Ergotherapie helpt. De opleiding ergotherapie vindt het belangrijk dat ergotherapeuten de brug tussen zorg en welzijn kunnen slaan.

Transcriptie

1 Studie Verslag van een innovatieve ergotherapiestage: Ergotherapie helpt anderstalige vrouwen Tekst: Angela Busch en Ruth Zinkstok Stel je voor: je bent een anderstalige vrouw die thuis zit en niet naar buiten kan of durft. Je kunt geen of slecht Nederlands spreken. Je mag van je man niet alleen naar buiten en je onderneemt geen- of weinig activiteiten. Je hebt de zorg voor een ziek familielid want dat is in jouw cultuur of religie belangrijk. Op dit moment krijg je Nederlandse taalles aan huis van een vrijwilligster van de Stichting Amsterdams Buurvrouwen Contact (ABC). Is dit een situatie waarin je ergotherapie kunt toepassen? Egotherapiestudente Angela Busch ging op zoek naar het antwoord tijdens haar stage bij Stichting ABC. Angela was al bekend met Stichting ABC, omdat zij reeds enkele jaren zelf als vrijwilliger een anderstalige vrouw Nederlandse taalles aan huis gaf. Tijdens haar stage wilde ze de Nederlandse les koppelen aan de alledaagse activiteiten van de lesneemsters (de anderstalige vrouwen die Landelijk Netwerk Thuislesorganisaties. De stichting heeft een beperkt aantal betaalde krachten (ongeveer 3 fte) waaronder de directeur, stadsdeelcoördinatoren en ruim 250 vrijwilligsters. De stichting werkt op basis van het principe van maatjes, lesgeefsters genoemd, die ieder gekoppeld worden aan een anderstalige vrouw, lesneemster genoemd. De vrijwilligsters geven één keer per week Nederlandse taalles aan huis. Daarnaast ondersteunt de stichting de vrouwen bij hun inburgering. Met het geven van de lessen aan huis bereikt Stichting ABC een moeilijke doelgroep: anderstalige, kwetsbare De opleiding ergotherapie vindt het belangrijk dat ergotherapeuten de brug tussen zorg en welzijn kunnen slaan. les ontvangen), met het doel hun zelfredzaamheid en hun maatschappelijke participatie te bevorderen. Tijdens haar stage heeft Angela vooral blijk kunnen geven van beroepscompetenties op het gebied van ondernemend handelen, onderzoek, innovatie van nieuwe werkwijzen middels de community development benadering. Stichting Amsterdams Buurvrouwen Contact Stichting ABC is in 2004 opgericht en aangesloten bij het vrouwen die een geïsoleerd bestaan leiden. Het uiteindelijke doel is om deze vrouwen uit hun isolement te halen. De taallessen zijn daarom ook gericht op het vergroten van de zelfredzaamheid, op empowerment, op het leren spreken van Nederlands en op kennis over de Nederlandse samenleving.1 Vanuit de Wmo gezien sluit Stichting ABC goed aan bij de speerpunten van de Wmo. Bij de Wmo draait het om participatie van alle burgers in de samenleving, dus ook van de burgers die kwetsbaar zijn en geïsoleerd leven Ergotherapie Magazine

2 Aanleiding voor deze stage De opleiding ergotherapie beschikt over voldoende reguliere stageplaatsen waarin studenten interventies leren aanbieden aan cliënten die handelingsvragen hebben als gevolg van somatische en/of psychische problemen. In veel stages ligt het accent op handelen bezien vanuit medisch perspectief, omdat de meeste stageplaatsen in het kader van gezondheidszorg aangeboden worden. Er zijn echter weinig stageplaatsen voor studenten ergotherapie waarin het accent ligt op handelen bezien vanuit het perspectief van welzijn. De opleiding ergotherapie van de Hogeschool van Amsterdam vindt het belangrijk dat ergotherapeuten de brug tussen zorg en welzijn kunnen slaan en dat studenten dus ook stage kunnen lopen in sectoren waarin zij aan de benodigde competenties daarvoor kunnen werken. Dit is niet zo makkelijk omdat ergotherapeuten doorgaans binnen het kader van de zorgorganisaties werken en slechts zelden binnen het kader van welzijnsorganisaties, waardoor er geen praktijkbegeleiding geboden kan worden door een beroepsbeoefenaar. Ook de stage bij Stichting ABC kende dit bezwaar en daar moest dus een goede en aanvaardbare oplossing voor gevonden worden. Een belangrijke overweging voor deze stage was dat Angela wist dat een aantal lesneemsters niet tevreden waren over de lessen die gegeven werden. Die vrouwen bleken vaak een lichamelijke- of psychische beperking te hebben en hun lesgeefsters vonden het (te) moeilijk om bij hun mogelijkheden aan te sluiten. Angela bedacht dat het goed zou zijn om uit te zoeken hoe het lesgeven aan lesneemsters met een beperking verbeterd zou kunnen worden. Kortom, door haar vrijwilligerswerk bij Stichting ABC en na 20 weken als student deelgenomen te hebben aan het community development onderwijs, groeide bij Angela de wens om verband te leggen tussen haar lessen Nederlands en haar kennis van ergotherapie. Haar ideeën daarover legde zij voor aan haar opleiders. Er werd ingestemd met een stage waarbij docent Ruth Zinkstok als haar praktijkbegeleider/ ergotherapeut zou optreden, onder voorwaarde dat Angela door Stichting ABC voldoende gelegenheid geboden zou worden om aan haar beroepscompetenties te werken. Het lesgeven Tijdens haar stage heeft Angela, in haar rol van stagiaire ergotherapie, drie lesneemsters begeleid die allen in complexe omstandigheden leven. Eén van hen is van Egyptische origine en woont meer dan

3 jaar in Nederland, maar heeft in het verleden onvoldoende Nederlandse les gevolgd om zelfredzaam te zijn in onze samenleving. Een paar jaar geleden werd haar man ernstig ziek, waarna hij hulpbehoevend werd en de lesneemster fulltime mantelzorger werd. Het gezin verhuisde met hun kinderen (die in 2010 naar Nederland gekomen zijn) naar een nieuwbouwwijk in Amsterdam naar een rolstoeltoegankelijke woning. Daar voelt de lesneemster zich echter niet op haar plek, ook omdat ze daar geen sociaal netwerk heeft. De vrouw had maar één wens: Nederlands leren en zelfredzaam worden! Voor haar betekende dat: zich buiten kunnen redden en de dingen doen die bij haar veranderde rollen (mantelzorger) en activiteitenpatronen horen. In het Nederlands communiceren bleek nauwelijks mogelijk bij deze lesneemster, en daarom koos Angela ervoor om de COPM in aangepaste (beperkte) vorm af te nemen. Op die manier heeft de lesneemster vijf activiteiten/doelen benoemd: 1) het adres kunnen uitspreken en opschrijven; 2) met openbaar vervoer kunnen reizen; 3) formulieren kunnen begrijpen en invullen; 4) de dokter kunnen begrijpen; 5) de juiste schoonmaakmiddelen kunnen uitkiezen in de winkel en op de juiste manier kunnen gebruiken. Bij het werken aan deze doelen heeft Angela rekening gehouden met de vraag achter de vraag. Het reizen met het openbaar vervoer kon de lesneemster vrijwel zelfstandig, maar het bleek dat ze niet in staat was om zelfstandig te pinnen, haar OV-chipkaart op te laden en aan de buschauffeur/medereizigers te vragen wat ze moet doen als er een storing is met de bus. Bij het vierde doel kwam Angela er achter dat de lesneemster niet alleen de dokter, maar ook haar eigen ziektebeelden (diabetes, hoge bloeddruk) en die van haar man niet begreep en wat ze kan doen om zo gezond mogelijk te leven. Health literacy, het beschikken over gezondheidsvaardigheden, is erg belangrijk in het kader van een doel op het gebied van gezond leven en is een aspect waar Angela tijdens haar stage dus veel aandacht aan heeft geschonken. Health Literacy houdt in dat iemand de mogelijkheid en toegang heeft om verkregen informatie te begrijpen, te evalueren en te communiceren om de gezondheid te bevorderen, te onderhouden en te verbeteren in verschillende omgevingen en levensfasen. 4 Wat betreft het werken aan het laatste doel, het kiezen van de juiste schoonmaakmiddelen, is de lesneemster zich bewust geworden van de verschillen en overeenkomsten tussen schoonmaakmiddelen en welke goede- en goedkope schoonmaakmiddelen ze het best kan kopen, mede in verband met de geringe inkomsten van het gezin. Na twintig weken zijn door gebruik te maken van de COPM in aangepaste vorm en middels verschillende succesvolle interventies alle doelen behaald. De lesneemster is zelfredzaam in de voor haar betekenisvolle activiteiten. Op Advertentie Basiscursus Balans-therapie Dunnewolt Oefentherapie voor een natuurlijke lichaamshouding Wanneer: 16 en 17 mei 2014 Docenten: Solvejg Dunnewolt, Janneke Slot en Robert Kuizenga Voor meer informatie en aanmelden: Ergotherapie Magazine

4 dit moment volgt ze de inburgeringscursus bij haar in de buurt en is in staat dit te combineren met de zorg voor haar man. De lesneemster liet weten zeer tevreden te zijn over de lessen, de activiteiten die ze onderneemt en over haar zelfontplooiing! Onderzoek naar de wensen en behoeften van lesgeefsters Zoals eerder beschreven wilde Angela in samenwerking met de Stichting ABC onderzoek doen naar de wensen en behoeften van lesgeefsters ten aanzien van het lesgeven aan lesneemsters met een (lichamelijke en/of psychische en/of verstandelijke) beperking. De onderzoeksvraag luidde als volgt: Welke wensen/behoeften hebben lesgeefsters op het gebied van lesgeven aan lesneemsters met somatische en/of psychische problematiek? Gedurende haar stage heeft Angela veel contact gehad met stadsdeelcoördinatoren van de stichting. De stadsdeelcoördinatoren hebben verschillende taken. Ze onderhouden contacten met andere organisaties of instanties in de betreffende stadsdelen waarin zij werken. Ze voeren een intakegesprek met lesneemsters, waarbij de stadsdeelcoördinator bij de lesneemster thuis haar situatie in kaart brengt (niveau, leerbehoeften, situatie thuis, etcetera). Vervolgens met lesgeefsters die les gaven aan vrouwen met een fysieke en/of psychische beperking. Vervolgens zijn de stappen van kwalitatief onderzoek doorlopen, de resultaten geanalyseerd en conclusies getrokken die op hun beurt besproken zijn met de stichting. Het bleek dat de lesgeefsters vooral behoefte hebben aan een werkwijze waarmee zij samen met hun lesneemsters doelen kunnen opstellen en De vrouw had maar één wens: Nederlands leren en zelfredzaam worden! zorgen ze voor een koppeling met een lesgeefster en vindt een kennismakingsgesprek met de stadsdeelcoördinator, lesneemster en lesgeefster plaats. Gedurende dit gesprek wordt een leerplan vastgesteld die past in het betreffende traject wat de lesneemster volgt. Tevens biedt de stadsdeelcoördinator lesmateriaal aan. Na elke tien weken vindt een evaluatie plaats met de lesgeefster en lesneemster en wordt de voortgang besproken. Om antwoord op de onderzoeksvraag te krijgen heeft Angela gesprekken gevoerd met stadsdeelcoördinatoren van ABC en heeft zij interviews gehouden beter bij hun mogelijkheden kunnen aansluiten. Wat naar voren kwam, was dat zij sommige lesneemsters als ongemotiveerd ervaren en dat zij graag aan meer gemotiveerde lesneemsters willen lesgeven. Na het bespreken van de conclusies is in overleg met Stichting ABC gekozen om de workshop Scoren met doelen op te zetten en om met behulp daarvan lesgeefsters uit te rusten met voldoende kennis en vaardigheden ten aanzien van het opstellen van doelen samen met hun lesneemsters. De workshop wordt gegeven in het kader van de ABC Academie die verdiepingscursus

5 sen verzorgt voor de lesgeefsters. Voor de workshop is een speciale methodiek ontwikkeld waarmee doelen geïnventariseerd en geprioriteerd kunnen worden. De doelen kunnen op elk gewenst moment geëvalueerd worden met behulp van een daarvoor ontwikkeld instrument. Voor het geven van de workshop is een docenthandleiding geschreven die te gebruiken is door de medewerkers van de stichting die de workshop vermoedelijk twee keer per jaar zullen aanbieden. Reactie van Angela Busch (stagiaire): Dit is een stageplaats en een doelgroep waar mijn hart ligt. Vanuit de opleiding is er weinig aandacht voor diversiteit en voor sociale doelen met ergotherapie. Goede stages zoals mijn stage bij Stichting ABC waarin ik met ergotherapeutische middelen maatschappelijke participatie heb kunnen bevorderen, zijn schaars. Met deze stage heb ik een weg gevonden die ik graag wil inslaan, maar waar zeker ook de nodige barrières liggen. Reactie van Ruth Zinkstok (externe praktijkbegeleider): Angela heeft prachtig materiaal ontwikkeld dat een duidelijke aanvulling is op de regulier gevolgde werkwijze van de vrijwilligsters en is in staat gebleken Stichting ABC uit te rusten met een innovatief ergotherapeutisch instrument met behulp waarvan lesgeefsters met bevredigender resultaat invulling kunnen geven aan hun contact met hun lesneemsters. Reactie van Magda van der Wees (praktijkbegeleider vanuit Stichting ABC): Wij hebben zelf een methode om doelgericht te werken, maar Angela gaat nog een hele stap verder. Ze kijkt met de door haar ontwikkelde methode nog specifieker naar wat een lesneemster wil leren, welke doelen hij of zij wil bereiken en bepaalt samen met de lesneemster de prioriteiten. Ervaringen lesneemsters Bij de evaluatiegesprekken die om de tien weken plaatsvinden hebben de lesneemsters laten weten dat ze zeer tevreden waren over de Nederlandse taalles aan huis in combinatie met betekenisvolle activiteiten. Alle lesneemsters vonden het fijn dat er tijd genomen werd om te praten over hun leven en wat ze hebben meegemaakt. Hierbij komen verschillende ziektebeelden aan bod, maar ook discriminatie en politieke omstandigheden waar hun thuisland in verkeert. Conclusie Niet eerder is het voorgekomen dat Nederlandse taalles aan huis gecombineerd met een ergotherapeutische methodiek is aangeboden. Dit is dus een nieuwe dimensie in het ergotherapeutische spectrum die wellicht nog verder uitgebouwd en op effectiviteit onderzocht zou kunnen worden. Het geven van Nederlandse taalles aan huis en ergotherapie zijn, zo is gebleken uit de ervaringen van Angela, uitstekend en heel zinvol te combineren. En een dergelijke combinatie van invalshoeken sluit bovendien aan bij de huidige doelen van de Wmo, maar natuurlijk ook bij de doelen van ergotherapie, zeker waar het handelingsvragen van burgers in een Ergotherapie Magazine

6 achterstandssituatie betreft. De lessen van Angela hebben veel positieve gevolgen voor de maatschappelijke participatie van de lesneemsters: één lesneemster is doorgestroomd naar de inburgeringscursus en een andere lesneemster start met een cursus voor vrijwilligerswerk. Ook het onderzoek dat Angela heeft gedaan onder de lesgeefsters is succesvol geweest en inmiddels denkt Stichting ABC na over volgende stages of projecten voor studenten ergotherapie van de Hogeschool van Amsterdam. Als in de toekomst een dergelijke gecombineerde en beproefde interventie door ergotherapeuten aangeboden zou worden aan anderstalige vrouwen met een beperking in het kader van eerstelijnszorg, dan is een vergoeding van tien uur ergotherapie per jaar door de zorgverzekeraar echt een barrière. Het werken met deze doelgroep vergt veel tijd vanwege de noodzaak een goede vertrouwensband op te bouwen. Vraag is dus in welk kader de interventie aangeboden kan worden en vanuit welke context de bekostiging ervan plaats zou kunnen vinden. In ieder geval is tijdens deze stage gebleken dat vrijwilligers van de Stichting ABC met ergotherapeutische ondersteuning beter geëquipeerd zijn om succesvol aan vrouwen met lichamelijke- of psychische problemen les te geven. En wellicht zouden meer ergotherapeuten hun expertise aan dergelijke doelgroepen ter beschikking kunnen stellen, bij voorbeeld op projectbasis en met subsidie van de gemeente/wmo. opnemen met een van de auteurs. Angela Busch via angela. of Ruth Zinkstok via Referenties: 1. Amsterdams Buurvrouwen Contact (2013). Over ABC. Verkregen op van: over-abc. 2. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Le Granse, M., Hartingsveldt, M. van, Kinébanian, A. (2012). Grondslagen van de ergotherapie. Amsterdam: Reed Business. 4. Levasseur, M., Carrier, A. (2012). Integration health literacy into occupational therapy: Findings from a scoping review. Scandinavian Journal of Occupational Therapy, 19, p Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2013). Staatsblad nummer 351. Verkregen op van: 6. De Rijksoverheid (2013). Inhoud basispakket zorgverzekering Verkregen op van: rijksoverheid.nl/onderwerpen/zorgverzekering/vraag-en-antwoord/wat-zit-er-in-het-basispakket-van-de-zorgverzekering. html. Contact Als u vragen heeft naar aanleiding van dit artikel kunt u contact Advertentie De toegang tot meer mogelijkheden, meer vrijheid, meer regie! De nieuwste generatie omgevingsbesturing, één tablet voor bediening van alle functies. Meer weten? Wij maken graag een afspraak met u voor een demonstratie. tel: