Duurzaam inkopen Een onderzoek naar duurzaam inkopen in de cultuurtechnische sector

Transcriptie

1 Duurzaam inkopen Een onderzoek naar duurzaam inkopen in de cultuurtechnische sector Niels Vriend

2 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

3 Duurzaam inkopen Een onderzoek naar duurzaam inkopen in de cultuurtechnische sector In het kader van mijn afstudeeronderzoek aan de opleiding Tuin- en Landschapsinrichting in de afstudeerrichting Realisatie Tuin- en Landschapsarchitectuur. In opdracht van De Gemeente Utrecht Begeleider: R.J. Van Esveldt Door Niels Vriend Utrecht, juni 10 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

4 Colofon In opdracht van: Ingenieursbureau Utrecht, afdeling cultuur- & milieutechniek Contactpersoon: Jan Van Grunsven Adres: Ravellaan 96 gebouw 1 Kamer 6.07 Tel: Mobiel: j.van.grunsven@utrecht.nl Uitvoerende student: Niels Vriend Student Larenstein Tuin- en Landschapsinrichting Planuitwerking en realisatie Hertogstraat ES Arnhem Tel: Niels.Vriend@gmail.com Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

5 Samenvatting Gezamenlijke overheidsinstellingen hebben besloten om duurzaam in te gaan kopen. De doelstelling voor gemeenten is om in % duurzaam te gaan inkopen en dit zal in 2015 op 100% moeten zitten. De overheden kopen jaarlijks voor miljarden euro s in en door duurzaam in te kopen willen zij een impuls geven aan het bedrijfsleven, zodat die ook duurzamer wordt. Gemeente Utrecht heeft de duurzaamheid in het beleid omarmd en legt de lat nog een stuk hoger. Het ambitieniveau van de Gemeente Utrecht is zo geformuleerd dat de organisatie in 2012 co2-neutraal is en de hele stad in In het duurzame beleid wordt er toegespitst op vier punten: een schoon en duurzaam wagenpark; energiebesparing openbare verlichting; energiebesparing eigen gebouwen; duurzaam inkopen. Het ingenieursbureau Utrecht (IBU) is onderdeel van de Gemeente Utrecht en zal dus ook moeten voldoen aan deze eisen. Op het moment wordt er nog niet zoveel extra aandacht besteedt aan de duurzaamheid. Daarom is er voor dit onderzoek de volgende probleemstelling opgesteld: Wat is duurzaam inkopen en hoe kan dit ingepast worden in het vakgebied cultuurtechniek binnen een gemeentelijke organisatie? De belangrijkste conclusies en aanbevelingen uit het onderzoek zijn: Belangrijke conclusies: SenterNovem heeft een handleiding opgesteld hoe je duurzaam inkopen kan implementeren in je organisatie. De minimumeisen die opgelegd worden door SenterNovem zijn niet heel ambitieus. Voor de onderzochte criteriadocumenten geld dat het moederbestek van het IBU zonder extra toevoegen al voldoet aan de minimumeis. Duurzaamheid is nauwelijks toe te voegen in het bestek als je traditioneel aanbesteed. Om een duurzamer project te realiseren is het beter om de duurzaamheid in het gehele proces toe te passen. In de initiatief- en ontwerpfase is veel meer winst te halen wat betreft duurzaamheid. Belangrijke aanbevelingen: Draagvlak creëren is belangrijk om de duurzaamheid te implementeren in de organisatie. Er valt nu nog een hoop te onderzoeken op gebied van duurzaamheid. Als er meer kennis van duurzaamheid binnen het IBU ontstaat is het beter te implementeren in het proces. Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

6 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

7 Voorwoord Van februari 2010 tot en met juni 2010 ben ik bezig geweest met het maken van mijn afstudeeropdrachten en daarmee het afronden van mijn opleiding Tuin- en Landschapsinrichting in de richting van realisatie Tuin- en Landschapsarchitectuur. Een onderdeel daarvan is dit afstudeeronderzoek wat ik gemaakt heb in opdracht van het Ingenieursbureau Utrecht (IBU). In het onderzoek heb ik onderzocht wat duurzaam inkopen is en hoe dat te implementeren is binnen mijn toekomstig vakgebied. Zie hier het resultaat van een leuke en leerzame afstudeerperiode bij de afdeling Cultuur- en Milieutechniek. Via deze weg wil graag enkele personen bedanken voor het mogelijk maken van mijn afstudeeropdracht. Allereerst Jan Van Grunsven en Wim De Wolf voor het verstrekken en begeleiden van mijn onderzoek. Daarnaast mijn begeleider Robert- Jan van Esveldt die mij vanuit Larenstein begeleid heeft en mij met kritische vragen gestimuleerd heeft om objectief en breed te denken. Tevens wil ik de rest van de werknemers van CMT en Concern inkopen bedanken voor het beantwoorden van mijn vragen, het ondersteunen van mij in mijn werkzaamheden en de gastvrijheid. Tot slot wil ik Wendy en Fleur bedanken voor de ondersteuning de afgelopen vier jaar en in het speciaal tijdens mijn afstudeertraject. Niels Vriend Utrecht, juni 2010 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

8 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

9 Inhoudsopgave Inleiding 11 1 Het begrip duurzaamheid 13 2 Duurzaam inkopen volgens de overheid 15 3 Handleiding duurzaam inkopen Handleiding duurzaam inkopen volgens SenterNovem Voorbereiding van de inkoop Specificeren van de inkoopbehoefte kwalificatie van de leverancier minimumeisen van de levering, dienst of werk gunningscriteria m.b.t. levering, dienst of werk contractbepalingen Fase na specificeren 22 4 De criteriadocumenten 25 5 UAV 1989 (RAW) of UAV gc Hulpmiddelen voor duurzaam inkopen DuboCalc De co 2 -ladder 31 7 Utrecht en duurzaamheid Wat doet de Gemeente Utrecht nu al aan duurzaamheid? Het ingenieursbureau en duurzaamheid 35 8 Het inkoopbeleid van de Gemeente Utrecht Het inkoopbeleid Van idee tot gerealiseerd werk 38 9 Duurzaamheid toepassen in het RAW bestek Duurzaamheid toepassen De minimumeisen De matrix Rijkswaterstaat en duurzaam inkopen Conclusie en aanbevelingen 47 Begrippenlijst 51 Literatuurlijst 53 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni

10 10 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

11 Inleiding In het kader van mijn afstuderen ga ik onderzoeken wat duurzaam inkopen is en hoe dit toe te passen is in mijn toekomstige vakgebied. Ik voer dit onderzoek uit in opdracht van de Gemeente Utrecht voor de afdeling Cultuur- MilieuTechniek (CMT). In een verkennend onderzoek is naar voren gekomen dat de overheid en gemeenten hebben afgesproken dat Nederlandse gemeenten in % duurzaam gaan inkopen. De doelstellingen zijn dat in % duurzaam ingekocht gaat worden. Op deze manier willen zij zelf het goede voorbeeld geven en de markt een duurzame impuls geven. Alleen is voor veel mensen het begrip duurzaam inkopen of zelfs het begrip duurzaam niet duidelijk of helder. In dit onderzoek wil ik antwoord krijgen op de vraag: Wat is duurzaam inkopen en hoe kan dit ingepast worden in het vakgebied cultuurtechniek binnen een gemeentelijke organisatie? Dit rapport zal antwoord geven op de vraag wat duurzaam inkopen is en hoe dit toe te passen is in de beroepssector cultuurtechniek. Om hiertoe te komen zal het rapport beginnen met een onderzoek naar het begrip duurzaamheid. Vervolgens zullen de doelstellingen van de overheid worden weergegeven, waarna de handleiding en de criteriadocumenten van SenterNovem kort zullen worden toegelicht. Hier opvolgend zal er onderzocht worden welke manier van aanbesteden het meest geschikt is voor werken binnen de vakgroep CMT en worden er een aantal hulpmiddelen ten behoeve van duurzaam inkopen toegelicht. Verder zal in het rapport toegespitst worden op Gemeente Utrecht waarin het duurzame beleid en het inkoopbeleid aan bod zullen komen. Tot slot wordt er onderzocht hoe de duurzaamheid toe te passen is in een RAW bestek en wordt er gekeken hoe Rijkswaterstaat zijn inkopen van diensten duurzaam maakt. Dit zal resulteren in een conclusie en aanbevelingen voor het Ingenieursbureau van de Gemeente Utrecht. Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni

12 12 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

13 1 Het begrip duurzaamheid In dit hoofdstuk zal de definitie duurzaamheid bekeken worden aan de hand van literatuur zoals het woordenboek en websites zoals Wikipedia. Ook wordt het spanningsveld tussen de belangen van duurzaam inkopen benaderd aan de hand van de 3p s. Als het woord duurzaam opgezocht wordt in het woordenboek komt de volgende definitie naar voren: duur zaam bn, bw; -zamer, -st 1 lang durend 2 weinig aan slijtage of bederf onderhevig. (Van Dale) De betekenis volgens het woordenboek heeft vooral betrekking op de omlooptijd van een product. Als het woord duurzaam opgezocht wordt op Wikipedia zijn er twee verschillende verwijzingen: duurzaam (tijdsduur) - van lange duur; van een product: dat lang meegaat. duurzaam (ontwikkeling) - van een proces: dat permanent kan worden toegepast omdat het de aarde niet uitput; van een product: dat gemaakt wordt met een productiemethode die in deze zin duurzaam is. Duurzaam in tijdsduur: Duurzaam is de aanduiding voor tijdsduur die meer is dan men onder gewone omstandigheden verwacht. Goederen kunnen duurzaam gemaakt worden door betere grondstoffen, onderdelen of materialen te gebruiken en/of door er nadien betere zorg aan te besteden. Zo kan iets van hout worden vervangen door een kunststof onderdeel, bijvoorbeeld: kunststof banken, in plaats van houten banken. Een ander manier om de duurzaamheid van een (houten) bank te verhogen is het regelmatig te verven. Deze omschrijving sluit aan bij de definitie zoals die in het woordenboek staat. Nu geeft Wikipedia nog een verwijzing naar duurzaam in de vorm van ontwikkeling: Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen, aldus de definitie van de VN-commissie Brundtland uit Duurzaamheid gaat over de schaarste van de hulpbronnen waarmee welvaart wordt voortgebracht, zowel nu als in de toekomst. De oppervlakte van de aarde is eindig; grondstoffen kunnen opraken en de opnamecapaciteit van de atmosfeer en onze natuurlijke omgeving kent haar grenzen. De termen duurzaamheid en duurzame ontwikkeling komen van oorsprong uit de ecologie: het duurzaam gebruiken van visgronden of een bos betekent dat er niet méér vis of hout aan de voorraad wordt onttrokken dan er door natuurlijke aanwas vanzelf weer bij komt. Het respecteren van deze gebruiksruimte betekent dat ook toekomstige generaties er gebruik van kunnen blijven maken. Bij duurzame ontwikkeling is dus sprake van een ideaal evenwicht tussen ecologische, economische en sociale belangen. Alle ontwikkelingen die op technologisch, economisch, ecologisch, politiek of sociaal vlak bijdragen aan een gezonde aarde met welvarende bewoners en goed functionerende ecosystemen zijn duurzaam. Vooral de laatste definitie sluit erg aan bij de ideologie van duurzaam inkopen zoals de overheid deze uitgedacht heeft. Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni

14 De 3P s Wanneer er over duurzaamheid gesproken wordt komen ook de drie p s vaak naar voren. De drie P s, ook wel triple P genoemd, staan voor de begrippen: People, Planet en Profit. Het idee hierachter is dat de drie P s in een proces in harmonie worden gebruikt. People: People, oftewel mensen, staat voor de mensen binnen en buiten de organisatie. In een proces moeten mensen niet misbruikt of benadeeld worden. Ieder mens moet gerespecteerd worden en bevorderd worden in zijn welzijn. Planet: Planet, oftewel aarde, draait het om het respecteren van de aarde en er moet gestreefd worden naar gebruik van niet uitputbare grondstoffen. Tevens moet de biodiversiteit en het ecologisch systeem gerespecteerd en niet benadeeld worden. Profit: Profit, oftewel winst, de drijfveer van velen om activiteiten te ondernemen. Met geld verdienen en winst maken is niets mis, maar het mag niet ten kosten gaan van andere mensen of de aarde. Hieronder wordt in een voorbeeld en het figuur duidelijk dat het om een spanningsveld gaat tussen de drie P s. Er dient een balans gevonden te worden tussen de drie belangen die vaak loodrecht tegen over elkaar staan: Profit economische kwaliteit winst/welvaart betaalbaarheid transparantie eerlijkheid sociale kwaliteit gezondheid leefbaarheid keuzevrijheid veiligheid People Planet milieukwaliteit energie water materiaal mobiliteit zuiverheid Bron: Naar een duurzame toekomst Agenda en aanpak gemeente Oss Spanningen tussen de 3 P s ontstaan bijvoorbeeld bij het inkopen van natuursteen in India of Italië. Dit kan een dilemma opleveren. De P van Profit gaat voor India, vanwege de lagere loonkosten. De P van Planet kiest voor Italië, vanwege de lagere milieubelasting bij transport en de P van People gaat weer voor India, omdat de aankoop economische ontwikkeling oplevert voor de mensen die er werken. Kortom; een juiste balans dient te worden afgewogen. 14 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

15 2 Duurzaam inkopen volgens de overheid In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de Nederlandse overheid. Wat is de filosofie en ambitie van de overheid met betrekking tot duurzaam inkopen? Hoe geeft de Nederlandse overheid het beleid vorm wat betreft duurzaamheid? Ook wordt het verschil tussen duurzaam inkopen en duurzaam aanbesteden onderzocht. Dit alles wordt onderzocht aan de hand van literatuur. Definitie duurzaam inkopen: Het toepassen van milieuaspecten en sociale aspecten in alle fasen van het inkoopproces, zodat dit uiteindelijk leidt tot de daadwerkelijke levering van een product, dienst of werk dat aan deze milieu- en sociale aspecten voldoet. Ambitie Het Rijk en andere overheden hebben besloten het goede voorbeeld te geven en duurzaam in te kopen. Zo willen zij een impuls geven aan de duurzame markt. Geschat wordt dat de gezamenlijke overheid verantwoordelijk is voor een bedrag van 40 miljard euro als het gaat om inkopen van diensten en goederen. Er is afgesproken dat het Rijk in % duurzaam gaat inkopen, de provincies 50% en de gemeentes 75%. De bedoeling is dat in 2015 alle overheidsinstellingen 100% duurzaam inkopen. Een kleine kanttekening hierin is dat 100% duurzaam inkopen voor 100% voldoen aan de duurzaamheidscriteria van de rijksoverheid betekend. De bedoeling van duurzaam inkopen is om bij het inkopen van producten, diensten en werken niet alleen meer op de prijs en kwaliteit te letten zoals bij een traditionele aanbesteding, maar ook sociale- en milieuaspecten in afweging te nemen. Criteriaontwikkeling SenterNovem Het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) heeft SenterNovem de opdracht gegeven om beleid te schrijven over duurzaam aanbesteden. Senternovem is een agentschap van het Ministerie van Economische Zaken. SenterNovem werkt met name in opdracht van het Ministerie van VROM en het Ministerie van Economische Zaken en voert het overheidsbeleid uit rond de onderwerpen innovatie, energie & klimaat en milieu & leefomgeving. Deze vraag heeft geresulteerd in een handleiding duurzaam inkopen en 45 criteriadocumenten duurzaam inkopen. Deze criteria moeten een handleiding vormen, zodat het voor organisaties eenvoudiger en inzichtelijker wordt om duurzaam aan te besteden. Wat is het verschil tussen duurzaam inkopen en duurzaam aanbesteden? De inkoopliteratuur zegt dat het aanbestedingsproces onderdeel is van het totale inkoopproces. Het maakt niet uit of het nu gaat over diensten, leveringen of werken. Duurzaam aanbesteden gaat dan vooral over de toepassing van duurzaamheid bij aanbestedingen: in de aanbestedingsdocumenten, de selectie- en gunningscriteria en het aanbestedingsproces zelf (bijvoorbeeld digitaal in plaats van op papier). Voorafgaand aan het aanbestedingsproces laat het inkoopproces zien dat eerst de (duurzaam gedefinieerde) behoefte wordt bepaald en na het aanbestedingsproces dat de afgesloten contracten worden gebruikt, dat de contractuele prestaties worden gevolgd en leveranciers of dienstverleners worden aangestuurd ( supplier relationship management ). Ook in die stappen is toepassing van duurzaamheid mogelijk. In de regel wordt de term duurzaam inkopen gebruikt. Deze omschrijving dekt de lading dan ook meer, omdat aanbesteden slechts een klein onderdeeltje is van het gehele inkoopproces. Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni

16 16 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

17 3 Handleiding Duurzaam inkopen SenterNovem heeft naast de criteriadocumenten een handleiding geschreven over het duurzame inkoopproces. Dit document is de handleiding over hoe je als gemeente duurzaam in kan kopen en hoe je de criteriadocumenten hanteert. In dit hoofdstuk is kort samengevat en geciteerd hoe je duurzaam moet inkopen volgens SenterNovem. 3.1 Handleiding duurzaam inkopen voor overheidsinkopers volgens SenterNovem In de handleiding van SenterNovem wordt het inkoopprocesmodel van Van Weele als kapstok gebruikt. Het inkoopmodel ziet er als volgt uit en is op te delen in zes fasen: bron: Handleiding Duurzaam Inkopen en Aanbesteden, SenterNovem Specificeren Het uitzoeken welke goederen/diensten nodig zijn en wat de precieze wensen zijn. Selecteren Aan de hand van onderzoek kijken welke leverancier de beste producten tegen de beste prijs levert. Contracteren Het contracteren van de juiste leverancier en tevens onderhandelen over de condities. Bestellen Het daadwerkelijk bestellen van de goederen die nodig zijn zoals gespecificeerd in stap 1. Bewaken Het bewaken van de levering, gekeken naar beveiliging en controle van de goederen. De nazorg en evaluatie Zorgen dat de goederen intern op de juiste plek komen en worden geadministreerd. Daarnaast het gehele proces evalueren en archiveren. Echter heeft Senternovem hier nog twee fasen aan toegevoegd. De voorbereidingsfase en de gebruiksfase. De voorbereidingsfase is toegevoegd, omdat de inkoop start met een voorbereiding waarin keuzes gemaakt worden die de duurzaamheid van het inkoopresultaat beïnvloeden. Voor deze fase zijn in de criteriadocumenten aandachtspunten opgenomen die gericht zijn aan de inkopende overheid. Na het gehele inkoopproces zijn er nog talloze mogelijkheden in het gebruik van het product, de dienst of het werk die bijdragen aan de duurzaamheid. Daarom zijn ook voor deze fase in de criteriadocumenten aandachtspunten opgenomen die gericht zijn aan de inkopende overheid. bron: Handleiding Duurzaam Inkopen en Aanbesteden, SenterNovem Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni

18 3.2 Voorbereiding van de inkoop In het begin stadium van het inkoopproces valt de meeste winst te halen met betrekking tot duurzaamheid. Hier kan nog de grootste invloed uitgeoefend worden op het proces en heb je de meeste kans de doelstelling te halen. Bij de voorbereiding van het inkooptraject moeten er twee vragen gesteld worden: Wat gaan wij inkopen? En hoe gaan wij inkopen? Nadat besloten is wat er ingekocht gaat worden moet er gekeken worden naar hoe er ingekocht gaat worden. Hierbij moet gedacht worden aan op welke manier er aanbesteed gaat worden, zoals openbaar of niet openbaar. Tevens moet er gekozen worden hoe er gegund wordt. Dit mag wettelijk op twee manieren: op de laagste prijs of op Economisch Meest Voordelige Inschrijving (EMVI). Bij de eerste variant worden er minimumeisen gesteld en wordt er beoordeeld of de aanbiedingen hieraan voldoen en wordt er uitsluitend op prijs beoordeeld. In het tweede geval worden er naast de prijs ook andere kwalitatieve criteria geforbron: Handleiding Duurzaam Inkopen en Aanbesteden, SenterNovem Bij het duurzaam inkopen is het belangrijk om goed te overwegen wat de inkoopbehoefte is. Het goed definiëren van de vraag kan leiden tot nieuwe inzichten of ideeën qua inkoopbehoefte. Zo kan er gekozen worden om andere producten te kiezen of om de leverancier de ruimte te geven om zelf met creatieve, duurzame oplossingen te laten komen. Om dit te bereiken zal de inkoopvraag globaler geformuleerd moeten worden. Duurzaam inkopen hoeft niet altijd om het inkopen te gaan, het kan zelfs zo zijn dat er beslist wordt om niet in te kopen. Denk hierbij aan hergebruik van bestaande materialen. In tegenstelling tot het niet inkopen kan er ook meer ingekocht worden dan gepland. Als er een gedeelte van een niet duurzaam systeem aangevuld moet worden kan er ook gekozen worden om het gehele systeem te vervangen voor een duurzaam systeem. In de criteriadocumenten zijn in paragraaf 3.1 aandachtspunten te vinden over de vraag en de inkoopbehoefte. 18 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

19 muleerd en wordt er in de beoordeling naast de prijs, ook naar deze kwalitatieve criteria gekeken. Bij kwaliteit kan het ook om duurzaamheidsaspecten gaan. Gunning middels EMVI kan de markt uitdagen om met de meest duurzame oplossing te komen tegen een goede prijs. 3.3 Specificeren van de inkoopbehoefte Nadat de uitgangspunten bepaald zijn komt de fase van het specificeren. Hier is ook nog veel winst te behalen met betrekking tot duurzaamheid. In deze fase wordt het aanbestedingsstuk gemaakt. In het geval van de gemeente is dat vaak een bestek. In deze fase kan op de volgende punten winst behaald worden: Kwalificatie van de leverancier minimumeisen van de levering, dienst of werk gunningscriteria m.b.t. levering, dienst of werk contractbepalingen Kwalificatie van de leverancier Om een goede leverancier te selecteren kunnen kwalificatiecriteria opgesteld worden. Deze zijn op te delen in drie soorten: uitsluitingsgronden geschiktheidseisen selectiecriteria Uitsluitingsgronden ls overheidsinstelling moet je een aantal uitsluitingsgronden opnemen in het bestek, zoals: deelname criminele organisaties omkoping van een ambtenaar valsheid in geschrifte fraude met EG-subsidie omkoping van anderen dan ambtenaren witwassen Maar er kan ook gekozen worden om meer uitsluitingsgronden op te nemen in het bestek, zoals het uitsluiten van partijen waarbij een delict is vastgesteld dat in strijd is met de beroepsgedragsregels of waarbij is vastgesteld dat er een ernstige fout is begaan in de zin van milieuregels. Met deze regels is het mogelijk om partijen die niet duurzaam werken uit te sluiten voor een aanbesteding. Wel zal dit juridisch goed onderbouwd moeten worden, zodat een leverancier of een aannemer kan zien op welke grond hij uitgesloten wordt. Geschiktheidseisen Na de uitsluitingsgronden kan de inschrijver ook getoetst worden op geschiktheid. Dit kan op twee vlakken gebeuren: financiële economische draagkracht beroepsbekwaamheid Financiële draagkracht Hierbij moet de aannemer of leverancier aantonen dat het bedrijf voldoende financieel gezond is. In deze eis is het niet mogelijk om duurzaamheidsaspecten op te nemen. Dit kan beter in de beroepsbekwaamheid opgenomen worden. Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni

20 Beroepsbekwaamheid De beroepsbekwaamheid kan met betrekking tot duurzaamheid op 3 manieren getoetst worden. ervaring met soortgelijke opdrachten studie- en beroepsdiploma s maatregelen inzake milieubeheer Ervaring met soortgelijke opdrachten Hier kan gevraagd worden naar referenties van soortgelijk uitgevoerd werk. Ook kan hier verwezen worden naar de duurzaamheid van eerder uitgevoerd werk. Het voordeel hiervan is dat de aannemer al ervaring heeft met duurzaam ontwikkelen. Het nadeel hiervan is dat je bedrijven uitsluit die voor het eerst iets willen gaan doen met duurzaamheid. Studie- en beroepsdiploma s Op dit punt kunnen er eisen gesteld worden aan het opleidingsniveau van het in te zetten personeel. Hierbij kan op het gebied van duurzaamheid gekeken worden naar personeel dat opgeleid is op het gebied van duurzaamheid. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een opleiding duurzaam grondverzet. Maatregelen inzake milieubeheer Bij werken en diensten kan het bezit van een milieubeheersysteem verplicht gesteld worden. Echter moet dit wel passend zijn, dat wil zeggen dat met het uitvoeren van de opdracht het milieu in gevaar gebracht kan worden. Twee belangrijke milieubeheersystemen zijn: Europese milieubeheer en milieu-auditsysteem (EMAS) en de Europese/internationale norm voor milieubeheersystemen (EN/ISO 14001). Om aan te tonen dat een bedrijf een beheersysteem bezit moeten zij hun certificaat aan kunnen tonen. Gelijkwaardige certificaten moeten ook geaccepteerd worden. Selectiecriteria Selectiecriteria liggen in het verlengde van geschiktheidseisen, maar hebben het karakter van wensen in plaats van eisen. Selectiecriteria kunnen alleen worden gebruikt in niet-openbare procedures. Bij openbare aanbestedingsprocedures zal alleen gebruik gemaakt kunnen worden van uitsluitingsgronden en geschiktheidseisen Minimumeisen van de levering, dienst of werk Van de leveranciers of aanbieders die niet uitgesloten hoeven te worden en die voldoen aan de gestelde geschiktheidseisen, en eventueel selectiecriteria, zullen de aanbiedingen vergeleken worden. Minimumeisen, ook wel specificaties genoemd, zijn de eigenschappen waaraan de in te kopen producten, diensten of werken in ieder geval moeten voldoen. Aanbiedingen die niet aan de minimumeisen voldoen, worden afgewezen. Specificaties kunnen opgesteld worden op het gebied van: technische specificaties en functionele specificaties. Deze specificaties worden vastgelegd in een programma van eisen (PVE). Dit wordt ook wel vraagspecificatie of bestek genoemd. Een overzicht van minimumeisen is te vinden in paragraaf van de criteriadocumenten. Voorbeelden van uitgangspunten die ook van belang kunnen zijn: Eisen aan het productieproces In het PVE kunnen eisen gesteld worden aan het productieproces. De eisen moe- 20 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

21 ten wel verband houden met het voorwerp van de opdracht. Dit betekent dat alleen eisen opgenomen kunnen worden die betrekking hebben op de vervaardiging van het product en bijdragen tot zijn kenmerken, zonder daarom zichtbaar te hoeven zijn. Wanneer dit wel en niet het geval is zal per situatie verschillen. Eis aan transportafstand Het is niet mogelijk om eisen te stellen aan transportafstand, omdat dit discriminerend kan zijn. Er kunnen wel eisen gesteld worden aan bijvoorbeeld de voertuigen die bij een dienst of werk worden ingezet. Ook is het mogelijk om eisen te stellen aan het beperken van het aantal transportkilometers binnen het gebied van de uitvoering van de opdracht Gunningscriteria Ook gunningscriteria zijn gericht op de in te kopen levering, dienst of werk. Het besluit aanbestedingsregels voor overheidsopdrachten (Bao) kent twee gunningscriteria: laagste prijs of EMVI. Er kan per project bepaalt worden hoe er gegund wordt. Bij een gunning op laagste prijs worden de minimumeisen gestelt en worden de aanbiedingen die hieraan voldoen uitsluitend op prijs beoordeeld. Dit criterium kan gebruikt worden als de kwaliteit vaststaat, of als het bestek de te leveren prestatie zeer nauwkeurig omschrijft. Als er aanbiedingen verkregen willen worden die de minimumeisen overtreffen of die de oplossing van het probleem aan de inschrijvers overlaten, dan kan er beter gebruik gemaakt worden van het gunningscriterium EMVI. Bij een gunning op EMVI worden naast de prijs, ook de kwalitatieve criteria beoordeeld. Bij kwaliteit kan het ook om duurzaamheidsaspecten gaan. De criteria die bij een gunning op EMVI geformuleerd worden heten formeel subgunningscriteria. Wanneer het aspect kwaliteit of duurzaamheid nog weer in verschillende onderdelen uitgewerkt wordt (zoals in de criteriadocumenten), heten deze criteria formeel subsubgunningscriteria. Om het eenvoudig te houden worden deze criteria in de criteriadocumenten echter gunningscriteria genoemd. Het gunnen op EMVI is bij veel overheden nog niet gebruikelijk. In het kader van duurzaam inkopen is deze manier van gunnen echter aan te raden, omdat hiermee, bovenop de minimumeisen, een verdere verduurzaming van de inkoop gerealiseerd kan worden. Hiervoor is het van belang dat duurzaamheid een duidelijke plek krijgt in de gunning en voldoende zwaar wordt meegewogen. De gunningscriteria die gehanteerd gaan worden, worden uitgewerkt in een apart onderdeel van de offerteaanvraag of aanbestedingsdocument. Gebruik hierbij paragraaf van de criteriadocumenten. Indien er zwaardere of aanvullende duurzame gunningcriteria opgenomen worden ten opzichte van die uit de criteriadocumenten. Ook de gunningscriteria zijn geformuleerd voor gebruik door alle overheden bij alle inkopen. Omdat in generieke criteria geen project- en locatiespecifieke omstandigheden uitgewerkt kunnen worden, zullen sommige gunningscriteria op deze punten nog nader moeten worden uitgewerkt. Dit is vooral van belang voor productgroepen in de bouw- en GWW-sector. (Grond- Weg- en Watersector). Bij de beschrijving van gunningscriteria dient er aangegeven te worden hoe de verschillende (sub)gunningscriteria tegen elkaar afgewogen gaan worden en hoe de inschrijvingen beoordeeld worden. Deze zaken dienen helder op papier gezet te worden, zodat de inschrijvers inzicht krijgen in de wensen en daarop kunnen aansluiten. Afwegen De precieze zwaarte van de gunningscriteria zijn niet vermeld in de criteriadocumenten, maar dienen steeds zelf vast gestelt te worden, afhankelijk van de priori- Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni

22 teiten die er gestelt worden. De wegingsfactor bepaalt het relatieve belang van duurzaamheid ten opzichte van de andere gunningscriteria. Door een relatief hoge weging toe te kennen aan de gunningscriteria met betrekking tot duurzaamheid, wordt de keuze sterker beïnvloed door de beoordeling op duurzaamheid, maar maakt ook aan de inschrijvers duidelijk dat de aanbestedende dienst waarde hecht aan dit onderwerp. Beoordelen Voor het beoordelen van de verschillende aanbiedingen bestaan diverse methoden, zoals de puntenmethode. Hierbij worden kwaliteit en prijs uitgedrukt in punten. Naarmate de prijs in een inschrijving hoger is, worden voor het criterium prijs minder punten toegekend, en naarmate de kwaliteit beter is worden voor de kwaliteitscriteria meer punten toegekend. De opdracht wordt uiteindelijk gegund aan de inschrijver die het hoogste aantal punten scoort op alle criteria samen. Daarnaast zijn er methoden waarbij kwaliteit wordt vertaald naar euro s en in mindering wordt gebracht op of wordt bijgeteld bij de prijs, of waarbij het behaalde aantal punten wordt gedeeld door de prijs. Uit alle mogelijkheden kan een methode gekozen worden die het beste bij de doelstellingen van de organisatie of het project aansluit Contractbepalingen De laatste activiteit in fase 1, het specificeren, is het opstellen van een contract. Hierin staan de voorwaarden waaronder de opdrachtnemer de opdracht gaat uitvoeren. De contractbepalingen kunnen betrekking hebben op zaken als prijsstelling, aansprakelijkheid en risicoverdeling, maar ook op duurzaamheid. Het contract kan benut worden om prikkels in te bouwen voor een duurzame uitvoering. Bijvoorbeeld een beloning of korting (bonus/malus) die gekoppeld is aan verhoging van de duurzaamheid, bijvoorbeeld energiebesparing, tijdens de uitvoering of dienstverlening. Dergelijke voorwaarden zijn vooral zinvol als de contractperiode voldoende lang is. Anders dan bij de hiervoor genoemde criteria, mogen contractbepalingen geen normstelling bevatten. Het mogen geen verkapte geschiktheidseisen, selectiecriteria, minimumeisen of gunningscriteria zijn en elke inschrijver moet in staat zijn ze toe te passen. Contractbepalingen moeten al in de aanbestedingsdocumenten worden vermeld, zodat inschrijvers hiervan kunnen kennisnemen en hiermee rekening kunnen houden in hun offerte. Contractbepalingen moeten altijd verband houden met de uitvoering van de opdracht. 3.4 Fasen na specificeren bron: Handleiding Duurzaam Inkopen en Aanbesteden, SenterNovem Selecteren In fase 2 van het inkoopproces, het selecteren, vindt de daadwerkelijke aanbesteding plaats. Daaronder wordt de gehele periode verstaan vanaf het moment dat de aanbesteding formeel is aangekondigd tot en met de afronding van de beoordeling van de inschrijvingen. Deze paragraaf gaat vooral over dit laatste onderwerp en dan natuurlijk in relatie tot de gestelde duurzaamheidscriteria. In deze fase kan nog een beperkt effect bereikt worden op de omvang van de te behalen duurzaamheidsdoelstellingen. Dat neemt niet weg dat deze fase wel heel belangrijk is, omdat nu de eerder geïnitieerde duurzaamheidseffecten geborgt worden. 22 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

23 Om in deze fase de beste inschrijver en aanbieding te kunnen selecteren moeten inschrijvers in hun offerte aantonen dat zij voldoen of invulling geven aan de criteria die er in het offerteverzoek of aanbestedingsdocument opgenomen zijn. Dit dient te gebeuren aan de hand van de bewijsmiddelen die er in het document beschreven zijn. In de criteriadocumenten zijn per criterium te vinden welke bewijsmiddelen er zijn. Ook staat hierin hoe deze opgevraagd kunnen worden en wat hierbij van belang is. Contracteren, bestellen en bewaken Nadat de winnende inschrijver uit de bus is gekomen kan de aanbesteding gegund worden. Is er weinig tot geen ruimte meer om te onderhandelen, vandaar dat deze fasen niet zijn opgenomen in de criteriadocumenten. Nazorg Bij de nazorg is het uiteraard van belang om goed te controleren of de gemaakte voornemens en afspraken ook werkelijk zo uitgevoerd worden als dat zij gepland waren. De inkopende partij dient dit met regelmaat te controleren. Ook kan getoetst worden of de interne klant tevreden is met het duurzame resultaat. Gebruiksfase Nadat het inkooptraject is afgerond en een product, dienst of werk is ingekocht, bestaan er vaak mogelijkheden voor een duurzaam gebruik. Wat in deze fase gebeurt, kan medebepalend zijn voor de uiteindelijke winst van duurzaam inkopen. In paragraaf 3.3 van de criteriadocumenten staan aandachtspunten voor het gebruik. Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni

24 24 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

25 4 De criteriadocumenten Hieronder is een overzicht te zien van de opgestelde criteriadocumenten door SenterNovem. In de criteriadocumenten is beschreven welke milieu- en sociale aspecten er van toepassing zijn met betrekking tot duurzaam inkopen. Het is de bedoeling dat er van ieder product dat de overheid inkoopt een criteriadocument komt. Tot nu toe zijn de onderstaande documenten beschikbaar. Deze documenten worden met regelmaat geactualiseerd. Het is dus verstandig om de bestanden te gebruiken van de website van SenterNovem. Aangepast vervoer Audiovisuele apparatuur Bedrijfskleding Beveiliging Buitenlandse dienstreizen Catering Conserveringswerken Dienstauto s Drankautomaten Drukwerk Elektriciteit Externe vergader- en verblijffaciliteiten Gemalen Gladheidbestrijding Groenvoorzieningen Grondwerken, bouwrijp maken en sanering/bodemreiniging Grootkeukenapparatuur Hardware Kabels en Leidingen Kantoorartikelen Kantoorgebouwen beheer en onderhoud Kantoorgebouwen huur en aankoop Kantoorgebouwen nieuwbouw Kantoorgebouwen renovatie Kantoormeubilair bron: SenterNovem Kantoorstoffering Kunstwerken Leerlingenvervoer Mobiele werktuigen Netwerken, telefoniediensten en telefoonapparatuur Onderhoud transportmiddelen Openbaar vervoer Openbare verlichting Papier Post Reiniging bedrijfskleding Reiniging openbare ruimte Reproductieapparatuur Riolering Schoonmaak Sloop van gebouwen Straatmeubilair Tonercartridges Transportdiensten Vaartuigen Verhuisdiensten Verkeersregelinstallaties Waterbouwkundige constructies Waterzuiveringsinstallaties, slibbehandeling Wegen Zware voertuigen Voor de afdeling cultuur- milieutechniek zijn de volgende criteriadocumenten van toepassing: groenvoorzieningen straatmeubilair waterbouwkundige constructies grondwerken, bouwrijp maken en sanering/bodemreiniging wegen Senternovem geeft aan dat er voor de GWW- sector nog een hoop ontwikkeld moet worden ten aanzien van de criteriadocumenten. In 2010 zullen nog diverse nader in te vullen criteria ontwikkeld worden met betrekking tot de GWW- sector. Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni

26 26 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

27 5 UAV1989 (RAW) of UAV gc 2005 In de documenten van SenterNovem wordt veel toegespitst op het nieuwe aanbesteden. Hier wordt verwezen naar UAV gc, de zogenaamde geïntegreerde contractvorm. Door SenterNovem wordt aangegeven dat als er geïntegreerd aanbesteed wordt, men de markt mee laat denken aan duurzamere oplossingen. Het argument hierin is dat de aannemer meer kennis heeft in het vakgebied, waardoor er creatievere oplossingen bedacht kunnen worden ten aanzien van duurzaamheid. Echter worden nu zo goed als alle projecten (meer dan 99%) traditioneel RAW aanbesteed vanuit het IBU. In dit hoofdstuk wordt gekeken welke aanbestedingsmethode het best geschikt is voor cultuurtechnische werken die de vakgroep CMT op de markt zet. Wat is het verschil tussen geïntegreerd en traditioneel RAW aanbesteden? Het grootste verschil zit in de omschrijving van de opdracht. Bij een traditionele aanbesteding wordt een RAW bestek opgesteld met daarin een technische omschrijving van een werk, dienst of levering. Hierin worden alle resultaten en hoeveelheden beschreven en mag de aannemer zelf bepalen hoe hij tot dit resultaat komt. Bij een geïntegreerde contractvorm wordt er functioneel omschreven. Hier vraagt de opdrachtgever om een oplossing en een uitvoering. Dit in tegenstelling tot een RAW bestek. In het RAW bestek is de oplossing al uitgedacht voor de aanbesteding. Hier hoeft de aannemer het alleen nog maar uit te voeren. De drie voorwaarden die gesteld worden aan een UAV gc aanbesteding zijn: De belangrijkste voorwaarde is de mate waarin het eindproduct kan worden omschreven in de vorm van prestatie-eisen. De vraagspecificatie dient relatief eenvoudig vastgesteld te kunnen worden waarbij de oplossingsrichtingen complex zijn. De tweede voorwaarde is dat het toepassen van de UAV/gc een toegevoegde waarde levert in de vorm van kostenbesparingen, tijdsbesparingen en/of kwaliteitswinst voor de opdrachtgever. De derde voorwaarde is dat het om projecten moet gaan waar geen grote herhaalfrequentie in zit. (Bron: presentatie D. Innimee, Geïntegreerde contractvormen op 26 maart 2010) Aan het begin van ieder project kan gekozen worden voor traditioneel aanbesteden of UAV gc. Echter aan de hand van het soort project zal gekozen moeten worden voor één van de twee methoden. In het geval van Cultuurtechniek zal het vaak uitkomen op een traditionele aanbesteding met een RAW bestek. Dit omdat het vaak gaat om relatief eenvoudige werken in de openbare ruimte met veel belangstelling van burgers. Het nadeel van UAV gc aanbesteden is dat je de verantwoordelijkheid bij de aannemer legt met betrekking tot zowel het ontwerp als de uitwerking. De aannemer is over het algemeen niet goed in communiceren met de burgers waardoor er veel ophef kan ontstaan. De aannemer wordt immers gedreven door de commerciële gedachte van winst maken. Tevens moet het hele ontwerp getoetst worden aan de hand van beheer, uniformiteit en andere wet- en regelgeving binnen de gemeente. Concern inkopen van de Gemeente Utrecht houdt als stelregel: als er een hek omheen kan, is het geïntegreerd aan te besteden. Dit geldt voor projecten waar geen belangen spelen van burgers. Voorbeelden hiervan kunnen zijn: ondergrondse bergbezinkbassins of snelwegen zoals rijkswaterstaat aanbesteedt. Projecten van Prorail en Rijkswaterstaat worden wel vaak UAV gc aanbesteedt. Dit gaat om projecten die je gemakkelijk kunt afkaderen met een hek en waar de burgerbelangen niet enorm meespelen. Dit in tegenstelling tot speeltuinen of projecten waar bomen moeten wijken. Daar komt vaak veel communicatie bij kijken met burgers. Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni

28 Een ander hiaat zal zijn: Als je projecten UAV gc aanbesteedt dan wordt dat meestal design en construct (d&c) gedaan. De aannemer ontwerpt en realiseert het project. Echter zal de aannemer dit zo goedkoop mogelijk doen binnen het kader wat er gesteld is. Goedkope aanleg leidt bijna altijd tot duur(der) onderhoud. Daarom is het verstandig bij een UAV gc aanbesteding altijd een Design Construct Maintain (DCM) constructie aan te besteden. Hier besteedt je een project aan doormiddel van ontwerp, aanleg en onderhoud. Het onderhoud moet wel dusdanig lang zijn dat de aannemer gemotiveerd wordt om duurzaam te bouwen. Het zal dan gaan over een periode van minimaal 10 jaar, liefst nog meer. Als het dan gaat om een park, zal de aannemer ook het onderhoud op zich nemen voor een lange periode. Dit zal niet passen in het huidige systeem, omdat de onderhoudsploeg van de gemeente dan werkeloos wordt. Dit zal niet geaccepteerd worden door de bonden en de ondernemingsraad. Een bijkomend probleem zal komen bij de overdracht van het onderhoud. Dan moet ineens na 10 of 20 jaar een andere instelling het onderhoud overnemen. Deze overdracht zal moeizaam zijn omdat men het onderhoud van het gebied nog onvoldoende kent en niet weet wat de voorgaande onderhoudsploeg gedaan heeft. Een derde nadeel zal zijn dat er op een gegeven moment 100 verschillende aannemers in de stad onderhoud aan het plegen zijn. Hierdoor zal het een chaos worden om de juiste aannemer te vinden bij klachten of bij vragen. Kortom: het is eenvoudiger om het onderhoud in eigen hand te houden. SenterNovem geeft aan dat als de opdracht zo globaal mogelijk omschreven wordt, je de aannemer veel vrijheid geeft in het voordragen van duurzame oplossingen. Het voorbeeld wat SenterNovem geeft is: Het maakt een groot verschil of u de inkoopbehoefte benoemt als zes leaseauto s of als het vervoer van zes personeelsleden. In het laatste geval kan een inschrijver een aanbod doen waarin personeelsleden deels gebruikmaken van het openbaar vervoer of deels met elkaar meerijden. Bij cultuurtechnische werken is dit vaak erg lastig, omdat er zoveel technische eisen en wensen vanuit beheer en onderhoud opgesteld zijn. Bij bijvoorbeeld asfalt komen er al zoveel eisen kijken dat de aannemer niet veel keuze meer heeft en uitkomt op hetzelfde product als dat de gemeente zelf al bedacht heeft. Hierdoor is het niet logisch om het ontwerp buiten de deur te laten maken. Terugkomend op de drie voorwaarden voor UAV gc aanbesteding: 1): De projecten zijn vaak niet complex, deze type projecten zijn al vaker uitgevoerd. 2): Het levert geen versnelling op, want het ingenieursbureau weet de weg binnen de gemeentelijke organisatie beter dan een aannemer. Hierdoor kunnen zij sneller anticiperen in regels en wetten. Op deze manier sluit het ontwerp op een eenvoudige manier aan op de wensen van het beheer en onderhoud. Goedkoper zal het ook niet snel worden, omdat er nu gegund wordt op laagste prijs. 3): In de projecten zit vaak wel een herhaling, sportvelden en parken worden bijvoorbeeld vaak hetzelfde uitgevoerd. Wel in verschillende contexten, maar de uitgangspunten en werkzaamheden zijn bijna gelijkwaardig. Uit dit hoofdstuk blijkt dus dat de werken die cultuurtechniek aanbesteed het beste geschikt zijn voor de traditionele aanbesteding. Ik sluit UAV gc niet uit, maar over het geheel gezien is het geschikter om traditioneel aan te besteden. Deze uitkomst geldt nu voor cultuurtechnische werken, maar dit zal ook in grote lijnen wel vergelijkbaar zijn voor andere afdelingen van het IBU. Dit omdat andere afdelingen aan dezelfde regelgeving vastzitten van de gemeente. Een ontwerp moet aan zoveel 28 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

29 eisen voldoen vanuit beheer, uniformiteit, beeldkwaliteit en beleid dat er weinig vrijheid overblijft om alternatieve ideeën aan te dragen. Het mooiste is om in een organisatie beide manieren van aanbesteden te gebruiken. Organisaties die alles aanbesteden via UAV gc geven aan dat de (technische) kennis terugloopt binnen het ingenieursbureau. Tevens is het niveau van de uitgevoerde werken over het geheel gezien minder. Er zal dus een balans gevonden moeten worden tussen geïntegreerd en traditioneel aanbesteden. Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni

30 30 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

31 6 Hulpmiddelen voor duurzaam inkopen Om het duurzaam inkopen te vereenvoudigen zijn er al een aantal hulpmiddelen bedacht om de duurzaamheid meetbaar te maken. Zo heeft Rijkswaterstaat een computerprogramma ontwikkeld genaamd DuboCalc. Met dit computerprogramma kunnen de milieueffecten berekend worden van materiaal- en energiegebruik van infrastructurele werken. Prorail daarnaast heeft de Co 2 -prestatieladder ontwikkeld. Hierbij wordt de Co 2 -uistoot van een bedrijf gekoppeld aan een puntensysteem. Dit puntensysteem wordt vertaald in een wegingsfactor wat mee kan tellen in een gunning van een werk. In dit hoofdstuk worden de twee hulpmiddelen toegelicht. 6.1 DuboCalc: DuboCalc is een computerprogramma dat de milieueffecten berekent van een specifiek project. De opdrachtgever of inschrijver kan zijn materiaal invoeren in het programma waarna er een MKI waarde uitkomt. MKI staat voor MilieuKostenIndicator. De MKI geeft weer hoe groot de impact is op het milieu. Het programma berekend van het product de totale cyclus vanaf de winning tot aan de sloop en hergebruikfase. Dit wordt kort samengevat tot LevenCyclusAnalyse (LCA). Het programma is net als een traditioneel ramingprogramma opgebouwd, zoals die al veel gebruikt wordt. Het voordeel hiervan is dat je per onderdeel van een project het materiaal kan wijzigen. Zo kan er per onderdeel gekeken worden welke materiaal er duurzamer is in het gebruik. Het programma leunt op de eisen van SenterNovem. Met behulp van dit programma kun je het ontwerp eenvoudig toetsen aan de duurzaamheidseisen die SenterNovem stelt. In 2009 is er een pilot-project geweest, waarin een fictieve opdracht is uitgezet bij een aantal aannemers. De aannemers en Rijkswaterstaat hebben toen besloten om het programma nog verder te ontwikkelen. De voorspelling is dat het computerprogramma medio 2010 op de markt komt. 6.2 De Co 2 -prestatieladder Prorail heeft in tegenstelling tot DuboCalc een systeem ontwikkeld dat niet de belasting van het project berekend, maar het hele bedrijf beoordeeld op zijn Co 2 - productie. Op de Co 2 -ladder kent men 6 stappen. Van nul tot en met vijf. Als een bedrijf het slechts scoort op het gebied van Co 2 dan wordt het met een nul beoordeeld en in het beste geval zal het bedrijf trede vijf scoren. Als bedrijf kun je zelf de Co 2 -presetaties berekenen aan de hand van een certificatieschema en auditchecklijsten. Vervolgens wordt het gecontroleerd door een certificeringsinstelling. Dit gebeurt aan de hand van beleidsdocumenten, technische rapporten en jaarverslagen. De certificerende instelling stelt het behaalde niveau vast en reikt het Co 2 bewust Certificaat uit. Dit wordt gedaan volgens NEN ISO accreditatie. Het niveau dat een bedrijf heeft bereikt in het verminderen van zijn Co 2 uitstoot vertaalt zich in een gunningsvoordeel. Hoe hoger het niveau op het certificaat, hoe meer voordeel het bedrijf krijgt bij de gunningafweging. Bij gunning op basis van de laagste prijs betekent dit gunningsvoordeel een (fictieve) korting van 10, 7, 4, 2, 1 of 0 procent op de inschrijfprijs. Bij gunning op basis van de meest economische aanbieding wordt de prijscomponent in de score met het percentage van het gunningsvoordeel aangepast. Hoe de gunning dan meetelt moet blijken uit het aanbestedingsdocument. Het voordeel aan dit systeem is dat ook de A-leveranciers meegenomen worden in de beoordeling. Aan de leveranciers die het meeste leveren aan de aannemer worden ook eisen gesteld ten behoeve van de Co 2. Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni

32 Op die manier krijg je een grote uitwerking in het bedrijfsleven en krijgt het duurzaam ondernemen een groter draagvlak. Een nadeel aan dit systeem is dat het voor het project zelf niet veel extra doet. De aannemer zal wel materieel hebben dat minder Co 2 uitstoot, maar qua materiaal wordt de aannemer niet enorm gemotiveerd. Dat doet DuboCalc daarentegen wel, maar die voegt weer niets toe aan Co 2 -prestaties van het bedrijf. Een ander punt wat te bekritiseren valt, is het gunnen op laagste prijs en dan een fictieve korting geven. Juridisch gezien kan dit conflicten opleveren. Dit omdat de Co 2 -ladder eisen stelt aan de onderneming en niet aan het project. Daarmee is de Co 2 -ladder geschikt als selectiecriterium, maar niet als gunningscriterium, zoals ProRail beoogt. Het Europese Hof van Justitie heeft bij herhaling uitgemaakt dat er een strikte scheiding is tussen selectiecriteria en gunningscriteria. De laagste prijs is immers de eis en dit ga je afwegen met een wens van Co 2 -reductie. Er hebben zich nog geen rechtzaken voorgedaan, wel is er al gedreigd door aannemers. Ook zijn er al voorbeelden bekend van aanbestedingen waarbij een aannemer niet de laagste prijs had, maar door het gunningsvoordeel van 7% op de Co 2 -ladder het werk gegund heeft gekregen. Rijkswaterstaat en Rijksgebouwendienst zijn met ProRail in gesprek over de aanpassing van de Co 2 -ladder. 32 Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni 2010

33 7 Utrecht en duurzaamheid In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de duurzame ambities van de Gemeente Utrecht. Er wordt gekeken wat het gemeentebeleid hierover vermeld en wat er nu al gedaan wordt aan duurzaamheid. 7.1 Wat doet de Gemeente Utrecht nu al aan duurzaamheid? De gemeente Utrecht wil in 2012 een eigen Co 2 -neutrale organisatie hebben. Met deze doelstelling behoort Utrecht tot de koplopers in Nederland. Mede daarom heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) Utrecht gevraagd om deel te nemen in een team van koplopers. Het doel van dit team is om de kennis en ervaring van koplopers te delen met andere gemeenten. Zo geven de VNG en Gemeente Utrecht actief uitvoering aan het klimaatakkoord dat het Rijk en de gemeenten in november 2007 hebben ondertekend. Om in 2012 Co 2 -neutraal te zijn, moet in totaal zo n ton Co 2 zijn gereduceerd. Een aanzienlijk deel wordt al gerealiseerd door de inkoop van groene stroom. De gemeente Utrecht heeft in 2008 en begin 2009, samen met de andere koplopende gemeenten een roadmap ontwikkeld voor een Co 2 -neutrale organisatie in Deze aanpak is ingedeeld in vier thema s: een schoon en duurzaam wagenpark; energiebesparing openbare verlichting; energiebesparing eigen gebouwen; duurzaam inkopen. Een aantal voorbeeldprojecten in het kader van de Co 2 -reductie zijn: Een elektrische bierboot door de grachten van Utrecht: Dit is het eerste elektrische vrachtschip ter wereld. Deze boot zorgt voor de bevoorrading van de horecagelegenheden in de binnenstad. Door het gebruik van deze boot wordt 16,5 ton Co 2 bespaart ten opzichte van traditionele vrachtverkeer. De boot wordt opgeladen met groene stroom en kan 8 á 9 uur varen. Een schoon en duurzaam wagenpark: In 2007 en 2008 zijn alle oude zware vrachtwagens die in het systeem zaten vervangen voor zuinigere, milieuvriendelijkere, dieselvrachtwagens. Alle dienstauto s die vervangen worden, gaan rijden op aardgas om de Co 2 uitstoot zo laag mogelijk te krijgen. Specifieke diensten gaan zelfs op stroom rijden. Zo zijn er al diverse diensten die op elektrische scooters rijden, zoals dienst stadstoezicht. Ook zijn er reinigingsvoertuigen die al 100% op elektriciteit rijden. Ook komen er eind hybride stadsbussen. Deze bussen zullen in de binnenstad overschakelen op stroom. Hierdoor komt er minder Co 2 -uitstoot en is de geluidsoverlast ook aanzienlijk minder. Energiebesparing openbare verlichting: Het gemiddelde energielabel van de openbare verlichting is nu D. In 2015 wil de Gemeente Utrecht dit terug gedrongen hebben tot energielabel B. Dit wil men onder andere bereiken door middel van het toepassen van modernere armaturen in het stedelijke gebied. Lantaarns die met minder watt hetzelfde licht geven door middel van spiegels. Ook zijn er projecten bekend waarbij lantaarns automatisch aan en uit gaan als men er langs fietst. Hieronder is een voorbeeld van zo n innovatieve zuinige verlichting: omdat het Papendorpsepad voornamelijk gebruikt wordt voor woon- werkverkeer, zal het vooral in de spits gebruikt worden. Hiervoor zijn er lussen in het fietspad aangelegd. Als er niemand fietst, staat de verlichting in ruststand waarbij er een verlichtingspercentage is van 20%. De lussen zijn zo aangebracht dat de verlichting al naar 100% gaat voordat de fietser daadwerkelijk op het fietspad rijdt. Het licht blijft nog tien minuten op 100% branden nadat de fietser het pad verlaten heeft. Afstudeeronderzoek duurzaam inkopen door: Niels Vriend, juni