Monitor- en evaluatierapportage. ruimtelijke kwaliteitsinstrumenten

Transcriptie

1 Monitor- en evaluatierapportage ruimtelijke kwaliteitsinstrumenten Provincie Limburg 2009 VORm Rood voor Groen BOM+ RvR Zuid-Limburg Natuurcompensatie Provincie Limburg Afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling november Bezoekadres: Limburglaan 10 NL-6229 GA Maastricht Postbus 5700 NL-6202 MA Maastricht Tel + 31 (0) Fax + 31 (0) Bankrekening Rabobank Bereikbaar via: Lijn 1 (richting De Heeg) Lijn 3 (richting Heugem) Lijn 8 (richting Heer) Lijn 57 (richting Gulpen)

2

3 DEEL 1 ALGEMEEN GEDEELTE HOOFDSTUK 1. INLEIDING Inleiding Leeswijzer 7 HOOFDSTUK 2. DE KWALITEITSINSTRUMENTEN Beschrijving inhoud en achtergrond kwaliteitsinstrumenten Povincie Limburg BOM VORm Rood voor Groen Ruimte voor Ruimte Zuid Limburg Natuurcompensatie Overeenkomsten en verschillen in de regelingen 12 HOOFDSTUK 3. TOTAALOVERZICHT RESULTATEN EN CONCLUSIES Inleiding Resultaten van de kwaliteitsregelingen Conclusies 15 HOOFDSTUK 4. EVALUATIE VAN HET WERKEN MET HET KWALITEITSINSTRUMENTARIUM Inleiding Effectiviteit van het kwaliteitsinstrumentarium Efficiëntie Bereidheid tot overname LKM bij gemeenten Uitvoeringsacties op het gebied van handhaving en toezicht 23 DEEL 2 KWANTITATIEVE GEGEVENS VAN DE KWALITEITSINSTRUMENTEN HOOFDSTUK 5. BOUWKAVEL OP MAAT PLUS Inleiding Totaal aantal BOM+aanvragen BOM+ in de periode augustus 2008 tot oktober Uitbreiding en nieuwvestiging / verplaatsing naar bedrijfssector Tegenprestaties BOM Toezicht en handhaving Overgang naar het Limburgse Kwaliteitsmenu

4 HOOFDSTUK 6. VERHANDELBARE ONTWIKKELINGS RECHTEN METHODE 6.1. Inleiding Achtergrond van het contourenbeleid Doelstelling contourenbeleid Reikwijdte van het contourenbeleid Pijplijnplannen en onomkeerbare ontwikkelingen Hoofdlijnen van het VORm-proces Nadere analyse van de gegevens Kwaliteitscommissie Maatschappelijke voorzieningen en afwijkingsbevoegdheid GS Tegenprestaties Formele procedure VORm-overeenkomsten VORm en het Limburgse Kwaliteitsmenu 43 HOOFDSTUK 7. ROOD VOOR GROEN-PROJECTEN Achtergrond Voorwaarden Rood voor Groen Resultaten Evaluatie Rood voor Groen Rood voor Groen en het Limburgs Kwaliteitsmenu 47 HOOFDSTUK 8. RUIMTE VOOR RUIMTE ZUID-LIMBURG Inleiding Actuele ontwikkelingen Totaal resultaten Ruimte voor Ruimte en het Limburgs Kwaliteitsmenu 51 HOOFDSTUK 9 NATUURCOMPENSATIE Achtergrond en doelstelling regeling natuurcompensatie Wettelijke verplichting en Limburgse beleidsregel Kwantitatief overzicht Analyse van de gegevens 54 BIJLAGEN

5 DEEL 1 ALGEMEEN GEDEELTE Infiltratiepoel bij kas in Venlo

6

7 HOOFDSTUK 1. INLEIDING 1.1. Inleiding In deze monitor- en evaluatierapportage worden de resultaten gepresenteerd van de kwaliteitsinstrumenten, die de Provincie Limburg de afgelopen jaren ontwikkelt om de ruimtelijke kwaliteit van het buitengebied te bevorderen. Evenals verleden jaar worden de monitorgegevens gebundeld in één rapportage gepresenteerd, daarmee vooruitlopend op de invoering van het Limburgs Kwaliteitsmenu en de overdracht daarvan aan de gemeenten. Afgesproken is dat jaarlijks een monitorrapportage en tweejaarlijks een evaluatie van ons ruimtelijk kwaliteitsinstrumentarium plaatsvindt. Voor de evaluatie is gekeken naar de effectiviteit en efficiëntie van de inzet van onze kwaliteitsinstrumenten. In dit rapport worden de resultaten gepresenteerd van de regelingen voor Bouwkavel Op Maat plus (BOM+), Verhandelbare Ontwikkelings Rechten methode (VORm), Rood voor Groen (RvG), Ruimte voor Ruimte Zuid-Limburg (RvRz) en natuurcompensatie. Ruimte voor Ruimte Noord- en Midden-Limburg (RvR NM-L) blijft buiten deze integrale rapportage omdat het een heel andere organisatorische constructie kent. RvR Noord- en Midden-Limburg stelt twee keer per jaar een monitorrapportage op, afgestemd op de aandeelhoudersvergadering van Ruimte voor Ruimte Beheer B.V. Om die reden worden de resultaten van dit instrument niet in deze rapportage opgenomen. Ten behoeve van deze monitorrapportage hebben we dit jaar bij een steekproef van gevallen uitvoerig gecontroleerd of de tegenprestatie ook overeenkomstig de afspraken zijn uitgevoerd. Omdat het het oudste kwaliteitsinstrument is, leent BOM+ zich daarvoor het beste. Op basis van onze controle hebben we moeten constateren, dat de gemeenten hun controle- en handhavingstaak niet naar behoren uitoefenen, en dat de tegenprestaties lang niet altijd volgens afspraak zijn gerealiseerd. In hoofdstuk 5 doen we verslag van de controle, in hoofdstuk 4, de evaluatie, geven we aan welke maatregelen we nemen Leeswijzer Dit rapport bestaat uit twee delen. In deel 1 wordt algemene informatie over de kwaliteitsinstrumenten gepresenteerd, worden conclusies getrokken en wordt het beleid geëvalueerd. In deel 2 worden de resultaten, die met de afzonderlijke instrumenten behaald zijn, gepresenteerd. In de bijlagen wordt vervolgens een aantal kerngegevens van de afzonderlijke projecten gepresenteerd. Hoofdstuk 2 bevat een korte beschrijving van de doelstellingen en de doelgroep van de instrumenten. Hoofdstuk 3 bevat een totaaloverzicht van de resultaten die het kwaliteitsinstrumentarium opgeleverd heeft. In hoofdstuk 4 wordt een aantal algemene conclusies uit de monitoring getrokken en worden tevens een aantal centrale evaluatievragen (effectiviteit en efficiëntie van de regelingen) behandeld

8 Het tweede deel hoofdstuk 5 t/m 9 bevat de kwantitatieve gegevens van de afzonderlijke kwaliteitsregelingen. Achtereenvolgens worden gepresenteerd Bouwkavel Op Maat plus, de Verhandelbare Ontwikkelings Rechten methode, Rood voor Groen, Ruimte voor Ruimte Zuid- Limburg en Natuurcompensatie EHS in Gennep

9 HOOFDSTUK 2. DE KWALITEITSINSTRUMENTEN 2.1. Beschrijving inhoud en achtergrond kwaliteitsinstrumenten Provincie Limburg Het ruimtelijke beleid van de Provincie Limburg is ontwikkelingsgericht. Terwijl het beleid nog niet zo lang geleden met name gericht was op het voorkomen van ongewenste ontwikkelingen, is het nu juist gericht op het ruimte bieden aan en het stimuleren van gewenste ontwikkelingen. Het begrip kwaliteit staat hierbij voorop: ruimtelijke ontwikkelingen dienen een bijdrage te leveren aan de gewenste omgevingskwaliteiten, die vastgelegd zijn in het Provinciaal Omgevingsplan Limburg. Om de kwaliteit te kunnen bevorderen hebben we in onze provincie een beleidskader en een bijbehorend instrumentarium opgesteld. In deze monitorrapportage worden de resultaten gepresenteerd, die behaald zijn met de kwaliteitsinstrumenten, die we in de afgelopen jaren hebben ontwikkeld. De instrumenten zijn allemaal gericht op het buitengebied: - voor de agrarische sector hebben we Bouwkavel Op Maat+ (BOM+); - voor wonen en bedrijvigheid buiten de contour hebben we de Verhandelbare Ontwikkelings Rechten methode (VORm) ontwikkeld; - voor een combinatie van beide (sloop stallen, reductie emissie ammoniak en in ruil daarvoor woningbouw) hebben we Ruimte voor Ruimte Noord- en Midden-Limburg ontwikkeld; - in het Ruimte voor Ruimte beleid Zuid-Limburg willen we naast ontstening door sloop een structuurversterking van de melkveehouderij bewerkstelligen; - met het Rood voor Groen-beleid stimuleren we natuurontwikkeling middels de vorming van nieuwe landgoederen; - tenslotte is er de natuurcompensatieregeling, waarmee verlies van natuur door onvermijdelijke rode ontwikkelingen gecompenseerd wordt; de Limburgse natuurcompensatieregeling is uitgebreider en breder dan de door VROM gehanteerde regeling die alleen aantasting van de EHS-natuur compenseert BOM+ De BOM+ regeling is gericht op het mogelijk maken van (agrarische) bedrijfsontwikkelingen en tegelijkertijd winst behalen in omgevingskwaliteit. De regeling vloeit voort uit een initiatief van Provinciale Staten, die op 29 juni 2001 een motie hebben uitgesproken, dat zij willen dat er bij ontwikkelingsplannen van agrarische bedrijven een 'integrale kwaliteitstoets' wordt uitgevoerd. De POL-uitwerking Bouwkavel op Maat Plus (BOM+) is vastgesteld door GS op 15 juli 2003 en in werking getreden op 11 september Het BOM+ beleid is van toepassing bij nieuwvestiging, bij uitbreiding van een agrarische bouwkavel en bij het oprichten van gebouwen, bouwwerken of verharding op de agrarische bouwkavel. Dit is mogelijk onder voorwaarde dat de agrarisch ondernemer bij uitbreiding en nieuwbouw van zijn bedrijf een tegenprestatie levert. Uitbreidingen van een agrarische

10 bouwkavel binnen de referentiemaat en het oprichten van nieuwe gebouwen binnen een bestaande bouwkavel worden in principe door de gemeente afgehandeld. Dit soort relatief kleine ontwikkelingen komt niet in deze rapportage terug. De agrarische ontwikkelingen in dit rapport betreffen grotere ontwikkelingen: nieuwvestiging en uitbreiding van bedrijven buiten de bouwkavel, uitbreiding van bedrijven boven de referentiemaat en uitbreiding van bedrijven in agrarisch gebied met meer dan alleen agrarische waarde (Aln, Alo etc). Er zijn 3 verschillende BOM+ pakketten, variërend van een verplicht basispakket met inpassing van de nieuwe bebouwing en opvang en afkoppeling van eigen water, via een grotere tegenprestatie op of direct grenzend aan de kavel (dit kan bijvoorbeeld betreffen het inpassen van bestaande bebouwing) tot een aanvullende tegenprestatie buiten de eigen bouwkavel. Inpassing en tegenprestaties zijn afhankelijk van de gebiedskwaliteiten en de soort ingreep. Er is sprake van maatwerk. Een provinciaalambtelijke adviescommissie adviseert de gemeenten over de BOM+ aanvragen VORm Op 24 juni 2005 hebben Provinciale Staten de POL herziening op onderdelen Contourenbeleid Limburg vastgesteld. Vanaf dat moment geldt voor de Limburgse kernen, dat deze omgeven zijn door een (verbale) contour, met uitzondering van de kernen die zijn gelegen in het stedelijk gebied, zoals dat in het POL is aangegeven. Stedelijke functies (wonen en werken) dienen in eerste instantie een plek te krijgen binnen de contour. Onder een aantal voorwaarden is het realiseren van een stedelijke functie buiten de contour mogelijk. Daarbij dient ter plekke kwaliteit geleverd te worden en is in beginsel tevens een tegenprestatie aan de orde. De tegenprestatie bestaat in beginsel uit realisatie van POG. Op deze manier wordt de ruimtelijke kwaliteit die verloren gaat door een rode ontwikkeling toe te staan buiten de contour, gecompenseerd door de kwaliteit die wordt toegevoegd door realisatie van de tegenprestatie, in casu de POG. Gedeputeerde Staten kunnen afwijken van deze uitgangspunten, indien het gaat om woningbouwontwikkelingen in de sociale sector of er anderszins door de gemeente kan worden aangetoond dat bebouwing noodzakelijk is om de ruimtelijke kwaliteit van de kern c.q. de gemeente te waarborgen. Een onafhankelijke kwaliteitscommissie adviseert over de kwaliteit van de VORm-projecten, waarbij met name gelet wordt op de balans tussen rode ontwikkeling en tegenprestatie 2.4. Rood voor Groen Gelijktijdig met de vaststelling van het VORm beleid in juni 2005 is ook het Rood voor Groen beleid vastgesteld. Voorafgaande aan de vaststelling van dit beleid is er een experimententraject gehouden waarin 10 initiatieven hebben meegedaan. Dit traject heeft geleid tot het Rood-voor-Groen beleid, dat de vestiging van nieuwe landgoederen mogelijk maakt. Nieuwe landgoederen bestaan uit een gebouw van allure ( waarin verschillende functies; bijvoorbeeld wonen, recreatie en zorg mogelijk zijn) en 10 hectare nieuw te realiseren groen

11 Het RvG initiatief dient een versterking van natuur en landschap te zijn. Daarom wordt voor de locaties van de rode initiatieven zoveel mogelijk ook aangesloten op de POG en EHS en op versterking van de groenstructuur rond het stedelijk gebied. De landgoederen dienen voor 90% opengesteld te worden voor het publiek ten behoeve van recreatief medegebruik. Over de kwaliteit van de landgoederen inclusief de rode component adviseert de Kwaliteitscommissie. Landgoed met natuurontwikkeling 2.5. Ruimte voor Ruimte Zuid Limburg Op 7 februari 2003 is de POL-aanvulling Ruimte voor Ruimte Zuid Limburg vastgesteld door Provinciale Staten. Hoofddoel van Ruimte voor Ruimte Zuid Limburg is het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van Zuid Limburg door de sloop van (agrarische) bedrijfsgebouwen die niet in het landschap passen, dit ontsieren, en daarmee een aantasting vormen van het basiskapitaal. Daarnaast dienen eventueel met de gebouwen verbonden aanwezige milieurechten te worden ingeleverd. In ruil voor het duurzaam en substantieel slopen van 750 m 2 (of een veelvoud daarvan) zowel agrarische als niet-agrarische bedrijfsgebouwen, mogen op passende locaties één of meerdere compensatiewoningen worden gebouwd. Een nevengeschikte doelstelling van Ruimte voor Ruimte Zuid-Limburg is het leveren van een bijdrage aan structuurversterking van de melkveehouderij (plattelandsontwikkeling). Met dat doel is door Provinciale Staten op

12 juli 2004 een partiële herziening van de POL-aanvulling vastgesteld, waarin ten behoeve van te verplaatsen melkveehouderijen bij het slopen van 750 m 2 stallen twee compensatiewoningen worden toegestaan. De Kwaliteitscommissie Limburg adviseert over de principeaanvragen Ruimte voor Ruimte Zuid-Limburg Natuurcompensatie De Beleidsregel mitigatie en compensatie natuurwaarden heeft als doel om te zorgen dat het areaal aan natuurgebieden niet wordt verkleind vergeleken met de huidige omvang en dat de kwaliteit van de natuur gehandhaafd of verbeterd wordt. Indien er vanuit maatschappelijke noodzaak toch een ingreep nodig is voor stedelijke ontwikkeling of infrastructuur en er geen alternatieven mogelijk zijn waarbij bijvoorbeeld geen natuur verloren gaat, moet de verloren natuur met behulp van een compensatieplan elders worden hersteld. Nationaal vloeit natuurcompensatie voort uit de Nota Ruimte van het Ministerie van VROM. Voor de vogel- en habitatrichtlijngebieden is natuurcompensatie verplicht op grond van internationale verplichtingen. De Provincie heeft de internationale en nationale natuurcompensatie uitgewerkt in een beleidsregel Overeenkomsten en verschillen in de regelingen De genoemde regelingen bevatten een groot aantal overeenkomsten en verschillen. De overeenkomsten hebben gemeenschappelijk, dat ze: - een kwaliteitsverbetering van het buitengebied tot doel hebben; - wenselijke ontwikkelingen mogelijk willen maken onder voorwaarden dat kwaliteit geleverd wordt, zowel ter plekke als per saldo; - gebaseerd zijn op het compensatieprincipe; - dezelfde participanten kennen: initiatiefnemer, gemeente en provincie. De verschillen in de regelingen hangen samen met: - de doelgroep van de regeling (agrarisch, wonen, bedrijvigheid); - de soort ingreep die plaatsvindt. In alle regelingen dient een RO-procedure te worden doorlopen voordat de gewenste ontwikkeling in gang kan worden gezet. Wel verschilt de complexiteit en de duur van het proces aanzienlijk in de verschillende regelingen. In alle regelingen geldt dat zowel het plan voor de rode ontwikkeling als voor de tegenprestatie duidelijk moeten zijn voordat toestemming verleend wordt. In alle gevallen behalve natuurcompensatie wordt gewerkt met een adviescommissie: bij RvR, RvG en VORm is dit de kwaliteitscommissie, bij BOM+ de provinciaal-ambtelijke BOM+ commissie

13 HOOFDSTUK 3. TOTAALOVERZICHT RESULTATEN EN CONCLUSIES 3.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt een totaaloverzicht van de met de kwaliteitsinstrumenten behaalde resultaten gegeven en wordt een aantal conclusies uit de monitorgegevens getrokken. Aan de orde komt eerst het totaal aantal projecten, waarin gebruik is gemaakt van de kwaliteitsinstrumenten; en vervolgens de tegenprestaties die deze projecten moeten leveren. Daarbij moet in aanmerking genomen worden dat nog niet alle tegenprestaties zijn geregeld, omdat een initiatiefnemer over het algemeen uit praktische overwegingen eerst overeenstemming wil hebben bereikt over de rode component voordat hij overeenstemming bereikt over de tegenprestatie. Het feitelijk realiseren van rode ontwikkeling en tegenprestatie dient wel tegelijkertijd plaats te vinden Resultaten van de kwaliteitsregelingen Totaal aantal projecten binnen de kwaliteitsregelingen Het totaal aantal projecten waarin gebruik gemaakt wordt van de diverse kwaliteitsregelingen regelingen bedraagt 684. Van deze 684 projecten zijn er 149 in het afgelopen jaar (september 2008 tot en met augustus 2009 ontwikkeld). De projecten zijn heel divers, naar soort, inhoud en status (van vooroverleg tot bestemmingsplanherziening). In de meeste projecten gaat het om BOM+ en om VORM-projecten. In tabel 3.1 is het aantal projecten binnen de kwaliteitsregelingen gedurende het afgelopen jaar gepresenteerd, alsmede het totaal aantal projecten sinds het begin van de kwaliteitsregelingen. Tabel 3.1 Aantal projecten dat kwaliteitsinstrumenten gebruikt tbv de rode ontwikkeling Regeling Aantal projecten in de periode tot Totaal aantal projecten vanaf start kwaliteitsinstrumenten tot VORm *) RvG 7 29**) BOM RvR Zuid 3 32 Natuurcompensatie 8 23 Totaal *) Dit betreft alle VORm-projecten die ingekomen zijn bij de Provincie, uitgezonderd de projecten waar sprake is van onomkeerbare ontwikkelingen (zie p.26). Dat betekent dat ook de projecten die wel zijn aangemeld, maar niet gerealiseerd zijn en waarschijnlijk ook niet gerealiseerd worden, erbij zijn geteld. **) Het betreft alle Rood voor Groen-projecten, ook de nog niet gerealiseerde

14 De projecten in tabel 3.1 hebben geen negatief advies gekregen. In het vooroverleg wordt vaak al duidelijk in welke mate een project kans van slagen heeft. Niet kansrijke plannen vallen doorgaans in een vroeg stadium af, dan wel komen ze in aangepaste vorm terug. Bovendien functioneert de gemeente als eerste zeef: de gemeente dient achter het project te staan, wil het bij de Provincie binnenkomen. Overigens hoeft een als kansrijk beoordeeld project niet per definitie te worden uitgevoerd. Soms zijn er meer of minder geldige redenen voor de initiatiefnemer om af te zien van uitvoering. Vooral bij VORm, waar de tegenprestatie relatief het hoogste is, worden niet alle projecten ook daadwerkelijk gerealiseerd. Totaaloverzicht rode ontwikkelingen en tegenprestaties In onderstaande tabel 3.2. is behalve het totaal aantal projecten ook gepresenteerd welke tegenprestaties zijn afgesproken. De diverse projecten verkeren in een verschillend stadium van ontwikkeling. Sommige projecten verkeren nog in een verkennende fase, andere in een besluitvormende of afgeronde fase. Nog lang niet alle projecten zijn feitelijk gebouwd/gerealiseerd. De tabel biedt aan de linkerzijde een totaaloverzicht van de projecten per kwaliteitsregeling en aan de rechterzijde een overzicht van de tegenprestaties, die gerealiseerd worden. VORm-projecten die om verschillende redenen niet doorgegaan zijn, zijn in dit overzicht niet opgenomen. Met name bij VORm is nog niet van alle lopende projecten duidelijk wat de tegenprestatie is. Alleen die projecten waar dit wel duidelijk is, zijn hier meegerekend. Tabel 3.2. Regeling Aantal rode projecten en resultaat tegenprestatie (behaald en verwacht) vanaf start kwaliteitsinstrumenten tot Totaal aantal rode projecten Kwaliteitsopbrengst, resultaat tegenprestatie VORm 129 projecten, woningen, - 6 bedrijfsverplaatsingen - 22 bedrijven(terrein-) uitbreidingen Uit 32 verder gevorderde projecten ,- tegenprestaties, t.b.v.: - natuur en landschap: 54% - leefbaarheid 17% - verplaatsing en sloop overlastbedrijven 33% RvG 29 landgoederen 290 ha natuuraanleg in vorm landgoed BOM+ 414 BOM+ aanvragen Eensoortige haag Gemengde haag Singel / bosbeplanting Bomenrij Solitaire bomen Infiltratievoorziening / poelen 47,5 km 46,2 km 105,5 ha 22,1 km stuks 4,5 ha Hoogstambomen 22,2 ha Ontstening m 2 RvR Zuid 32 projecten, 78 woningen m 2 stallensloop Natuurcompensatie 23 projecten 243 ha compensatienatuur

15 3.3. Conclusies Uit de tabel is af te leiden dat inmiddels in 684 projecten het kwaliteitsinstrumentarium is gebruikt. BOM+, hetgeen ook het oudste instrument is, kent de meeste projecten, gevolgd door VORm. Niet alle projecten zullen ook daadwerkelijk gerealiseerd worden. Bij VORm, maar ook bij Rood voor Groen en ook bij BOM+, zien we dat projecten die ver gevorderd zijn in de procedure, desondanks toch gestopt worden. Financiële overwegingen spelen hierbij meestal een rol. Het grootste deel van de tegenprestaties en de meeste projecten bevinden zich op het terrein van natuur en landschap. Dat geldt met name voor BOM+, Rood voor Groen en natuurcompensatie. Bij Ruimte voor Ruimte Zuid-Limburg wordt de kwaliteitsverbetering gerealiseerd door stallensloop (vooraf) en bij VORm ligt het beeld wat gevarieerder, omdat de tegenprestatie op meerdere terreinen kan worden geleverd. Bij VORm kan de kwaliteitsverbetering plaatsvinden, zowel door aanleg van natuur als door stallensloop en ontstening. De bedrijfverplaatsingen bevatten zowel een kwaliteitsverbetering van het landschap als een leefbaarheidscomponent. Een minderheid van de tegenprestatie (17%) komt ten goede aan dorpsontwikkelingsplannen en multifunctionele accommodaties. Hoogstamboomgaard in Beek

16

17 HOOFDSTUK 4 EVALUATIE WERKEN MET HET KWALITEITSINSTRUMENTARIUM EN UITVOERINGSPARAGRAAF 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het kwaliteitsinstrumentarium geëvalueerd. Daartoe wordt in eerste instantie gekeken of we onze doelstellingen voor kwaliteitsverbeteringen ook halen: hoeveel projecten worden er mogelijk gemaakt, worden deze projecten ook uitgevoerd en tot welke kwaliteitsverbeteringen leidt dat. Vervolgens wordt bekeken tegen welke knelpunten en problemen we aanlopen bij het gebruik van het kwaliteitsinstrumentarium en welke verbeteringen we daartoe dienen te realiseren. Dit laatste wordt uiteraard ook bekeken in verband met de ontwikkeling van het Limburgse Kwaliteitsmenu en de overdracht daarvan aan de gemeenten Effectiviteit van het kwaliteitsinstrumentarium De doelstelling van het kwaliteitsbeleid is tweeërlei: met het kwaliteitsbeleid wil de Provincie de kwaliteit van het buitengebied vergroten door ontwikkelingen mogelijk te maken die eerst niet mogelijk waren onder voorwaarde van compensatie, waardoor zowel ter plekke van de ontwikkelingen als per saldo de kwaliteit van het buitengebied verbetert. Uit de toename van het aantal projecten dat gebruik maakt van de diverse regelingen is duidelijk dat er wel behoefte is aan de mogelijkheden die we bieden met de kwaliteitsinstrumenten. Het aantal VORm-projecten bedraagt vanaf de periode van invoering (2005) tot heden bijna 200 grotere en kleinere plannen. Via BOM+ zijn er sinds 2003 ruim 414 plannen waarbij nieuwvestiging of uitbreiding agrarische bedrijven boven de referentiemaat mogelijk is geworden. Ook voor Rood voor Groen-initiatieven (nieuwe landgoederen) is voldoende belangstelling, hoewel deze initiatieven in de praktijk wat moeizamer verlopen. Rode ontwikkelingen buiten de contour spelen zich niet alleen af op het terrein van woningbouw en de agrarische sector, er doen zich ook op andere terreinen buiten de contour ontwikkelingen voor, waarvoor het principe van de kwaliteitsinstrumenten goed werkt. Dit soort ontwikkelingen scharen we nu onder de categorie VORM-achtige ontwikkelingen. Op basis van maatwerk wordt dit soort ontwikkelingen mogelijk gemaakt, maar pas in het Limburgs Kwaliteitsmenu is hiervoor beleid ontwikkeld. Het gaat dan bijvoorbeeld om uitbreiding van solitaire bedrijven in het buitengebied, of om ontwikkelingen in de recreatieve en toeristische sector, zowel gebiedseigen als nietgebiedseigen. Door de inzet van het kwaliteitsinstrumentarium bereiken we ook op dit terrein het doel, dat planologisch aanvaardbare ontwikkelingen mogelijk gemaakt worden en dat tegelijkertijd de kwaliteit van het buitengebied wordt verbeterd

18 Kwaliteitscommissie Het definiëren van kwaliteitsverbetering blijft een lastige kwestie. Om de kwaliteit te garanderen werken we met een onafhankelijke Kwaliteitscommissie, die de kwaliteit van de VORm-projecten beoordeelt. Bij de overdracht van het Limburgs Kwaliteitsmenu naar de gemeenten wordt het instituut Kwaliteitscommissie overeind gehouden. In 2010 willen we in ieder geval blijven werken met een Provinciale Kwaliteitscommissie. Daarna kan eventueel worden overgestapt naar regionale kwaliteitscommissies. Ten behoeve van objectiviteit en onderlinge vergelijkbaarheid / evenwichtigheid tussen gemeenten denken we dan aan twee regionale commissies, één voor Noord- en Midden-Limburg en één voor Zuid-Limburg. Conclusie effectiviteit van het beleid In het kwaliteitsbeleid worden twee verschillende doelstellingen nagestreefd: we willen niet alleen faciliteren dat planologisch aanvaardbaar geachte rode ontwikkelingen gerealiseerd kunnen worden, we willen ook dat de kwaliteit van het buitengebied verbetert. Uit tabel 3.1 blijkt dat dat op deze manier mogelijk gemaakt wordt. De verschillende projecten leiden bij realisatie gezamenlijk tot de aanleg van vele hectaren natuur en sloop van vele duizenden m2 bedrijfsgebouwen. We zien in de praktijk wel dat als kwaliteitsverbetering ook gekozen wordt voor een andere tegenprestatie dan realisatie van POG. Vlodrop De werkwijze van het kwaliteitsinstrumentarium bevalt dermate goed dat ook op andere terreinen gebruik gemaakt wordt van hetzelfde principe om wenselijke ontwikkelingen mogelijk

19 te maken en tegelijkertijd de kwaliteit te verhogen: bijvoorbeeld uitbreiding van solitair gelegen bedrijven of uitbreiding en nieuwvestiging van recreatieve en toeristische ondernemingen Efficiëntie We werken nu een aantal jaren met de kwaliteitsinstrumenten. Onze ervaringen zijn bruikbaar voor de gemeenten, die in het kader van de Wro verantwoordelijk worden voor de beleidsvorming en beleidsuitvoering op hun eigen niveau. In de vorige rapportage gaven we aan dat er verbeteringen nodig en mogelijk zijn op het gebied van: - handhaving en toezicht; - de uitvoering van de natuurcompensatie; - de werkwijze en afstemming binnen de provinciale organisatie; - de upgrading van de monitorsystematiek via een nieuw voortgangscontrole- en managementinformatiesysteem (ROLEX). In dit rapport wordt aangegeven wat we op deze punten gedaan en bereikt hebben. Naast deze punten wordt ook gekeken naar een tweetal andere aandachtspunten: - discussiepunten: hoogte en aard van de tegenprestatie - de doorlooptijd van de projecten Handhaving en toezicht Er is nu enige jaren ervaring met de kwaliteitsinstrumenten. Bij het werken met het kwaliteitsinstrumentarium worden afspraken gemaakt tussen initiatiefnemer, gemeenten (en soms ook met de Provincie). Er wordt vanuit gegaan dat die afspraken ook worden nagekomen. Nu de projecten in een wat verder gevorderd stadium zijn gekomen, hebben we ook gekeken of de gemaakte afspraken in de praktijk ook worden nagekomen. Verleden jaar werd al in de monitoringsrapportage opgemerkt, dat handhaving en toezicht extra aandacht nodig heeft, met name bij de langst bestaande regelingen, BOM+ en natuurcompensatie. Gemeenten hebben niet altijd goed in beeld, wat de stand van zaken is met betrekking tot de BOM+ initiatieven en ze hebben soms de neiging om alleen toe te zien op de rode ontwikkeling en niet op de inpassing / tegenprestatie. De eerste verantwoordelijkheid voor toezicht en handhaving ligt in het geval van BOM+ bij de gemeenten. Gemeenten en initiatiefnemer hebben immers een overeenkomst afgesloten met een boetebeding bij het niet nakomen van de afspraken. Handhaving van de overeenkomst is dan ook in eerste instantie een taak van de gemeente. Gebrekkige controle door de gemeenten? Uit een onlangs door ons uitgevoerde steekproef onder 53 BOM+ gevallen bleek de gemeente in ieder geval in bijna een kwart van de gevallen een BOM+ controle te hebben uitgevoerd. In de andere driekwart gevallen had de gemeente geen controle uitgevoerd, dan wel was bij de

20 eigenaar niet bekend of de gemeente gecontroleerd had. Wellicht was er wel een controle geweest, maar was de eigenaar daarvan niet op de hoogte gesteld. Uit onze bedrijfsbezoeken bleek, dat in een kwart van de gevallen de uitvoering van het plan zonder meer goed was; maar dat in eenderde van de gevallen de afgesproken landschappelijke inpassing niet was uitgevoerd of dat het zeer slecht gebeurd was. Daarnaast waren er in bijna de helft gevallen een of meer opmerkingen tav de uitvoering van het plan. De gemaakte opmerkingen betreffen meestal uitval in het plantmateriaal en het niet uitvoeren van gedeelten van het plan. In paragraaf 4.5 worden de uit te voeren acties die wij in gang hebben gezet beschreven om de tegenprestaties als nog conform te laten uitvoeren en tevens gemeenten een controlesysteem te laten opstellen. Hierdoor wordt de uitvoering van de tegenprestaties en de monitoring daarvan geborgd ten einde het kwaliteitsmenu te kunnen overdragen aan gemeenten. Deel van de tegenprestatie van een agrarische nieuwvestiging in Zuid-Limburg Natuurcompensatie De regeling natuurcompensatie is een provinciale verantwoordelijkheid. Ook bij de regeling natuurcompensatie zien we dat de initiatiefnemer zijn compensatieverplichtingen niet altijd tijdig nakomt. In het interne proces bij de Provincie zijn daarom verbeteringen aangebracht, in die zin dat de rayonplanoloog de voortgang daadwerkelijk controleert, en dat er na melding door de rayonplanoloog een veldcontrole plaatsvindt door de provinciale ecoloog

21 Verder wordt de natuurcompensatie in het ROLEX-systeem opgenomen, waardoor medewerkers automatisch een melding ontvangen zodra van hen actie verwacht wordt op het gebied van toezicht en controle. Ook bij natuurcompensatie zal de Groene Brigade van de afdeling Handhaving worden betrokken Verbeteringen interne werkproces t.b.v. kwaliteitscontrole Intern zijn verbeteringen doorgevoerd waarbij de afdeling RO en de afdeling LG betrokken zijn. Met de afdeling LG, cluster Groen zijn afspraken gemaakt over het betrekken van de rayonecoloog bij het vooroverleg over casussen waar natuuraanleg aan de orde is. Ook hebben de ecologen een rol gekregen bij het controleren van de uitvoering van groene tegenprestaties (zie ook ) Voortgangscontrole- en managementinformatiesysteem (ROLEX) De uitbouw van het ROLEX tot managementsysteem voor advisering en procesbewaking ten behoeve van de kwaliteitsinstrumenten loopt volop. Door middel van dit automatiseringssysteem wordt het gemakkelijker om te zien of procedures tijdig worden doorlopen en kunnen alle betrokkenen op elk moment de stand van zaken in een bepaald project zien. ROLEX is een soort gezamenlijke database, die zodanig is ingericht dat hij ook bruikbaar is om procedures en termijnen te bewaken. ROLEX biedt informatie op het niveau van het individuele project, maar ook generieke managementinformatie, en signaleert tijdig aan verschillende betrokkenen, wanneer eenieder actie dient te ondernemen. Bij de ontwikkeling van ROLEX is gestart met de ingewikkeldste procedure, die van VORm; ROLEX is nu voor VORm gereed, zodat alle betrokkenen hun aandeel in het volledige VORmproces kunnen registreren: de voortgang en de (nadering en overschrijding van) deadlines worden nu bewaakt. BOM+ wordt vanaf 1 november via ROLEX bewaakt. De andere instrumenten volgen. Indien er voldoende belangstelling bij gemeenten bestaat om met dit systeem te werken, zullen we ROLEX ook aanbieden aan de gemeenten als een gezamenlijk registratiesysteem Discussiepunten: hoogte en aard van de tegenprestatie In de praktijk is er vaker discussie met gemeente en initiatiefnemer over de hoogte van de tegenprestatie / kwaliteitsbijdrage. Doordat we werken met rekenmodellen met diverse posten wordt de initiatiefnemer als het ware op het spoor gezet om het rekenmodel ter discussie te stellen en posten op te voeren, waarmee hij probeert te komen tot een lagere tegenprestatie. Bovendien is de klacht dat het rekenmodel ingewikkeld is. In de praktijk leidt dit soms tot langdurig vooroverleg tussen initiatiefnemer, gemeente en provincie. Dit leidt (o.a. bij gemeenten) tot de behoefte aan eenvoudigere procedures. Door met drempelbedragen te werken wordt aan deze behoefte tegemoet gekomen. Van begin af aan is dan duidelijk welke bijdrage aan kwaliteitsverbetering minimaal geleverd moet worden

22 Een tweede discussiepunt betreft de aard van de tegenprestatie / kwaliteitsverbetering. Omdat de rode ontwikkeling de ruimtelijke kwaliteit van het buitengebied aantast, dient de tegenprestatie ook bij te dragen aan de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van het buitengebied. In het contourenbeleid is aangegeven, dat de kwaliteitsbijdrage bij VORm gerealiseerd dient te worden door realisatie van POG. Kwaliteit in het buitengebied is echter breder dan alleen POG. Bovendien zoeken gemeenten vaak naar alternatieven. Om hen hierin tegemoet te komen is in het LKM de ruimte voor kwaliteitsverbetering vergroot. Daarmee komen er voor gemeenten meer mogelijkheden dan alleen het realiseren van POG. Dit gebeurt echter zonder geweld te doen aan de uitgangsprincipes: gemeenschapshuizen en leefbaarheiddoelen vallen ook in het LKM buiten het bereik van de tegenprestaties. Willen gemeenten hieraan de tegenprestatie besteden, dan moeten ze daartoe zelf afspraken maken in het kader van de grondexploitatiewet Doorlooptijd van de projecten Ruimtelijke projecten hebben vaak een behoorlijk lange doorlooptijd. Met de invoering van de nieuwe Wro wordt beoogd die doorlooptijd te bekorten. Wat betreft doorlooptijd maken we onderscheid in de formele procedure en de vooroverlegfase. De introductie van de Wro heeft geleid tot een kortere formele procedure: de wettelijke termijnen moeten in acht genomen worden en die zijn over het algemeen vrij kort. In het vooroverleg wordt over groene en rijpe plannen overleg gevoerd tussen initiatiefnemer, gemeente en Provincie. Afhankelijk van de concreetheid en de haalbaarheid van de plannen duurt dit overleg langer of korter. Soms moet een plan vanwege onhaalbaarheid van het initiatief in de voorgestelde vorm een aantal malen worden herzien. Het vooroverleg over een VORm-plan is afgerond zodra er een positief advies van de Kwaliteitscommissie Limburg is. Zonder een positief planologisch advies geeft de Kwaliteitscommissie geen beoordeling, of rode ontwikkeling en tegenprestatie in balans zijn. Overigens komt het ook wel voor, dat projecten in het vooroverleg een positief advies hebben gekregen, maar dat de initiatiefnemer vanwege economische of andere hem moverende redenen (voorlopig) afziet van het starten van de formele procedure. 4.4 Bereidheid tot overname LKM bij gemeenten Het streven van de Provincie is het LKM over te dragen aan gemeenten. Met de invoering van de Wro zijn zij immers verantwoordelijk geworden voor de kleinere ruimtelijke plannen die zich op hun grondgebied voordoen. De Provincie is in groter verband verantwoordelijk voor de kwaliteit van het buitengebied. Met de ontwikkeling van het Limburgs Kwaliteitsmenu kunnen we die kwaliteit waarborgen. Dan dienen de gemeenten echter wel het LKM over te nemen, voor zover voor hen van toepassing en voor zover door hen bruikbaar

23 Van een aantal gemeenten weten we dat ze graag hun verantwoordelijkheid nemen en zelf aan de slag willen gaan met het kwaliteitinstrumentarium. Van andere weten we dat ze reserves hebben. 4.5 Uitvoeringsacties op het gebied van handhaving en toezicht Geconstateerd is dat een aantal gemeenten het toezicht op en de handhaving van het realiseren van de tegenprestaties niet naar behoren uitvoeren. Om deze situatie te verbeteren zal actie worden ondernomen richting gemeenten gericht op zowel korte als lange termijn maatregelen. Daarnaast zal een aantal interne, organisatorische maatregelen worden genomen Acties naar de gemeenten op korte termijn Aangezien een goede controle en handhaving tot taak van de gemeente gerekend mag worden - het is immers de gemeente die een BOM+ contract tekent met de initiatiefnemer zijn we bezig een aantal activiteiten richting gemeenten uit te voeren om het nakomen van de gemaakte afspraken te zekeren: 1. De uitkomsten van ons onderzoek onder BOM+ projecten wordt via een separate rapportage met de gemeente kortgesloten. Gemeenten ontvangen een brief waarin ze op de hoogte worden gesteld van onze bevindingen in het algemeen en in hun eigen gemeente in het bijzonder (zie bijlagen voor de brief). 2. Wij vragen van de gemeenten om een controlerapportage inclusief foto s van alle projecten in hun gemeente waarbij de tegenprestatie gerealiseerd is / had moeten zijn. Indien de projecten niet conform plan zijn uitgevoerd, dient een tijdpad aangegeven te worden, waarbinnen de afgesproken maatregelen wel gerealiseerd zijn. 3. Wij verzoeken de gemeenten om - indien nodig - het boetebeding dat in de BOM+ overeenkomsten is opgenomen in werking te laten treden; 4. Wij gaan ervan uit dat gemeenten uiterlijk 31 maart 2010 de zaken op orde hebben, dat wil zeggen dat alle afgesproken tegenprestaties gecontroleerd zijn, dat men waar nodig maatregelen heeft genomen om de afgesproken tegenprestaties gerealiseerd te krijgen en dat men een systeem ontwikkeld heeft om de controles tijdig en correct te kunnen uitvoeren en. Dit zien wij als een voorwaarde om het Limburgs Kwaliteitsmenu over te kunnen nemen en een eigen Gemeentelijk Kwaliteitsmenu te ontwikkelen. Deze voorwaarde is met name van belang voor gemeenten die vóór 31 maart 2010 al met een eigen kwaliteitsmenu willen gaan werken: ook zij dienen de controle en handhaving goed geregeld te hebben voordat overdracht kan plaatsvinden. Overigens zijn wij bereid om de gemeenten te faciliteren bij het opzetten van zo n systeem. 5. Indien gemeenten deze controles niet uitvoeren, zullen wij ze (doen) uitvoeren voor rekening van de gemeenten die in gebreke blijven. 6. Wanneer gemeenten niet aan deze voorwaarden voldoen, verlenen wij geen verdere medewerking aan andere projecten in die gemeente, waarbij inzet gevraagd wordt van het kwaliteitsinstrumentarium

24 7. We zullen onderzoeken, of we bij het niet uitvoeren van de maatregelen en in gebreke blijven van de gemeente/initiatiefnemer dwangmaatregelen kunnen toepassen. De hier genoemde activiteiten spitsen zich toe op BOM+, maar ze gelden ook voor natuurcompensatie, VORm en Rood voor Groen, omdat ook bij die instrumenten de kwaliteit van het buitengebied van belang is Acties naar gemeenten op langere termijn Ten behoeve van de overdracht van het Limburgs Kwaliteitsmenu zullen we de gemeenten wijzen op hun taak in dezen en in het afsprakenkader, dat we opstellen ten behoeve van de overdracht van het Limburgs Kwaliteitsmenu, afspraken maken over de wijze waarop gemeenten hun taak dienen uit te voeren: 1. men dient niet alleen de rode ontwikkeling te controleren, maar ook de landschappelijke inpassing en/of tegenprestaties en eventuele andere maatregelen. Zo nodig dient de gemeente handhavend op te treden; 2. verder dienen gemeenten jaarlijks aan te geven ten behoeve de provinciale monitorrapportage, welke projecten uitgevoerd zijn. Daarbij dient men ook aan te geven of de gecontroleerde projecten in orde bevonden zijn en welke maatregelen men zo nodig getroffen heeft. Wij zullen de gemeenten richtlijnen geven voor de rapportage, waarbij we hen verzoeken om de bevindingen te ondersteunen met fotomateriaal Interne acties Zelf houden we de vinger aan de pols, op de eerste plaats door onze reeds gemaakte afspraken met de rayonecologen van het cluster Groen van de afdeling Landelijk Gebied te effectueren. Daarnaast maken we afspraken met de Groene Brigade van de afdeling Handhaving om de instandhouding van de tegenprestaties te garanderen. Met de rayonecologen is afgesproken dat: 1. zij kwantitatief en kwalitatief de tegenprestatie controleren, zodra zij van de rayonplanoloog het sein ontvangen hebben dat de tegenprestatie gerealiseerd is; 2. indien blijkt dat initiatiefnemers of gemeenten stelselmatig hun afspraken niet nakomen en nalaten om de afgesproken landschappelijke inpassing te realiseren en/of in stand te houden, dan zullen we onderzoeken welke juridische maatregelen voor ons openstaan; 3. om te stimuleren dat de afspraken ook nageleefd worden zullen we de afspraken, gekoppeld aan locatiegegevens, publiceren op internet. Op die manier kunnen alle belanghebbenden bij bepaalde ontwikkelingen de stand van zaken volgen; 4. we zullen deze acties gepaard laten gaan met persberichten

25 DEEL 2. KWALITEITSINSTRUMENTEN Tegenprestatie agrarisch bedrijf in Horst aan de Maas

26

27 HOOFDSTUK 5. BOUWKAVEL OP MAAT PLUS 5.1. Inleiding In dit hoofdstuk zijn de voornaamste monitorgegevens opgenomen van het instrument Bouwkavel Op Maat plus (BOM+). De monitor bestrijkt de periode van september 2008 tot en met augustus Soms wordt gekeken naar de totaal resultaten van het instrument BOM+ tot nog toe (juli 2003 tot en met augustus 2009). De rapportage betreft alle BOM+ aanvragen die de BOM+ Adviescommissie heeft afgehandeld tussen augustus 2007 en oktober Niet opgenomen zijn: - BOM+ aanvragen die op basis van het provinciaal beleidskader negatief beoordeeld zijn voor wat betreft de voorgenomen agrarische ontwikkeling; - BOM+ aanvragen waar geen advies van de BOM+ Adviescommissie verplicht is; - niet verleende art. 19's en bestemmingsplanprocedures waaraan (gedeeltelijk) goedkeuring is onthouden. De BOM+ Adviescommissie adviseert alleen over aanvragen gelegen in Agrarisch gebied met landschappelijke waarden, Agrarisch gebied met aan openheid gebonden waarden, etc. / A- gebied met differentiatievlak / nieuwvestiging en/of omschakeling naar intensieve sector, overschrijding referentiematen handreiking RO Totaal aantal BOM+aanvragen Tabel 5.1. bevat het totaaloverzicht van alle behandelde aanvragen sinds het in werking treden van BOM+, september 2003 tot en met augustus 2009, ingedeeld naar regio. Principeaanvragen die inmiddels ook als formele aanvraag zijn behandeld, zijn alleen als formele aanvraag opgenomen in de tabel. 62,5% Van het totaal aantal aanvragen heeft inmiddels een Verklaring van Geen Bezwaar (VVGB) of heeft een bestemmingsplanherziening doorlopen. De meeste BOM+ aanvragen komen uit Noord- en Midden-Limburg. Geslaagde inpassing van een kas

28 Tabel 5.1 Totaaloverzicht afgehandelde BOM+ aanvragen, naar regio, sept t/m sept. 2009, peildatum Regio Herziening bestemmings plan Formele aanvragen vvgb afgegeven Principe aanvragen positief advies Principe aanvragen (vooralsnog) negatief geadviseerd Totaal BOM+ aanvragen Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg TOTAAL BOM+ in de periode augustus 2008 tot oktober 2009 In tabel 5.2 zijn dezelfde gegevens weergegeven als in tabel 5.1., maar dan alleen voor de periode augustus 2008 tot oktober Het gaat om 104 gevallen. Van de 104 aanvragen in de laatste monitorperiode was 40% een principeaanvraag. In 60% van de gevallen betrof het een formele aanvrage. Per regio samengevat is het beeld als volgt: Tabel 5.2 Totaaloverzicht afgehandelde BOM+ aanvragen, naar regio, aug. '08 tot okt '09 Regio Herzienin Formele Principe Principe Totaal g bestem- aanvragen aanvragen aanvragen BOM+ mings- plan vvgb afgegeven positief advies (vooralsnog) negatief geadviseerd aanvragen Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg TOTAAL Uitbreiding en nieuwvestiging / verplaatsing naar bedrijfssector Het merendeel van de BOM+ aanvragen betreft bedrijven die willen uitbreiden (n=67). Ongeveer eenderde deel van de BOM+aanvragen (n=37) betreft bedrijven die een nieuwvestiging willen realiseren. In de praktijk zien we vaker dat een nieuwvestiging bestaat uit een verplaatsing, waarbij tevens uitbreiding plaatsvindt

29 Tabel 5.3 BOM+ ontwikkelingen naar soort bedrijf, aug tot okt Uitbreiding en nieuwvestiging naar soort bedrijf Noord Midden Zuid Totaal Uitbreiding grondgebonden dierlijk Uitbreiding grondgebonden plantaardig Uitbreiding niet-grondgebonden dierlijk Uitbreiding niet-grondgebonden plantaardig Uitbreiding agrarisch hulp/nevenbedrijf Subtotaal uitbreiding Nieuwvestiging grondgebonden dierlijk Nieuwvestiging grondgebonden plantaardig; Nieuwvestiging niet-grondgebonden dierlijk; Nieuwvestiging niet-grondgebonden plantaardig Nieuwvestiging agrarisch hulp/nevenbedrijf Subtotaal nieuwvestiging Totaal Tegenprestaties BOM+ Het medewerking verlenen aan ontwikkelingen gebeurt onder voorwaarden. In de BOM+ regeling betekent dit, dat er minimaal een goede landschappelijke inpassing moet plaatsvinden en dat de waterhuishouding van de uitbreiding / nieuwvestiging goed dient te worden geregeld. Dit is een basisvoorwaarde bij alle BOM+ontwikkelingen. Daarnaast worden, afhankelijk van de ingreep en van de kwetsbaarheid van het gebied aanvullende maatregelen genomen, waarbij de initiatiefnemer zelf met voorstellen dient te komen. De 104 BOM+ gevallen uit de laatste monitorperiode leveren in totaal een flink aantal hectares nieuwe inpassingsmaatregelen, ervan uitgaande dat deze gerealiseerd worden conform de afgesloten privaatrechtelijke overeenkomsten: ruim 11 km enkelsoortige haag, bijna 6 km gemengde haagbeplanting, ruim 10 ha singel- en bosbeplantig, 8 km bomenrij, 973 solitaire bomen, 2,5 ha boomgaard en 2 ha infiltratievoorzieningen. Daarnaast is er nog een flink aantal overige maatregelen waarmee de kwaliteit verbeterd wordt. Navolgende tabel geeft het overzicht

30 Tabel 5.4 Invulling van de tegenprestatie landschappelijke inpassing (sept '08 tot sept '09; n=104) Nieuwe tegenprestaties Totaal nieuwe landschappelijke natuur, landschappelijke inpassing op de landschap, water inpassing en bouwkavel en erosie elders tegenprestaties ikv BOM+ in het landelijk gebied Eensoortige haag meter Gemengde haag meter Singel / bosbeplanting 7,8 2,5 10,3 ha Bomenrij /laanbeplanting meter Solitaire bomen aantal Infiltratievoorziening m2 Sloop m2 (Hoogstam) bomenweide 2 0,5 2,5 ha Overig Aanleg 1,75 ha natuur, aanleg 3 ha extensief en/of bloemenrijk grasland, aanleg 8 poelen, onderhoud bosrand en graften en perceelranden; Over het algemeen wordt in het kader van BOM+ gezorgd voor een landschappelijke inpassing op of buiten de bouwkavel. In een enkel geval kiest de initiatiefnemer ook voor andere maatregelen, zoals erosiebestrijding, cultuurhistorie, milieu of ontstening / ontglazing. Zo is het afgelopen jaar in het kader van BOM+ tegenprestaties m 2 gesloopt Toezicht en handhaving Van alle 414 BOM+ aanvragen, die we hebben gehad vanaf de invoering van BOM+, is in 259 gevallen (63%) de formele RO-procedure afgerond en is er een verklaring van geen bezwaar afgegeven of goedkeuring verleend. Dat betekent dat de initiatiefnemer kan starten met zijn gewenste bedrijfsuitbreiding of nieuwvestiging / verplaatsing. Uiteraard dient dan ook nog de gemeente de bouwvergunning te verlenen aan de plannen

31 In het BOM+ beleid is opgenomen dat de tegenprestatie gerealiseerd dient te zijn binnen 2 jaar na afgifte van de VVGB of de afgifte goedkeuring. Deze situatie doet zich voor in 151 gevallen. Dat betekent dat in deze 151 gevallen inmiddels zowel de rode ontwikkeling als de inpassing / tegenprestatie zouden moeten zijn gerealiseerd. Dit onder voorwaarde dat het initiatief feitelijk ook gerealiseerd wordt en dat de gemeente (bouwvergunning, welstandscommissie) ook meegewerkt heeft aan de uitvoering van het initiatief. BOM+ project in Echt-Susteren: Foto s bouw in 2006 en BOM+ inpassing 2009 Resultaten controle 53 casussen Van deze 151 gevallen hebben we een steekproef genomen van 53 gevallen, gespreid over gemeenten en soort BOM+ aanvragen. Vorig jaar constateerden we reeds, dat gemeenten niet altijd goed in beeld hebben, wat de stand van zaken is met betrekking tot de BOM+ initiatieven en dat ze de neiging hadden om alleen toe te zien op de rode ontwikkeling en niet op de inpassing / tegenprestatie. Voor ons was dit aanleiding om zelf de controle van de BOM+projecten ter hand te nemen. In eerste instantie is in samenwerking met de rayonecologen een tiental projecten bezocht. De ervaringen zijn gedeeld en besloten is om een medewerker van RO en een stagiair bij Afdeling Landelijk Gebied gezamenlijk meerdere projecten te laten bezoeken. Daarbij is beoordeeld, of de projecten conform plan zijn uitgevoerd, zowel naar kwantitatieve aspecten als naar kwalitatieve: is het afgesproken aantal vierkante meters gerealiseerd en is de kwaliteit van de aanplant voldoende?

32 Bovendien is gevraagd of de gemeente een controle heeft uitgevoerd. In de door ons gecontroleerde casussen bleek de gemeente in meer dan een kwart van de gevallen (28%) een BOM+ controle te hebben uitgevoerd. In de andere gevallen was dit niet zo, dan wel was bij de eigenaar niet bekend of de gemeente een controle had uitgevoerd; wellicht is er een controle geweest zonder dat de eigenaar daarvan op de hoogte is gesteld. Voorbeelden van ontbrekende inpassing in Horst a/d Maas en in Roermond In navolgende tabel is weergegeven hoe de beoordeling is (door een ecoloog) van de uitgevoerde BOM+plannen. Beoordeling uitvoering BOM+ Aantal % Akkoord Akkoord met opmerking Niet akkoord Vervallen 2 - Totaal Een vijfde deel van de gecontroleerde BOM+ gevallen is zonder meer akkoord bevonden en conform het plan uitgevoerd. Daarnaast is nog eens 31 % beoordeeld als akkoord met een opmerking. In de praktijk is de opmerking dan vaker dat een gedeelte van de aanplant ingeboet (vervangen van niet aangeslagen plantmateriaal) dient te worden of dat nog niet alle

33 afgesproken beplantingselementen zijn aangebracht, en dat men bepaalde gedeelten (hagen, singels of boompartijen) niet volgens afspraak gerealiseerd heeft,. Bijna de helft van de BOM+ gevallen wordt zonder meer als niet akkoord beoordeeld. Dan zijn de afgesproken maatregelen niet conform plan uitgevoerd. Soms is dat te wijten aan onwil bij de ondernemer, soms beroept de ondernemer zich op afspraken met de gemeente, bijvoorbeeld omdat hij nog verdere uitbreidingsplannen heeft of omdat hij in onderhandeling is over de uitvoering van een nieuw BOM+-ontwerp. Infiltratiepoel 5.7 Overgang naar het Limburgs Kwaliteitsmenu In het Limburgs Kwaliteitsmenu wordt BOM+ voortgezet als agrarische module. Ten behoeve van de ontwikkeling van de glastuinbouw wordt in het LKM een aparte module ontwikkeld. Dan zal ook de BOM+ commissie worden geïntegreerd met de regionale Kwaliteitscommissie. Aandachtspunt is dan wel, dat de controle door de gemeente goed dient te zijn georganiseerd. Wij zullen daartoe in de op te stellen afsprakenkaders met de gemeenten over de overdracht van het Limburgs Kwaliteitsmenu de voorwaarden ten aanzien van toezicht en handhaving aanscherpen. Gemeenten zijn immers de eerst verantwoordelijke voor de uitvoering van de tegenprestatie. Als Provincie zullen we van de gemeenten een goede monitoring vragen van de projecten waarvoor zij de verantwoordelijkheid hebben. Richtlijnen voor rapportage, ondersteund met fotomateriaal worden ontwikkeld. Zelf houden we de vinger aan de pols op de eerste plaats door de reeds gemaakte afspraak met de rayonecologen van afdeling Landelijk Gebied, cluster Groen, dat zij kwantitatief en kwalitatief de tegenprestatie controleren, op de tweede plaats door de Groene Brigade van de afdeling Handhaving bij het toezicht in te schakelen

34 Huidige acties richting gemeenten en intiatiefnemer Aangezien een goede controle en handhaving nu reeds tot taak van de gemeente gerekend mag worden - het is immers de gemeente die een BOM+ contract tekent met de initiatiefnemer gaan wij al eerder over tot actie richting gemeente. De gemeenten: - ontvangen de algemene rapportage van de uitgevoerde BOM+ controles; - ontvangen een lijstje van de BOM+ projecten die door ons gecontroleerd zijn, met daarbij onze bevindingen of het project conform plan is uitgevoerd; - wordt verzocht om indien nodig het boetebeding dat in de BOM+ overeenkomsten is opgenomen in werking te laten treden. Indien ondanks deze werkwijze volgend jaar geconstateerd moet worden, dat de uitvoering van de afgesproken BOM+ maatregelen nog steeds niet correct plaatsvindt, overwegen wij om de BOM+ regeling zodanig te wijzigen, dat de overheid verantwoordelijk wordt voor inrichting en beheer van de inpassingsmaatregelen / tegenprestatie. Dat zou in laatste instantie kunnen door gronden over te nemen en aanleg en beheer te laten uitvoeren door organisaties als Instandhouding Kleine Landschapselementen (IKL.)

35 HOOFDSTUK 6. VERHANDELBARE ONTWIKKELINGS RECHTEN METHODE 6.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt een kwantitatief overzicht gepresenteerd van de behandelde VORmprojecten sinds De monitor bevat een overzicht van alle initiatieven waarover de afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling overleg heeft gevoerd met gemeenten en/of initiatiefnemers. Het betreft zowel uitgevoerde als niet-uitgevoerde initiatieven. Voordat nader wordt ingegaan op het proces en de kwantitatieve gegevens van de VORmprojecten, wordt eerst nog kort ingegaan op achtergrond en doelstelling van het contourenbeleid Achtergrond van het contourenbeleid Tot 24 juni 2005 waren alleen in Zuid-Limburg contouren getrokken rond de kernen en dorpen. Noord- en Midden-Limburg hadden geen contouren. Rode ontwikkelingen (bedrijvigheid en wonen) waren in Zuid-Limburg alleen mogelijk binnen de vastgestelde contouren. De bestaande contouren in Zuid-Limburg werden soms als te knellend ervaren en ze blokkeerden gewenste ontwikkelingen. In Noord en Midden-Limburg was alleen de Ruimte voor Ruimte regeling van kracht, waarmee aansluitend aan kernen en in linten en clusters gebouwd mocht worden. Daarnaast hadden gemeenten de mogelijkheid om nieuwe uitleggebieden rondom steden en dorpen te ontwikkelen. Op 24 juni 2005 hebben PS de POL-herziening Contourenbeleid Limburg vastgesteld. Daarmee werd het mogelijk om ook in Zuid-Limburg een aantal gewenste ontwikkelingen mogelijk te maken, die voorheen op basis van het geldende contourenbeleid niet mogelijk waren. Ten behoeve van het contourenbeleid zijn in geheel Limburg, behalve in gebieden binnen de grens stedelijke dynamiek, contouren rond de kernen geïntroduceerd. In Zuid- Limburg zijn de contouren op de kaart gezet. In Noord- en Midden-Limburg zijn de contouren verbaal aangegeven. Het VORm-principe in beeld

36 6.3. Doelstelling contourenbeleid Doelstelling van het contourenbeleid is het in stand houden en bevorderen van de kwaliteit van het buitengebied. Het contourenbeleid beoogt dit te realiseren op een tweeledige manier. Enerzijds wil het contourenbeleid het behoud en de realisering van landschappelijk, natuurlijk en cultuurhistorisch waardevolle gebieden faciliteren, anderzijds wil het noodzakelijk geachte ontwikkelingen in het buitengebied mogelijk maken via VORm. We laten dus (mits planologisch verantwoord) rode ontwikkelingen toe, onder voorwaarde dat tegelijkertijd groene ontwikkelingen (in de POG) worden ingezet als tegenprestatie Reikwijdte van het contourenbeleid Het contourenbeleid heeft betrekking op alle rode ontwikkelingen, die vanaf 24 juni 2005 plaatsvinden in dat deel van het buitengebied van de provincie, dat gelegen is buiten de Grens Stedelijke Dynamiek; rond de grote steden in Limburg zijn grenzen getrokken, waar rode ontwikkelingen in principe thuishoren en waar het contourenbeleid niet geldt. Verder geldt het contourenbeleid niet binnen de contouren, die rond de kernen in het buitengebied getrokken zijn. Overal elders in het buitengebied geldt het contourenbeleid wel. De kern van het contourenbeleid is, dat een rode ontwikkeling aansluitend aan de contour of in een cluster of lint mits planologisch en ruimtelijk verantwoord wordt toegelaten, onder voorwaarde dat elders de kwaliteit van het buitengebied verbeterd wordt, maar ook ter plekke van de rode ontwikkeling dient kwaliteit te worden geleverd. Degene die een rode ontwikkeling buiten de contour in gang wil zetten, is zelf verantwoordelijk voor deze kwaliteitsverbetering. Hij dient ter plekke te zorgen voor kwaliteit, d.w.z. voor een goede landschappelijke inpassing en tegelijkertijd elders een tegenprestatie te leveren. Een onafhankelijke kwaliteitscommissie beoordeelt het plan, mede in relatie tot de tegenprestatie. De hoogte van de tegenprestatie wordt berekend aan de hand van een model. Er zijn drie berekeningsmodellen, voor kleinschalige ontwikkelingen op het terrein van wonen, voor bedrijfsterreinen en voor projectmatige ontwikkelingen. GS hebben een afwijkingsbevoegdheid om andere tegenprestaties (dan realisering van POG) goed te keuren. Ook kunnen GS hun afwijkingsbevoegdheid gebruiken en helemaal afzien van het vragen van een tegenprestatie, als er sprake is van het realiseren van sociale woningbouw, niet-commerciële maatschappelijke functies zoals een brandweerkazerne, politiebureau, e.d. of van andere bebouwing, die noodzakelijk is om de ruimtelijke kwaliteit van de kern c.q. de gemeente te waarborgen Pijplijnplannen en onomkeerbare ontwikkelingen Een negental projecten was bij het in werking treden van het VORm-beleid al in een dusdanig ver gevorderd stadium, dat het niet wenselijk zou zijn ze onder het regime van het

37 contourenbeleid te brengen. Deze pijplijnplannen 1 hadden vóór 24 juni 2005 al een advies gehad over het ontwerp, danwel waren ze bij de Provincie ter behandeling aangeboden (zie bijlagen voor een lijst). Ook ver gevorderde plannen, waarin vóór de datum van 24 juni 2005 onomkeerbare afspraken met financiële consequenties zijn gemaakt, zijn door Gedeputeerde Staten vrijgesteld van een tegenprestatie. In totaal zijn nu 33 plannen als pijplijnplan (9) of als onomkeerbaar (24) beoordeeld, Een lijst van de projecten waarbij onomkeerbare ontwikkelingen in gang zijn gezet is opgenomen in de bijlagen Hoofdlijnen van het VORm-proces De ervaring leert dat over een VORm-casus vaak veel overleg noodzakelijk is. Meestal wordt gestart met een vooroverlegfase, waarin oriënterend gepeild wordt wat de mogelijkheden zijn. Werk in uitvoering 1 Pijplijnplannen zijn net als plannen waarbij onomkeerbare ontwikkelingen in gang gezet zijn met financiële consequenties geen tegenprestatie verschuldigd

38 Het vooroverleg vindt doorgaans plaats tussen planoloog en gemeente en soms ook de initiatiefnemer. De kwaliteitscommissie kan (informeel) worden ingeschakeld om mede richting te geven aan een project. Als de mogelijkheden in grote lijnen duidelijk zijn, kan de initiatiefnemer een plan opstellen, waarover hij allereerst overeenstemming dient te hebben met de gemeente. De gemeente kan het plan vervolgens formeel indienen bij de kwaliteitscommissie. Deze beoordeelt de rode ontwikkeling (locatie, situering op de kavel, maat en schaal in relatie tot haar omgeving), de kwaliteitsverbetering (tegenprestatie) en de balans tussen beiden. De kwaliteitscommissie adviseert de gemeente. Zij geeft aan of een advies kansrijk is, kansrijk onder voorwaarden of niet kansrijk. In het eerste geval kan de formele RO-procedure gestart worden, in het laatste geval kan het plan geen doorgang vinden; is de beoordeling kansrijk onder voorwaarden, dan dient het plan aangepast te worden, of voor de rode ontwikkeling, of voor de tegenprestatie of voor beiden. In de praktijk wordt een plan vaak meerdere keren behandeld in de kwaliteitscommissie, omdat initiatiefnemers vaak eerst zekerheid willen hebben over de rode ontwikkeling, voordat ze willen denken over invulling van de tegenprestatie. In navolgend schematisch overzicht wordt het VORm-proces in beeld gebracht. Tevens wordt in het schema aangegeven in welke fase de verschillende VORm-projecten zich nu bevinden. In schema: Schema 6.1. Stand van zaken VORm-projecten per : Totaal Vooroverleg Kwaliteitscommissie Formele RO-procedure Afspraken onomkeerbaar: fase voorbereiding en initiatieven uitwerking: 129 voor (67 nog niet ingediend) VORm P.m. in de wacht: 16 in Ingediend bij Kwaliteitscommissie 62 Kansrijk: 43 Kansrijk onder voorwaarden: 9 Niet kansrijk: 4 formele RO procedure 33 vooroverleg Vervallen (Afgewezen / Teruggetrokken):

39 Uit het schema blijkt, dat vanaf 24 juni 2005: initiatieven voor VORm gestart zijn; initiatieven niet VORm-plichtig zijn vanwege onomkeerbare afspraken die in het project gemaakt zijn, waarbij financiële verplichtingen zijn aangegaan; projecten niet zijn doorgegaan (teruggetrokken of afgewezen); 4. van de overige 129 projecten er 62 ingediend zijn bij de kwaliteitscommissie. Deze heeft over 56 projecten inmiddels een of meerdere adviezen uitgebracht. Daarnaast zijn er andere projecten oriënterend ingebracht in de kwaliteitscommissie. 5. van deze 56 zijn er 43 als kansrijk beoordeeld, soms in tweede instantie, nadat ze eerder als kansrijk onder voorwaarden waren beoordeeld en 4 als niet kansrijk; 6. van de kansrijke projecten zijn er inmiddels 33 de formele RO-procedure ingegaan; overigens komen niet alle projecten (bijvoorbeeld als er geen tegenprestatie hoeft te worden betaald) bij de K-cie; 7. In 24 gevallen is er een VORm-overeenkomst afgesloten tussen gemeente, initiatiefnemer en provincie over de realisatie van de rode ontwikkeling en tegenprestatie Nadere analyse van de gegevens In deze paragraaf wordt kort ingegaan op de gegevens in het schema Totaal aantal VORm-aanvragen In de eerste 2 jaren na de invoering van het contourenbeleid werden 126 VORm-aanvragen geregistreerd. In de periode juli 2007 oktober 2008 zijn er 56 aanvragen bijgekomen. In het laatste jaar ( ) zijn er 27 initiatieven bijgekomen, maar is ook een groot aantal initiatieven teruggetrokken, vervallen of (voorlopig) stil gelegd Afwijzingen en teruggetrokken projecten Van de 209 VORm-initiatieven gaan er 45 definitief niet door en 16 waarschijnlijk (voorlopig) niet. De reden van het niet doorgaan is heel divers en varieert per geval. Soms vindt de kwaliteitscommissie de locatie van de rode ontwikkeling ongeschikt. Meestal zijn de initiatieven in een eerder stadium gestopt, omdat ze in het vooroverleg geweigerd zijn door de Provincie of omdat de initiatiefnemer zelf besloten heeft het plan terug te trekken. De kredietcrisis is hier mede debet aan. Bij een aantal teruggetrokken projecten is sprake van een grote complexiteit, waarbij het provinciale beleid slechts één van de onderdelen vormt in het project. De oorzaak van het niet doorgaan van het project kan dan een buiten VORm liggende factor of een combinatie van factoren betreffen

40 Voorbereidings- en uitwerkingsfase De 67 projecten die zich in de voorbereidings- en uitwerkingsfase bevinden zijn in diverse stadia van afhandeling: soms is er nog sprake van een eerste oriënterende fase, soms vindt er nog overleg plaats over de hoogte van de tegenprestatie, of over de invulling ervan. Soms is de initiatiefnemer zich aan het beraden of hij wil doorgaan met het project en wat hij in dat geval aan tegenprestatie wil leveren. Vooral in deze fase geldt dat de beslissing of een project al dan niet doorgaat, mits planologisch verantwoord in eerste instantie bij de initiatiefnemer ligt Aard van de initiatieven De meeste VORm-initiatieven (gerealiseerd en in voorbereiding) zijn gericht op woningbouw. Echter ook bedrijvigheid en maatschappelijke voorzieningen (en combinaties) komen voor. Tabel 6.1. Aard van de initiatieven Aantal projecten (n = 112) Woningbouw 61 Bedrijvigheid 35 Maatschappelijke voorziening 6 Maatschappelijke voorzieningen in combinatie met woningbouw 4 Landgoed 6 Woningbouw De helft van de woningbouwprojecten onder VORm betreft tot nu toe 1- of 2-pitters. In de andere helft wordt grootschaliger gebouwd. In 4 projecten gaat het om woningbouw van meer dan 100 woningen, en bij eveneens 4 projecten om tussen de 50 en 100 woningen. Bij de grootschalige uitbreidingsprojecten gaat het overigens vaker om projecten waarvan slechts een klein deel buiten de contour gerealiseerd hoeft te worden. Of alle woningen gerealiseerd worden, is niet zeker. Voorwaarde voor de projecten is dat ze passen binnen de regionale woonvisies. Voor VORm worden immers geen extra woningen beschikbaar gesteld. Bedrijvigheid 36 projecten zijn gericht op bedrijvigheid. Vaak gaat het om de uitbreiding van een bestaand bedrijf. In een enkel geval gaat het ook om de uitbreiding van een bedrijventerrein of om een nieuwvestiging. Ook bij bedrijfsverplaatsingen wordt vaker een beroep gedaan op het VORminstrumentarium (men wil woningen als kostendrager van de verplaatsing) om op die manier de financiering van de verplaatsing rond te krijgen. Zoals ook bij de woningbouw, is de fase waarin deze projecten verkeren heel divers. Sommige projecten bevinden zich nog in een oriënterende fase, andere zijn reeds ver gevorderd of afgesloten

41 Gebiedsontwikkeling Bij twee projecten die zijn gestart als VORm-project bleek in de overlegfase over het project al snel dat een één op één-benadering niet voldoende zou zijn, en dat de mogelijkheid zich voordeed om meerdere knelpunten tegelijk aan te pakken / kansen te benutten. Deze projecten (Bleijenbeek en Klein Vink / Roompot) zijn uitgegroeid tot gebiedsontwikkelingsprojecten op kleine schaal. Daarnaast is er het project De Bisselt in Mook-Middelaar, waar gestart werd vanuit VORm, maar waar al snel besloten is, dat gezien de verschillende ontwikkelingen die gaande zijn een gebiedsvisie nodig is, waarin de herbestemming van recreatiewoningen naar reguliere woningen, de mogelijkheid tot uitbreiding van woningen en de herbegrenzing van de EHS geregeld wordt. Ook bij andere projecten zoals in Swalmen-Noord wordt geconstateerd dat een integrale benadering waar meerdere knelpunten tegelijkertijd aangepakt worden tot een grotere kans op succes leidt. VORm-achtige projecten In een aantal gevallen blijken de mogelijkheden van het VORm-instrumentarium te beperkt, omdat de rode ontwikkeling plaatsvindt, niet grenzend aan contour of in lint of cluster. Meestal is dat het geval met solitair gelegen bedrijven, die willen uitbreiden. In die gevallen wordt mits planologisch verantwoord maatwerk toegepast. In de afweging wordt altijd meegenomen of verplaatsing van het bedrijf naar een bedrijventerrein mogelijk, c.q. een betere optie is. Te denken valt aan: 1. solitair gelegen transportbedrijven (Leudal, Nuth); 2. uitbreiding zilverzandgroeve (Heerlen); 3. uitbreiding cementfabriek (Beek); 4. uitbreiding solitaire kassen (Horst aan de Maas, Venlo). Ook binnen de grens stedelijke dynamiek is het VORm-instrumentarium ingezet, bij voorbeeld om de restauratie van een oude watermolen mogelijk te maken (Meerssen). In het Limburgs Kwaliteitsmenu wordt voor dit soort ontwikkelingen een extra module gevormd

42 Nieuwe toepassingsgebieden voor VORm 6.8. Kwaliteitscommissie Sinds 24 juni 2005 zijn er 62 VORm-projecten ingediend bij de kwaliteitscommissie. Vaak zijn deze projecten meerdere malen besproken binnen de commissie, die bestaat uit onafhankelijke deskundigen. De commissie heeft inmiddels over 56 projecten een advies uitgebracht. Daarvan zijn er 43 als kansrijk beoordeeld, 9 als kansrijk onder voorwaarden (na aanpassing zijn ze alsnog kansrijk) en 4 projecten zijn als niet kansrijk beoordeeld. Van de 43 kansrijke projecten zijn er inmiddels 33 de formele RO-procedure ingegaan. De kwaliteitscommissie beoordeelt rode ontwikkeling, tegenprestatie en de balans tussen beide. De tegenprestatie wordt bij voorkeur aangewend voor realisatie van POG in de gemeente waar de rode ontwikkeling plaatsvindt. Afwijkingen zijn echter mogelijk. In de praktijk blijken veel gemeenten / initiatiefnemers een beroep te doen op Gedeputeerde Staten om gebruik te willen maken van de afwijkingsbevoegdheid en de gelden voor de tegenprestatie anders aan te wenden dan ten behoeve van ontwikkeling van POG Maatschappelijke voorzieningen en afwijkingsbevoegdheid GS Gedeputeerde Staten hebben een afwijkingsbevoegdheid om andere tegenprestaties (dan realisering van POG) goed te keuren. Gedeputeerde Staten kunnen hun

43 afwijkingsbevoegdheid gebruiken en helemaal afzien van een tegenprestatie, als er sprake is van het realiseren van sociale woningbouw, niet-commerciële maatschappelijke functies zoals een brandweerkazerne, politiebureau, e.d. of van andere bebouwing, die noodzakelijk is om de ruimtelijke kwaliteit van de kern c.q. de gemeente te waarborgen. Tot nu toe heeft GS een viertal keren gebruik gemaakt van haar afwijkingsbevoegdheid om toe te staan dat er een niet-commerciële maatschappelijke voorziening kon worden gerealiseerd buiten de contour zonder dat deze een tegenprestatie hoeft te realiseren. Verder heeft GS een aantal malen toegestaan dat de tegenprestatie anders wordt aangewend dan ten behoeve van het realiseren van de POG Tegenprestaties De hoogte van de tegenprestatie wordt berekend volgens een drietal berekeningsmodellen die zijn toegesneden op de verschillende soorten projecten (kleinschalige woningbouwprojecten, aanleg / uitbreiding bedrijfsterrein, projectmatige ontwikkelingen). De 16 tot nu toe gerealiseerde gevallen hebben in totaal aan tegenprestatie geleverd Opgeteld bij nog eens 16 projecten waarvan de tegenprestatie nu is berekend, zal dat een totaalbedrag aan tegenprestatie opleveren van Deze geldbedragen zijn uitgezonderd de kwaliteitsbijdrage die een groot aantal projecten in natura levert. Dan gaat het om activiteiten als het slopen van een iv-bedrijf, de revitalisering van een bedrijventerrein, het intrekken van een bouwvergunning in de EHS, de aanleg van natuur, het opruimen van een camping, verplaatsing van tennisbanen, het saneren van een aantal bouwlocaties en de uitbreiding van een museum Formele procedure De VORm initiatieven worden in het kader van de WRO aan de Provincie ter goedkeuring aangeboden, dan wel onder de nieuwe Wro ter kennisname van de Provincie gebracht. De plannen voor de rode ontwikkeling dienen tegelijkertijd ingediend te worden met de plannen voor de tegenprestatie, het advies van de kwaliteitscommissie en de privaatrechtelijke overeenkomsten. Er dient een ruimtelijke onderbouwing te zijn voor de rode ontwikkeling en voor de tegenprestatie. Bij een positieve beoordeling van de kwaliteitscommissie kan door de gemeente het formele RO traject worden ingegaan. Nadat de gemeentelijke RO procedure is doorlopen, komt de fase van de provinciale goedkeuring. Zodra er een VORm-overeenkomst is afgesloten kan de procedure als afgerond worden beschouwd. Dat is in 33 dossiers het geval. Dan rest alleen nog de fase van toezicht en handhaving VORm-overeenkomsten In totaal zijn er nu 24 VORm-overeenkomsten afgesloten en in werking getreden

44 6.13 VORm en het Limburgs Kwaliteitsmenu De ervaring is dat er een bijzonder grote variatie is in de aard van de VORm-projecten. In bijna alle projecten dient dan ook maatwerk te worden geleverd. Het maatwerk leidt mede tot discussie over de hoogte van de tegenprestatie. Om die reden is in het LKM gekozen voor de meer eenvoudige benadering om te gaan werken met tegenprestaties. Het brede scala aan soort projecten waarbij de VORm-regeling gebruikt is, heeft ook geleid tot het opstellen van een aantal extra modules, en wel voor uitbreiding van solitaire bedrijven, uitbreiding van bedrijventerreinen en een module voor de vestiging van recreatieve en toeristische bedrijven. Op het gebied van woningbouw is onderscheid gemaakt tussen solitaire woningbouw in het buitengebied en de aanleg van uitleggebieden

45 HOOFDSTUK 7. ROOD VOOR GROEN-PROJECTEN 7.1. Achtergrond In de POL-aanvulling op onderdelen contourenbeleid Limburg is ook het Rood voor Groen- Beleid (nieuwe landgoederen) vastgelegd. Het Rood voor Groen-beleid dient ter versterking van de natuur- en landschapskwaliteit Voorwaarden Rood voor Groen Een Rood voor Groen-initiatief: 5. wordt gesitueerd in de POG of binnen de groenstructuur rondom de steden; 6. dient voor 90% voor publiek te worden opengesteld; 7. per project moet minimaal aaneengesloten10 ha landgoed / natuur worden gerealiseerd. Onder die voorwaarden zijn er inmiddels 29 Rood voor Groen-projecten in diverse stadia van voorbereiding en uitvoering in de gehele provincie tot ontwikkeling gebracht. Rood voor Groen-projecten kunnen variëren van een zogeheten eenvoudig kleinschalig 1 op 1 landgoed, tot integrale gebiedsontwikkeling die in een groter en complexer verband plaatsvindt Resultaten Vóór 2005 is in Limburg in de experimentenfase een zestal nieuwe landgoederen gerealiseerd. Na de vaststelling van de POL-herziening op onderdelen Contourenbeleid per 24 juni 2005 zijn er nog 23 Rood voor Groen-projecten bijgekomen; één project is een dubbelproject, omdat gaandeweg besloten is het project uit te breiden en een tweede landgoed te realiseren. Dit project wordt verder als zelfstandig project geteld. De stand van zaken in de 29 projecten is in onderstaande tabel weergegeven: Tabel 7.1. Stand van zaken realisatie nieuwe landgoederen in Limburg (peildatum ) Groene component Rode component Aantal Gerealiseerd Gerealiseerd 4 Gerealiseerd In uitvoering 2 Gerealiseerd In procedure 2 Deels gerealiseerd In procedure 2 Deels gerealiseerd In voorbereiding 1 In uitvoering Gerealiseerd 1 In procedure In procedure 2 In procedure In voorbereiding 1 In voorbereiding In procedure 3 In voorbereiding In voorbereiding 11 Totaal

46 In de bijlagen is de stand van zaken in de afzonderlijke projecten geschetst. De Rood voor Groen-projecten zijn in diverse stadia van ontwikkeling. Opmerkelijk is, dat de groene component vaak eerder gerealiseerd wordt dan de rode. In een viertal projecten zijn zowel de rode als de groene component gerealiseerd, in 4 andere is de groene tegenprestatie wel alvast gerealiseerd, maar is de rode ontwikkeling nog in procedure of in uitvoering, bij de meeste projecten (17) zijn beide componenten nog in voorbereiding of in procedure. Uit navolgende grafiek blijkt nog duidelijker, dat bij de ontwikkeling van landgoederen de realisatie van de rode component de groene component volgt: Grafiek 7.1 Stand van zaken realisatie landgoederen (n=29) Voortgang realisatie rode en groene component gerealiseerd 3 0 deels gerealiseerd in uitvoering in procedure in voorbereiding Groene component Rode component 7.4. Evaluatie Rood voor Groen Knelpunten Initiatieven worden in de gehele provincie tot ontwikkeling gebracht, waarbij het accent op Zuid-Limburg ligt (zie ook bijlage). De doorlooptijd van de realisatie van een Rood voor Groenproject is lang (4-6 jr.), niet alleen vanwege de te doorlopen RO-procedure: 1. door een gebrek aan kennis, beleid, visie en draagvlak bij menige lagere overheid wordt de slagingskans en de plan-procestijd sterk negatief beïnvloed. De initiatiefnemers hebben moeite in het woud van regels, valkuilen en hobbels de juiste stappen te zetten. 2. met betrekking tot de architectuur of stedenbouwkundige component zijn de meningen verdeeld over de invulling van de rode component en de kwalificatie gebouw van allure

47 3. als de grond nog niet in eigendom is, blijkt het vaak lastig te zijn om 10 ha aaneengesloten grond te vinden die omgezet kan worden tot een nieuw landgoed; 4. de kredietcrisis speelt ook de ontwikkelaars van RvG-projecten parten. Met name het realiseren van de rode ontwikkeling en deze succesvol op de markt brengen levert problemen op. 7.5 Rood voor Groen en het Limburgs Kwaliteitsmenu De meeste RvG-projecten hebben een lange doorlooptijd. De voortgang in de projecten gaat met kleine stapjes. Om hier iets aan te doen zijn in het kader van het nieuwe Kwaliteitsmenu, de randvoorwaarden bijgesteld en wordt een meer flexibele toepassing voorgestaan: wanneer een landgoed gevormd wordt waarbij wordt gebruik gemaakt van bestaande bebouwing, hoeft de helft minder nieuw groen (5 ha.) te worden aangelegd. Bij landgoedontwikkeling wordt vaak eerst de groene component aangelegd, waarna afnemers of investeerders gezocht worden voor de rode ontwikkeling. Op de woonmarkt zijn deze niet altijd te vinden. Vandaar dat ook gekeken wordt naar andere en vernieuwende financiële dragers, die een dergelijk project van de grond kunnen tillen. Ook bij de integrale aanpak van gebiedsontwikkeling kan het Rood voor Groen-concept een oplossing bieden voor diverse knelpunten. Landgoed in wording

48

49 HOOFDSTUK 8. RUIMTE VOOR RUIMTE ZUID-LIMBURG 8.1. Inleiding Op 10 maart 2006 heeft de Staten Commissie voor Ruimte en Groen (thans Staten Commissie voor het Fysieke Domein) de evaluatie behandeld van de Ruimte voor Ruimte Regeling Zuid-Limburg. In deze vergadering is tevens ingestemd met het voorstel om geïnformeerd te blijven over de toepassing van de Ruimte voor Ruimte regeling Zuid-Limburg via een jaarlijkse voortgangsrapportage. Een eerste voortgangsrapportage is aan bod geweest in de commissievergadering van 6 oktober Een tweede voortgangsrapportage is behandeld in de Staten Commissie voor het Fysieke Domein op 7 september De derde voortgangsrapportage was opgenomen in de integrale monitorrapportage ruimtelijke kwaliteitsinstrumenten Provincie Limburg 2008, die op 28 november 2008 werd besproken in de Statencommissie voor het Fysieke Domein. In deze rapportage zijn alleen die plannen opgenomen die rijp waren voor behandeling in de Kwaliteitscommissie Limburg. Onvolledige aanvragen of aanvragen die niet voldoen worden teruggestuurd naar gemeenten voor bijstelling en zijn in dit overzicht niet meegenomen. Een aanvraag wordt alleen meegenomen wanneer er bij de Kwaliteitscommissie Limburg een formele principeaanvraag is binnengekomen. De stand van zaken van de toepassing van de Ruimte voor Ruimte regeling Zuid-Limburg is meer specifiek opgenomen in de RvR-tabellen in de bijlagen Actuele ontwikkelingen In de periode van oktober 2008 tot september 2009 zijn drie Ruimte voor Ruimte aanvragen gehonoreerd. Er wordt daarmee 2953 m 2 stal gesloopt in ruil voor de bouw van 4 woningen, waarvan er 2 gebouwd kunnen worden op de verzamellocatie Beekerpark, en 2 op een nog nader te bepalen plaats. In het afgelopen jaar is één aanvraag afgewezen. Na bijstelling van dit plan kan deze aanvrage opnieuw behandeld worden in de Kwaliteitscommissie. In de nabije toekomst worden nog 3 andere aanvragen verwacht, waarmee in totaal 11 woningen gemoeid zijn. Eén van de betreffende bedrijven is gelegen in de Rijksbufferzone Totaal resultaten In totaal zijn er sinds de vaststelling van de Ruimte voor Ruimte Regeling Zuid-Limburg door Provinciale Staten op 7 februari principe aanvragen Ruimte voor Ruimte Zuid- Limburg behandeld in de Kwaliteitscommissie Limburg. Deze omvatten de sloop van m 2 aan landschapsontsierende bedrijfsgebouwen. In ruil hiervoor mogen 78 compensatiewoningen gebouwd worden

50 Tabel 8.1. Resultaten Ruimte voor Ruimte Zuid-Limburg Jaar Aantal m2 gesloopte stal aantal woningen ter financiering sloop Totaal Uit de tabel is af te leiden dat het aantal bedrijven dat gebruik maakt van de Ruimte voor Ruimte-regeling in 2003 langzaam op gang gekomen is, een piek kende in 2005 en 2006 en daarna weer geleidelijk afneemt. Ruimte voor Ruimte Zuid-Limburg

51 De terugbouw van een aanzienlijk deel van de compensatiewoningen in het kader van Ruimte voor Ruimte Zuid-Limburg is voorzien op een verzamel terugbouwlocatie gelegen aan de Bekerbaan te Schimmert, gemeente Nuth. Fase 1 van dit plan is inmiddels vastgesteld door de gemeenteraad. Tegen het bestemmingsplan loopt één beroepsprocedure Ruimte voor Ruimte en het Limburgs Kwaliteitsmenu Met de invoering van het Limburgs Kwaliteitsmenu wordt de Ruimte voor Ruimte regeling Zuid-Limburg beëindigd. Sloop van stallen kan dan alleen nog als een kwaliteitsbijdrage opgevoerd worden. De sloopvergoeding voor stallen is gebaseerd op de (gemiddeld) werkelijke sloopkosten ( 25 m 2 ) en is daarmee beduidend lager dan het geval was in de Ruimte voor Ruimte regeling. In de Ruimte voor Ruimteregeling Zuid-Limburg werd een bouwkavel toegekend voor de sloop van 750 m 2 stallen, en van 375 m 2 in het geval van melkveebedrijven, die hun bedrijf naar een betere locatie verplaatsten. In de praktijk zien we ook, dat het aantal melkveehouderijen dat behoefte heeft aan verplaatsing in de afgelopen twee jaar sterk teruggelopen is ten opzichte van de beginjaren (respectievelijk 4 en 3 projecten ten opzichte van dubbele aantallen in eerdere jaren). Bovendien is het aantal vierkante meters ontstening door stallensloop middels de Ruimte voor Ruimte regeling Zuid-Limburg relatief gering in verhouding tot andere regelingen en is de impact van de nieuwbouw van een woning in het Heuvelland relatief groot

52

53 HOOFDSTUK 9 NATUURCOMPENSATIE 9.1. Achtergrond en doelstelling regeling natuurcompensatie De Beleidsregel mitigatie en compensatie natuurwaarden heeft als doel om te zorgen dat het areaal aan natuurgebieden niet wordt verkleind wat betreft de huidige omvang en dat de kwaliteit van de natuur gehandhaafd of verbeterd wordt. Indien er vanuit maatschappelijke noodzaak toch een ingreep nodig is en er geen alternatieven mogelijk zijn waarbij bijvoorbeeld voor stedelijke ontwikkeling of infrastructuur natuur verloren gaat, moet deze met behulp van een compensatieplan elders worden hersteld Wettelijke verplichting en Limburgse beleidsregel De provincie Limburg heeft 12 november 2002 de Beleidsregel Natuurcompensatie opgesteld op basis waarvan in het verleden een aantal overeenkomsten opgesteld zijn. Deze regeling was mede gebaseerd op afspraken en onderling vertrouwen. Naar aanleiding van een rapportage van de VROM-inspectie in 2006 naar de aanpak en de resultaten van de EHS natuurcompensatie is er geconstateerd dat er verbeteringen in de bestaande aanpak nodig waren. In de jaren 2002 en 2003 is door het Ministerie van VROM een natuurcompensatieregeling voor de EHS ontwikkeld. Nationaal vloeit natuurcompensatie voort uit de Nota Ruimte van het Ministerie van VROM. Voor de vogel- en habitatrichtlijngebieden is natuurcompensatie verplicht op grond van de internationale verplichtingen. Het is een taak van de Provincie om de internationale en nationale natuurcompensatie plicht uit te werken in een beleidsregel. In de provinciale beleidsregel mitigatie en compensatie natuurwaarden, die op 6 september 2005 is vastgesteld, zijn de wettelijk verankerde landelijke eisen opgenomen. De Limburgse regeling voor natuurcompensatie is daarmee uitgebreider. Niet alleen de wettelijk verplichte EHS-compensatie maakt deel uit van de regeling, ook de bestaande bos-, natuur- en landschapswaarden in de POG genieten bescherming, evenals de bos, landschaps- en natuurelementen (o.a. houtwallen, poelen, solitaire bomen, waardevolle beplantingen) die in een vigerend bestemmingsplan reeds bescherming genieten of onder de werkingssfeer van de Boswet vallen. Ook aantasting van leefgebieden van bedreigde soorten dient te worden gecompenseerd. Het principe is, dat natuur wordt gecompenseerd met een opslag, die groter wordt naarmate het langer duurt voor de natuur vervangen is Kwantitatief overzicht Naar aanleiding van de Beleidsregel mitigatie en compensatie natuurwaarden en de aanbevelingen n.a.v. het rapport van de VROM-inspectie heeft er vanaf 2005 een registratie plaatsgevonden van de projecten waar, op basis van de beleidsregeling zoals die in de provincie Limburg geldt, de natuurcompensatie is toegepast

54 In de bijlagen is een overzicht opgenomen waarin allereerst de projecten zijn benoemd waarvoor een compensatieovereenkomst is opgesteld en de planologische procedure die hiervoor is gevolgd. Evenals de data van de besluiten van GS inzake de procedure en de compensatie overeenkomst alsmede de aard van de aantasting van de natuurwaarden. Daarnaast staat de planologische procedure van de compensatielocatie, de grootte hiervan, het soort gebied waar deze plaatsvindt en de manier waarop de garantie in de overeenkomst is geregeld. Onder de kolom Actie wordt vermeld welke plannen nog niet gerealiseerd hoeven te zijn conform de overeenkomst (A) welke reeds zijn afgerond (B) en welke plannen niet binnen de afgesproken termijn zijn gerealiseerd (C) en waar Actie zal worden ondernomen Analyse van de gegevens In totaal zijn er vanaf natuurcompensatieprojecten, waarvan er 20 planologisch verankerd zijn en 3 nog niet vastgelegd zijn. Onder de 23 natuurcompensatieprojecten bevinden zich 8 EHS-compensatieprojecten. In totaal bedraagt het aantal hectares waar nieuwe compensatienatuur wordt aangelegd 243 ha., waarvan bijna 140 ha ten behoeve van de aanleg van de Buitenring Parkstad Limburg. In 12 van de 23 projecten staat de gemeente garant voor de daadwerkelijke uitvoering van de compensatiemaatregelen. In 3 gevallen is de compensatie volgens afspraak uitgevoerd; het gaat in deze projecten 2x om een project buiten de EHS en eenmaal om een project binnen de EHS. In deze 3 gevallen staat de gemeente garant voor de uitvoering. In 5 gevallen is de datum verlopen, waarop de compensatiemaatregel uitgevoerd had dienen te zijn: ook bij deze 5 projecten staat steeds de gemeente garant voor de uitvoering. In 12 gevallen is de uitvoeringstermijn nog niet verlopen; 3 gevallen zijn nog niet geregeld. Schematisch samengevat: 23 natuurcompensatieprojecten Nog niet geregeld Planologisch geregeld 3 project 20 projecten, waarvan 7 EHS 13 niet-ehs Uitgevoerd 1 2 Einddatum realisatie nog niet bereikt 4 8 Einddatum realisatie overschreden

55 Bijlagen