Cholesterol en hart- en vaatziekten

Transcriptie

1 Feiten en cijfers Uitgave van de Hartstichting November 12 Cholesterol en hart- en vaatziekten Leefstijlfactoren zoals voeding, roken en bewegen beïnvloeden het ontstaan van hart- en vaatziekten (HVZ) soms rechtstreeks, maar vaak via risicofactoren zoals een te hoog cholesterolgehalte in het bloed, een hoge bloeddruk, overgewicht en diabetes mellitus (figuur 1). Het is daarom belangrijk om te weten hoeveel procent van de bevolking een ongunstig niveau heeft van deze risicofactoren en hoe de trend in de tijd zich ontwikkelt. In deze factsheet wordt de risicofactor cholesterol beschreven. Figuur 1. Relatie tussen leefstijl- en risicofactoren, ziekten en sterfte aan hart- en vaatziekten Leefstijl- Endogene factoren: risicofactoren: Voeding Cholesterolgehalte Hart- en Sterfte aan hart- Roken Bloeddruk vaatziekten en vaatziekten Bewegen Lichaamssamenstelling Alcohol Diabetus mellitus Cholesterol is een vetachtige stof die het lichaam nodig heeft als bouwsteen voor lichaamscellen en hormonen. Het grootste deel van het cholesterol in het bloed bevindt zich in de lage-dichtheid-lipoproteïnen (LDL). Deze LDL-deeltjes vervoeren het cholesterol naar de weefsels, terwijl de zogenaamde hoge-dichtheids-lipoproteïnen (HDL) het cholesterol afvoeren. Dit HDL cholesterol is daarom juist een beschermende factor voor coronaire hartziekten, terwijl het LDL cholesterolgehalte het risico op (coronaire) hartziekten verhoogt. Er is sprake van een continu verband: hoe hoger het cholesterolgehalte of de verhouding totaal cholesterol/hdl cholesterol, des te hoger het risico op (sterfte aan) een coronaire hartziekte. 1,2 Een lager cholesterolgehalte gaat samen met een afname in het risico op coronaire hartziekten van 5 op de leeftijd van 4 jaar tot op de leeftijd van 7 jaar. 1 Totale risicoprofiel van belang Om het risico op het ontstaan van een hart- of vaatziekte te bepalen bij personen zonder hart- en vaatziekten in de voorgeschiedenis, wordt niet alleen naar individuele risicofactoren gekeken, maar ook naar het totale risicoprofiel, gebaseerd op geslacht, leeftijd, roken, systolische bloeddruk en de verhouding totaal cholesterol/hdl cholesterol. 3 Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een risicotabel (zie tabel 1). Het -jaarsrisico op ziekte of sterfte aan hart- en vaatziekten kan hierin worden afgelezen. Voor personen met diabetes mellitus of reumatoïde artritis wordt hiervoor 15 jaar

2 bij de actuele leeftijd opgeteld. Naast adviezen voor een gezonde leefstijl, wordt behandeling met medicatie aangeraden aan patiënten met een totaal cholesterol/hdl cholesterol verhouding > 8 en aan patiënten met een -jaars risico op hart- en vaatziekten of - in geval van aanwezigheid van risicoverhogende factoren (zoals een eerstegraads familielid met HVZ < 65 jaar, weinig lichaamsbeweging of obesitas). Streefwaarde is een LDL cholesterolgehalte 2,5 mmol/l (zie ook verderop in deze factsheet). Tabel 1. Risicotabel: jaars risico op ziekte of sterfte door hart- en vaatziekten voor patiënten zonder hart- en vaatziekten Bron: Multidisciplinaire Richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement, 11 3 Niet rokende vrouw Rokende vrouw Niet rokende man Rokende man SBD Lft >5 >5 >5 >5 >5 >5 >5 >5 >5 >5 >5 >5 > >5 >5 >5 >5 >5 >5 >5 > >5 >5 >5 > > >5 45 >5 >5 >5 > >5 > > >5 >5 > >5 > > <1 < <1 <1 <1 1 1 <1 < <1 <1 <1 <1 <1 <1 < ratio Lft: leeftijd; SBD: systolische bloeddruk; ratio: totaal cholesterol/hdl cholesterol Gebaseerd op gegevens van MORGEN- (RIVM) en ERGO-cohort (ErasmusMC) en van Dis & Kromhout 4 2 Cholesterol

3 Indeling in totaal en HDL cholesterolklassen Hoewel tegenwoordig wordt uitgegaan van het totale risicoprofiel 3, is voor inzicht in trends in cholesterol een indeling in cholesterolklassen nodig. In deze factsheet wordt daarvoor de indeling uit de CBOrichtlijn uit 1991 gebruikt 5 met de volgende klassen voor totaal cholesterol: < 5 mmol/l, 5-6,5 mmol/l, 6,5-8 mmol/l, 8 mmol/l. Hierbij wordt een totaal cholesterolgehalte < 5 mmol/l beschouwd als normale waarde. Daarnaast worden in deze factsheet prevalenties gepresenteerd voor de combinatie van een totaal cholesterolgehalte 6,5 mmol/l en/of het gebruik van cholesterolverlagende medicatie. Deze definitie includeert ook mensen waarbij het cholesterolgehalte onder de 6,5 mmol/l is gedaald door gebruik van cholesterolverlagende medicatie. Het HDL cholesterolgehalte wordt ingedeeld in twee klassen: een concentratie lager (= ongunstig) en hoger dan,9 mmol/l. Voor de totaal cholesterol / HDL cholesterol ratio is geen internationaal gebruikte grenswaarde beschikbaar. Cholesterolgehalten bij volwassenen Geslacht In de monitoringstudie Nederland de Maat Genomen (kortweg NL de Maat) is een steekproef van ca. 4.5 mensen uit de algemene bevolking onderzocht in 9 en (zie kader). Op basis van metingen uit dit onderzoek staan in tabel 2 de gemiddelde cholesterolwaarden en de verdeling over cholesterolklassen voor mannen en vrouwen van -7 jaar, waarbij per cholesterolklasse is aangegeven welk percentage behandeld wordt met cholesterolverlagende medicatie. Zo heeft in totaal 34 van de mannen een totaal cholesterolgehalte lager dan 5 mmol/l, waarvan 6 deze waarde heeft bereikt door gebruik van cholesterolverlagende medicatie. Ongeveer 2 op de 3 mannen en vrouwen van -7 jaar heeft een totaal cholesterolgehalte 5 mmol/l. Slechts een klein deel hiervan wordt behandeld met cholesterolverlagende medicatie. Van de 15 mannen en 17 vrouwen met een totaal cholesterolgehalte 6,5 mmol/l gebruikt minder dan 1 medicatie. In totaal gebruikt van de mannen en 6 van de vrouwen medicatie om het cholesterolgehalte te verlagen. Ongeveer 1 op de 4 mannen en vrouwen van -7 jaar heeft een totaal cholesterol 6,5 mmol/l en/of gebruikt cholesterolverlagende medicatie. Een HDL cholesterol <,9 mmol/l komt ruim 5 keer zo vaak voor bij mannen dan bij vrouwen (11 versus 2). Leeftijd Voor de gegevens naar leeftijd is, naast de metingen in het kader van NL de Maat, gebruik gemaakt van gegevens van de laatste meetronde (8-9) van de Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA) onder mannen en vrouwen van 6 jaar en ouder (zie kader). Zowel bij mannen als bij vrouwen is het gemiddelde totaal cholesterolgehalte (inclusief personen met cholesterolverlagende medicatie) op oudere leeftijd hoger dan op jongere leeftijd. Bij mannen is het gemiddelde cholesterolgehalte het hoogst in de leeftijdsklasse 5-59 jaar (5,6 mmol/l), bij vrouwen in de leeftijdsklasse 6-69 jaar (6, mmol/l) (figuur 2). 3 Cholesterol

4 Tabel 2. Gemiddelde cholesterolwaarden en prevalentie van totaal cholesterol naar klasse en behandeling met cholesterolverlagende medicatie voor mannen en vrouwen* Bron: RIVM, NL de Maat 9- Mannen ( tot 7 jaar) Vrouwen ( tot 7 jaar) Gemiddelde cholesterolwaarden Totaal cholesterol 5,4 mmol/l 5,4 mmol/l HDL cholesterol 1,2 mmol/l 1,5 mmol/l Totaal cholesterol/hdl-cholesterolratio 4,7 3,8 Prevalentie totaal cholesterol < 5 mmol/l, medicatie 6 3 < 5 mmol/l, onbehandeld ,5 mmol/l, medicatie ,5 mmol/l, onbehandeld ,5-8 mmol/l, medicatie,5 <,5 6,5-8 mmol/l, onbehandeld mmol/l, medicatie <,1 8 mmol/l, onbehandeld 1 2 6,5 mmol/l en/of cholesterolverlagende medicatie** Prevalentie van laag HDL cholesterol <,9 mmol/l 11 2 * leeftijdgestandaardiseerd naar de opbouw van de Nederlandse bevolking in (CBS) ** in de totale populatie 6,5 Figuur 2. Gemiddeld totaal cholesterolgehalte (in mmol/l) naar leeftijd (inclusief personen die cholesterolverlagende medicatie gebruiken) Bron: RIVM, NL de Maat 9- (-7 6, jaar) en VU Amsterdam, LASA* 8-9 ( 6 jaar) mmol/l 6,5 5,5 6, 5, 5,5 4,5 5, 4, ,5 leeftijd (in jaren) Mannen NLdeM Mannen LASA Vrouwen NLdeM Vrouwen LASA 4, leeftijd (in jaren) * LASA: Longitudinal Aging Study Amsterdam Mannen NLdeM 4 Cholesterol Mannen LASA Vrouwen NLdeM Vrouwen LASA

5 Op -39 jarige leeftijd heeft bijna de helft van de mannen een totaal cholesterolgehalte < 5 mmol/l, op 5-59 jarige leeftijd is dit nog slechts bij een kwart van de mannen het geval (figuur 3). Op oudere leeftijd is het percentage mannen met een cholesterolgehalte < 5 mmol/l weer hoger, met name door een toenemend gebruik van cholesterolverlagende medicatie. Zo gebruikt meer dan de helft van de mannen boven de 6 jaar met een cholesterolgehalte < 5 mmol/l medicatie. Bij vrouwen van -39 jaar komt een totaal cholesterolgehalte < 5 mmol/l vaker voor dan bij mannen (bij ongeveer tweederde van de vrouwen), maar in de leeftijdsklasse 6-69 jaar is dit gedaald tot ongeveer 1 op de 5 à 6. Op oudere leeftijd is het percentage vrouwen met een cholesterolgehalte < 5 mmol/l wel weer hoger, maar veel minder dan bij mannen. Ook bij vrouwen gebruikt een groot deel op oudere leeftijd cholesterolverlagende medicatie. Figuur 3. Percentage mannen en vrouwen met een totaal cholesterolgehalte < 5 mmol/l, al dan niet behandeld met cholesterolverlagende medicatie, naar leeftijd Bron: RIVM, NL de Maat 9- (-7 jaar) en VU Amsterdam, LASA 8-9 ( 6 jaar) Mannen Vrouwen (N*) 4-49 (N) 5-59 (N) 6-69 (N) 6-69 (L*) 7-79 (L) 8+ (L) -39 (N*) 4-49 (N) 5-59 (N) 6-69 (N) 6-69 (L*) 7-79 (L) 8+ (L) < 5 mmol/l, onbehandeld < 5 mmol/l, behandeld leeftijd (in jaren) < 5 mmol/l, onbehandeld < 5 mmol/l, behandeld leeftijd (in jaren) * (N) = NL de Maat; (L) = LASA: Longitudinal Aging Study Amsterdam Het percentage mannen met een totaal cholesterolgehalte 6,5 mmol/l neemt toe van ongeveer 1 op de op -39 jarige leeftijd naar ongeveer 1 op de 5 op 5-59 jarige leeftijd en is weer lager in de oudere leeftijdsklassen (figuur 4). Het percentage vrouwen met een totaal cholesterolgehalte 6,5 mmol/l is tot ongeveer 5 jarige leeftijd lager dan bij mannen, maar neemt daarna sterk toe tot ongeveer 1 op de 3 à 4 vrouwen op 6-69 jarige leeftijd. In tegenstelling tot bij mannen blijft ook op oudere leeftijd het percentage vrouwen met een cholesterolgehalte 6,5 mmol/l hoog. Dit komt mede door de stijging van het totaal cholesterolgehalte bij vrouwen na de menopauze. Van de mannen en vrouwen met een totaal cholesterolgehalte 6,5 mmol/l wordt een groot deel niet behandeld met medicatie. 5 Cholesterol

6 Figuur 4. Percentage mannen en vrouwen met een totaal cholesterolgehalte 6,5 mmol/l, al dan niet behandeld met cholesterolverlagende medicatie, naar leeftijd Bron: RIVM, NL de Maat 9- (-7 jaar) en VU Amsterdam, LASA 8-9 ( 6 jaar) Mannen Vrouwen (N*) 4-49 (N) 5-59 (N) 6-69 (N) 6-69 (L*) 7-79 (L) 8+ (L) -39 (N*) 4-49 (N) 5-59 (N) 6-69 (N) 6-69 (L*) 7-79 (L) 8+ (L) 6,5 mmol/l, onbehandeld 6,5 mmol/l, behandeld leeftijd (in jaren) 6,5 mmol/l, onbehandeld 6,5 mmol/l, behandeld leeftijd (in jaren) * (N) = NL de Maat; (L) = LASA: Longitudinal Aging Study Amsterdam Opleiding Bij mannen van -7 jaar is er geen duidelijke relatie tussen het gemiddelde totaal cholesterolgehalte en opleidingsniveau. Het gemiddelde cholesterolgehalte is iets lager bij mannen met een middelhoog opleidingsniveau: 5,3 mmol/l vergeleken met 5,5 mmol/l bij mannen met een laag of een hoog opleidingsniveau. Bij vrouwen is er een lichte gradiënt aanwezig en is het gemiddeld totaal cholesterolgehalte het hoogst bij een laag opleidingsniveau: 5,5 mmol/l versus 5,4 mmol/l bij een hoog opleidingsniveau. Bovengenoemde gemiddelden zijn inclusief personen die cholesterolverlagende medicatie gebruiken. Zowel bij mannen als bij vrouwen is het percentage medicatiegebruikers hoger bij lager opgeleiden. Een totaal cholesterol 6,5 mmol/l en/of het gebruik van cholesterolverlagende medicatie komt bij mannen iets vaker voor bij een laag opleidingsniveau dan bij de hogere opleidingsniveaus (figuur 5). Bij vrouwen is het verband tussen opleidingsniveau en een ongunstig cholesterolgehalte duidelijker aanwezig: ongeveer 1 op de 4 vrouwen met een lage opleiding heeft een totaal cholesterolgehalte 6,5 mmol/l en/of gebruikt medicatie, terwijl dit bij hoog opgeleide vrouwen bij ongeveer 1 op de 5 het geval is. Ook tussen opleidingsniveau en het HDL cholesterolgehalte is geen duidelijke relatie aanwezig. Bij lager opgeleide vrouwen is het gemiddelde HDL cholesterol iets lager dan bij hoger opgeleide vrouwen (1,5 mmol/l versus 1,6 mmol/l). Bij mannen is het HDL cholesterolgehalte in alle opleidingsklassen ongeveer 1,2 mmol/l. Wel is het percentage mannen met een HDL cholesterolgehalte <,9 mmol/l het hoogst bij een laag opleidingsniveau: 14 vergeleken met 9 bij mannen met een hoog opleidingsniveau. Bij vrouwen zijn deze percentages respectievelijk 2 en 1. 6 Cholesterol

7 Figuur 5. Prevalentie van totaal cholesterolgehalte 6,5 mmol/l en/of gebruik van cholesterolverlagende medicatie bij mannen en vrouwen van -7 jaar, naar opleidingsniveau* Bron: RIVM, NL de Maat laag middel hoog opleidingsniveau Mannen Vrouwen laag: lager onderwijs, lbo en mavo; middel: havo, vwo en mbo; hoog: hbo en wo * leeftijdgestandaardiseerd naar de opbouw van de Nederlandse bevolking in (CBS) Trends in de tijd Voor trends in de tijd is gebruik gemaakt van gegevens van verschillende RIVM cohorten, waarbij steeds de metingen door GGD en zijn uitgevoerd. In de periode en betrof dit grootschalige monitoringstudies, evenals in 9/ (NL de Maat, zie kader). In de periode is gebruik gemaakt van de gegevens van de Doetinchem Cohort Studie, waarbij dezelfde mensen (uit Doetinchem) herhaald zijn onderzocht. Het gaat hierbij om veel kleinere aantallen, waardoor deze gegevens met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd moeten worden. Bij het beschrijven van de trend wordt daarom de nadruk gelegd op de niveaus in de periode en 9/. Het gemiddelde totaal cholesterolgehalte in de leeftijdsgroep 35-6 jaar is, zowel bij mannen als bij vrouwen, tussen 1987 en 1997 gedaald (figuur 6). In de periode daarna is het gemiddelde cholesterolgehalte weer licht gestegen, maar lijkt sinds ongeveer opnieuw te dalen tot een niveau van ongeveer 5,4 mmol/l in 9/ (vergelijkbaar met het niveau eind jaren negentig). Dit is inclusief personen die cholesterolverlagende medicatie gebruiken. De prevalentie van een totaal cholesterolgehalte 6,5 mmol/l (ongeacht het gebruik van medicatie) volgt een vergelijkbaar patroon als het gemiddelde cholesterolgehalte (figuur 7). In figuur 7 is ook aangegeven hoeveel mannen en vrouwen van 35-6 jaar in de totale populatie worden behandeld met cholesterolverlagende medicatie. Ruwweg geldt dat een daling van de prevalentie van een cholesterolgehalte 6,5 mmol/l samengaat met een stijging van het percentage dat behandeld wordt met medicijnen. Tegelijkertijd is te zien dat in 1987 nog vrijwel niemand werd behandeld met medicijnen, terwijl dit in 9/ bij 4 van de vrouwen en 6 van de mannen van 35-6 jaar het geval is (zie ook preventie en behandeling later in deze factsheet). 7 Cholesterol

8 Figuur 6. Gemiddelde totaal cholesterolgehalte (inclusief gebruikers van cholesterolverlagende medicatie) bij mannen en vrouwen van 35-6 jaar in de periode 1987 tot Bron: RIVM, Peilstationsproject Hart- en Vaatziekten ( ), MORGEN-project ( ), Doetinchem Cohort Studie* (1998-7), NL de Maat (9/) mmol/l 6, Gemiddeld cholesterolgehalte 5,5 5, 4,5 4, Mannen Vrouwen / 3-jarig voortschrijdend gemiddelde, leeftijdgestandaardiseerd naar bevolkingsopbouw van (CBS) * In de periode zijn de cijfers gebaseerd op 1 plaats (Doetinchem), waardoor de aantallen per jaar wat kleiner zijn. Figuur 7. Percentage mannen en vrouwen van 35-6 jaar met een totaal cholesterolgehalte 6,5 mmol/l (ongeacht medicatiegebruik) en percentage behandeld met cholesterolverlagende medicatie (in totale populatie) in de periode 1987 tot Bron: RIVM, Peilstationsproject Hart- en Vaatziekten ( ), MORGEN-project ( ), Doetinchem Cohort Studie* (1998-7), NL de Maat (9/) 35 Mannen Totaal cholesterol 6,5 mmol/l behandeld / 8 Cholesterol

9 Vrouwen Totaal cholesterol 6,5 mmol/l behandeld / 3-jarig voortschrijdend gemiddelde, leeftijdgestandaardiseerd naar bevolkingsopbouw van (CBS) * In de periode zijn de cijfers gebaseerd op 1 plaats (Doetinchem), waardoor de aantallen per jaar wat kleiner zijn. Het percentage mannen met een HDL cholesterolgehalte <,9 mmol/l neemt, na een stijging in de periode , vanaf 1993 af. Bij vrouwen is het percentage met een HDL-cholesterolgehalte <,9 mmol/l in de periode veel minder veranderd, al is er wel een lichte daling opgetreden. Cholesterolgehalten bij jongeren Het proces van het ontstaan van atherosclerose (aderverkalking) begint al op jonge leeftijd, maar leidt vaak pas op oudere leeftijd tot het ontstaan van hart- en vaatziekten. Uit onderzoek is echter gebleken dat jongeren die op de leeftijd van 18- jaar een ongunstig cholesterolgehalte hadden, jaar later vaker atherosclerose hadden dan jongeren met een gunstig cholesterolgehalte. 6 Het is dus van belang om ook op jonge leeftijd al te zorgen voor een gezonde cholesterolwaarde. In de Nederlandse PIAMA studie (een geboortecohortstudie bij kinderen geboren in ) was het gemiddelde totaal cholesterolgehalte op 12-jarige leeftijd 4,1 mmol/l bij jongens en 4, mmol/l bij meisjes. Het gemiddelde HDL-cholesterolgehalte was 1,4 mmol/l voor zowel jongens als meisjes. 7 In een andere Nederlandse geboortecohortstudie, de ABCD studie, is gekeken naar etnische verschillen in cardiovasculair risicoprofiel bij 5-6 jarige kinderen. Het gemiddelde LDL-cholesterolgehalte was 2,3-2,4 mmol/l, waarbij er geen significante verschillen waren naar etniciteit. Het gemiddelde HDL- cholesterolgehalte was het hoogst bij kinderen van Afrikaanse afkomst (1,4 mmol/l) vergeleken met 1,3-1,35 mmol/l bij Nederlandse, Turkse of Marokkaanse kinderen. 8 Cholesterolgehalten bij ouderen Omdat de stijging van het totaal cholesterolgehalte bij vrouwen tot op hogere leeftijd doorgaat dan bij mannen (zie ook figuur 2), heeft een groter percentage vrouwen dan mannen op oudere leeftijd een totaal cholesterolgehalte 6,5 mmol/l (al dan niet behandeld met medicatie). Zo heeft ongeveer 17 van de vrouwen van 7-79 jaar een totaal cholesterolgehalte 6,5 mmo/l vergeleken met ruim 6 van de mannen. Oudere mannen gebruiken echter wel vaker cholesterolverlagende medicatie. Van de mannen van 7 jaar of ouder gebruikt 39 cholesterolverlagende medicatie, vergeleken met 28 van de vrouwen (LASA, 8-9). Familiaire hypercholesterolemie Familiaire hypercholesterolemie (FH) is één van de meest voorkomende erfelijke stofwisselingsziekten, die het cholesterolgehalte in het bloed sterk doet stijgen. De kans op het krijgen van een hartinfarct op jonge leeftijd neemt hierdoor toe. In Nederland voert de Stichting Opsporing Erfelijke Hypercholesterolemie (StOEH) een bevolkingsonderzoek uit waarbij mensen met familiaire hypercholesterolemie worden opgespoord. Het aantal personen met klassieke 9 Cholesterol

10 (heterozygote) familiaire hypercholesterolemie wordt in Nederland geschat op ongeveer 4. (1 op 4). Hiervan waren eind 11 bijna 25.5 (63 ) opgespoord ( Familieleden van patiënten met FH wordt aangeraden om het cholesterolgehalte te laten meten. 9 Mogelijke oorzaken van een hoog cholesterolgehalte Factoren die het totaal cholesterolgehalte verhogen Te hoge inname van verzadigd vet, transvetzuren en voedingscholesterol Roken Overgewicht Familiaire aanleg Factoren die het HDL cholesterolgehalte verlagen Lichamelijke inactiviteit Nauwelijks of geen alcoholconsumptie Te hoge inname van transvetzuren Roken Overgewicht Familiaire aanleg Preventie en behandeling van hoog risico op hart- en vaatziekten, in het bijzonder een hoog cholesterolgehalte De aanbevelingen voor preventie en behandeling van een hoog risico op hart- en vaatziekten hangen af van het totale risicoprofiel en bijkomende risicoverhogende factoren. Dit zijn: Gezonde leefstijl In de Richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement 3 wordt iedereen bij wie sprake is van beïnvloedbare risicofactoren in de eerste plaats een gezonde leefstijl geadviseerd ter verlaging van het risico op HVZ: Niet roken Voldoende bewegen, bij voorkeur ten minste 5 dagen per week minuten per dag matig intensieve inspanning Gezond eten, waarbij de volgende punten van belang zijn: - roomboter en harde margarines vervangen door olie, vloeibare margarine en halvarine - vette vlees- en melkproducten vervangen door magere soorten - tussendoortjes beperken - 2 porties vis per week, waarvan ten minste 1 portie vette vis - per dag 15- gram groente en gram fruit gebruiken - het gebruik van zout beperken tot maximaal 6 gram per dag Het gebruik van alcohol beperken Gezond gewicht (BMI 25 kg/m 2 ): voorkómen van overgewicht en indien nodig afvallen Voorkómen van stress Voor het effect van leefstijlinterventies op een verhoogd cholesterol zie ook de review Effectiviteit van voedingsinterventies ter behandeling van hypercholesterolemie bij patiënten met hart- en vaatziekten en hoog risicopersonen. Cholesterolverlagende medicatie Naast adviezen over een gezonde leefstijl is er voor bepaalde personen een indicatie voor cholesterolverlagende medicatie. Voor personen zonder hart- en vaatziekten, diabetes mellitus of reumatoïde artritis is de beslissing om medicatie te adviseren afhankelijk van de hoogte van het geschatte risico op hart- en vaatziekten en de hoogte van de totaal cholesterol/hdl cholesterol verhouding (zie ook tabel 1). 3 Bij diabetes mellitus en reumatoïde artritis patiënten wordt de actuele leeftijd met 15 jaar verhoogd. De volgende personen komen in aanmerking voor cholesterolverlagende medicatie (meestal statines): Patiënten met een -jaars risico op HVZ in combinatie met een LDL cholesterolgehalte > 2,5 mmol/l Patiënten met een -jaars risico op HVZ van tot in combinatie met risicoverhogende factoren (zoals een eerstegraads familielid met HVZ < 65 jaar, weinig lichaamsbeweging of obesitas) en een LDL cholesterolgehalte > 2,5 mmol/l Patiënten met een totaal cholesterol/hdl cholesterol ratio > 8 (ongeacht het risico op HVZ) Daarnaast wordt behandeling met een statine geadviseerd aan personen met hart- en vaatziekten en een LDL-cholesterolgehalte > 2,5 mmol/l. Op grond van kosteneffectiviteit wordt in de richtlijn cardiovasculair risicomanagement geadviseerd de behandeling te starten met simvastatine. Als de streefwaarde van een LDL 2,5 mmol/l niet wordt gehaald wordt overgegaan op het duurdere atorvastatine of rosuvastatine (zie ook Kosten van cholesterolverlagende middelen later in deze factsheet). Echter, in het voorjaar van 12 is het patent op atorvastatine afgelopen en zullen goedkopere merken op de markt komen. Kosten van cholesterolverlagende middelen Door de toename van het aantal gebruikers van cholesterolverlagende medicijnen zijn de kosten jarenlang fors gestegen tot een bedrag van 413 miljoen euro in 7 (ter vergelijking: in 1996 was dit nog 97 miljoen euro) (tabel 3). Sindsdien zijn de kosten voor cholesterolverlagers gedaald tot ongeveer miljoen euro in, ondanks een blijvende toename van het Cholesterol

11 aantal gebruikers (tabel 4). Dit komt doordat het gebruik van goedkopere generieke geneesmiddelen is gegroeid. Een generiek geneesmiddel bevat dezelfde stof(fen) als het originele merkgeneesmiddel. Deze middelen komen op de markt als het patent op het merkgeneesmiddel is verlopen, meestal tegen een veel lagere prijs. In kreeg 79 van de nieuwe gebruikers van een statine het generieke geneesmiddel simvastatine voorgeschreven, vergeleken met 6 in 6. Tegelijkertijd daalde het aantal startende gebruikers van het veel duurdere atorvastatine van 22 in 6 naar 9 in. Tabel 3. Raming medicijnkosten cholesterolverlagers in de periode - Bron: GIP/College voor zorgverzekeringen 11 Kosten in miljoen euro Statines (cholesterolsyntheseremmers) Combinatiepreparaten (statines met andere cholesterolverlagers) Overige cholesterolverlagers (o.a. fibraten, galzuurbindende harsen, nicotinezuur en derivaten) Totaal Tabel 4. Aantal gebruikers cholesterolverlagers in de periode 6- Bron: GIP/College voor zorgverzekeringen 11 Aantal gebruikers (in miljoenen) Statines (cholesterolsyntheseremmers) 1,4 1,4 1,5 1,5 1,6 Combinatiepreparaten (statines met andere cholesterolverlagers) Overige cholesterolverlagers (o.a. fibraten, galzuurbindende harsen, nicotinezuur en derivaten),2,4,4,4,4,9,1,1,1,1 Totaal 1,4 1,5 1,5 1,6 1,7 Samenvatting Van de mannen in de leeftijdsklasse -7 jaar heeft 34 een cholesterolwaarde < 5 mmol/l, 51 een waarde tussen de 5 en 6,5 mmol/l, 14 een waarde tussen de 6,5 en 8 mmol/l en 1 een waarde boven de 8 mmol/l. Bij vrouwen zijn deze percentages achtereenvolgens 37, 47, 15 en 2. Het gemiddelde totaal cholesterolgehalte stijgt bij mannen van 5,2 mmol/l op de leeftijd van -39 jaar naar de hoogste waarde van 5,7 mmol/l op 5-59 jarige leeftijd en daalt daarna weer. Bij vrouwen stijgt het cholesterolgehalte van 4,7 mmol/l (-39 jaar) naar de hoogste waarde van 6, mmol/l op 6-69 jarige leeftijd. Het gemiddelde totaal cholesterolgehalte is bij mannen in de leeftijdsklasse 35-6 jaar afgenomen van 5,8 mmol/l in 1987 naar 5,5 mmol/l in 9/. Bij vrouwen in deze leeftijdsklasse nam het totaal cholesterolgehalte af van 5,7 mmol/l in 1987 naar 5,4 mmol/l in 9/. In totaal gebruikt van de mannen en 6 van de vrouwen in de leeftijdsklasse -7 jaar cholesterolverlagende medicatie. Boven de 7 jaar is dit 39 voor mannen en 28 voor vrouwen. Het percentage mannen en vrouwen van -7 jaar met een totaal cholesterolgehalte boven de 6,5 mmol/l en/of gebruik van medicatie (ongeacht de cholesterolwaarde) ligt iets hoger bij personen met een lage opleiding vergeleken met personen met een hoge opleiding. Het verschil bedraagt 3-4 bij de mannen en 5 bij de vrouwen. 11 Cholesterol

12 Nederland de Maat genomen (NL de Maat) In 9- is door het RIVM, in opdracht van VWS, een monitoringstudie uitgevoerd bij een steekproef van circa 4.5 personen van 18-7 jaar uit 7 gemeenten in Nederland: Nederland de Maat genomen. Bij deze personen zijn gegevens verzameld door middel van zowel een vragenlijst als lichamelijk onderzoek. In deze factsheet zijn gegevens gebruikt van circa 3.85 personen van -7 jaar. In deze groep had ongeveer 9 van de mannen en 4 van de vrouwen een hart- of vaatziekte (gehad) en 6 van de mannen en 5 van de vrouwen had diabetes. Meer informatie over dit onderzoek is te vinden op Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA) De Longitudinal Aging Study Amsterdam is een longitudinale studie, uitgevoerd door de Vrije Universiteit, waarbij onderzoek wordt gedaan naar determinanten en gevolgen van veroudering. Het onderzoek is gestart in 1992 bij ruim 3. mannen en vrouwen van 55 jaar en ouder en in 2 aangevuld met een steekproef van circa 1. personen. In deze factsheet is gebruik gemaakt van gegevens van de 6e meting in 8-9 (circa 1.5 personen), waarbij de leeftijd van de respondenten 6- jaar was. In deze groep had circa 33 van de mannen en 24 van de vrouwen een hart- of vaatziekte en 15 van de mannen en 13 van de vrouwen had diabetes. Voor meer informatie over dit onderzoek, zie 12 Cholesterol

13 Gebruikte literatuur 1. Law MR, Wald NJ, Thompson SG. By how much and how quickly does reduction in serum cholesterol concentration lower risk of ischaemic heart disease? BMJ 1994;8: Prospective Studies Collaboration. Blood cholesterol and vascular mortality by age, sex, and blood pressure: a meta-analysis of individual data from 61 prospective studies with 55 vascular deaths. Lancet 7;37: Mulitdisciplinaire richtlijn cardiovasculair risicomanagement (herziening 11). Nederlands Huisartsen Genootschap. Utrecht, Van Dis I, Kromhout D, Geleijnse JM, Boer JM, Verschuren WMM. Evaluation of cardiovascular risk predicted by different SCORE equations: the Netherlands as an example. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil ;17: Herziening Consensus cholesterol. Utrecht: Centraal Begeleidingsorgaan voor Intercollegiale toetsing, Pletcher MJ, Bibbins-Domingo K, Liu K, Sidney S, Lin F, Vittinghoff E, Hulley SB. Nonoptimal lipids commonly present in young adults and coronary calcium later in life: the CARDIA (Coronary Artery Risk Development in Young Adults) study. Ann Intern Med ;153: Bekkers MBM, Brunekreef B, Koppelman GH, Kerkhof M, Smit HA, Wijga AH. BMI and waist circumference; cross-sectional and prospective associations with blood pressure and cholesterol in 12-year-olds. Accepted in PLoS ONE. 8. de Hoog MLA, van Eijsden M, Stronks K, Gemke RJBJ, Vrijkotte TGM (12). Ethnic Differences in Cardiometabolic Risk Profile at Age 5-6 years: the ABCD Study. PLoS ONE 7(8):e doi:.1371/journal. pone Informatiefolder Stichting Opsporing Erfelijke Hypercholesterolemie (StOEH) (zie Kok L, van Dis SJ, Verschuren WMM. Effectiviteit van voedingsinterventies ter behandeling van hypercholesterolemie bij patiënten met hart- en vaatziekten en hoog risicopersonen. Nederlandse Hartstichting, Den Haag, 8 ( Over deze cijfers Auteurs: mw. ir. A. Blokstra 1, mw. dr. ir. I. van Dis 2, mw. dr. ir. W.M.M. Verschuren 1. 1 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Centrum voor Preventie- en Zorgonderzoek, Bilthoven. 2 Hartstichting, Den Haag. Uitgave 12. Contactpersoon: mw. dr. ir. Ineke van Dis, Hartstichting (I.van.DisAhartstichting.nl), afdeling Kennis & Innovatie. De factsheet is te downloaden van de website van de Hartstichting: PZ96 13 Cholesterol