Vergrijzing, zorg, wonen en leven

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Vergrijzing, zorg, wonen en leven"

Joke Hendriks
6 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Vergrijzing, zorg, wonen en leven Casper van Ewijk Netspar, University of Amsterdam Johan de Witt lezing, Actuarieel Genootschap, 25 april 2014

2 Netspar = Network Studies Pension Aging Retirement Pension industry Public sector Universities 2

3 Netspar model : Triple Helix universiteit private partners overheid

4 Activiteiten 290 (Inter) nationale fellows 80 Deelnemers executive onderwijs 900 Deelnemers bij 25 evenementen 15 Internships 40 Netspar tracks (2013) 20 EFA master studenten 120 Publicaties in internationale journals Netspar is unique in the world when it comes to the field of pension research and easily surpasses its competitors in terms of the quality and quantity of its research output. Breimer committee, 2012 Gemiddeld per jaar, afgerond,

5 OUDE DAG INTEGRAAL BEZIEN HOEVEEL PENSIOEN HEBBEN WE NODIG? WAT WETEN WE EIGENLIJK VAN DE LEVENSCYCLUS? SOLIDARITEIT IN PENSIOEN EN ZORG 5

6 Integrale benadering oude dag: Samenstelling inkomen, (gem.)

7 Hoe duur is de oude dag? onzekerheid over zorgkosten 300k landduri ge zorg = 4 jaar ad 80k = 320k 7

8 OUDE DAG INTEGRAAL BEZIEN HOEVEEL PENSIOEN HEBBEN WE NODIG? WAT WETEN WE EIGENLIJK VAN DE LEVENSCYCLUS? SOLIDARITEIT IN PENSIOEN EN ZORG UITGANGSPUNTEN VOOR PENSIOEN2020 8

11 En wie betaalt de ziektekosten over zeg 20 jaar? stijgen door vergrijzing / ontgroening door kwaliteitverbetering en grotere vraag door technologische ontwikkeling door verkeerde prikkels? 11

12 Vergrijzing: kosten vooral aan het eind van het leven Leeftijdsprofiel uitgaven curatieve zorg (links) en langdurige zorg (rechts), 2007, in euro s 12

13 Versnelling in de zorguitgaven (% BBP) % bbp Zorguitgaven, constant als % bbp Idem, plus demografische factoren Zorguitgaven, realisatie

14 14 Verklaring groei uitgaven (ZVW + AWBZ) Reele groei van de uitgaven 3,8 Demografische/epidemiologische factoren 0,9 Beleidseffecten 0,2 Overige factoren 2,6

16 Twee scenario's voor zorgkosten (% BBP) % bbp Zorguitgaven, constant als % bbp Idem, plus demografische factoren Zorguitgaven, realisatie

17 Twee scenario's zorgkosten Niveau 2010 Toename Lage zorggroei Hoge zorggroei Totaal (% bruto gezinsinkomen) 23, waarvan demografie waarvan zorgconsumptie per persoon

18 OUDE DAG INTEGRAAL BEZIEN HOEVEEL PENSIOEN HEBBEN WE NODIG? WAT WETEN WE EIGENLIJK VAN DE LEVENSCYCLUS? SOLIDARITEIT IN PENSIOEN EN ZORG UITGANGSPUNTEN VOOR PENSIOEN

19 Levenscyclus patroon? 19

20 Waarom maken we ons vermogen niet op? Sparen voor de erfenis niet echt bevestigd door onderzoek (Mauro Mastrogiacomo) Onzekerheid over zorg Dalende consumptiebehoefte bij ouderdom en gebrek (Finkelstein et al) Rigiditeit in verzilveren van woning

21 Kosten langdurige zorg onzeker ouderenzorg: gemiddelde kosten per jaar over levenscyclus

22 Kosten erg ongelijk verdeeld, vooral bij langdurige zorg Curatieve zorg Ouderenzorg gemiddeld % 20% 20% 20% 20% percentage mensen gemiddeld % 20% 20% 20% 20% percentage mensen 66 Uitgaven over het hele leven, niveaus 2012, x1000 euro Uitgaven over het hele leven, niveaus 2012, x1000 euro Toekomst voor de zorg 21 maart 2013

23 Kosten ouderenzorg Mediaan Totaal over levensloop 142 euro per jaar euro Dus 50% van de mensen heeft lagere kosten dan 142 per jaar Maar zeer scheef verdeeld: Kans 20% op totale kosten groter dan Outline zorgboek euro 9 maart 2012

24 Zorg en pensioen: tussenbalans Nu nog: ouderenzorg is verzekerd pensioen is voldoende om zorg op te vangen Toekomst: stijgende kosten van zorg: ouderen gaan meer betalen en dus meer pensioen nodig meer behoefte aan eigen keuze van zorg (scheiden wonen/zorg) collectieve zorg verzekering naar WMO noodzaak van aanvullende verzekeringen Toekomst voor de zorg 21 maart 2013

25 Eigen woning verzilveren toekomstige generaties zullen woning aan moeten/willen aanspreken pensioen aangetast onvolledige opbouw stijgende gemiddelde zorglasten voor ouderen maar niet voor verzekeren van ouderenzorg verzekeren i.p.v. sparen geen vermogenstoets voor alleen zieken

26 Imperfecties in de woningmarkt geringe mobiliteit falende huurmarkt verzilveren van overwaarde beperkt aflossen van woning 'normaal' maar niet optimaal enkele feiten (Alessie e.a., Rouwendaal, Netspar papers)

27 Overwaarde

28 Weinig mobiliteit op woningmarkt

29 Waarom komt de markt van omkeerhypotheek zo moeizaam tot stand? Vraag nog onvoldoende Banken terughoudend; hoge rente Moral hazard eigenaar heeft minder belang bij onderhoud

30 Conclusies oude dag integraal bezien individu: levenscyclus planning overheid: afstemming beleidsterreinen (en fiscaal kader) nieuwe markten verzekering verpleegzorg omkeerhypotheken stimulering / regulering door overheid?

31 OUDE DAG INTEGRAAL BEZIEN HOEVEEL PENSIOEN HEBBEN WE NODIG? WAT WETEN WE EIGENLIJK VAN DE LEVENSCYCLUS? SOLIDARITEIT IN PENSIOEN EN ZORG UITGANGSPUNTEN VOOR PENSIOEN

32 Maatschappelijke verandering Kritische consument beter opgeleid goed geinformeerd maar (blijvend?) minder geinteresseerd

33 Arbeidsverhoudingen veranderen... CPB, 2012

34 Gemiddeld goed inkomen na pensioen, maar ongelijk verdeeld replacement rates (ratio t.o.v. bruto inkomen, 60-64)

35 Doorsneesystematiek Doorsneesystematiek = doorsneepremie én doorsnee-opbouw Mooi door eenvoud, maar leidt tot herverdeling Herverdeling wegens verschillen in: beleggingshorizon (tijdswaarde) levensverwachting verschillen in carrierepaden Uniforme premie leidt tot herverdeling tussen jong en oud pensioenstelsel is deels omslaggefinancierd

36 Herverdeling door doorsnee: mannen Bron: CPB

37 en voor vrouwen

38 Omslagelement in pensioen in mld euro in % pensioenvermogen Basisscenario %-punt lager disconto 81 6 Grijs fonds - 3 Groen fonds - 20 Impliciete schuld: waarde pensioenopbouw die deelnemers mislopen bij overgang op degressieve opbouw

39 ook herverdeling binnen generaties

40 Verschillen in levensverwachting: Hoeveel jaren na je 30 e? Basisonderwijs Vmbo Hbo, Wo Verschil hoog - laag Mannen 1997/ ,4 2007/ ,6 Vrouwen 1997/ ,1 2007/ Bron: Statline, op basis van gemiddelde sterftekansen voor de jaren respectievelijk

41 Overigens, herverdeling in de zorg netto profijt (x 1000) 41

42 Onbedoelde herverdeling hoog- en laag opgeleiden te beperken door afschaffing doorsneesystematiek in premie en opbouw bijv. degressieve opbouw lagere opbouw, meer indexatie kleinere collectiviteiten deel van pensioen in kapitaal uitkeren keuze van type pensioen (hoog/laag, deel kapitaal) aftoppen pensioenopbouw 42

43 OUDE DAG INTEGRAAL BEZIEN HOEVEEL PENSIOEN HEBBEN WE NODIG? WAT WETEN WE EIGENLIJK VAN DE LEVENSCYCLUS? SOLIDARITEIT IN PENSIOEN EN ZORG UITGANGSPUNTEN VOOR PENSIOEN

44 Waaraan moet pensioen2020 voldoen? Goede kwaliteit de oude dag: Integrale benadering pensioen - woning - sparen/verzekeren ouderenzorg Goede basis voor iedereen in 1e pijler Aanvullende kapitaalgedekte pensioenen in 2e pijler Efficiente verdeling van inkomen en risico over de levenscyclus Transparantie Goede governance en verantwoording van discretionaire beslissingen Helderheid over solidariteit en risicodeling Beperk ongewenste herverdeling 44

45 Maatwerk en keuzevrijheid Hoe maken we maatwerk mogelijk in collectief stelsel? Kan een fonds onderscheid maken tussen woningbezitters en nietwoningbezitters Tussen verschillen in risicobereidheid van hoge en lage inkomens? Willen hoge inkomens wel hun kapitaal volledig annuitizeren? Op welke dimensies helpt (gestuurde) keuzevrijheid? keuze van uitvoerder van gegeven regeling keuze in uitkeringsfase: hoog/laag, annuiteit/kapitaal, zorgannuiteit keuze opbouwfase: afruil met hypotheek, beleggingsprofiel, schuiven met premie risico's rond zorgplicht van de uitvoerder

Terug naar de toppositie in 2020 Generatiediscussie

eigendomsrechten/contract kapitaal in de opbouwfase?

46 Terug naar de toppositie in 2020 Generatiediscussie voorbij Vertrouwen fonds/verzekeraar Helderheid over eigendomsrechten/contract kapitaal in de opbouwfase? Denemarken Nederland Australie Meer actuarieel fair Integrale benadering oude dag Maatwerk/keuzemogelijkheden afgestemd op voorkeuren consument Mercer Pension Index 46

Vergelijkbare documenten

Oudedagsvoorziening nu en straks. Casper van Ewijk Netspar & Universiteit van Amsterdam

Oudedagsvoorziening nu en straks Casper van Ewijk Netspar & Universiteit van Amsterdam SER, 24 juni 2014 Agenda Internationaal perspectief Probleemanalyse Houdbaarheid Maatschappelijke trends Keuzes voor