De geurklachten werden veroorzaakt door een lekkage in de ventilator. Hiervoor zijn maatregelen getroffen. - Er is melding gemaakt van rioolslib bij rioolgemaal Boezemkade (Maasdam), dit bleek afkomstig van straatkolken en is doorgegeven aan de betreffende gemeente. - Geurklachten rondom locatie Dokhaven bleken afkomstig van het rioolstelsel van de gemeente. - Er waren 4 calamiteiten aangaande persleidingbreuk o persleidingbreuk vlak na rioolgemaal Goedereede. Is gerepareerd; herstel en nazorg betreffende rioolwater op particulier perceel vergde veel inspanning o de persleiding Nieuw-Beijerland naar rwzi Piershil; verschoven mof, is gerepareerd o persleidingbreuk van rg Blaaksedijk naar rg. Nassaulaan; externe druk op leiding door maaien/baggeren. Dezelfde dag gerepareerd en nadien naastgelegen sloot uitgebaggerd. o persleiding bij rg Simonsdijkje gescheurd waardoor bij volle druk sprake was van geringe lekkage. Dit is gerepareerd. 31

32 Foto 3-3 reparatie persleiding Verder heeft WSHD zelf meldingen gedaan aan de omgevingsdienst wegens afwijkend binnenkomend water. Dit speelde op de rwzi s Hoogvliet (2x) en Oude Tonge. Dit heeft niet geleid tot opsporing Energieverbruik transport Het totale energieverbruik in 2015 van de rioolgemalen in beheer bij WSHD bedroeg 3,6 miljoen kwh en daarmee kwh hoger dan in De variatie van het energieverbruik wordt in grote mate bepaald door de neerslaghoeveelheid; 2014 was een relatief droog jaar terwijl 2015 een gemiddeld jaar was. Grafiek 3-6: Energieverbruik van de rioolgemalen en de gemiddelde hoeveelheid neerslag in het verzorgingsgebied 32

33 In grafiek 3-7 is het gemiddelde energieverbruik van het transport uitgezet tegen de hoeveelheid neerslag in mm. Zowel neerslag als energieverbruik voor transport valt gemiddeld uit Grafiek 3-7: Invloed van neerslag op het energieverbruik voor transport van afvalwater 3.2 Bouw en verwerving transportstelsels In 2015 lopen werkzaamheden betreffende transportgemalen en -leidingen. Renovatie rioolgemaal Ooltgensplaat Het project omvat de vervanging van de elektrische en mechanische installatie van het gemaal, alsmede een aantal kleine civieltechnische aanpassingen. Het doel is een geheel gerenoveerd rioolgemaal te maken waarmee de continuïteit van het transport van rioolwater volgens de afnameverplichting met de gemeente Goeree Overflakkee weer voor een periode van ca. 25 jaar gewaarborgd is. In 2015 heeft de voorbereiding en de aanbesteding plaatsgevonden. Begin 2016 start de uitvoering. Het is een gecombineerd project met de schakelkasten rwzi Ooltgensplaat, zie hfst Verleggen rioolpersleiding dijkversterkingsproject Hoekse Waard-Noord Dit project is gekoppeld aan het dijkversterkingsproject Hoeksche Waard Noord. De bestaande rioolpersleiding moet worden verlegd om plaats te maken voor de binnenberm van de dijkversterking. Naast de WSHD-leiding is een Gasunie-leiding gelegen, die eveneens verlegd moet worden. Vanwege wederzijdse afhankelijkheid in planning en uitvoering wordt samengewerkt. Dit heeft geleid tot gezamenlijk uitgevoerde technische onderzoeken en het besluit om de aanbesteding via de Gasunie te laten lopen. Door RO-procedures en "gesloten seizoen i.v.m. gasleverantie" voor de Gasunie ligt de leidingverlegging op het kritieke pad van het dijkversterkingsproject Hoeksche Waard Noord. Het investeringsproject is 100% subsidiabel door het HWBP. Het project loopt op planning. De persleiding langs de Gorsdijk is inmiddels vervangen. De nieuwe leiding is succesvol in bedrijf genomen en opgeleverd. Het leidingdeel bij Simonsdijkje zal in 2016 worden vervangen. Verleggen effluentleiding Numansdorp De effluentleiding van de rwzi Numansdorp kruist de primaire waterkering. Deze primaire waterkering is onderdeel van het dijkversterkingsproject Hoeksche Waard Zuid. Als gevolg van de dijkverzwaring moet de effluentleiding worden aangepast. Daarnaast was de effluentleiding aan het einde van zijn technische levensduur. Reeds in een eerder project is een groot deel van de leiding vervangen. Omdat niet duidelijk was wat de consequenties van 33

34 de dijkverzwaring op de leiding zouden zijn, is niet de gehele leiding vervangen. Het deel van de leiding dat in het eerdere project niet is vervangen, wordt nu eveneens meegenomen in de werkzaamheden aangaande de dijkversterking. De voorbereiding van de uitvoering is gestart in 2015 en loopt nog door in Onderhoud transportstelsels Het waterschap draagt zorg voor de uitvoering van het onderhoud uit aan de elektrotechnische, mechanische, civieltechnische, bouwkundige en cultuurtechnische onderdelen van de transportgemalen en transportleidingen. Dit betreffen meer dan objecten, variërend van vuilwaterpompen, afsluiters tot aan de dakbedekking van de rioolgemalen. Voor sturing en bewaking van het onderhoudsproces worden verschillende stuurwaarden toegepast, waaronder: - Beschikbaarheid; mate waarin het rioolgemaal processtoringsvrij heeft gefunctioneerd. - Aantal risicovolle storingen; storingen met een mogelijk effect op de procesvoering, veiligheid, milieu en omgeving. - Doelmatigheid; aandeel preventief onderhoud ten opzichte van het totaal aan uitgevoerd onderhoudswerkzaamheden (preventief en correctief). Onderstaand een trendoverzicht van de resultaten vanaf 2010 tot en met Stuurwaarden Beschikbaarheid 99,8% 99,8% 99,8% 99,9% 99,9% 99,8% Aantal risicovolle storingen Doelmatigheid 76% 79% 79% 81% 83% 72% De beschikbaarheid van de installaties is vrij stabiel. Ondanks dat het aantal risicovolle storingen in het afgelopen jaar is toegenomen is de transportfunctie op peil gebleven. Dit door een robuust (redundant) ontwerp. 3.4 Kosten en baten transportstelsels De totale kosten 9 voor het beleidsproduct 'Getransporteerd afvalwater' bedroegen in ,9 miljoen euro. Dat is een toename van 0,1 miljoen euro ten opzichte van De belangrijkste verschillen per kostensoort: - lagere onderhoudskosten ( euro) - hogere kapitaalslasten ( euro) en - hogere elektriciteitskosten ( euro). Door ingebruikname van de nieuwe/gerenoveerde rioolgemalen Goudswaard, Zuidland en boostergemaal Zuidland zijn de kapitaalslasten gestegen. Verder is in 2015 meer water verpompt t.o.v zodat meer elektriciteit is verbruikt. De lagere onderhoudskosten zijn het gevolg van minder uitgevoerde klussen in Opgemerkt wordt dat deze kosten(-ontwikkeling) los staat van begroting 2015 en in hoeverre hier aan voldaan is. In diagram 3-1 is een globale verdeling te zien van verschillende kostengroepen. De bijdragen aan derden zijn de uitgaven aan gemeenten welke het transport in eigen beheer hebben en waarvoor een kostenverdeling is opgesteld. 9 Weergegeven realisatie van kosten is overgenomen uit de jaarrekening. Evt. budgettaire overhevelingen zijn niet opgenomen. 34

35 Diagram 3-1: Kostenverdeling in 2015 van het beleidsproduct 'Getransporteerd afvalwater' over de verschillende kostengroepen. 35

36 4 Gezuiverd afvalwater 4.1 Doelstellingen beleidsproduct Gezuiverd afvalwater' Het beleidsproduct 'Gezuiverd afvalwater' omvat het realiseren, beheren, onderhouden en exploiteren van rwzi's en daarmee de zorg dat het aangeboden afvalwater afdoende wordt gezuiverd. De primaire doelstelling van het beleidsproduct 'Gezuiverd afvalwater' is: 'Zorgen dat al het getransporteerde afvalwater dat wordt ontvangen uit persleidingen, gemeentelijke rioleringen of anderszins ten minste volgens de wettelijk vereiste reductiedoelstellingen van geloosde stoffen wordt gezuiverd'. 4.2 Beheer zuiveringsinstallaties Inleiding Eind 2015 waren 20 rwzi s in beheer bij WSHD. De gezamenlijke zuiveringscapaciteit bedraagt vervuilingseenheden (v.e. à 150 g TZV) en een totale hydraulische capaciteit van m 3 /h bij RWA. In bijlage 1 is een overzichtskaart opgenomen met de ligging van de rwzi s. Voor het beheersproduct 'Beheer zuiveringsinstallaties' zijn de volgende specifieke doelstellingen geformuleerd: - Nalevingspercentage Wvo-vergunningen > 98,0% - Stikstofverwijderingsrendement > 77,5% - Fosfaatverwijderingsrendement > 77,5% De beleidsdoelstelling voor het gebiedsbrede stikstof-en fosfaatverwijderingsrendement is 77,5% zodat hiermee de wettelijke norm voor het overall stikstof -en fosfaatverwijderingsrendement van 75% beheerst en duurzaam behaald wordt. In 'Bijlage 3: Ontwerpgegevens en resultaten rwzi's' zijn de resultaten per rwzi opgenomen. 36

37 4.2.2 Nalevingspercentage lozingseisen (>98,0%) Het nalevingspercentage geeft aan in welke mate werd voldaan aan de lozingseisen uit het waterbesluit. Het gaat hier om de eisen met betrekking tot BZV, CZV, onopgeloste bestanddelen, stikstof en fosfaat. Met deze prestatie-indicator wordt een genuanceerd beeld gegeven van het naleefgedrag. De overschrijdingsduur, aantallen en parameters en de grootte van de lozing zijn bepalend voor het percentage. In Grafiek 4-1 is de trendmatige ontwikkeling van het nalevingspercentage te zien vanaf het jaar In 2015 heeft zich op rwzi Strijen een kleine overschrijding voorgedaan; de (zomer)lozingseis van 1 mg NH4-N/l als voortschrijdend gemiddelde is overschreden met 0,1 mg/l. Alle overige rwzi s hebben volledig voldaan waarmee ruimschoots aan de doelstelling voor het nalevingspercentage voldaan. Op de rwzi Ooltgensplaat is 1 etmaalmonster te weinig genomen. Grafiek 4-1: Mate waarin gebiedsbreed is voldaan aan de lozingseisen in de individuele lozingsvergunningen Stikstof en fosfaatverwijderingsrendement (>77,5%) Naast de individuele eisen per rwzi voor de stikstof en fosfaatverwijdering moet, in overeenstemming met het Waterbesluit, minimaal 75% van de aangevoerde hoeveelheid stikstof en fosfaat op de rwzi s worden verwijderd. In 2015 heeft WSHD een fosfaatverwijderingsrendement behaald van 86,5% en een stikstofverwijderingsrendement van 79,3% zodat voldaan is aan de vereiste vrachtverwijdering over hele beheersgebied. Hiermee is ruim voldoende aan de interne doelstelling voor het stikstof en fosfaatverwijderingsrendement van 77,5% voldaan, zie grafiek

38 Grafiek 4-2: Prestaties van de stikstof -en fosfaatverwijdering in relatie tot de wettelijke doelstelling van 75% gebiedsrendement Het fosfaatverwijderingsrendement ligt sinds het gereed komen van de nieuwbouw van de rwzi s Dordrecht en Zwijndrecht boven de 80%. De verdere stijging ten opzichte van 2009 is het gevolg van de ingezette bronsanering in het verzorgingsgebied van de rwzi Hellevoetsluis. Het gebiedsbrede stikstofverwijderingsrendement lag in 2015 in lijn met het langjarig resultaat. Het overall-rendement wordt sterk beïnvloed door de prestaties van de rwzi Dokhaven. Met het vervangen van de 10kV-hoogspanningsverdelers op Dokhaven was het noodzakelijk gedurende 2x 3 weken met verminderd vermogen te draaien. Daardoor was in die periode de stikstofverwijdering (zgn. nitrificatie) sterk verminderd. Nadien diende dit zich te herstellen. Om de beoogde jaarmiddelde stikstofverwijdering van Dokhaven te behalen is extra nitraatrijk effluent gerecirculeerd. De vereiste jaarresultaten zijn alsnog behaald. Wel kostte het extra pompenergie. In Grafiek 4-3 is de meerjarentrend van de gewogen gemiddelde effluentconcentraties weergegeven. 38

39 Grafiek 4-3: Concentraties stikstof en fosfaat in het gezuiverde water Bij eenzelfde vrachtlozing aan stikstof en fosfaat bij regulier lozingsdebiet ligt de effluentconcentratie in 2015 vrijwel op het meerjarengemiddelde Belasting en restvervuiling zuurstofbindende stoffen De totale belasting van de rwzi s bedroeg in 2015 gemiddeld v.e. (v.e. à 150 g TZV). Deze waarde ligt ca v.e. hoger dan het langjarig gemiddelde van de influentbelasting. In absolute hoeveelheden laten vooral de rwzi s Dokhaven, Dordrecht, Ridderkerk en Spijkenisse een verschil met de inventarisatie zien. Dit vergt nader onderzoek. Grafiek 4-4: Mate waarin de rwzi s belast zijn in relatie tot waarvoor deze zijn ontworpen 39

40 De belasting van de rwzi's bepaalt in grote mate, samen met de zuiveringscapaciteit, de hoeveelheid restvervuiling die na zuivering in de rwzi's wordt geloosd met het gezuiverde afvalwater. Uit de gemiddelde belastinggraad voor CZV, Nkj-N en P-totaal (gemeten versus ontwerpbelasting) blijkt dat er gebiedsbreed in principe voldoende verwerkingscapaciteit beschikbaar is. De belastinggraad is in 2006 gedaald door het gereedkomen van extra zuiveringscapaciteit op twee grote rwzi s binnen het verzorgingsgebied (rwzi s Dordrecht en Zwijndrecht). De richtlijn voor de gemiddelde belastinggraad is 80% zodat voldoende zuiveringscapaciteit beschikbaar is om ook aanvoer pieken te kunnen verwerken in de rwzi. Door het amoveren van de rwzi s Goudswaard en Zuidland en aansluiten van deze kernen op de rwzi Hellevoetsluis is de belastinggraad van deze rwzi en het WSHD-gemiddelde gestegen. In Grafiek 4-5 en 4-6 is grafisch de procentuele bijdrage per rwzi in de totale influent -en effluentvracht weergegeven. Het procentuele aandeel van het influent is naar rato van de influentvracht. Het procentuele aandeel in het effluent hangt af van de zuiveringsprestatie. Indien een rwzi minder dan gemiddeld presteert neemt het relatieve aandeel op het effluent, in vergelijking met het relatieve aandeel op het influent, toe. Grafiek 4-5: Procentuele bijdrage per rwzi van totaal binnenkomende en uitgaande stikstofvracht in 2015 Uit Grafiek 4-5 blijkt dat rwzi Rotterdam Dokhaven duidelijk minder stikstof verwijdert dan de overige rwzi's. Dit wordt gecompenseerd door de andere rwzi's zodat evengoed aan het vereiste gebiedsrendement wordt voldaan. 40

41 Grafiek 4-6: Procentuele bijdrage per rwzi van totaal binnenkomende en uitgaande fosfaatvracht in 2015 Uit grafiek 4-6 blijkt dat van de grotere rwzi s Rotterdam Dokhaven, Spijkenisse, Oostvoorne en Numansdorp minder dan gemiddeld fosfaat verwijderen. Op de rwzi Rotterdam Dokhaven vindt chemische fosfaatverwijdering plaats waarbij vanuit duurzaamheid en kosten de dosering van chemicaliën wordt beperkt. De rwzi Oostvoorne is inmiddels voorzien van een anaerobe tank waardoor ook op deze installatie biologische fosfaatverwijdering mogelijk is. De sliblijn is echter (nog) niet aangepast om het fosfaat definitief te binden waardoor sprake is van teruglevering naar de waterlijn. De rwzi Numansdorp wordt momenteel uitgebreid en tegelijkertijd uitgelegd voor biologische fosfaatverwijdering middels bouw van een anaerobe tank en aanpassing van de sliblijn. De definitieve inbedrijfname vindt begin 2016 plaats. In 2015 bedroeg, gebaseerd op de afvalwater coëfficiënt (v.e./m3) vermenigvuldigd met het geloosde jaardebiet, de restvervuiling voor rwzi s die lozen op rijkswater v.e. Voor rwzi s die lozen op eigen water was dat ruim v.e. De totale restvervuiling bedroeg v.e. Op basis van de gemeten belasting (v.e. à 150 g TZV) is een verwijderingsrendement van 91% gerealiseerd. Regulier is dit 95%. Het lagere rendement is het gevolg van het vervangen van de 10kV-hoogspanningsverdelers op rwzi Dokhaven. Het was noodzakelijk gedurende langere periode op verminderd vermogen te draaien waardoor de verwijdering van zuurstofbindende stoffen was verminderd. Daardoor is bijna vervuilingseenheden extra geloosd. 41

42 Grafiek 4-7: Restvervuiling (v.e. à 150 g TZV) in het effluent van zuurstofbindende stoffen De heffing op zware metalen van de rwzi s lozend op Rijkswater is vanaf 1 juli 2014 beëindigd. Vanaf dat moment is het onderdeel van de afvalwatercoëfficiënt. Derhalve wordt in het kader van de vaststelling van de vervuilingswaarde niet meer bemonsterd op de zware metalen. In het kader van de emissie naar oppervlaktewater wordt nog op de zgn. type C- inrichtingen gemeten, zijnde Dordrecht, Hellevoetsluis, Dokhaven en Zwijndrecht. De effluentvrachten maken onderdeel uit van de jaarlijkse milieurapportage Specifieke surplusslibproductie In grafiek 4-9 is de trend opgenomen van de specifieke spuislibproductie. De specifieke spuislibproductie over 2015 is net als 2014 relatief laag t.o.v. het meerjarengemiddelde. Deze lage specifieke slibproductie kan liggen aan een hogere gemeten influentbelasting dan werkelijk is ontvangen (monstername en analyse) of aan daadwerkelijk lagere slibproductie per inwoner. Dit laatste kan worden veroorzaakt door afbraak van primairslib in het rioolstelsel tijdens relatief droge perioden en/of juist de heftige buien waardoor meer overstorten uit het rioolstelsel dan gebruikelijk plaatsvinden. Beide resulteren in een lagere slibproductie op de rwzi zelf. 42

43 Grafiek 4-8: Spuislibproductie in relatie tot de hoeveelheid verwijderde vuillast Incidenten en klachten Gezuiverd afvalwater Algemeen In 2015 hebben 19 van de 20 rwzi s volledig en gedurende het hele jaar aan de vergunningseisen uit de watervergunningen voldaan. Zie ook Bij afwijkingen waarbij de Water- of Wm-vergunningen zijn overschreden of de kans reëel was dat de vergunning zou worden overschreden, wordt een verbeteractie gestart. De verbetervoorstellen kunnen betrekking hebben op de techniek of de bediening van de specifieke rwzi maar ook generiek voor alle bestaande (en toekomstige) rwzi s gelden. Beoogd wordt de verbetercyclus gesloten te hebben en daarmee de risico s op herhaling van afwijkingen verder te voorkomen. Verder worden bijzonderheden in functioneren of mogelijke afwijkingen t.g.v. werkzaamheden gemeld aan het bevoegd gezag, zoals uitbedrijfname gashouder Sluisjesdijk, werkzaamheden aan de nabezinktanks op rwzi Middelharnis en ombouw 10kV-installatie Dokhaven. Resultaten vergunningscontroles Door het Wm-bevoegd gezag zijn op 15 van onze rwzi s handhavingsbezoeken afgelegd. Geconstateerd wordt dat over het algemeen de vergunningsvoorwaarden goed worden nageleefd. Aandachtspunt zijn de uitvoering en aantoonbaarheid van periodieke keuringen van opslagtanks, airco s en good housekeeping (hoeveelheid KCA-opslag, olie niet op lekbakken, absorptiemateriaal aanwezig). De wijze waarop aangetoond wordt dat de zuiveringsactiviteit een verwaarloosbaar bodemrisico geeft blijft aandacht vragen. De voorschriften vanuit het Activiteitenbesluit en de praktische uitvoerbaarheid per rwzi staan op gespannen voet en vergt regelmatig maatwerk. Dit speelt landelijk. Vanuit WSHD wordt hierover overlegd van bodemspecialisten en handhavers van het bevoegd gezag. Onderstaand worden de bijzonderheden over 2015 toegelicht. Fosfaatverwijdering rwzi Zwijndrecht In 2015 is melding aan Rijkswaterstaat gedaan wegens verslechterde fosfaatverwijdering in de zomerperiode. Ondanks dat over 2015 is voldaan aan de fosfaateis is het risico op overschrijding nog steeds aanwezig. Het onderzoek loopt door in

44 Afwijkend influent Rotterdam Hoogvliet Op Hoogvliet is het aandeel industrieel water relatief hoog zodat de standaard influentsamenstelling anders is dan op de meeste andere installaties. Regelmatig is er sprake van een sterke chemische lucht bij het influentontvangwerk. In 2015 zijn volgens procedure 2 meldingen gedaan aan de milieudienst wegens olie/drijflaag op de beluchting en schuimend effluent. De bron is niet opgespoord. De lozingseis is niet overschreden. Slechte slibbezinkeigenschappen rwzi Numansdorp In het 2 e kwartaal 2015 is melding aan Rijkswaterstaat gedaan wegens verslechterde slibbezinkeigenschappen en dreigende slibuitspoeling. Als noodmaatregel is PAX (aluminiumchloride) gedoseerd. Oorzaak bleek uiteindelijk te weinig zuurstofinbreng tijdens de ombouw van de rwzi. Middels huur van tijdelijke beluchting is het probleem opgelost. Uitval beluchting rwzi Rozenburg Gedurende langere tijd is de beluchting in storing geweest. Er is een feitenrelaas opgesteld om de verbeterpunten te definiëren. Afwijkend effluent rwzi Dokhaven In het 1e kwartaal is op de rwzi Dokhaven 2 keer sprake geweest van verhoogd gehalte onopgeloste bestanddelen in het effluent. Beide voorvallen zijn aan Rijkswaterstaat gemeld als afwijkingen. Op verzoek van RWS is aanvullende informatie verstrekt om de beide incidenten beter te kunnen beoordelen. De eerste overschrijding betreft een regendag met een verhoogd gehalte onopgeloste bestanddelen. Rijkswaterstaat heeft hierover aangegeven dat de waarde, na correctie van de meetonnauwkeurigheid en afronden exact op de norm valt en daarmee niet als overschrijding wordt gezien. De tweede overschrijding betreft het etmaalmonster na de shutdown t.b.v. het 10kV-project. Door WSHD is aangegeven dat het etmaalmonster niet representatief was; dit is nadien bevestigd door Rijkswaterstaat. Hiervoor is een inhaalbemonstering uitgevoerd. Defecte gashouder Sluisjesdijk In 2014 is de ballon van de gashouder vernieuwd en het ballasplaat-mechanisme gereviseerd. Na inbedrijfname zijn vrij snel na inbedrijfname de mechanische componenten defect geraakt. Hiervoor was het noodzakelijk de gashouder opnieuw uit bedrijf te nemen. De gasmotoren hebben gedurende een groot deel van 2015 rechtstreeks op de gistingstank gedraaid middels een drukregeling. Gevolg is dat er meer schakelingen zijn en er meer dan gebruikelijk is afgefakkeld. Regulier vindt dit alleen in noodsituaties plaats. Deze situatie is gemeld aan het bevoegd gezag. De gashouder is in december 2015 provisorisch in bedrijf genomen. Geurklachten rwzi Hellevoetsluis Er is sprake van hogere geuremissie op het ontvangwerk Hellevoetsluis na het aansluiten van de persleiding Goudswaard/Zuidland (lange verblijftijd rioolwater). In combinatie met problemen met de afzuiging gaf dit overlast voor medewerkers en de omgeving. Aanpassing zijn in uitvoering en afronding is voorzien in het 1 e kwartaal Energieverbruik Energieverbruik waterlijn In 2015 is het totale energieverbruik van de waterlijn met 40,5 miljoen kwh ruim kwh hoger t.o.v. het energieverbruik in In Grafiek 4-10 is het energieverbruik van de waterlijn weergegeven. De stijging is het gevolg van hogere watertoevoer waardoor meer energie voor retourslib en effluentafvoer benodigd was en verder door een hoger verbruik bij energie beluchting rwzi Zwijndrecht. Dit is aandachtpunt in de bedrijfsvoering. Het energieverbruik beluchting Dordrecht is na tunen duidelijk gedaald. Het specifiek energieverbruik (in kwh/i.e.-verwijderd) is nog iets verder gedaald, juist door de iets toegenomen influentbelasting. 44

45 Grafiek 4-9: Energieverbruik waterlijn en spec. energieverbruik Energieverbruik beluchting Algemeen Meer dan de helft van het energieverbruik van de waterlijn wordt verbruikt voor de beluchting, zie Grafiek Er is voor de beluchting van de rwzi s in totaal 22,6 miljoen kwh verbruikt. De afgelopen jaren is het energieverbruik langzaam gedaald. De hoeveelheid beluchtingsenergie is sterk afhankelijk van de vuillast in het afvalwater, verder zijn de beluchtingsregelingen van de rwzi s Dordrecht en Zwijndrecht getuned en is de gerenoveerde rwzi Oostvoorne volledig in bedrijf. De gerealiseerde verlaging na het tunen van rwzi Zwijndrecht is niet vastgehouden en borging blijft aandacht in de reguliere bedrijfsvoering. Sturing op slibleeftijd Een laag actiefslibgehalte in de beluchtingstank vraagt minder beluchtingsenergie in vergelijking met een hoog slibgehalte. In het biologische zuiveringsproces kan bij een hogere watertemperatuur een lager slibgehalte worden aangehouden terwijl de effluentkwaliteit gelijk blijft. Volgens deze zgn. sturing op slibleeftijd wordt sinds een 10-tal jaar energie bespaard. De laatste 4 jaar ligt het aangehouden slibgehalte lager dan de voorgaande jaren en in 2015 is nog beter aan de stuurwaarden voldaan. Mede hierdoor is het (specifiek) energieverbruik beluchting afgenomen. In grafiek 4-10 is te zien dat in relatie tot de ontvangen vuilvracht het specifieke verbruik in 2015 uitzonderlijk laag is. 45

46 Grafiek 4-10: Jaargemiddelde actiefslibconcentratie in relatie tot het energieverbruik dat gemiddeld nodig was om een kilogram TZV te verwijderen Opwekking energie Zuiveren Warmtekrachtinstallatie svi Rotterdam Sluisjesdijk Op het terrein van svi Sluisjesdijk staat een warmtekrachtinstallatie, bestaande uit een drietal gasmotor-generatorcombinaties met een totaalvermogen van 1,8 MWe. Vanuit het koelwatercircuit worden de gistingstanks, Sharonreactor, Anammoxreactor en bedrijfsgebouwen op temperatuur gehouden. Om zoveel mogelijk energie uit de installatie te halen is het van belang dat de gistingstanks maximaal worden belast om enerzijds zoveel mogelijk biogas te produceren en anderzijds de beschikbaarheid van de gasmotoren te verhogen. Naast het surplusslib van de rwzi Rotterdam Dokhaven zelf wordt in de gistingstank van de svi Rotterdam Sluisjesdijk het slib van de rwzi s Oostvoorne, Rozenburg en het ingedikte surplusslib van de rwzi Rotterdam Hoogvliet verwerkt. Het aandeel extern slib is 40%. Grafiek 4-13: Biogasproductie en (specifieke) energieproductie 46

47 Vanaf 2012 is voor het eerst meer dan 4 miljoen m 3 biogas geproduceerd. Dit kon in 2014 en 2015 niet vastgehouden worden, de productie bedroeg in beide jaren ca. 3,8 miljoen m 3 biogas waaruit 7,7 miljoen kwh elektriciteit is opgewerkt. Dit is kwh minder dan In de laatste 2 jaren kon er minder extern slib verwerkt worden door werkzaamheden, er waren storingen aan de ijzeropslag- en doseerinstallatie op Sluisjesdijk en door het niet beschikbaar zijn van de gashouder en groot onderhoud gasmotoren is meer biogas afgefakkeld dan gebruikelijk Chemicaliënverbruik waterlijn Defosfateringschemicaliën en drijflaagbestrijdingschemicaliën Het is beleid om het chemicaliën verbruik te minimaliseren. Op de rwzi's Dordrecht, Zwijndrecht en Strijen is de afgelopen jaren de dosering van defosfateringschemicaliën gesaneerd door introductie van biologische fosfaatverwijdering. In de loop van 2014 is de rwzi Goudswaard uit bedrijf genomen waardoor de inzet van chemicaliën verder is verminderd. In 2015 werden op de rwzi's Rotterdam Dokhaven, Spijkenisse en Zwijndrecht chemicaliën ten behoeve van fosfaatverwijdering gebruikt. Op rwzi Dokhaven was het noodzakelijk om na de brand van september 2014 meer ijzerchloride te doseren om extra stankstoffen te kunnen binden. De chemische gaswassers waren namelijk uit bedrijf. Deze zijn in mei 2015 weer in bedrijf genomen. De rwzi s Dordrecht en Numansdorp hebben te kampen gehad met drijflagen resp. lichtslib. Drijflagen ontstaan doordat zich in koudere periodes draadvormende micro-organismen ontwikkelen. Door het doseren van PolyAluminiumChloride (PAC) wordt de groei van dit micro organisme tegengegaan. In totaal is ca. 20 ton PAC gedoseerd. In grafiek 4-14 is de meerjarentrend van het hulpstoffenverbruik van de defosfateringschemicaliën opgenomen. Het totaalverbruik heeft zich gestabiliseerd rond ton/jr. Grafiek 4-10: Hulpstoffenverbruik defosfateringschemicaliën Overig Op de rwzi Rotterdam Dokhaven en slibverwerkingsbedrijf Rotterdam Sluisjesdijk wordt de afgezogen verontreinigde lucht behandeld in chemische gaswassers. Hierbij wordt chloorbleekloog en natronloog gebruikt. De gebruikte hoeveelheid in 2014/2015 is lager dan gebruikelijk wegens de brand in de chemicaliëndoseerruimte van Dokhaven en de daarop volgende tijdelijke uitgebruikname van de gaswassers. Verder wordt antischuim gebruikt op Dokhaven en Sluisjesdijk en polymeer bij het mechanische indikproces (surplusslib rwzi Numansdorp, Rotterdam Hoogvliet en B-trapslib 47

48 Dokhaven) zodat dit slib zo dik mogelijk naar de gisting van Sluisjesdijk kan worden afgevoerd. 4.3 Bouw en verwerving zuiveringsinstallaties Het beheersproduct omvat het door het waterschap tot stand (laten) brengen, vernieuwen, aanpassen en van derden overnemen van zuiveringsinrichtingen. Zuiveringsinstallatie Numansdorp & aanvoerende rioolgemalen Het project heeft tot doel de rwzi en het transportstelsel uit te breiden en te renoveren zodat voldaan kan worden aan de afnameverplichting, de levensduur wordt verlengd en biologische fosfaatverwijdering wordt geïntroduceerd. De uitvoering heeft in 2015 plaatsgevonden en loopt nog door tot begin Het omvat de volgende aanpassingen: - Uitbreiding met een nieuwe nabezinktank; - Ombouw van de huidige nabezinktank naar denitrificatietank en anaerobe tank; - Definitieve uitbedrijfname van de zeefbandpers, slib zal mechanisch worden ingedikt; - Gravitaire indikker wordt omgebouwd tot slibbuffertank; - Sliblagunes worden geamoveerd; - Vervanging van de elektrische installaties. Foto 4-1 aanleg nieuwe nabezinktank rwzi Numansdorp Vervanging schakelkasten rwzi Ooltgensplaat Op basis van een uitgevoerde inspectie is naar voren gekomen dat de schakelkasten van de rwzi Ooltgensplaat, na 25 jaar in gebruik te zijn geweest, hun technische levensduur hebben bereikt. Vervanging van deze kasten, alsmede aansluitende bekabeling, is dan ook noodzakelijk. Met de vervanging van de schakelkasten wordt ook rekening gehouden met de koppeling met de WCK. Door het gebruik van de nieuwste technieken wordt deze koppeling 48

49 geoptimaliseerd. Het is een gecombineerd project met renovatie rioolgemaal Ooltgensplaat, zie hfst Vervanging roostergoedverwijderingsinstallatie rwzi Spijkenisse De huidige roostergoedinstallatie is aan het eind van zijn technische levensduur. Het project realiseert het vervangen van de bestaande roostergoedinstallatie door een nieuwe installatie. Deze nieuwe installatie heeft veel betere roostereigenschappen dan de oude installatie. Na de ombouw zal hierdoor minder spinselvorming optreden en zal het zuiveringsproces minder worden verstoord. In 2015 is de voorbereiding van het project afgerond en is de uitvoering gestart. De uitvoering zal begin 2016 zijn afgerond. Foto 4-2 plaatsen 2 e perforatierooster rwzi Spijkenisse Energiebesparingsproject beluchting rwzi Spijkenisse De bestaande beluchtingsinstallatie op de rwzi Spijkenisse is uitgerust met 6 puntbeluchters. Gebleken is dat, in tegenstelling tot bellenbeluchting, toepassing van HR (HoogRendement)- puntbeluchters zich wel terugverdienen. De schotels zijn medio 2015 uitgewisseld. Vervangen hoogspanningsverdelers rwzi Dokhaven Op basis van nieuwe wet- en regelgeving is de hoogspanningsverdeelinstallatie op de rwzi Dokhaven vervangen. De beoogde uitvoering in 2014 is vertraagd en doorgeschoven naar Dit is het gevolg van de noodzakelijke herstelwerkzaamheden in de chemicaliënopslagen doseerruimte en de benodigde stroomvoorziening om de gebruikslucht te conditioneren. De impact van de ombouw op de reguliere bedrijfsvoering en daarmee procesresultaten is groot geweest. Er zijn 2 perioden van ca. 3 weken geweest waarbij op verminderd vermogen is gedraaid. Vernieuwen bandindik-installatie en bouw natslibbuffer rwzi Hoogvliet Vanuit bedrijfseconomische en (arbo-)technische redenen is de zeefbandpers van de rwzi Hoogvliet uit bedrijf genomen. Het surplusslib wordt ingedikt op een bandfilter en vervolgens afgevoerd naar svi Sluisjesdijk ter vergisting en ontwatering. De bandfilterinstallatie wordt 49

50 vernieuwd en er komt een nieuwe natslibbuffer zodat er meer buffercapaciteit is. De installatie is grotendeels in 2015 in bedrijf genomen. Foto 4-2 bouw natslibbuffer rwzi Hoogvliet WarmteKrachtKoppeling (WKK)Sluisjesdijk Dit project betreft het vervangen van de WKK-installatie op het slibverwerkingsbedrijf Sluisjesdijk. Deze installatie zet het in de gistingstanks geproduceerde biogas om in energie (warmte en elektriciteit). De gasmotoren zijn aan het einde van de technische levensduur en de rookgassen voldoen niet aan de nieuwste eisen welke gelden vanaf Toen bleek dat na uitvoering van het groot onderhoud, de gasmotoren voldoen aan de emissie-eisen is besloten om 2 gereviseerde gasmotoren in het project te hergebruiken en één nieuwe, grotere, gasmotor te plaatsen. Inspectie en renovatie slibgistingstanks Sluisjesdijk De gistingstanks op Sluisjesdijk zijn vanaf 1986 in gebruik. Om te zorgen dat de continuïteit en veiligheid in de komende 25 jaar blijft gewaarborgd worden schoonmaak, inspectiewerkzaamheden en aanpassingen voorbereid. Het project is eind 2014 gestart. Vervangen kabels Sluisjesdijk Naar aanleiding van de branden op rwzi Dokhaven en svb Sluisjesdijk is ter waarborging van de veiligheid op svb Sluisjesdijk direct gestart met de in het veiligheidsrapport genoemde werkzaamheden van de elektrotechnische installatie. Na afronding van de werkomschrijvingen begin 2016 zal de aanbesteding plaatsvinden. 4.4 Onderhoud zuiveringsinstallaties Het waterschap draagt zorg voor de uitvoering van het onderhoud uit aan de elektrotechnische, mechanische, civieltechnische, bouwkundige en cultuurtechnische onderdelen van de rioolwaterzuiveringsinstallaties. Dit betreffen meer dan objecten, variërend van afsluiters, vijzels, pompen tot aan de raamkozijnen van de bedrijfsgebouwen. Voor sturing ne bewaking van het onderhoudsproces worden verschillende stuurwaarden toegepast, waaronder: - Beschikbaarheid; mate waarin de rwzi processtoringsvrij heeft gefunctioneerd. - Aantal risicovolle storingen; storingen met een mogelijk effect op de procesvoering, veiligheid, milieu en omgeving. 50

51 - Doelmatigheid; aandeel preventief onderhoud ten opzichte van het totaal aan uitgevoerd onderhoudswerkzaamheden (preventief en correctief). Onderstaand een trendoverzicht van de resultaten vanaf 2010 tot en met Stuurwaarden Beschikbaarheid 99,5% 99,5% 99,6% 99,5% 99,1% 98,6% Aantal risicovolle storingen Doelmatigheid 73% 82% 80% 80% 66% 65% Beschikbaarheid van de installaties is vrij stabiel. Dit door een robuust (redundant) ontwerp. Door vanaf 2010 meer de nadruk te leggen op een organisatiestructuur die gericht is op planmatig preventief onderhoud, was het aantal risicovolle storingen in eerste instantie aanzienlijk afgenomen. In 2014 en 2015 daarentegen is het aantal storingen toegenomen waardoor de beschikbaarheid is verminderd en de doelmatigheid is afgenomen. De interne norm van 80% is over beide jaren niet gehaald. Dit is mede als gevolg van complexere aanbestedingen, personele capaciteitsproblemen en problemen bij de uitvoering van contracten met leveranciers. Verwacht wordt dat in 2016 meer vervolgwerk wordt uitgevoerd. 4.5 Kosten en baten zuiveringsinstallaties De totale kosten voor het beleidsproduct 'Gezuiverd afvalwater' bedroegen in ,8 miljoen euro. De kostenstijging t.o.v wordt vooral veroorzaakt door: - de hogere onderhoudskosten ( euro) - de hogere personeelskosten ( euro) - hogere kosten Aquon ( euro) - de hogere verontreinigingsheffing ( euro). De hogere verontreinigingsheffing is het gevolg van het 10kV-project Dokhaven en het hogere lozingsdebiet t.o.v De hogere onderhoudskosten zijn o.a. het gevolg van groot onderhoud aan de gasmotoren en de gashouder van Sluisjesdijk. Deze is aangepast en met een ander regiem weer in gebruik genomen. De kapitaalslasten zijn sterk gedaald ( euro). Opgemerkt wordt dat deze kosten(-ontwikkeling) los staat van begroting 2015 en in hoeverre hier aan voldaan is. In Diagram 4-1 is de verdeling te zien van de kostengroepen. 51

52 Diagram 4-1: Kostenverdeling in 2015 van het beleidsproduct 'Gezuiverd afvalwater' over de verschillende kostengroepen. 52

53 5 Verwerkt slib 5.1 Doelstellingen beleidsproduct Verwerkt slib' Het beleidsproduct 'Verwerkt slib' omvat het realiseren, beheren, onderhouden en exploiteren van slibontwateringsinstallaties (soi's) om te zorgen dat het zuiveringsslib en de andere restproducten van een rwzi die aan een eindbestemming worden aangeboden tot een eindproduct kunnen worden verwerkt. De primaire doelstelling van het beleidsproduct 'Verwerkt slib' is: ' Het zorgen voor adequate verwerkingscapaciteit en een zodanige verwerking en afzet dat aan de daaraan gestelde eisen wordt voldaan.' 5.2 Beheer slibverwerkingsinstallaties Inleiding Het beheer van slibverwerkingsinstallaties betreft het bij het zuiveringsproces vrijkomende slib evenals het van derden ontvangen slib te bufferen, ontwateren en af te zetten. Binnen het verzorgingsgebied van WSHD zijn 9 slibontwateringsinstallaties (soi's) aanwezig. De soi s hebben een gezamenlijke ontwateringscapaciteit van 8,2 ton ds/h. Het natte slib van rwzi s zonder slibontwateringsinstallatie wordt vanuit natslibbufers met behulp van tankwagens afgevoerd naar een rwzi met een soi. Vervolgens wordt het slib binnen deze soi verder verwerkt. Na ontwatering wordt het slib afgevoerd naar HVC waar het wordt verbrand. Op 6 soi's wordt het slib eerst ingedikt in een mechanische of gravitaire indikker voordat het wordt ontwaterd op de zeefbandpers of in een centrifuge. Op 3 andere soi's wordt het surplusslib rechtstreeks ontwaterd in een centrifuge zonder aparte indikstap. Dit vergt meer draaiuren met als gevolg een hoog energieverbruik en hogere onderhoudskosten. Foto 5-1: nieuwe ontwaterd slibpomp rwzi Spijkenisse Voor het beheersproduct 'Beheer slibverwerkingsinstallaties' zijn voor 2015 de volgende specifieke doelstellingen geformuleerd: - Afgevoerd slib < ton ds en < gewichtston - Ontwateringspercentage slib 24,3% ds 53

54 5.2.2 Afgevoerd slib Transport vloeibaar slib In Grafiek 5-1 is de meerjarentrend opgenomen van de slibproductie en het gemiddelde droge stof gehalte van het surplusslib van rwzi s zonder soi. Het natte slib van deze rwzi's wordt per as afgevoerd naar een soi van een andere rwzi. Het indikproces heeft als doel het slib in te dikken, om daarmee het aantal vervoersbewegingen met vrachtwagens naar de installatie waar het slib wordt ontwaterd, zo veel mogelijk terug te brengen. Grafiek 5-1: Spuislibproductie nat slib en de slibindikkingsprestaties (excl. het natte slib van rwzi Barendrecht) Het gemiddelde droge stof gehalte van het surplusslib van rwzi s zonder slibontwatering bedroeg 4,0% ds 10. Het percentage droge stof van het natte slib is in 2015 ten opzichte van 2014 gestegen hetgeen positief is om het aantal vervoersbewegingen te beperken. Op rwzi Numansdorp is vanaf het 4 e kwartaal 2015 het nieuwe bandfilter in bedrijf genomen. Ontwaterd slib De hoeveelheid geproduceerd zuiveringsslib van de 20 rwzi s bedroeg in ton ds en er is ton ds ontwaterd slib naar HVC afgevoerd. Het verschil betreft 116 ton slib van industriële herkomst dat als dienst voor HVC op de rwzi Dordrecht ontwaterd wordt. In Grafiek 5-2 is de meerjarentrend opgenomen van het Verwerkt slib. De hoeveelheid ton ds ontwaterd slib dat in 2015 is afgevoerd is 2,5% hoger in vergelijking met 2014 en heeft ook geleid tot een hogere slibafzet in gewichtston. De ontwateringsprestaties zijn in 2015 gedaald, het gewogen gemiddelde droge stof percentage van de rwzi s met een slibontwatering bedroeg in ,9% ds. Daarmee is niet aan de doelstelling van 24,4% voldaan. Er is wel aan de doelstelling van de slibafzet in tonnen drogestof en gewichtston (GWT) gebleven waarmee ook aan de financiële begroting is voldaan. 10 resultaten exclusief Rwzi Barendrecht 54

55 Grafiek 5-2: Hoeveelheid verwerkt slib dat is afgevoerd naar HVC Hulpstoffenverbruik sliblijn Op de 9 slibontwateringsinstallaties wordt ten behoeve van de slibontwatering Poly Electrolyt (PE) gedoseerd. In Grafiek 5-3 is de meerjarentrend opgenomen van het totaal aantal ton gedoseerd PE en de gewogen verbruiksverhouding (g actief PE per kg ds) van de dosering. De hoeveelheid PE dat gebruikt wordt is in 2015 opnieuw gestegen. Deze ontwikkeling doet zich al meerdere jaren voor. Sturing vindt in principe plaats op laagste integrale slibverwerkingskosten. Borging van de resultaten van de PE-aanbesteding is aandachtspunt. Grafiek 5-3: Hulpstoffenverbruik sliblijn Incidenten en klachten Verwerkt slib Het ontwaterd slib wordt vanuit een silo in een vrachtwagen geladen waarna de vrachtwagen het slib naar de slibverbranding in Dordrecht vervoert om daar verwerkt te worden. Het verladen van ontwaterd slib is een potentiële bron van geuroverlast. Om de geuroverlast bij slibverladen te verminderen is tussen 2012 en 2015 een nieuw verlading systeem voor ontwaterd slib in gebruik genomen. In de nieuwe situatie is er sprake van een hermetisch 55

56 gesloten systeem waarbij geen vervuilde lucht wordt geëmitteerd. Ook de vrachtwagens waarmee het slib wordt getransporteerd zijn volledig gesloten. Er zijn in 2015 geen klachten ontvangen over stankoverlast. Foto 5-2 Balgconstructie rwzi Ridderkerk voor geurloos slibverladen Energieverbruik sliblijn Het totale energieverbruik van de sliblijn bedroeg in ,5 miljoen kwh. Dit is een geringe toename van kwh t.o.v De toename is het gevolg van meer extern slib op rwzi Hellevoetsluis en een 2% hogere slibproductie over heel WSHD. In Grafiek 5-4 is de meerjarentrend van het energieverbruik van de sliblijn opgenomen. 56

57 Grafiek 5-4: Het (specifiek) energieverbruik van de sliblijn 5.3 Bouw en verwerving slibverwerkingsinstallaties Aanpassen slibsilo's in verband met geurloos verladen Op een 8-tal rwzi's wordt het ontwaterde slib opgeslagen in slibsilo's en van daar uit per vrachtwagen afgevoerd naar de verbrandingsinstallatie van HVC. Vanwege de geuruitstoot die plaatsvindt bij verlading en transport en de ernstige klachten hierover vanuit de omgeving, is een studie uitgevoerd naar een wijze van stankvrije slibverlading. In 2012 is op de rwzi Zwijndrecht een pilot uitgevoerd. Eind 2015 waren in samenwerking met HVC alle installaties aangepast. Op SOI Dordrecht is geen silo aanwezig; hier wordt het ontwaterde slib rechtstreeks in de ontvangbunker van HVC verpompt. Bulkopslag voor vloeibaar polymeer rwzi Dordrecht en svi Sluisjesdijk Het benodigde polymeer op de grootste slibverwerkingsinstallaties (Dordrecht en Sluisjesdijk) werd tot voor kort aangevoerd met opslagcontainers van 1 m 3 (zgn. IBC). Dit geeft een hoge logistieke en milieubelasting. Op beide locaties is bulkopslag van polymeer doorgevoerd. Op locatie Sluisjesdijk is deze nog niet in gebruik genomen wegens technische problemen. 5.4 Onderhoud slibverwerkingsinstallaties Het waterschap draagt zorg voor de uitvoering van het onderhoud uit aan de elektrotechnische, mechanische, civieltechnische, bouwkundige en cultuurtechnische onderdelen van de rioolwaterzuiveringsinstallaties. Dit betreffen meer dan objecten, variërend van centrifuges, ontwateringspersen, slibsilo s tot aan de toegangsdeuren van de slibgebouwen. Voor sturing ne bewaking van het onderhoudsproces worden verschillende stuurwaarden toegepast, waaronder: - Beschikbaarheid; mate waarin de installatie processtoringsvrij heeft gefunctioneerd. - Aantal risicovolle storingen; storingen met een mogelijk effect op de procesvoering, veiligheid, milieu en omgeving. - Doelmatigheid; aandeel preventief onderhoud ten opzichte van het totaal aan uitgevoerd onderhoudswerkzaamheden (preventief en correctief). 57

58 Onderstaand een trendoverzicht van de resultaten vanaf 2011 tot en met Stuurwaarden Beschikbaarheid 99,7% 99,6% 99,6% 99,8% 99,1% Aantal risicovolle storingen Doelmatigheid 84% 77% 81% 71% 68% De beschikbaarheid van de installaties is vrij stabiel. Dit door een robuust (redundant) ontwerp. Een negatieve invloed op de storingen heeft de brand op Sluisjesdijk gehad waardoor een centrifuge langere tijd niet beschikbaar was. De interne doelstelling van 80% is in 2015 niet gerealiseerd. In 2015 is veel onderhoud uitgevoerd aan slibsilo s en centrifuges. Foto 5-1 Containeropstelling ontwaterd slib i.v.m. groot onderhoud slibsilo rwzi Hellevoetsluis 5.5 Kosten en baten slibverwerkingsinstallaties De totale kosten 11 voor het beleidsproduct 'Verwerkt slib' bedroegen in ,1 miljoen euro. De kosten zijn sterk gestegen door: - de hogere onderhoudskosten ( euro) - hogere personeelskosten ( euro) - de hogere slibafzetkosten ( euro) De hogere slibafzetkosten zijn het gevolg van een hogere slibproductie, verminderde ontwateringsresultaten en hoger slibafzettarief van HVC. De polymeerkosten zijn, ondanks een hoger verbruik, gelijk gebleven doordat de prijs is gedaald. Ondanks deze kosten(-ontwikkeling) is binnen de begroting van 2015 gebleven. In Diagram 5-1 is de verdeling te zien van de kostengroepen. 11 Weergegeven realisatie van kosten is overgenomen uit de jaarrekening. Evt. budgettaire overhevelingen zijn niet is opgenomen. 58

59 Diagram 5-1: Kostenverdeling in 2015 van het beleidsproduct 'Verwerkt slib' over de verschillende kostengroepen. 59

60 6 Resultaten prestaties rwzi Rotterdam Dokhaven Hier treft u de resultaten van de jaren 2011 t/m 2015 aan van de prestaties van de grootste rwzi binnen het verzorgingsgebied van WSHD, de rwzi Rotterdam Dokhaven/svb Sluisjesdijk. Rwzi Rotterdam Dokhaven Bouwjaar 1987 Inhoud beluchtingruimte m / Type inrichting AB-systeem Maximaal debiet m 3 /h Type defosfatering Chemisch Slibbelasting kg BZV/kg ds.d 2,7/0,3 Type ontwatering Centrifuge Ontwerpcapaciteit ve (historisch) ve (150 g TZV) Vuilbelasting: Belasting gemeten ve(150 g TZV) Belasting geïnventariseerd ie Restvervuiling: O 2 bindend v.e (150 g TZV) Zware metalen * ) ve Hydraulische belasting: Behandeld afvalwater m³/d m³/j l/(ie'.d) Influent: CZV mg/l BZV mg/l Nkj-N mg/l Ptot-P mg/l 4,6 4,4 4,3 4,7 4,7 zw.+bez. mg/l Toevoer A-trap : Debiet m³/d CZV mg/l BZV mg/l Nkj-N mg/l Ptot-P mg/l 4,6 4,1 3,9 3,9 3,7 zw.+bez. mg/l Tussenbezinktanks: CZV mg/l BZV mg/l Nkj-N mg/l Ptot-P mg/l 1,4 1,5 1,7 1,7 1,8 zw.+bez. mg/l Rendement A-trap : CZV % BZV % Nkj-N % Ptot-P % zw.+bez. % Effluent: CZV mg/l BZV mg/l 6,5 6,0 4,9 5,8 7,2 NKj-N mg/l 5,0 5,7 5,0 6,3 7,4 NH + 4 -N mg/l 2,9 3,6 3,1 4,5 5,3 NO x-n mg/l 10,0 10,6 10,2 9,1 7,8 Ntot-N mg/l 14,9 16,3 15,8 15,4 15,2 PO 4-P mg/l 0,7 0,8 0,7 0,8 0,7 Ptot-P mg/l 0,9 1,1 1,0 1,1 1,0 zw.+bez. mg/l Zuiveringsprestatie: CZV % BZV % Nkj-N % Ntot-N % Ptot-P % * ) vervallen per medio

61 Rwzi Rotterdam Dokhaven Beluchtingstank: Energieverbruik beluchting kwh/d Spec.energie verbruik Wh/kg TZV voor beluchting verw Slibgehalte A-trap kg/m³ 1,6 1,2 1,4 1,5 1,5 Gloeirest van ds A-trap % Slibvolume-index A-trap ml/g Slibbelasting A-trap kg CZV/(kg ds.d) 7,03 8,81 8,0 8,0 8,0 kg BZV/(kg ds.d) 2,97 3,77 3,3 3,3 3,4 Slibleeftijd A-trap d 0,3 0,2 0,2 0,3 0,2 - B-trap: Slibgehalte B-trap kg/m³ 3,1 2,8 2,9 2,8 3,2 Gloeirest van ds B-trap % Slibvolume-index B-trap ml/g Slibbelasting B-trap kg CZV/(kg ds.d) 0,40 0,45 0,48 0,60 0,53 kg BZV/(kg ds.d) 0,12 0,13 0,14 0,17 0,12 Slibleeftijd B-trap d Hulpstoffen verbruik: Waterlijn gebruik kg product /j Me/P verhouding mol/mol 0,7 0,7 0,7 0,7 0,65 Sliblijn gebruik kg product/jaar Dosering g act. PE/kg ds 11,7 14,8 16,5 16,7 17,6 Slibgisting: Biogasproduktie m 3 /j Spec.gasproduktie m³/kg os' 1,0 1,0 1,1 1,0 1,0 Slibproductie: Indamprest % ds 30,7 31,1 30,2 29,9 29,4 Gloeirest van ds % Slibproductie ton ds/j Spec. spuislibproductie g ds/kg BZVverw Foto 6-1: Ondergrondse Rwzi Rotterdam Dokhaven 61

62 Deelstroombehandeling Sharon-Anammox Bouwjaar 1998/2002 type chemostaat Inhoud m Sharon Maximaal debiet m 3 /h 32 Ontwerpcapaciteit kg N/d 827 type IC-reactor Inhoud m 3 70 Anammox Ontwerpbelasting kg N/ m 3 7 Ontwerpcapaciteit kg N/d Influent Sharon debiet m³/d NH 4-N mg/l NH 4-N kg/d Afloop Sharon NH 4-N mg/l NO 2-N mg/l NO 3-N mg/l Ntotaal-opgelost mg/l Rendement Sharon NH 4-N % N-opgelost % Influent Anammox debiet (incl. TPS) m³/d NH 4+NO 2-N kg/d Afloop Anammox NH 4-N mg/l NO 2-N mg/l NO 3-N mg/l Ntotaal-opgelost mg/l Rendement Anammox NH 4+NO 2-N % Ntotaal-opgelost % Rendement deelstroom NH 4-N % Ntot-opgelost % Beluchting Sharon Energieverbruik beluchting kwh/d Spec. energie verbruik voor beluchting kwh/kgnh4-verw 4,9 4,4 4,8 3,3 3,9 Foto 6-1: Slibverwerkingsbedrijf Rotterdam Sluisjesdijk 62

63 Belasting influent De influentbelasting vanuit het rioolstelsel over 2014/2015 ligt duidelijk boven het meerjarengemiddelde en de geïnventariseerde belasting. Dit vergt nader onderzoek. Grafiek 6-1: Meerjarentrend belasting rwzi Rotterdam Dokhaven Resultaten stikstof- en fosfaatverwijdering Voor de rwzi Rotterdam Dokhaven wordt gestreefd naar een maximale stikstofverwijdering als bijdrage aan het gebiedsrendement. Hiervoor zijn in de loop der jaren diverse aanpassingen en procesoptimalisaties doorgevoerd. Grafiek 6-2: Meerjarentrend van stikstofeffluent rwzi Rotterdam Dokhaven Over 2015 is 1850 kg N-totaal/d geloosd en ligt hiermee op het meerjarengemiddelde. Dit leidde tot een effluentconcentratie van ruim 15 mg/l. Er is 57% stikstof verwijderd. Het rendement lag in de 1 e helft van 2015 nog duidelijk lager t.g.v. het 10kV-projet. Door extra nitraatrijk effluent te recirculeren (middels 2 effluentpompen) is er extra stikstof verwijderd zodat alsnog aan de doelstelling is voldaan. 63

64 Foto 4-3 vervanging 10kV-verdelers rwzi Rotterdam Dokhaven Het fosfaatgehalte in het effluent ligt rond 1 mg/l. Er wordt vanaf medio 2012 een kleine hoeveelheid ijzerchloride gedoseerd aan de voorindikkers op Sluisjesdijk zodat het overloopwater dat retour naar Dokhaven gaat schoner is. De basisdosering op de waterlijn van de rwzi Rotterdam Dokhaven wordt hiermee in mindering gebracht zodat er geen overmatig chemisch slibproductie plaatsvindt. Door het minder rondpompen van vuil overloopwater wordt de A-trap opgefrist en was er minder sprake van slechtere bezinkeigenschappen. Grafiek 6-3: Meerjarentrend van fosfaat effluent rwzi Rotterdam Dokhaven Slibverwerking 64

65 Na indikking wordt het surplusslib vergist op de locatie svi Rotterdam Sluisjesdijk. In de gisting wordt ook een deel extern, aeroob gemineraliseerd slib verwerkt. Vanaf februari 2010 wordt ook het ingedikte surplusslib van de rwzi Rotterdam Hoogvliet op svi Rotterdam Sluisjesdijk verwerkt waarmee het aandeel extern slib 40% bedraagt. De ontwateringsresultaten zijn verminderd. Er is 29,5% DS behaald tegenover een meerjarengemiddelde van ruim 30%. Daarbij is het polymeerverbruik opnieuw gestegen. Met de nieuwe aanbestedingsresultaten voor PE-inkoop wordt verwacht dat in 2016 de trend omgebogen kan worden. Grafiek 6-4: Meerjarentrend van de slibontwateringsprestaties en het polymeerverbruik van de slibontwateringsinstallatie van svi Rotterdam Sluisjesdijk Sharon/Anammox De deelstroombehandeling bestaat uit een Sharon-en Anammox-reactor. Hierin wordt de in de centraat aanwezige stikstof verwijderd. In de Sharon-reactor vindt gedeeltelijke nitrificatie plaats tot nitriet. Hierbij wordt een mengsel van ammonium en nitriet geproduceerd in verhouding 1:1,3. Dit mengsel wordt toegevoerd naar de Anammoxreactor waarin de afbraak tot N 2 plaatsvindt door middel van de Anammoxbacteriën. Hierbij wordt een deel nitraat geproduceerd. Vanaf 2007 is de Anammoxreactor volledig onderdeel van de reguliere bedrijfsvoering. De Sharonreactor heeft het volledige centraat debiet verwerkt, de Anammoxreactor ruim 50% hiervan. Het stikstofverwijderingsrendement van de Anammoxreactor, uitgedrukt in verwijdering NH 4 + NO 2 -, is 87%. Het naar de waterlijn van Dokhaven teruggevoerde nitriet- en nitraatvracht wordt volledig in de A-trap gedenitrificeerd zodat uiteindelijk 75% (opgelost) totaalstikstof wordt verwijderd welke bij de slibontwatering vrijkomt. Energieverbruik Voor de beluchting van de A-trap, B-trap en Sharon wordt dagelijks bijna kwh verbruikt. Dit is lager dan het verbruik van de voorgaande jaren en wordt veroorzaakt door het vernieuwen van de 10kV-installatie. Gedurende 2 perioden was er minder vermogen beschikbaar. In energie-overig is minder energie verbruikt aan de luchtbehandeling. Door de brand in de chemicaliënopslag en -doseerruimte was het noodzakelijk de gaswassers uit bedrijf te nemen. Deze zijn in mei 2015 weer in gebruik genomen. 65

66 Grafiek 6-5: Meerjarentrend van het energieverbruik rwzi Rotterdam Dokhaven Van de totale elektrische energiebehoefte (19 miljoen kwh) is ruim 40% zelf opgewekt in de warmtekrachtinstallatie, zijnde 7,7 miljoen kwh. Dit is lager dan het meerjarengemiddelde (zie hfst ) waardoor het noodzakelijk was meer in te kopen dan gebruikelijk. Grafiek 6-6: Meerjarentrend van de inkoop en productie van energie van de rwzi Rotterdam Dokhaven 66

67

68 Prestaties Programma Zuiveren 2010 Bijlage 1: Kaart verzorgingsgebied

69

70

71

72 Bijlage 2: Resultaten overzicht afnameverplichtingen

73

74 Overzicht afnameverplichtingen 2015 Gegevens aansluitvergunning Ontwerpcapaciteit in m3/h bij RWA Meetgegevens Laatst gemeten Afnameverplichting rwzi rwzi of RG Naam rioolgemaal of andere aansluiting code Gemeente/ bedrijf Vergunde capaciteit in m3/h Rg Rwzi Totale capaciteit in m3/h capaciteit meting in % Barendrecht rwzi Den Bommel rg Den Bommel 341 Oostflakkee % Den Bommel rg Stad aan 't Haringvliet 342 Middelharnis % Den Bommel rwzi Dokhaven rwzi Dordrecht rwzi Goedereede rg Deltahaven 572 Goedereede % Goedereede rg Goedereede 131 Goedereede % Goedereede rg Havenhoofd Goedereede 571 Goedereede % Goedereede rg Ouddorp 130 Goedereede % Goedereede rg Stellendam 128 Goedereede % Goedereede rwzi Heenvliet rg Geervliet 127 Bernisse % Heenvliet rg Abbenbroek % Heenvliet rg Heenvliet 143 Bernisse % Heenvliet rg Zwartewaal 416 Brielle % Heenvliet rwzi Hellevoetsluis rg Brielle 61 Brielle % Hellevoetsluis rg Hellevoetsluis Influentgemaal 588 Hellevoetsluis % Hellevoetsluis rg Vierpolders 581 Brielle % Hellevoetsluis rg Oudenhoorn 493 Bernisse % Hellevoetsluis rg Tinte 73 Westvoorne % Goudswaard rg Goudswaard 146 Korendijk % Zuidland rg Zuidland 97 Bernisse % Hellevoetsluis rwzi Hoogvliet rwzi Middelharnis rg Herkingen 501 Dirksland % Middelharnis rg Melissant 499 Dirksland % Middelharnis rg Middelharnis Dorp 269 Middelharnis % Middelharnis rg Middelharnis Oostplaat 277 Middelharnis % Middelharnis rg Watertoren Dirksland 592 Dirksland % Middelharnis rg Sommelsdijk Westplaat 593 Middelharnis % Middelharnis rwzi Numansdorp rg Klaaswaal 253 Cromstrijen % Numansdorp rg Molendijk Numansdorp 32 Cromstrijen % Numansdorp rg Nieuwendijk 387 Korendijk % Numansdorp rg Zijplaan Numansdorp 590 Cromstrijen % Numansdorp rg Zuid-Beijerland 150 Korendijk % Numansdorp rwzi Ooltgensplaat rg Ooltgensplaat 303 Oostflakkee % Ooltgensplaat rwzi Oostvoorne rg Katteweg Oostvoorne 66 Westvoorne % Oostvoorne Rockanje 634 Westvoorne % Oostvoorne rg Oostvoorne 60 Westvoorne % Oostvoorne rg glastuinbouw Westvoorne Oostvoorne rg Maasweg (Europoort/Maasvlakte Rotterdam Oostvoorne rwzi Oud Beijerland rg Oud Beijerland Irenestraat 144 Oud Beijerland % Oud Beijerland rg Heinenoord 252 Binnenmaas % Oud Beijerland rg Mijnsheerenland 255 Binnenmaas % Oud Beijerland rg Nieuweweg Heinenoord 485 Binnenmaas % Oud Beijerland rg Oud Beijerland de Bosschen Opvoergemaal 586 Oud Beijerland % Oud Beijerland rg Oud Beijerland Oosterse Gorzen 145 Oud Beijerland % Oud Beijerland rg Westmaas 256 Binnenmaas % Oud Beijerland rwzi Oude Tonge rg Achthuizen 266 Oostflakkee % Oude Tonge rg Nieuwe Tonge 268 Middelharnis % Oude Tonge rg Oude Tonge 267 Oostflakkee % Oude Tonge rwzi Piershil rg Kreekkant Zuidzijde Nieuw-Beijerland 258 Korendijk % Piershil rg Piershil 147 Korendijk % Piershil rwzi Ridderkerk rwzi Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 2.Afnameverplichtingen.1

75 Overzicht afnameverplichtingen 2015 Gegevens aansluitvergunning Ontwerpcapaciteit in m3/h bij RWA Meetgegevens Laatst gemeten Afnameverplichting rwzi rwzi of RG Naam rioolgemaal of andere aansluiting code Gemeente/ bedrijf Vergunde capaciteit in m3/h Rg Rwzi Totale capaciteit in m3/h capaciteit meting in % Rozenburg rwzi Spijkenisse rg Brabant, Spijkenisse 481 Spijkenisse % Spijkenisse rg Simonshaven 402 Bernisse % Spijkenisse rg Maaswijk Oost Spijkenisse Spijkenisse rg Maaswijk West Spijkenisse Spijkenisse rwzi Strijen rg opvoergemaal Strijen 50 Strijen % Strijen rg Schenkelsdijk 152 's-gravendeel % Strijen rg Strijensas 81 Strijen % Strijen rg Mookhoek Strijensedijk (tussengemaal) 153 's-gravendeel % Strijen rg Mookhoek Zweedsestraat 154 's-gravendeel % Strijen rwzi Zwijndrecht rg Blaaksedijk 112 Binnenmaas % Zwijndrecht rg Bakestein 624 Zwijndrecht % Zwijndrecht rg Boezemkade Maasdam 254 Binnenmaas % Zwijndrecht rg tussengemaal Heerjansdam 265 Zwijndrecht % Zwijndrecht rg Hoeksedijk Maasdam 299 Binnenmaas % Zwijndrecht rg Mijlpolder 's-gravendeel 488 's-gravendeel % Zwijndrecht rg Nassaulaan Puttershoek 151 Binnenmaas % Zwijndrecht rg H.I. Ambacht 315 H.I. Ambacht % Zwijndrecht rg Oostendam 316 Ridderkerk % Zwijndrecht rg Simonsdijkje Puttershoek 429 Binnenmaas % Zwijndrecht rg Volgerlanden 622 H.I. Ambacht % Kern Zwijndrecht Zwijndrecht rwzi Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 2.Afnameverplichtingen.2

76 Bijlage 3: Ontwerpgegevens en resultaten rwzi s

77

78 **ONTWERPGEGEVENS** 2015 Historische ontwerp cap Huidige ontwerp cap Rwzi code code bouwjaar lozingspunt RWZI RWZI SOI code benaming v.e. gbzv/v.e. d gn/v.e. d v.e.(150 g) 1 Barendrecht BARE Oude Maas Den Bommel DENB Haringvliet , Dordrecht DORD Beneden Merwede , Goedereede GOED /1999 GO 02 Havenkanaal Goedereede Heenvliet HEEN /2006 BOP 1103 Kanaal door Voorne , Hellevoetsluis HELL /1998 BO 16 Kanaal door Voorne Middelharnis MIDD /2001 Haringvliet Numansdorp NUMA Hollandsch Diep Ooltgensplaat OOLT Volkerak , Oostvoorne OVOO /2013 Beerkanaal Oud Beijerland OUDB Het Spui Oude Tonge OUDT Krammer Piershil PIER Het Spui Ridderkerk RIDD De Noord Rotterdam Dokhaven RDOK Nieuwe Maas Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox RSLU / Rotterdam Hoogvliet RHOO Oude Maas Rozenburg ROZE /2012 t Scheur Spijkenisse SPIJ Oude Maas Strijen STRI HOP 1005 Nieuw Bonaventurapolder Zwijndrecht ZWIJ /2006 Oude Maas Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Ontwerpgegevens.1

79 **BELASTING GEGEVENS** 2015 Rwzi Belasting geïnventariseerd (i.e') Belasting gemeten (1) Restvervuiling (2) geïnventariseerd op Influent O 2 bindend Zware i.e. inwoners bedrijven recreatie totaal gemeten tov afwijking ie' Rijkswater Polderwater metalen verwijderd i.e.' i.e.' i.e.' i.e.' v.e.(150 g) v.e.(150 g) % v.e (150 g) v.e. (150 g) v.e. v.e. (150 g) 1 Barendrecht 2Den Bommel 3Dordrecht 4 Goedereede 5Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht % * % % % % % % % % % % % % % % % % % % % Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig % (1): (CZV+4.57*NKj-N)*(Q/150) op basis van V monsters (2): (3.3*BZV+4.57*NKj-N)*(Q/150) op basis van V monsters * vervallen per wordt verrekend in coefficient Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Ontwerpgegevens.2

80 **BELASTING GEGEVENS** 2015 Ontwerpvracht Belasting vracht Belastinggraad Rwzi CZV BZV Nkj-N P CZV BZV Nkj-N P DS CZV BZV Nkj-N P kg/d kg/d kg/d kg/d kg/d kg/d kg/d kg/d kg/d % % % % 1 Barendrecht 2Den Bommel 3Dordrecht 4 Goedereede 5Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht /492* 685/238* Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig *opgelost N Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Ontwerpgegevens.3

81 **HYDRAULISCHE BELASTING GEGEVENS** 2015 Rwzi Influent karakteristiek Pompcapaciteiten Debiet behandeld afvalwater Debiet behandeld afvalwater (gebaseerd op bemonsteringsdagen) (gebaseerd op dagstanden) CZV/N CZV/P CZV/DS BZV/N BZV/P DS/BZV DWA RWA m³/h m³/h m³/d m³/j l/(ie'.d) m³/d m³/j l/(ie'.d) 1 Barendrecht 2Den Bommel 3Dordrecht 4 Goedereede 5Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht 10,4 75,0 2,0 4,9 35,0 1, ,9 67,2 1,9 3,9 26,6 1, ,0 54,6 2,4 3,4 23,1 1, ,2 71,9 2,1 4,8 33,9 1, ,2 64,6 2,1 4,0 28,2 1, ,0 59,3 1,9 3,1 22,9 1, ,7 68,6 2,0 5,2 30,3 1, ,2 74,0 2,1 4,1 29,8 1, ,9 73,3 1,8 4,3 32,0 1, ,1 60,8 2,0 4,2 25,1 1, ,1 98,8 1,7 7,3 45,1 1, ,0 77,3 2,1 4,9 34,4 1, ,6 66,0 2,0 4,3 29,9 1, ,6 64,1 1,8 4,8 26,2 1, ,9 81,0 2,2 4,7 35,0 1, ** * * / / / / ,3 78,4 2,4 4,8 33,3 1, ,1 75,5 1,9 4,3 32,6 1, ,2 72,3 2,1 4,8 31,1 1, ,2 82,1 2,3 5,5 36,7 1, ,7 65,0 2,0 4,4 26,7 1, Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig ,3 70,1 2,1 4,4 30,0 1, ,0 71,0 2,0 5,0 31,0 1, * debieten zijn inclusief effluent recirculatie ** m3 doorgeleverd aan derden Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Ontwerpgegevens.4

82 2015 Rwzi TYPE RWZI **INSTALLATIE ONDERDELEN MECHANISCHE ZUIVERING - ONTWERPGEGEVENS** Roostergoedverwijdering Zandvang d perforatie / aantal type spleetbreedte aantal type opp.vl. opp.vl.bel. (mm) m² m³/(m².h) 1 Barendrecht 2Den Bommel 3Dordrecht 4 Goedereede 5Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht ultralaagbelast 1 stappenrooster 3 ultralaagbelast 1 stappenrooster 6 ultralaagbelast 3 stappenrooster 3 ultralaagbelast 1 stappenrooster 3 ultralaagbelast 1 kettingrooster 6 ultralaagbelast 2 stappenrooster 3 ultralaagbelast 1 stappenrooster 3 ultralaagbelast 1 kettingrooster 6 ultralaagbelast 1 stappenrooster 6 ultralaagbelast 1 perforatierooster 6 ultralaagbelast 1 kettingrooster 3 ultralaagbelast 1 stappenrooster 3 ultralaagbelast 1 kettingrooster 3 ultralaagbelast 2 stappenrooster 3 AB-systeem 8 perforatieroosters 6 8 belucht 392 n.v.t. ultralaagbelast 2 perforatierooster 3 ultralaagbelast 1 stappenrooster 3 ultralaagbelast 2 kettingrooster 3 ultralaagbelast 1 kettingrooster 5 ultralaagbelast 2 perforatierooster 6 20 Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Ontwerpgegevens.5

83 **INSTALLATIE ONDERDELEN BIOLOGISCHE ZUIVERING - ONTWERPGEGEVENS** 2015 Rwzi Selector Anaerobe tank Chemische P-verwijdering (excl. selector) aantal type inhoud verblijftijd (dwa) aantal inhoud verblijftijd(dwa) chemicaliën type m³ min m³ uur 1 Barendrecht 2Den Bommel 3Dordrecht 4 Goedereede 5Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht 1 propstroom ,75 1 propstroom propstroom ,75 ijzer(iii)chloride* aanvullend in sliblijn 1 propstroom ,5 1 propstroom propstroom ,5 1 propstroom propstroom mengput propstroom ,25 2 propstroom ,5 1 mengput mengput 8 3,2 1 propstroom propstroom ,5 1 mengput ijzer(iii)chloride A-Trap pre-precipitatie+voorindikkers 2 propstroom ijzer(lll)chloride simultaan precipitatie 1 propstroom ,75 ijzer(lll)chloride* simultaan precipitatie/ aanvullend in sliblijn 2 propstroom ,7 ijzer(iii)chloride* aanvullend in sliblijn 20 Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig * in 2014 niet gedoseerd Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Ontwerpgegevens.6

84 **INSTALLATIE ONDERDELEN BIOLOGISCHE ZUIVERING - ONTWERPGEGEVENS** 2015 Rwzi Beluchtingsruimte Nabezinktank Beluchting aantal configuratie Totaal slibbelasting type regeling OC aantal type opp. opp.vl.bel. kantdiepte oppervlak inhoud kgbzv/kgds.d kg O2/h m² m³/(m².h) m m² m³ 1 Barendrecht 2Den Bommel 3Dordrecht 4 Goedereede 5Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht 1 systeem Hoogvliet ,055 buizen O2/redox rond , oxydatiesloot ,054 borstel O2/redox 28 1 rond 208 0,68 1,5 3 systeem Hoogvliet ,067 schotels O2/redox rond , systeem Hoogvliet ,045 buizen O2/redox rond ,67 1,5 / 2 1 carrousel ,045 puntbeluchters O2/NH4/NO rond 568 0,74 1,5 1 systeem Hoogvliet ,05 buizen/borstel O2/redox rond , systeem Hoogvliet ,048 platen/puntbeluchters O2/redox rond ,67 1,5 / 2 1 schreiber GR ,054 platen O2/redox rond ,76 2 * 1 oxydatiesloot ,054 borstel O rond 293 0,7 1,5 1 carrousel ,054 platen/puntbeluchters O2/redox rond ,5 2 carrousel ,045 puntbeluchters O2/redox rond , carrousel ,075 puntbeluchters O2/redox 75 1 rond 573 1,0 2,0 1 schreiber GR ,054 platen O2/redox 60 1 rond 254 1,0 2,0 1 carrousel ,054 puntbeluchters O2/redox rond ,0 1,5 AB-systeem propstroom ,7 platen O rechthoekig ,0 2,6 4 aeratietank ,3 puntbeluchters O2/NH rechthoekig ,3 2,5 1 chemostaat/ IC-reactor /70 ejecteur O2/pH systeem Hoogvliet ,05 buisbeluchters NH4/O2/redox rond ,68 2,5 1 schreiber GR ,054 platen O2/redox rond ,5 2 carrousel ,045 puntbeluchters O rond , systeem Hoogvliet ,038 schotels O2/redox rond , carrousel ,049 platen O2/redox rond , Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig * ingebruikname nabezinktank Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Ontwerpgegevens.7

85 **INSTALLATIE ONDERDELEN SLIBLIJN - ONTWERPGEGEVENS** 2015 Indikker Gistingstank Rwzi aantal type opp.vl. inhoud Ds opp.vl.bel. capaciteit aantal type opp.vl. inhoud verbl. tijd m² m³ kg ds/(m².d) m³/h kg ds/h m² m³ d 1 Barendrecht 2Den Bommel 3Dordrecht 4 Goedereede 5Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht spuislib direct naar slibverwerking (rwzi Zwijndrecht) 1 gravitair ongeroerd gravitair geroerd gravitair ongeroerd 16, bandindikker ** gravitair ongeroerd 5, gravitair geroerd bandindikker 1 gravitair geroerd gravitair geroerd 13, gravitair geroerd * gravitair geroerd bandindikker bandindikker gravitair geroerd gravitair geroerd gravitair geroerd 35, gravitair geroerd warm Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig *1 voorindikker wordt benut als opslag van extern slib ** ingebruikname Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Ontwerpgegevens.8

86 **INSTALLATIE ONDERDELEN SLIBLIJN - ONTWERPGEGEVENS** 2015 Opslag nat slib Mechanische ontwatering Opslag ontwaterd slib Rwzi aantal type opp.vl. inhoud verblijftijd aantal type capaciteit aantal type inhoud verblijftijd m² m³ d m³/h kg ds/h m³ d 1 Barendrecht 2Den Bommel 3Dordrecht 4 Goedereede 5Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht 2 lagune * tank centrifuge lagune centrifuge bunker centrifuge silo tank centrifuge silo tank lagune lagune tank** tank** tank lagune tank zeefbandpers silo centrifuge silo centrifuge silo 300 1,5 1 centrifuge silo centrifuge silo Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig * 1 in bedrijf *tijdelijke silo sinds januari 2015 ** exclusief lagune Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Ontwerpgegevens.9

87 **LOZINGSEISEN ACTIVITEITENBESLUIT** 2015 Rwzi toepassing CZV BZV Ntot Ptot zw.+bez. bezinksel 75% regel zuiverings- stof cap. i.e.(54 g) mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l ml/l N P 1 Barendrecht 2Den Bommel 3Dordrecht 4 Goedereede 5Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht * 20 * 10 rekenkundig jaargemiddelde 2,0 voorschrijdend jaargemiddelde 30 * * 20 * 15 2) rekenkundig jaargemiddelde 6 2) rekenkundig jaargemiddelde 30 * X X * 20 * 10 rekenkundig jaargemiddelde 1,0 voorschrijdend jaargemiddelde 30 * * 20 * 10 voortschrijdend jaargemiddelde 2,0 voorschrijdend jaargemiddelde 30 * * 20 * 15 voortschrijdend jaargemiddelde 4,0 voorschrijdend jaargemiddelde 30 * X X * 20 * 10 voortschrijdend jaargemiddelde 2,0 voorschrijdend jaargemiddelde 30 * * 20 * 10 rekenkundig jaargemiddelde 2,0 voorschrijdend jaargemiddelde 30 * * 20 * 15 rekenkundig jaargemiddelde 6 2) voorschrijdend jaargemiddelde 30 * X X * 20 * 15 3) rekenkundig jaargemiddelde 2 3) n=10 30 * X X * 20 * 13 2) rekenkundig jaargemiddelde 6 2) voorschrijdend jaargemiddelde 30 * X X * 20 * 10 rekenkundig jaargemiddelde 2,0 voorschrijdend jaargemiddelde 30 * * 20 * 15 3) rekenkundig jaargemiddelde 2 3) n=10 30 * X X * 20 * 15 rekenkundig jaargemiddelde 6 2) voorschrijdend jaargemiddelde 30 * X X * 20 * 10 rekenkundig jaargemiddelde 4 2) voorschrijdend jaargemiddelde 30 * X X * 20 * 21 2) rekenkundig jaargemiddelde 2,0 rekenkundig jaargemiddelde 30 * X X * 20 * 10 rekenkundig jaargemiddelde 2,0 voorschrijdend jaargemiddelde 30 * * 20 * 15 rekenkundig jaargemiddelde 6 2) rekenkundig jaargemiddelde 30 * X X * 20 * 10 rekenkundig jaargemiddelde 2,0 voorschrijdend jaargemiddelde 30 * n=10 5 1) voortschrijdend jaargemiddelde 0,3 voorschrijdend jaargemiddelde 15 n= * 20 * 10 rekenkundig jaargemiddelde 1,0 voorschrijdend jaargemiddelde 30 * 20 Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig *) aantal toegestane overschrijdingen afhankelijk van bemonsteringsfrequentie 1 ) NH4-N (okt-mrt): 4 (n=5) én NH4-N (apr-sept): 1 (n=5) 2 ) deze lozingeis geldt alleen als wordt voldaan aan de 75 % gebiedsreductie 3) deze lozingseis vervalt als voldaan wordt aan de 75% gebiedsreductie 1 voor toepassing 75% gebiedsrendement N/P dient een bearg. verzoek te worden ingediend bij RWS Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Ontwerpgegevens.10

88 **TOETSING LOZINGSEISEN** **BESCHIKKKING** **TOETSING AANTAL MEETDAGEN** 2015 Rwzi afronding conform NEN 1047 Afval- Aantal meetdagen Nalevings- CZV BZV Ntot NH4-N Ptot zw.+bez. water- norm Influent Effluent percentage maatwerk stof coefficiënt Nkj-N Ptot Ntot Ptot lozingseisen ve/m 3 % 1 Barendrecht 2Den Bommel 3Dordrecht 4 Goedereede 5Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht 0, ,0% 0, ,0% 0, ,0% 0, ,0% 0, ,0% 0, ,0% 0, ,0% 0, ,0% 0, ,7% 0, ,0% 0, ,0% 0, ,0% 0, ,0% 0, ,0% 0, ,0% 0, ,0% 0, ,0% 0, ,0% x 1 0, ,8% 0, ,0% 20 Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig X=niet voldaan voor betreffende parameter. 1) max. conc. NH4-N eenmalig overschreden ,9% 0, ,4% Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Ontwerpgegevens.11

89 **IPPC en E-PRTR** ** BUFFERVOLUME CALAMITEITEN** 2015 Rwzi vergunde cap. vergunde cap. IVB-categorie type inrichting afvalwater zuiveringsslib IPPC- IPPC- E-PRTR slibsilo lagunes/bunkers totaal activiteiten- per as per as plichtig proof rapportage inhoud inhoud a 28.4c besluit m 3 /j m 3 /j verplichting m³ m³ m³ 1 Barendrecht 2Den Bommel 3Dordrecht 4 Goedereede 5Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht X B nee 10 X B nee X X 1 nvt 3 C ja ja X X B nee X B nee X X X C ja 4 ja X X X B nee X B nee 0* 0 X B nee X B nee X X nvt 3 C nee X B nee X B nee X B nee X X X C ja ja X X B nee 0** 0 X B nee X X B nee X B nee X X 2 nvt 3 C nee X Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig volgens vergunning 3000 ton d.s./jr echter er wordt max m 3 op jaarbasis aangevoerd. *lagunes vervallen ivm benodigde ruimte renovatie 2 het aangevoerde zuiveringsslib wordt per persleiding aangevoerd. **silo vervallen ivm renovatie sliblijn 3 categorie 28.4c ( 15 mln kg/jr) is nvt, er wordt conf. verg. < 15 mljn kg/jr afvalwater per as aangevoerd 4 er wordt meer dan 50 ton afvalwater per dag verwerkt en dus valt de rwzi onder IPPC-categorie 5.3 Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Ontwerpgegevens.12

90 **ANALYSE RESULTATEN** Influent 2015 CZV BZV Nkj-N Ptot zw.+bez. gemeten Rwzi stof belasting (1) mg/l kg/d g/(ie'.d) mg/l kg/d g/(ie'.d) mg/l kg/d g/(ie'.d) mg/l kg/d g/(ie'.d) mg/l kg/d g/(ie'.d) v.e.(150 g) 1 Barendrecht ,5 62 1, Den Bommel ,9 5 1, Dordrecht , , Goedereede ,0 34 1, Heenvliet ,1 13 1, Hellevoetsluis * , , Middelharnis ,7 49 1, Numansdorp ,4 26 1, Ooltgensplaat ,2 5 1, Oostvoorne ,3 38 1, Oud Beijerland ,9 67 1, Oude Tonge ,3 16 1, Piershil ,4 9 1, Ridderkerk , , Rotterdam Dokhaven , , Dokhaven A-Trap , Dokhaven B-Trap , Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet , , Rozenburg ,7 22 1, Spijkenisse , , Strijen ,2 17 1, Zwijndrecht , , Totaal Gemiddeld gewogen ,7 1, Gemiddeld rekenkundig ,6 1, *) incl. NOx influent (1): (CZV+4.57*NKj-N)*(Q/150) op basis van V monsters Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.1

91 **ANALYSE RESULTATEN** Effluent 2015 Rwzi CZV BZV NKj-N NH4-N NOx-N Ntot PO4-P Ptot zw.+bez. gemeten atu stof restvervuiling (1) mg/l kg/d mg/l kg/d mg/l kg/d mg/l kg/d mg/l kg/d mg/l kg/d mg/l kg/d mg/l kg/d mg/l kg/d v.e.(150 g) 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht ,3 37 3,8 43 2,3 26 1,1 13 4,9 56 0,4 4 0, ,9 3 2,9 3 2,0 2 2,9 3 5,9 6 1, , , , , , ,2 9 0, ,8 10 1,4 8 0,4 2 0,2 1 1,6 9 0,2 1 0, ,9 10 3,9 10 2,4 6 2,0 5 5,9 15 1, ,1 47 2,5 57 1,5 33 1,7 38 4,3 96 0,5 12 0, ,4 9 1,6 10 0,3 2 1,6 10 3,1 20 0,2 1 0, ,9 17 3,5 21 2,4 14 2,5 15 5,9 35 1, ,7 4 5,2 5 4,1 4 5,0 5 10,3 10 0,0 0, ,8 13 1,7 12 0,4 3 1,5 11 3,2 23 1,9 14 2, ,8 25 1,5 21 0,5 7 1,7 23 3,2 44 0,1 1 0, ,6 8 3,6 11 2,3 7 4,6 14 8,2 25 0,0 1, ,2 7 4,2 7 2,4 4 3,0 5 6,6 11 2, ,0 43 2,3 50 1,3 28 2,4 53 4, , , , , , , ,7 81 1, , , ,0 1, , , , /122* 613/89* ,7 58 2,7 57 1,3 27 1,8 38 4,4 95 0,0 0 0, ,0 12 2,2 13 1,2 7 2,0 12 4,4 26 1, ,7 36 1,8 38 0,8 16 0,9 19 2,8 57 1,5 31 1, ,1 7 2,4 8 0,9 3 0,6 2 3,0 10 0,3 1 0, ,3 99 2,2 94 0,9 37 1,3 55 3, ,4 18 0, Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig ,9 4,2 2,7 3,8 8,0 0,5 0, ,7 3,0 1,7 2,4 5,4 0,3 0,9 5 * Sharon resp. Anammox Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.2

92 **ZUIVERINGSRENDEMENTEN** ** BEREKENDE WAARDE** Slib 2015 Rwzi CZV BZV Nkj-N Ntot Ptot ve Fosfaatopname slib KVE's % % % % % % % P verwijdering 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht , , , , , , , , , , , , , , , ** 53 2, /79* 0/78 * , , , , , Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig ,3 86,5 91 3, *: gebaseerd op opgeloste stikstof **: berekend inclusief nitraat in de effluentrecirculatie Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.3

93 **PROCESGEGEVENS AKTIEF-SLIB** 2015 Rwzi Aktiefslib Slibvolume-index Slibbelasting Temperatuur Slibleeftijd Specifieke spuislibproductie (excl. slib in effluent) ds Gloeirest gemiddeld 80-perc 0 kg/m³ % ml/g ml/g kgczv/(kgds.d) kgbzv/(kgds.d) C d g ds/kgczvverw. g ds/kgbzvverw. 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht 2, ,166 0,078 16, , ,153 0,060 14, , ,170 0,072 19, , ,103 0,049 14, , ,152 0,066 14, , ,109 0,042 16, , ,123 0,055 15, , ,142 0,057 15, , ,175 0,077 14, , ,101 0,042 14, , ,169 0,077 15, , ,156 0,069 14, , ,134 0,061 14, , ,147 0,060 15, , ,072 3,420 0,2 3, ,530 0, , , ,137 0,058 16, , ,131 0,057 15, , ,132 0,057 16, , ,113 0,051 15, , ,124 0,051 15, Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig , , Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.4

94 **SLIBGISTING** 2015 Rwzi Energieverbruik beluchting Biogas- Gloeirest Spec.gas- op bemonsteringsdagen productie vers slib uitgegist slib productie kwh/d Wh/ ie verw m3/j % % m³/kg os' 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht ,2 40,1 1, Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.5

95 **ZUIVERINGSSLIB** 2015 Surplusslibproductie Ingedikt slib Slibafvoer nat Bestemming Slibafvoer ontwaterd Slibaanvoer Totaal naar HVC Rwzi (van extern) gloeirest gloeirest ton ds/j kg ds/d g ds/i.e.' % ds % ds % ton ds/j %ds % TDS/j GWT/j ton-ds/j 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht ,6 28 ZWIJ ,2 26 MIDD/DORD * ,7 21, ** ,0 0,8 HELL 22, ,0 23 HELL/DORD/RSLU ,1 21, *** ,9 4,5 HELL 22, ,7 26 DORD ,0 27 MIDD/DORD 298 **** ,7 23 RSLU/DORD ,5 18, ,9 26 MIDD/DORD ,4 25 OUDB/DORD ,1 22, ***** , , , ,0 6,0 24 RSLU/DORD ,5 25 RSLU/DORD ,5 21, ,4 DORD ,0 22, Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig * excl. industrieslib (116 TDS, 579 GWT) ** 72 m3 nat slib via Hellevoetsluis #VERW! *** 216 m3 nat slib via Hellevoetsluis #### 39 23,9 42 3,7 3, ,3 25 **** incl. 4,2 TDS entslib ***** excl. zand Dokhaven (90 TDS, 142,8 GWT) Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.6

96 **ZWARE METALEN ZUIVERINGSSLIB** 2015 Rwzi Arseen Cadmium Kwik Chroom Koper Lood Nikkel Zink Molybdeen Antimoon mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds mg/kg ds 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht 17,0 0,6 1, ,8 1,7 22,0 0,6 0, ,3 1,6 71,3 2,1 0, ,9 7,5 12,5 0,6 0, ,6 3,7 21,0 0,9 0, ,4 2,1 20,5 1,0 0, ,8 2,7 33,0 0,9 0, ,1 3,7 13,0 1,1 0, ,2 2,9 21,0 1,3 0, ,2 3,4 12,2 1,0 0, ,5 3,6 18,1 0,8 0, ,1 2,3 20,0 0,7 0, ,3 5,2 37,0 1,0 0, ,7 7,7 23,3 0,8 0, ,7 2,7 23,9 3,8 0, ,5 11,7 27,5 0,9 0, ,0 3,6 20,0 0,9 0, ,9 3,9 12,3 0,7 0, ,6 2,7 25,5 0,8 0, ,4 3,5 19,3 0,8 0, ,8 2,8 20 Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig 23,5 1,1 0, ,3 4 Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.7

97 **ZWARE METALEN INFLUENT** RIZA-methode 2015 Rwzi Debiet aantal effluent Arseen Cadmium Kwik Chroom Koper Lood Nikkel Zink m³/d monsters ug/l g/d ug/l g/d ug/l g/d ug/l g/d ug/l g/d ug/l g/d ug/l g/d ug/l g/d 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht , Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.8

98 **ZWARE METALEN EFFLUENT** RIZA-methode 2015 Rwzi Arseen Cadmium Kwik Chroom Koper Lood Nikkel ug/l g/d ug/l g/d ug/l g/d ug/l g/d ug/l g/d ug/l g/d ug/l g/d ug/l g/d Zink 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht 8, ,8 93 4, ,4 23 3, , ,6 12 2,0 42 0,3 7 2, , , ,1 16 1, ,5 56 4, , ,5 20 2,1 93 2,1 89 2, Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig 3,9 0,0 0,0 0,6 2,5 0,8 3,5 35 4,3 0,0 0,0 0,7 2,6 0,8 3,3 39 Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.9

99 **ZWARE METALEN VERWIJDERINGSRENDEMENT** 2015 Rwzi Arseen Cadmium Kwik Chroom Koper Lood Nikkel Zink % % % % % % % % 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.10

100 2015 Waterlijn Sliblijn Luchtlijn Rwzi gebruik gebruik Me/P gebruik dosering gebruik dosering drijflaagbestrijding defosfatering verhouding PE % actief PE natronloog chloorbleekloog kg product /j kg product /j mol/mol kg product/jaar PE g act. PE/kg ds kg product/jaar kg product/jaar 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht % 17, % 16, % 16, % 21, * 44% 3, % 12, % 18, , % 17, % 3, % 7, % 18, % 17,5 20 Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig ,7 46% 17,4 ** * verbruik gebaseerd op 3 maanden na oplevering bandindikker ** Gemiddelde dosering exclusief Numansdorp en Hoogvliet (bandindikkers) Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.11

101 **ENERGIEVERBRUIK** 2015 Rwzi Transport totaal Waterlijn beluchting Waterlijn overig energieverbruik energieverbruik energieverbruik kwh/d kwh/j kwh/i.e.' Wh/m3.km kwh/d kwh/j kwh/i.e.' Wh/kg TZV verw * kwh/d kwh/j kwh/i.e.' 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht * Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig * incl. verbruik Sluisjesdijk excl. ontwatering Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.12

102 **ENERGIEVERBRUIK** Rwzi totaal Zuiveringseenheid totaal 2015 Rwzi Waterlijn totaal Sliblijn (waterlijn + sliblijn) energieverbruik energieverbruik energieverbruik (transport + waterlijn + sliblijn) energieverbruik kwh/ kwh/d kwh/j kwh/i.e.' i.e. verw. kwh/d kwh/j kwh/ton ds kwh/d kwh/j kwh/ie'.j kwh/d kwh/j kwh/ie'.j 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht ** * * Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig * hiervan is kwh zelf opgewekt Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.13

103 2015 Rwzi % rioolvreemd water tov DWA in m3/dag **ANALYSE RIOOLVREEMD WATER** percentage CZV percentage N-kj kleiner dan kleiner dan kleiner dan kleiner dan 400 mg/l 600 mg/l 35 mg/l 50 mg/l 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht 53, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.14

104 2015 Rwzi **ROOSTERGOED AFVOER** totaal specifieke afvoer afvoer ** AANVOER ** AARDGAS VERBRUIK** AFVALWATER PER AS DOOR DERDEN** verbruik **DRINKWATER VERBRUIK** transport waterlijn + sliblijn Totaal verbruik kg kg/i.e.' m3/j m3/j m3/j m3/j m3/j 1 Barendrecht 2 Den Bommel 3 Dordrecht 4 Goedereede 5 Heenvliet 6 Hellevoetsluis 7 Middelharnis 8 Numansdorp 9 Ooltgensplaat 10 Oostvoorne 11 Oud Beijerland 12 Oude Tonge 13 Piershil 14 Ridderkerk 15 Rotterdam Dokhaven Dokhaven A-Trap Dokhaven B-Trap Sharon/Anammox 16 Rotterdam Hoogvliet 17 Rozenburg 18 Spijkenisse 19 Strijen 20 Zwijndrecht , , , , * propaan , , , * propaan , , , * propaan , , * propaan , , , ** , * propaan , * propaan , , , Totaal Gemiddeld gewogen Gemiddeld rekenkundig ,8 *: 1 liter propaangas komt overeen met 0,75 m3 aardgas ** waarvan 4021 m3 t.b.v. opstart gasmotoren Prestaties programma Zuiveren 2015 Bijlage 3.Resultaten.15

105

106 Bijlage 4: HVC Stroometiket 2015

107

108