Nieuwe woon- & zorgmodellen voor ouderen in Brussel

Transcriptie

1 xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx Oud worden in de grootstad x Nieuwe woon- & zorgmodellen voor ouderen in Brussel

2

3

4 Colofon Redactie Manu Massart, Sophie Ghyselen, Simon Verstraeten, Olivia Van Mechelen, Liesbeth De Donder, An-Sofie Smetcoren, Linda Struelens Foto s Emmanuel Massart, Aerts Layla Eindredactie Bea Bossaerts, freelanceredacteur Grafische vormgeving & illustratie Druk NV Drukkerij Verbeke v.u. voor EVA vzw, Struelens Linda D/2017/14.176/1 Uitgave april 2017 Hij/zij, hem/haar EVA heeft aandacht voor de genderproblematiek. Om uw vlotte lectuur niet te storen, koos ze ervoor om telkens enkel hij of hem te gebruiken, waar ook zij of haar bedoeld is.

5 Oud worden in de grootstad Nieuwe woon- & zorgmodellen voor ouderen in Brussel Opgetekend door Bea Bossaerts

6 6

7 Inhoud Woord vooraf 8 Even voorstellen: het project Entour-âge Noord 11 Oud worden in de wijk 16 Bewoners volwaardige partners via co-constructie 19 Nieuwe woonmodellen, theorie en praktijk 21 Solidair wonen, een project op maat 26 Nood aan nieuwe zorgberoepen 29 Aan de slag! 32 De partners betrokken bij het actieonderzoek Entour-âge Noord 40

8 Woord vooraf Deze brochure vormt de afronding van een actieonderzoek over vernieuwing van de ouderenzorg in Brussel, uitgevoerd in het kader van de projectoproep Innovative Brussels Care van Innoviris, het Brussels Instituut voor Onderzoek en Innovatie. Het onderzoek De centrale vraag van dit onderzoek is: welke alternatieven zijn er voor kwetsbare ouderen in Brussel, naast thuis blijven wonen ondanks alle ongemakken of verhuizen naar een woonzorgcentrum? En hoe moet de zorg georganiseerd worden om hen in die nieuwe woonsituaties te ondersteunen? Het onderzoek werd gevoerd in laag Schaarbeek en een deel van Sint-Joost-ten-Node, de buurt nabij het Brusselse Noordstation. Het kreeg dan ook de toepasselijke naam Entour-âge Noord. Vzw EVA, actief in die buurt, was de promotor van dit project. Aksent, Community Land Trust Brussel, Genderatwork, Maison BILOBA Huis en Triodos Bank waren de partners van dit onderzoek. De problemen en oplossingen werden aangedragen door bewoners van deze wijk in Brussel. Het proces van co-constructie werd op gang gebracht door verschillende partners van de wijk, de ervaring van de vzw EVA bij de ontwikkeling van het Maison BILOBA huis en de rijke ervaring van de andere partners. Het project werkte kleinschalige woonmodellen uit voor ouderen en daaraan gekoppelde nieuwe vormen van zorgarbeid. Het proces en de resultaten werden beschreven in het wetenschappelijk rapport Entour-âge Noord. Inspirerend en innovatief wonen en werken. Waarover gaat deze brochure en voor wie is ze bestemd? Deze brochure wil de belangrijkste thema s daarvan voor het voetlicht brengen: een situering van het project, het belang van een aangepaste en betaalbare woning in de wijk, de werkwijze van co-constructie, 8

9 nieuwe woon- en zorgmodellen voor ouderen en solidair wonen. In een laatste hoofdstuk zijn de aanbevelingen ter zake gegroepeerd. Deze publicatie wil overheden, sociale huisvestingsmaatschappijen, sociale verhuurkantoren, het Brussels Woningfonds, publieke en private woonoperatoren, sociale organisaties in Brussel, beleidsverantwoordelijken voor zorg, opleiding en werk inspireren en aanzetten om verder werk te maken van het prangende thema woon- en zorgbeleid voor kwetsbare ouderen in Brussel. Ook de mantelzorgers en de ouderen uit de wijk zullen ongetwijfeld met interesse deze publicatie inkijken. Dank aan iedereen die meewerkte In de eerste plaats willen we alle ouderen, mantelzorgers, vrijwilligers, buurtbewoners bedanken voor hun verhalen, hun ervaringen, hun ideeën en het bedenken van voorstellen. De buurtorganisaties, sociale organisaties uit de wijk, institutionele partners uit de woonsector of welzijnsen gezondheidssector, verrijkten mee dit werk. Ook de bestuursleden en medewerkers van de samenwerkende partners danken we voor de constructieve samenwerking: Aksent, Community Land Trust Brussel, Genderatwork, 9

10 Maison BILOBA Huis en Triodos Bank. De onderzoekers van de VUB, Liesbeth De Donder en An-Sofie Smetcoren, hebben hun rijke wetenschappelijke expertise ingezet voor de realisatie van dit project. Ook konden we rekenen op de ondersteuning van het Kenniscentrum WWZ. Dat vormde de brug naar de Vlaamse zorgproeftuinen en het platform Actief Zorgzame Buurt, gesteund door het Agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie. Dank aan de financierders Ten slotte willen we benadrukken dat we bijzonder vereerd zijn dat Innoviris, het Brussels Instituut voor onderzoek en innovatie, ons de kans en de middelen gaf voor het actieonderzoek. Er volgde ook cofinanciering vanuit projectoproep Stedelijke Innovatieve Netwerken van de Vlaamse Gemeenschapscommissie. We hopen dat deze brochure inspireert om samen met alle betrokken partners in het Brusselse de broodnodige verdere stappen te zetten. Ter verduidelijking Ouderen Over wie hebben we het als we spreken over ouderen? Senioren, 3e leeftijd, hoogbejaarden,? In deze publicatie gebruiken we het woord ouderen. Daarmee bedoelen we de personen, die omwille van hun leeftijd of de leeftijd van de partner, nood hebben aan een meer aangepaste leefomgeving. Afhankelijk van hun levenstraject kan de oudere 60 jaar zijn, of 90 jaar zijn. en kan er meer aangepaste ondersteuning wenselijk zijn. De wereldgezondheidsorganisatie spreekt over ouderen vanaf de leeftijd van 60 jaar. Citaten De gebruikte citaten zijn afkomstig van de vele gesprekken die gevoerd werden, een groot deel van de gesprekken werd geregistreerd. Wij hebben, soms voor de duidelijkheid, de zin wat aangepast maar de betekenis van de woorden werd gerespecteerd. Linda Struelens Coördinator EVA vzw Maart

11 Even voorstellen Het project Entour-âge Noord Entour -Age Noord Voorgeschiedenis De aanvraag van vzw EVA voor de projectroep Innovative Brussels Care over vernieuwing van de ouderenzorg in Brussel, kwam niet uit de lucht gevallen. EVA, een vzw voor sociale ontwikkeling, had in 2007 een participatieve bevraging gehouden in de Brabantwijk, waaruit bleek dat voor de ouderen twee thema s cruciaal waren: wonen en zorg, de kloof overbruggen tussen zorgverleners en zorgvragers. Ook op de Staten-Generaal Woonzorg Brussel (2010) bleek hierover een bekommernis. Die wees erop dat ouderen de voordelen zien van betaalbare alternatieve woonvormen voor de dag dat ze meer zorg nodig hebben. In de beleidsverklaring van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie werd even later het belang van buurtzorg benadrukt. Aansluitend bij die bekommernissen heeft EVA samen met andere partners het Maison Biloba Huis ontwikkeld. Dat is een nieuw sociaal woonproject met vijftien appartementen, annex ontmoetingsplaats voor ouderen van verschillende origine, met een aantal gezamenlijke ruimten en een tuin. Dat project is tot stand gekomen in samenspraak met ouderen, hun mantelzorgers en twee partnerorganisaties (Maison Médicale du Nord en Aksent). Het bouwproject is tijdens het actieonderzoek afgewerkt en in gebruik genomen. Samen met een twintigtal andere verenigingen en individuen trok vzw EVA mee aan de kar voor de oprichting van de Community Land Trust Brussel (CLTB) in 2012, die terreinen verwerft in Brussel om ze te beheren als een gemeengoed in het belang van de gemeenschap. De eigendom van de grond en de eigendom van het gebouw worden van elkaar gescheiden, zodat de prijs voor de koper betaalbaar wordt. Het tripartite bestuursmodel waarin bewoners, buren en middenveld, en overheid elk voor een derde vertegenwoordigd zijn, garandeert een evenwichtig bestuur van de trust. Entour-âge Noord was voor EVA en CLTB een mooie gelegenheid om deze woonmodellen verder vorm te geven en naar nog andere modellen op zoek te gaan. 11

12 12

13 Welke andere woon- en leefmodellen voor ouderen van diverse origine met een laag inkomen zijn er denkbaar en realiseerbaar in de buurt? En hoe kan de zorg vorm krijgen in nieuwe woonformules? Voor dit project schreef vzw EVA haar visie uit in volgend manifest: EVA ijvert voor een samenleving waar ## elke persoon, ongeacht zijn sociale status of herkomst waardig oud kan worden; ## ouderen menswaardig wonen in een woning, aangepast aan hun beperktere mobiliteit en betaalbaar, ook als ze een zeer laag inkomen hebben; ## er nieuwe en alternatieve woonmogelijkheden zijn met plaats voor mannen en vrouwen; ## de keuzevrijheid van mensen over hoe en waar oud worden, niet beknot wordt omwille van de beperkte financiële draagkracht van mensen; ## een oudere meetelt, zo lang mogelijk actief kan blijven en iets kan betekenen voor zijn familie, de buren, de omgeving; ## de stem van de rechtstreeks betrokkenen telt; ## burgers, mannen en vrouwen, mee aan het roer zitten om oplossingen te bedenken voor de problemen en uitdagingen waarmee ze te maken hebben; ## krachten en talenten van mensen gezien en verder ontwikkeld worden; ## mensen gelijke kansen krijgen op volwaardig werk en de mogelijkheid krijgen om zich verder te kwalificeren; ## alle mensen ongeacht hun sociale status, herkomst of sekse zich kunnen en mogen thuisvoelen; Aanpak van het actieonderzoek Het project Entour-âge Noord liep van mei 2014 tot oktober Het project werd ondersteund door de bvba Namahn, gespecialiseerd in human centred design. In een eerste fase van het project werd aan ouderen gevraagd hoe ze zichzelf ouder willen zien worden in relatie tot wonen en zorg. Op basis daarvan werden verschillende profielen of persona s ontwikkeld. Na individuele gesprekken volgden er participatieve ateliers, waar er samen creatief werd nagedacht en gedroomd. Daarbij zaten heel veel partners rond de tafel: buurtbewoners, ouderen, mantelzorgers, de zorgsector, de huisvestingssector, sociale organisaties en beleidsmakers van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 13

14 en van Schaarbeek. Iedereen had zijn eigen waardevolle inbreng. Het project ging verder op zoek naar inspirerende voorbeelden in België, Denemarken, Nederland en Frankrijk. Het project leerde ook uit de praktijkervaringen van het Maison BILOBA Huis, de Community Land Trust en de ontwikkeling van de Liedtssite. Onderzoekers van de Vrije Universiteit Brussel hebben in dit traject hun onderzoekexpertise gedeeld. Het Kenniscentrum Wonen, Welzijn en Zorg volgde het traject op en participeerde in verschillende ateliers en stuurgroepen. Perimeter van het actieonderzoek De perimeter van het actieonderzoek ligt in en rond de Brabantwijk (zie figuur p. 15). Ook Collignon, een deel van de Haachtsesteenweg en een deel van de Noordwijk behoren daartoe. Het gaat grotendeels om grondgebied Schaarbeek, maar ook om een stuk van Brussel-Stad en Sint-Joost-ten-Node. De wijk ligt in wat vaak genoemd wordt de arme sikkel van Brussel. De Noord- Zuidverbinding doorkruist de wijk en de torens rondom het Noordstation hebben de wijk in het verleden grondig hertekend. Vandaag is de wijk een smeltkroes van mensen uit de hele wereld. 37 % van de bevolking heeft een vreemde nationaliteit en veel Belgen die er wonen zijn van vreemde origine. De bevolkingsdichtheid neemt alsmaar toe, terwijl de beschikbare woningen vaak in slechte staat zijn. Het aantal huishoudens dat leeft in precaire omstandigheden neemt toe en de volksgezondheid gaat er meer en meer op achteruit. De wijk telt personen, van wie er bijna ouder zijn dan 65 jaar (cijfers van 2014). De bevolkingsprognose voorspelt voor Schaarbeek een toename van 12 % van het aantal ouderen tegen

15 15

16 Oud worden in de wijk Waar is de wijk van toen? De Brusselse Brabantwijk herbergt ouderen in uiteenlopende maar kwetsbare situaties. Jeanne is er opgegroeid en heeft de wijk door de jaren heen zien veranderen. Ze wordt oud in een buurt waar ze altijd gewoond heeft, maar die ze soms niet meer herkent: de winkels van weleer zijn verdwenen, vele gezinnen trokken weg, buren uit vele windstreken kwamen in de plaats. Haar familie is verhuisd, zij is er blijven wonen. Ze denkt soms terug aan de tijd dat haar grootmoeder bij hen thuis inwoonde en moeder de zorg voor haar moeder en haar kinderen opnam. In 2017 moet Jeanne zelf haar plan trachten te trekken. Haar kinderen wonen ver weg en hebben allemaal een job. Maar de wijk verlaten is geen optie: waar zou ze heen gaan? Alles is beter dan een stap in het onbekende. De wijk blijft haar referentiekader. Mohammed is haar buurman. Hij is er eind jaren zestig vanuit Marokko neergestreken, eerst met de droom om ooit terug te keren. Maar uiteindelijk is zijn familie naar hier gekomen. Hoewel niet alles van een leien dakje liep, ligt de wijk hem toch nauw «Op een nacht was een Turkse vrouw overleden. Haar broer heeft haar de volgende morgen gevonden, op de vloer. Vroeger hoorde je zulke verhalen over Belgen. Nu gebeurt dat ook bij mensen met Turkse of Marokkaanse roots» Turkse vrouw, 47 jaar aan het hart: de familie en kennissen wonen in de buurt, hij kan hier zijn moedertaal spreken, hij kan hier eten en drinken zoals hij het altijd gewend was. Hij beseft dat hij hier zal sterven en hoopt dat zijn kinderen voor hem zullen zorgen vanaf de dag dat hij zorg nodig heeft. Hoe verschillend en ambivalent de situaties ook zijn, de meeste ouderen willen in hun vertrouwde wijk blijven wonen. Oud, eenzaam en kwetsbaar Tijdens de vele gesprekken in het project bleek dat veel ouderen worstelen met een zwaar gevoel van eenzaamheid. Ook als ze goed omringd zijn en de familie in de buurt woont. Ze moeten immers leren leven met 16

17 heel wat veranderingen: ze maken geen deel meer uit van de actieve samenleving, worden minder mobiel, de kinderen zijn begaan met hun gezin, de partner, familie en vrienden worden zwaar hulpbehoevend of overlijden Ook materieel zit het de ouderen in de wijk vaak niet mee. Door de wooncrisis in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt het almaar moeilijk om een betaalbare en goede woning te vinden, zeker voor ouderen in de armere wijken die moeten leven van een klein pensioen. Bovendien hebben veel ouderen in Brussel een onvolledige beroepsloopbaan in België opgebouwd, wat een negatieve impact heeft op hun inkomen als gepensioneerde. «Gelukkig is er nog mijn dochter. Elke dag bellen we met elkaar en elke vrijdag komt ze met haar gezin hier eten. Dat is mooi allemaal, maar daarna ben je weer helemaal alleen. Dat valt me het zwaarst. Ik heb een mooi huis en alles wat ik nodig heb en een dochter die alles voor mij zou doen. Maar die eenzaamheid kan ze niet veranderen. Ik zeg aan mijn dochter dat ik eenzaam ben, maar dat het niet haar fout is. Ik denk dat alle oude mensen daaronder lijden. Het is alsof je in een gat valt. Plots ben je niet nuttig meer en voel je je verlaten» Vrouw, 70 jaar «We hadden een goed onderkomen gevonden voor onze grootmoeder in Neder-over- Heembeek, met een lift, maar ze is teruggekeerd naar de wijk. Ginder kwijnde ze weg. Nu ze weer hier is, trekt ze haar plan en leeft ze haar leven» Vrouw, 45 jaar De wijk is een hand die je rechthoudt Hoe ouder iemand wordt, hoe kleiner zijn wereld. De buitenwereld en de samenleving krimpen in tot de nabije buurt. De dagelijkse boodschappen doen, langs de apotheker gaan, soms een bezoek brengen aan de dokter, koffie of thee gaan drinken voor de ene, of een bezoek brengen aan de familie of vrienden voor de andere: dat is het dagelijkse leven van veel ouderen. De wijk vormt voor hen een hand waaraan ze rechtop kunnen blijven. Maar die wordt voor hen minder voelbaar 17

18 s avonds en in het weekend, wanneer veel voorzieningen gesloten zijn. Dan wagen ze zich niet meer buiten. Als een buur verhuist of een winkel sluit, verdwijnt een vinger van die hand. Als de oudere zelf moet verhuizen naar een omgeving die hij helemaal niet kent, wordt die hand helemaal afgerukt en kan hij nog moeilijk overeind blijven. Daarom is het zo belangrijk dat ouderen in hun vertrouwde omgeving kunnen blijven wonen. Naar alternatieve woon- en zorgvormen in de wijk Uit studies blijkt dat wonen in slechte omstandigheden kan leiden tot een vervroegde opname in een woonzorgcentrum. Ouderen kunnen daarentegen langer zelfstandig thuis blijven wonen als hun woning aangepast is aan hun noden en ze de nodige zorg en steun krijgen. Ze wensen ook om zo lang als het kan in hun vertrouwde omgeving te blijven wonen en minstens de regie over hun situatie te behouden. Daarvoor moet evenwel niet alleen ingezet worden op aangepast wonen, maar ook op aangepaste zorg. Uit de bevraging van EVA bleek dat ouderen in de wijk weinig externe hulp vragen. Het is voor hen vreemd hoe de zorg vandaag georganiseerd wordt, zij herkennen er zich niet in en dus vragen ze er niet om. Daarom wilde EVA uitzoeken hoe een solidair woonproject in de wijk eruit kan zien: een project waarin ouderen zelfstandig blijven wonen, maar goed omringd door mensen die spontaan zorg of hulp kunnen bieden en een luisterend oor. Dat netwerk van zorgzame mensen moet voor hen verder worden uitgebouwd en goed zichtbaar zijn. 18

19 Bewoners volwaardige partners via co-constructie Wat is co-constructie? EVA en partners kozen bij het ontwikkelen van nieuwe woonmodellen resoluut voor co-constructie. Dat gaat verder dan louter participatie of inspraak. Bewoners worden volwaardige partners. Zo krijgen de bewoners bij CLTB een evenwaardige plaats in het ontwerpproces, naast de klassieke partners zoals bouwheren, architecten, overheden. En het stopt niet wanneer ze daarover hun zegje hebben gedaan. Als de woningen klaar zijn, krijgen ze ook een belangrijke rol in het beheer. Bewoners volgen bijvoorbeeld het energieverbruik op of het onderhoud. Die aanpak gaat in tegen de gangbare manier van doen binnen o.a. de sociale huisvestingsmaatschappijen. Voor hen is het niet evident om hun klanten te betrekken bij de realisatie van woonprojecten, want de toekomstige bewoners zijn immers nog niet gekend. Woningbouw is een technisch en complex proces. Het vraagt inspanning, creativiteit en tijd om bewoners daarbij te betrekken. Maar als dat goed wordt aangepakt, is de meerwaarde enorm. 19 Wat levert co-constructie op? Co-constructie kan heel wat voordelen opbrengen. Gedragen en duurzame oplossingen In de eerste plaats zorgt co-constructie voor meer gedragen en duurzame oplossingen. Concreet: het gebouw is beter «Het gemeenschappelijk project in de Community Land Trust Brussel heeft heel veel voordelen. Ik kom met nieuwe interessante ideeën in contact. Ik leer veel van anderen over technische dingen, waar ik voordien niets van afwist. Het is fijn om een groep te vormen. Je leert samenleven, elke dag opnieuw. Iedereen kan daar iets aan hebben» Marie, toekomstig bewoonster van een CLTB-project

20 want het sluit aan bij wat de bewoners nodig hebben. Zij hebben daar samen over nagedacht en er mee over beslist. Ze voelen er zich dan ook verantwoordelijk voor en willen er meer zorg voor dragen. Aangenamer samenwonen Woonprojecten met gedeelde ruimtes en gedeelde activiteiten moeten wortelen in een groepsgevoel. Het co-constructieproces kan daarvoor de basis leggen. Daar leren mensen elkaar kennen en samenwerken, wat het latere samenwonen makkelijker zal maken. Een sterkere democratie Dit project levert ook een versterking van de democratie op in twee richtingen. De bewoners leren dat iedereen telt en dat ze mee kunnen denken en praten over oplossingen voor problemen waarmee ze af te rekenen hebben. Instellingen en overheden van hun kant leren de bewoners beter kennen en komen te weten hoe ze hen bij hun beleid kunnen betrekken. Sterkere mensen Bewoners worden persoonlijk sterker door mee te werken aan een co-constructieproces, zo bleek uit het project. Mensen vertellen dat ze daardoor nieuwe vaardigheden verwerven en dat hun gevoel van eigenwaarde werd verhoogd. Ze weten beter wat ze willen en hebben perspectieven om die te realiseren. «Wat me zou aantrekken in een nieuw woonproject? De combinatie van privé en gemeenschappelijke ruimten. Concreet moet ik mijn statuut van alleenstaande behouden voor mijn pensioen, dus ik heb een eigen woning nodig die mijn domicilie is. Ik verlang wel dat er ook ruimte is voor activiteiten, een plaats waar de wereld naar mij toe komt. Een plaats ook waar er altijd iemand te vinden is die me helpt als het niet meer gaat. Iemand die eens over de vloer komt en een kop thee bij mij wil komen drinken. Maar met een inkomen van 1100 euro per maand kan ik niet veel op tafel leggen om zo te wonen» 20 Vrouw, 57 jaar, met gezondheidsproblemen

21 Nieuwe woonmodellen, theorie en praktijk «In Griekenland woont de hele familie in hetzelfde huis: de ouders beneden, de kinderen, schoonkinderen en kleinkinderen op de verdiepingen. Hier kunnen we dat model niet volgen» Beter wonen, meer welbevinden De impact van wonen op het welbevinden van ouderen is duidelijk. Dat blijkt bijvoorbeeld bij de bewoners van het Maison BILOBA Huis. Een oudere die in een goede woning woont, voelt zich goed. Hij is fier en laat graag anderen in zijn huis binnen. Griekse vrouw, 57 jaar Aandachtspunten bij het ontwerp Het project Entour-âge Noord ging op zoek naar alternatieve woonvormen voor ouderen. Uit het traject bleek dat de woonvorm voor de oudere niet bestaat. Men moet rekening houden met de verscheidenheid onder ouderen. Een zestiger is doorgaans nog actiever en fitter dan iemand van 80+ bijvoorbeeld. Er zijn ook verschillen in geloof en cultuur, in visies over ouder worden of over privacy en samenleven, in wensen over de organisatie van de zorg, in talenkennis, in woonbudget enz. Het project beschreef de architecturale en ruimtelijke elementen die goed ouder worden kunnen ondersteunen in een collectieve woonvorm, zoals een ruime hall ( ontmoetingsvriendelijke circulatieruimtes ), een gezamenlijke tuin, een polyvalente ruimte. De inplanting in de wijk is ook van belang, dichtbij openbaar vervoer, zorgdiensten, winkels, enz. Bepaalde diensten kunnen zelfs hun plek vinden binnen het collectief woonproject en als brug fungeren naar de wijk, bijvoorbeeld een wijkgezondheidscentrum, een sociaal restaurant, een semi-publieke tuin in een binnengebied of een opvangvoorziening voor kinderen. Die ruimten kunnen onderdeel zijn van een solidair buurtnetwerk en bieden ouderen ook de kans om een actieve betekenisvolle rol te spelen voor anderen. 21

22 Twee nieuwe kleinschalige woonmodellen Vertrekkende van de gesprekken met ouderen en hun entourage werden twee nieuwe kleinschalige woonmodellen bedacht. Ze kunnen enkel voor ouderen worden georganiseerd of voor verschillende generaties samen. Het eerste model bestaat uit autonome wooneenheden voor bewoners die sterk op hun privacy zijn gesteld, maar toch meer sociaal contact en een solidaire sfeer wensen. De circulatieruimte in het gebouw is de plaats waar bewoners elkaar ontmoeten en waar een dagelijkse goeiedag kan uitgroeien tot een verdere kennismaking. In dergelijk woonmodel zijn de gedeelde functies beperkt «Ik woon hier nu een half jaar en het bevalt me heel erg. Vroeger woonde ik ook in een mooie woning, maar het is toch een verbetering. Het is nieuw, alles is proper en iedereen is vriendelijk. Ik woon nu op het gelijkvloers en betaal 320 euro huur per maand, de kosten inbegrepen. Dat is niet duur. Ik woon hier alleen, ik ben vrijgezel» Man, 73 jaar eerste model Angela tweede model Nyota Brahim Brigitte Daniel Bruno Fatima

23 tot een aantal gedeelde functies, zoals een gemeenschappelijk tuin of waslokaal. Het tweede model is een zeer solidaire en familiale woonvorm waarbij mensen beschikken over een klein privaat vertrek of klein appartement. De nadruk ligt evenwel op het collectieve (keuken, leefruimte enz.). De collectieve ruimten zijn centraal gelegen en groter dan in het eerste model. De collectieve ruimte kan zo ingedeeld worden dat er een mogelijkheid is dat mannen en vrouwen afzonderlijk van elkaar kunnen zitten. In beide woonmodellen zijn er ruimten voor zorgverleners en familie, bijvoorbeeld een koffiehoek, een gastenkamer, en eventueel een ruimte voor professionele zorgverleners. De familie kan haar rol blijven opnemen zoals ze wenst en families kunnen ook voor elkaar bijspringen. In beide modellen is het belangrijk om te zorgen voor een goede mix van bewoners, ook op het vlak van leeftijd, zelfs indien het enkel over ouderen gaat. Realisaties en realisaties in spe Het Maison Biloba Huis stond al in de steigers voor de start van het project en werd tijdens het project Entour-âge Noord afgewerkt. De bewoners konden erin trekken in maart «Zo n constructie, voor zes woningen, je bent gek!» Yves Cabuy Het intergenerationeel project op de Liedtssite wordt voorbereid. Het is een kleinschalig woonmodel met vier appartementen voor ouderen, twee studio s voor jongeren die destijds als niet-begeleide minderjarige in België aankwamen, een lokaal dienstencentrum en de kantoren van de vzw Aksent die het project mee ondersteunt. De CLTB is partner in het project. Twee woonvormen werden voor Community Land Trust Brussel concreet uitgewerkt: een project waar verschillende generaties van eenzelfde familie wonen (project 1) en de gemengde collectieve woonvorm met combinatie van koop- en huurwoningen, voor ouderen die op zoek zijn naar een familiale sfeer (project 2). De bouw van het eerste project zou normaliter in 2020 afgerond moeten zijn. Het tweede project bevindt zich nog in de fase van de voorstudie. Om deze plannen te realiseren is de Land Trust nog op zoek naar partners. Ze zullen normaliter gerealiseerd zijn tegen 2020, respectievelijk Deze projecten leverden ervaringen op over de voorbereiding, het zoeken van bewoners, het ontwerp en bouwen van de woningen en de financiële en juridische constructies. 23

24 Financiering en juridische constructies, een complexe zaak Het idee van een kleinschalig woonproject voor ouderen of voor verschillende generaties, ondersteund door een infrastructuur die aansluit op de wijk, maakt mensen enthousiast. Het is een evidentie dat de woningen, zowel koop- als huurwoningen, toegankelijk moeten zijn voor mensen met een laag inkomen. Zo n idee omzetten in realiteit is evenwel een echte uitdaging. Elk immobiliënproject heeft een zekere mate van complexiteit en die neemt nog toe bij operaties waar private en publieke middelen gecombineerd moeten worden. Als het project bestemd is voor lage inkomensgroepen zal een overheidsinvestering altijd nodig zijn. Het actieonderzoek beschrijft realistische pistes voor de financiering, de betaalbaarheid, het beheer en het eigendomsrecht. Die werden bekrachtigd door de verschillende partners en experten. In het project van Liedtssite werd bijvoorbeeld een constructie ontwikkeld waarbij de oudere een levenslang recht op gebruik en wonen verwerft. In ruil daarvoor kent de oudere aan de CLTB een lening toe die ongeveer de helft bedraagt van de waarde van de woning. De oudere of zijn erfgenamen recupereren die lening integraal op het moment dat de oudere het appartement verlaat. Om zo n project te concretiseren, moeten verschillende partners samenwerken. Elke partner kan toegang geven tot een deel van de noodzakelijke financiering. Maar ze zijn onderworpen aan regionale of communautaire overheden die weinig met elkaar in overleg gaan en elk eigen regels hanteren die op elkaar niet afgestemd zijn. Die complexiteit zorgt voor ingewikkelde projectmontages, vertraging in de uitvoering en de planning en bemoeilijkt de communicatie met de toekomstige bewoners, wat hun engagement in het project kan belemmeren. 24

25 25

26 Solidair wonen, een project op maat Alternatieve woonmodellen uitwerken is één ding, hoe daar effectief wonen is een ander punt dat aandacht kreeg in het project Entour-âge Noord. «Als je op zo n plaats woont, kan je niet anders dan je te bekommeren om je buur, ook al is die geen familie. Je geraakt met elkaar verbonden. Dat wordt een principe, een noodzaak zelfs» Concièrge van de wijk Olivier, Schaerbeekse Haard Wat is solidair wonen? Uit de ervaringen in het Maison BILOBA Huis en de CLTB-projecten bleek dat solidair wonen een gelaagd en genuanceerd begrip is. De deelnemers wilden geen over-idealisering van het concept, maar tonen wel aan wat realistisch is, en hoe solidair wonen vorm kan krijgen in de dagelijkse praktijk. Solidair wonen gaat over het scheppen van een band tussen individuele bewoners, het doen groeien van een groep van bewoners en het bouwen aan een zorgzaam nabuurschap waarbij wederkerigheid voorop staat. Er groeit geleidelijk aan solidariteit tussen de ouderen en met het familiale en sociale netwerk van elke oudere. Een tweede doel is het samenleven vergemakkelijken. Er werden afspraken gemaakt met de bewoners en de organisatie, bijvoorbeeld over het gebruik van de gemeenschappelijke ruimtes, het houden van huisdieren, de onderlinge communicatie. Bij BILOBA heeft men in de aanloop naar het woonproject reflectiegroepen van ouderen en mantelzorgers samengebracht, waar zij uitgenodigd werden hun ideeën en betekenissen te verwoorden. Daarbij werden visuele hulpmiddelen (tijdslijnen, pictogrammen, plattegronden ) en sociale tolken ingezet. Die gesprekken leidden tot een charter voor BILOBA over hoe de bewoners met elkaar wensen om te gaan. 26

27 Wat verlangen ouderen? Als ouderen kiezen voor een vorm van groepswonen of solidair wonen, wat beogen ze dan? Solidair wonen kan een piste zijn om kwaliteitsvol te blijven wonen, ondanks de hoge leeftijd. Ouderen willen relaties (her)vinden die helpen om beter te leven, om isolement te vermijden, om nog iets te kunnen doen en zich nuttig te voelen. Ze wensen moeilijke situaties te kunnen oplossen zonder meteen een beroep te moeten doen op officiële hulp, die altijd voorwaarden stelt en geld kost aan de hulpvrager en aan de samenleving. Ze willen ook zo lang mogelijk blijven leven daar waar ze willen, baas blijven van het eigen leven, in de nabijheid van bekenden en met behoud van hun privacy. Solidair wonen helpt om zo lang mogelijk de plaatsing in een woonzorgcentrum te vermijden, waar ze alle intimiteit en privacy dreigen te verliezen. Wanneer lukt het? Uit de projecten blijkt dat de bewoners solidair met elkaar leren omgaan. Opdat die dagelijkse solidariteit zou ontstaan, moet er vertrouwen groeien en wederzijdse herkenning. Noem het een spiegeleffect. Dat heeft meerdere voordelen: een oudere die ziet dat een verzorgende bij zijn buur komt, ontdekt dat hij daar ook een beroep op kan doen. Bewoners leren bovendien beseffen dat ze als ze helpen zelf geholpen worden, als ze luisteren zelf gehoord worden, als ze respect tonen zelf gerespecteerd worden. De tussenruimten in een solidair woonproject zijn net daarom zo van belang. Uit de projecten kwamen succesfactoren naar voren die belangrijk bleken in het realiseren van solidair wonen, waaronder deze: ## continu betrekken van de (kandidaat-) bewoners van bij de start en in alle cruciale fasen van het project/proces; ## Een evenwicht zoeken tussen het individuele en het collectieve en aandacht hebben voor de ruimten tussen de beiden; ## een gerichte selectie van (kandidaat-)bewoners volgens duidelijke criteria, bijvoorbeeld leeftijd, inkomen, autonomie, band met de wijk, motivatie voor solidair wonen ; ## een professionele ondersteuning voor het ontwikkelen van een groepsbewustzijn en een groepsidentiteit. Hoe solidair wonen vormgeven? De manieren waarop de solidariteit vorm krijgt, kan verschillen van zeer formeel tot zeer informeel, afhankelijk van het type woonproject. Formele solidariteit vertaalt zich in regels die aanvaard worden als iemand zich wil 27

28 integreren in het woonproject. Hij engageert zich om bepaalde taken op zich te nemen en deel te nemen aan een aantal verplichte gemeenschappelijke momenten. De solidariteit wordt bij contract vastgelegd. De verwachtingen naar elkaar toe zijn helder en afspraken worden nagekomen en verder kan ieder zijn leven leiden. De senioren die we bereikten via Entourâge Noord herkenden zich eerder in een meer informele solidariteit waar de referentiekaders minder expliciet zijn. De centrale idee hier is familie vormen of goede buren worden. Iedereen investeert in de collectiviteit vanuit zijn eigenheid en de betrokkenheid tussen bewoners kan groeien. Spontane solidariteit groeit geleidelijk aan doorheen de dagelijkse activiteiten. In dat kader wordt door het spiegeleffect solidariteit voortdurend aangewakkerd. Een project van sociaal wonen kan worden versterkt met de aanwezigheid van een sociale conciërge. De sociale conciërge kan een vrijwilliger zijn of een mantelzorger, eventueel in combinatie met een deeltijdse professional (bv. een thuiszorgmedewerker). Hij is elke dag aanwezig en maakt geregeld een praatje met de bewoners, merkt op als iemand zorg nodig heeft en kan eventueel hulp inroepen. Hij kan inspringen voor assistentie bij dagelijkse activiteiten. Hij stimuleert het onderling contact en de activiteiten tussen de bewoners (samen boodschappen doen, samen koken ) en bemiddelt bij conflicten. 28

29 Nood aan nieuwe zorgberoepen «Door de vooropleiding heb ik ontdekt dat wat ik vroeger heb gedaan als mantelzorger in mijn familie ook professioneel kan worden gedaan» M, afkomstig uit Rwanda Wonen, zorg en welzijn horen samen Als oudere mensen kwetsbaar worden, hebben ze nood aan zorg voor fysieke en medische problemen, maar ook aan cognitieve, psychologische en sociale zorg en ondersteuning én zorg voor de huisvesting en leefomgeving. Zorgen betekent evenzeer: samen plezier maken, vriendschap en ambiance onder elkaar, het gevoel dat iedereen erbij hoort. Tijdens het project werd duidelijk dat ouderen vooral nood hebben aan sociaal contact. Vele ouderen spreken over hun gevoel van eenzaamheid dat knaagt. Achter vele praktische vragen schuilt vaak een levensverhaal en de nood om dat te vertellen. Vele zorgbehoevende deelnemers van het project waren zelf ook actief in het geven van zorg en ondersteuning. Mensen die zorg nodig hebben, kunnen we dus doorgaans niet louter herleiden tot zorgvrager. De klassieke tweedeling zorgvrager-zorggever is achterhaald. Maar vaak wordt er negatief gekeken naar zorg geven en zorg vragen. Daarom is het nodig om te werken aan een buurt waar zorg en zorgdragen als waardevol (h)erkend worden. Waarom nieuwe zorgberoepen? Familie, buren en vrijwilligers nemen in de zorg voor ouderen in de wijk een belangrijke rol op. Daarnaast zijn er ook mensen nodig die als beroep zorg verlenen: verpleegkundigen, verzorgenden en huishoudhulpen Veel van deze mensen moeten werken onder druk: het 29

30 moet snel gaan, de tijd die ze kunnen besteden is afgemeten. Tijd voor een praatje met de oudere is er nauwelijks, terwijl hij vaak precies dat verlangt. Bij een aantal ouderen komen er echter geen professionele zorgverleners over de vloer, tenzij de dokter. Vaak wil de familie de zorg voor de oudere alleen opnemen. Kinderen zorgen voor hun ouders omdat hun ouders voor hen hebben gezorgd, dat is de traditie. Maar sommige situaties worden te zwaar en te complex en het leven hier is niet het leven van ginder, daarom is het dragen van zorg in combinatie met alle andere bekommernissen ook minder evident geworden. Het traject over zorgberoepen heeft duidelijk gemaakt dat de mantelzorgers en de professionele partners, als die aanwezig zijn, een deel zijn van het netwerk van ouderen. Zij moeten altijd een belangrijke rol kunnen blijven spelen, ook al woont de oudere in een solidair woonproject. Investeren in meer welzijn, in nieuwe zorgberoepen, vraagt extra financiële middelen. Maar investeren in zorg heeft ook een economische meerwaarde, want mensen die zich goed voelen hebben minder gezondheidsproblemen. Om welke nieuwe beroepen gaat het? De leemten in het bestaande aanbod in de zorg werden in het onderzoeksproject geclusterd tot nieuwe duurzame functies. Naast de sociale conciërge, met zijn rollen die door verschillende mensen kunnen opgenomen worden (zie vorige hoofdstuk solidair wonen), werd het beroep uitgetekend van een zorgcoach, een facilitator van solidariteitsnetwerken en een interculturele gezondheidspreventiemedewerker. De zorgcoach De zorgcoach is iemand die kwetsbare ouderen coacht die in hun vertrouwde leefomgeving willen blijven wonen. De situatie van deze ouderen is vaak heel complex. Ze hebben problemen rond huisvesting, inkomen, gezondheid, hygiëne, familiale situaties, die vaak als een kluwen verstrengeld zijn. De zorgcoach bekijkt samen met de oudere en zijn entourage de volledige situatie en ontwart mee het kluwen. Er wordt een oplossing op maat uitgewerkt, die vertrekt van wat de oudere nog zelf kan en van de steun die hij aanvullend verlangt. Dan kan met de oudere worden afgesproken wie welke zorg zal geven en kunnen gerichte zorginterventies opnieuw worden opgezet of opgestart. 30

31 De facilitator van solidariteitsnetwerken Een solidair buurtnetwerk is een netwerk van buurtbewoners die het fijn vinden om met anderen af en toe samen te komen en een handje toe te steken bij wie hulp nodig heeft. Soms ontstaat dat vanzelf, maar in kwetsbare buurten is dat vaak niet het geval. Mensen staan er zelf onder druk, de culturele referenties zijn sterk uiteenlopend en er is veel komen en gaan. Om dit soort buurtgerichte acties te stimuleren, kan een facilitator solidair buurtzorgnetwerk nuttig zijn, die werkt vanuit een organisatie in de wijk. Hij kan de talenten en zorgnoden van ouderen en de andere buurtbewoners samenbrengen, mensen overtuigen en enthousiasmeren, op moeilijke momenten aan de kar blijven trekken. Geleidelijk aan kan er dan solidariteit en wederkerigheid groeien. De interculturele gezondheidspreventiemedewerker In kwetsbare buurten ervaren veel mensen een grote drempel naar het reguliere zorgaanbod. Voor mensen uit andere culturen is dat vaak nog moeilijker. Daarom is er nood aan gezondheidspreventiemedewerkers die een band kunnen opbouwen met mensen uit verschillende culturen, het vertrouwen (her)winnen, ervoor zorgen dat deze mensen zich betrokken voelen en de zorg krijgen die ze nodig hebben. De gezondheidspreventiemedewerker zorgt er ook voor dat het aanbod aangepast wordt aan deze nieuwe realiteiten. De gezondheidspreventiewerker werkt zowel individueel met ouderen en hun entourage als op buurtniveau, met eerstelijnszorgverleners en andere zorgverstrekkers. 31

32 Aan de slag! Om het onderzoek Entour-âge te vertalen naar de praktijk, brengt dit slothoofdstuk aanbevelingen voor de verschillende partners die bij de problematiek van wonen en zorg voor ouderen in Brussel betrokken zijn: ##het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en zijn commissies en de Brusselse gemeenten; ##de beleidsverantwoordelijken en administraties voor huisvesting, stadsvernieuwing, zorg en bijstand aan personen, tewerkstelling en opleiding in het Brussel; ##initiatiefnemers en partners van alternatieve en solidaire woonvormen, hulp aan personen; 32

33 Aanbevelingen aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, zijn commissies en de Brusselse gemeenten Maak de realisatie van solidaire woonprojecten en de ondersteuning ervan met andere functies eenvoudiger Roep in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een instantie in het leven die het overleg op gang kan brengen tussen de regionale overheid en de overheden bevoegd voor de gemeenschapsmateries. Zo kunnen de verschillende reglementeringen worden afgestemd en geïntegreerd. Helderheid en eenvoud zullen de ontwikkelingskosten voor innovatieve woonprojecten beperken en hun verspreiding bevorderen. Initiatieven die én bijkomende woongelegenheid creëren én zorg en ondersteuningsdiensten voor de bewoners van de buurt willen integreren, komen nu terecht in het institutioneel kluwen en botsen op talrijke barrières. Tot op vandaag is de realisatie van ieder solidair woonproject voor ouderen, en zeker van een solidair woonproject voor kwetsbare ouderen, een unicum zowel op het vlak van financiering als op het vlak van projectmontage. Voor de promotoren gaat hier telkens een heel hobbelig 33

34 parcours aan vooraf. Breng daarom innovatieve partnerschappen tot stand voor de projectmontage, het beheer en de ondersteuning van de bewoners. Geef financiële stimulansen voor solidaire woonprojecten die zich ook richten naar ouderen In een context waar het aantal Brusselaars dat leeft in kwetsbare situaties alsmaar stijgt, het aantal betaalbare goede woningen beperkt is en als we de opname in een zorgcentrum willen vermijden, is de creatie van solidaire woonvormen in de achtergestelde wijken meer dan verantwoord. Erken het belang van solidaire woonprojecten, creëer mogelijkheden via het Huisvestingsplan en de stadsvernieuwingsprogramma s en zorg ervoor dat woonoperatoren zich meer richten op het aanbieden van betaalbare alternatieve woongelegenheden, waaronder ook woongelegenheden voor ouderen. Monitor de ervaringen van de bewoners Via monitoring kunnen kosten en baten van solidaire woonprojecten worden geobjectiveerd zowel maatschappelijk als financieel, in vergelijking met een woonzorgcentrum en een serviceflat. Op basis daarvan kunnen beleidstools tot stand gebracht worden die het solidair wonen reguleren en gepast financieel ondersteunen. De zede staatshervorming is een opportuniteit om na te denken hoe de beschikbare middelen op een doeltreffender manier kunnen worden ingezet. 34

35 35

36 Integreer bij nieuwe woonprojecten ondersteunende functies voor de bewoners van de wijk De combinatie van verschillende functies op eenzelfde site zorgt voor een toegevoegde waarde voor de ouderen die er wonen, bijvoorbeeld een sociaal restaurant, een kinderdagverblijf, een moestuin, een wijkgezondheidscentrum Ook voor de andere bewoners van de wijk is dit een pluspunt. Faciliteer solidaire buurtnetwerken in de gemeenten Aanbevelingen aan de beleidsverantwoordelijken voor zorg en de zorgaanbieders in Brussel Creëer nieuwe zorgberoepen Het is noodzakelijk zorg en ondersteuning vanuit een breed, niet louter medisch perspectief worden verstrekt, met aandacht voor het welbevinden, de woonomstandigheden en de familiale situatie van de persoon. Een solidair buurtnetwerk is een netwerk van buurtbewoners die een handje toe willen steken bij wie hulp nodig heeft. Soms ontstaat zo n netwerk vanzelf, maar in kwetsbare buurten is dat vaak niet het geval. Om dit soort buurtgerichte acties te stimuleren, kan een facilitator solidair buurtzorgnetwerk nuttig zijn, die werkt vanuit een organisatie in de wijk. Maak de openbare ruimte toegankelijk voor ouderen Houd bij de inrichting van de openbare ruimte rekening met de ouderen: toegankelijkheid, overgang van de wooneenheid naar de straat, verlichting, Geef ouderen duidelijke informatie over de voorzieningen in de wijk en stippel veilige trajecten uit tot aan deze wijkvoorzieningen.

37 Het onderzoek heeft drie nieuwe beroepen omschreven: de zorgcoach, de facilitator en de preventiemedewerker. Om het samenleven in nieuwe woonmodellen vlot te laten verlopen en betrokkenheid tussen bewoners te laten groeien is ook de inzet van een sociale conciërge aangewezen. Die laatste rol kan zowel door een professional als door een vrijwilliger /mantelzorger of door een combinatie van beiden worden opgenomen. Herdenk de bestaande regelgeving zodat bepaalde zorgtaken gecollectiviseerd kunnen worden Vaak is zorgarbeid vandaag georganiseerd als een één-op-één relatie. Bepaalde zorgactiviteiten kunnen collectief georganiseerd worden in het kader van een collectieve woonvorm. Geef alle professionals in de verzorging voldoende tijd Om vertrouwen op te bouwen met ouderen moeten alle professionals voldoende tijd krijgen om hun werk kwaliteitsvol te doen. Het is aangewezen dat zoveel mogelijk dezelfde verzorgenden bij iemand over de vloer komen en dat ze genoeg tijd hebben om de zorg te geven die nodig is, in al haar facetten. Aanbevelingen aan de verantwoordelijken voor tewerkstelling en opleiding en de zorgaanbieders in Brussel Investeer in nieuwe werk- en leertrajecten Investeer in aangepaste trajecten voor nieuwe zorgberoepen als opstap (zie aanbeveling) waarbij ingezet wordt op werkervaring én kwalificering. Versterk dat door de inzet van aangepaste tewerkstellingsmaatregelen. Zorg ervoor dat 37

38 mensen met ervaringsdeskundigheid aan de slag kunnen, een inkomen verwerven en tegelijkertijd een erkend diploma of brevet verwerven zodat ze als volwaardige medewerker duurzaam aan de slag kunnen gaan in de zorgsector. Erken en valoriseer daarbij het potentieel van mensen die in de buurt wonen. Zij hebben een diverse achtergrond, zijn dikwijls ervaren in mantelzorg en hebben alles in huis om perfecte en volwaardige zorgmedewerkers te worden. Aanbevelingen aan initiatiefnemers en partners van alternatieve en solidaire woonvormen Betrek de bewoners als evenwaardige partners De ervaring leert dat bewoners zinvolle partners kunnen worden in het ontwerpproces. Als het gaat over hun eigen huis, kan je mensen betrekken die bij klassieke participatieprocessen maar heel moeilijk te bereiken zijn. Ze begrijpen goed wat haalbaar is en wat niet, kunnen problemen verwoorden én oplossingen aanbrengen. Zet ook in op collectief beheer, dat de sleutel vormt voor het welslagen van collectieve woonprojecten. Zorg in een woonproject voor een goede mix van leeftijden en culturen Zorg ook bij woonprojecten die zich specifiek tot ouderen richten voor een diversiteit in leeftijden, jonge ouderen en ouderen op hoge leeftijd. Zorg evenzo voor een goed evenwicht tussen de verschillende culturen. 38

39 Zorg voor een professionele ondersteuning van solidair wonen In een groep van kwetsbare bewoners, afkomstig uit verschillende culturen, is er iemand nodig die het proces van solidair wonen begeleidt. De bewoners stappen vaak in omwille van de betaalbare goede woonvorm. Iemand moet de positieve groepsdynamiek op gang brengen en het solidaire en het zorgzame ondersteunen. Meerdere mogelijkheden van nieuwe ondersteunende beroepen werden uitgetekend in dit project. 39

40 De partners betrokken bij het actieonderzoek Entour-âge Noord EVA onderneemt collectief en wil systemische impact hebben. Ze bouwt een netwerk uit en neemt daarin zelf een actieve rol als inspirator op. EVA valoriseert de opgebouwde kennis en ervaring en draagt die actief uit, zowel binnen als buiten haar netwerk. Vzw EVA maakt lokaal werk van een solidaire economie. EVA is een sociale innovator, zij realiseert voorbeeldprojecten die innovatief inspelen op urgente noden in Brusselse volksbuurten. Zij brengt solidariteit in de praktijk en wil werk, een beter inkomen en ontplooiingsmogelijkheden genereren: ## binnen de specifieke context van volksbuurten; ## steunend op het aanwezige sociaal kapitaal; ## door middel van co-creatie; ## met uitgesproken aandacht voor gender en diversiteit; ## en door innovatie op vlak van werk en werkorganisatie. Vzw Aksent is een organisatie die streeft naar een solidaire buurt en haar werking uitbouwt in samenwerking met lokale partners, buurtorganisaties en wijkbewoners: ## twee dienstencentra (Brabantwijk in Schaarbeek en Vredewijk in Evere); ## dienst aanvullende thuishulp; # # aanbod van opleiding en werkervaring voor kansengroepen via het inschakelingsproject in de aanvullende thuishulp, het leerwerktraject in de administratie en het werkervaringsproject in de dienstencentra; 40

41 ## partner in een kleinschalig intergenerationeel woonproject op de Liedtssite; ## partner in een geïntegreerd woonen zorgproject in Evere. C L T B Community Land Trust Bruxelles - Brussel Genderatwork is een adviesbureau voor duurzame professionele en persoonlijke ontwikkeling, gespecialiseerd in drie thema s die elkaar versterken: superdiversiteit, gendergelijkheid en welzijn op het werk. Het bureau geeft advies, coaching en training en onderzoekt nieuwe zienswijzen en methodes. CLTB is uit een initiatief van burgers en verenigingen, op zoek naar een concreet en duurzaam antwoord op de wooncrisis in Brussel. De CLTB verwerft terreinen om ze te beheren als een gemeengoed in het belang van de gemeenschap. De eigendom van de grond en de eigendom van het gebouw worden van elkaar gescheiden, wat toelaat aan gezinnen met lage inkomens om een woning te kopen aan een prijs die lager is dan de marktprijs en zo ook grondspeculatie te bestrijden. De geïnvesteerde subsidies worden ingezet om de financiële toegankelijkheid op termijn te garanderen en dus niet voor het verrijken van individuen. Te midden van de Brusselse Brabantwijk bevindt zich het Maison BILOBA Huis, een dagcentrum voor ouderen in combinatie met een eerste kleinschalig woon- en leefproject voor ouderen waar mensen van diverse origine welkom zijn. 15 appartementen zijn ondergebracht in het Maison BILOBA Huis, waar naast de ouderen ook hun mantelzorgers welkom zijn. Het samenleven en de solidariteit tussen personen wordt er ondersteund. 41

42 Triodos Bank legt zich toe op duurzaam en transparant bankieren. Triodos Bank financiert ondernemingen in toekomstgerichte sectoren zoals duurzaam bouwen, hernieuwbare energie en gezonde voeding; social profit organisaties die zich inzetten voor kwetsbare groepen; culturele organisaties, scholen en opleidingscentra; alsook projecten voor energie-efficiënte huisvesting. en investeert in de uitbouw van een toekomstgericht beleid. Het centrum werkt altijd samen met en in opdracht van organisaties en stimuleert verbinding tussen doelgroepen en werkvormen, tussen sectoren en beleidsdomeinen, tussen Welzijn, Wonen en Zorg. Kenniscentrum WWZ - Welzijn Wonen Zorg Dit centrum verzamelt kennis over welzijn, vernieuwende woonvormen en toegankelijke zorg voor alle Brusselaars, met extra aandacht voor kwetsbare bewoners. Het vrijwilligerswerk krijgt hierin een bijzondere plaats. Het centrum bouwt expertise op en stelt die ter beschikking van het werkveld en het beleid, stimuleert innovatie en projectontwikkeling, ondersteunt welzijnswerkers, initiatiefnemers en zorgvoorzieningen De vakgroep Educatiewetenschappen van de Vrije Universiteit Brussel behoort tot de onderzoeksgroep Belgian Ageing Studies. Die groep richt zich op sociale aspecten van het ouder worden. Vanuit hun onderzoeksexpertise zijn ze betrokken bij verschillende lokale, nationale en Europese onderzoeken over sociale participatie en inclusie, participatieve onderzoeksmethodologie, Age Friendly Cities, etc. 42

43 Entour-âge Noord is een actieonderzoek dat gedragen werd door : EVA vzw met de CLTB, Maison BILOBA Huis, LDC Aksent, Genderatwork, Triodos Bank ondersteund werd door : VUB -Agogische wetenschappen, Kenniscentrum Welzijn, Wonen en zorg, Namahn bvba versterkt werd met de expertises van : Abbeyfield Watermaal Bosvoorde, Actalys, Aegidienhof-Lûbeck (D),Aide aux familles, SVK Baita, AIS Les trois pommiers, ASIS, Antenne Andromède, het Bricoteam, de coördinatie van de Schaarbeekse Sociale actie, le Ciré, Commons Josaphat, de Gemeente Schaarbeek, Créactions, Cultures-Elles, Conectar, le Domaine des Rièzes et Sarts l Espoir, De Schakel, Fami-Home, la Fédération Indépendante des Seniors, het Brussels Woningsfonds, de Schaarbeekse Haard, le Groupe Bag, Habiat et participation, Hudsenhof - seniorendagcentrum -Amsterdam, le Jardin du béguinage, KBC, Lâle woonzorgcentrum -Breda, la Maison de la famille, La Maison des Babayagas Montreuil,La Maison Aréli (Fr), wijkgezondheidscentrum de Sleutel, la Maison médicale Botanique, la Maison médicale du Nord, Mémoire vivante, Periferia, Renovas, Résidence l Automne, Résidence des hauteurs, Samenhuizen, Samenlevingsopbouw Brussel, Solfgang, ErritØ-Frederica (DK), Gimle- BirkerØd, de dienst psycho-geriatrie van het Sint Jans ziekenhuis, Huurdersunie van de Noordwijk, en de bewoners van de Brabantwijk en omgeving.. Heel veel dank gaat uit naar al wie tot dit actie-onderzoek op de een of andere manier bijgedragen heeft: A.K., A.S., Ada, Ada, Ahmed Bouhani, Aied, Akalay et son fils, Albert Maertens, Alisson, Angela Vandewiel, Anita, Annick-Françoise, An-Sofie Smetcoren, Astrid Boulet, Arnaud Bilande, Aurélie Geuquet, B.N., Baby, Bahija, Batist Paklons, Benyounes Nassiri, Bernard Cochinaux, Bernard Vercruysse, Berthe, Berthe Rippert, Bjorn Meyers, Bram Gilles, Brigitte Hazard, Bruno Van Rutten, Carla Molenberghs, Carine Delbrouck, Carole, Cassandre, Catherine, Catherine Verdickt, Christophe Cornet, Claudine De Kuyper, Clément Marchal, Crissy, D.I., Daborka, Daisy Scholts, Daniel, mevrouw Danthine, Denis Grimberghs, Deniz, Despina, Mevrouw Detroyer, Diamanto, Dominique Bigneron, Dominique Vancayzeele, Driss El Khider, Dulcita, Dymitra Panagiaris, Edith Bauwens, Edwin Hacken, Eleanor Gutierrez, Elien, Elke Guttiérez Burgos, Emma, Emmanuel Massart, Eva, F.A., Fatima, Farima Diakite, Fatima, Fatima Mourdin, Fayza, Félix Arrivé, 43

44 Florence Planchet, G.D., Geert Depauw, Geralda Devos, Geraldine Bruyneel, Gerard Pajak, Gert Van Snick, Gitte Beaupain, Gülcan Bozdag, Guncu, H. N., Habiba Msellek, Hamdi Mjaku, Hayat Dahmani, Ilam, Ilknur Kurtgol, Imane, Ingrid Van den Mooter, Isabelle Van Regemortel, Jacqueline, Jean-Baptiste, Jérome Conrad, Jim Segers, Josephine, Kadiatou, Julie Jacques, Katrien, Katlijn Demuynck, Kenza Tiani, Koen Vandendriessche, Kristel Van Ael, Kurt Degrieck, mevrouw Libion, Laurence Braet, Lydie Renard, Leyla, Lien Raes, Liesbeth De Donder, Linda Struelens, Lionel de Briey, Loïc Géronnez, Louisa Lambillion, Luc, Luc, Luce, Lucien, Sahi, M. E., M.K., M. M., M.G., Malicka Belkatir, Malika, Malika, Malorie Van der Nyden, Margaux Gayraud, Maria, Marie, Marie- Louise, Maîté, Marjorie Halflants, Masibas, Martine, Mimi, Mohamed Bayna, Monique, Muhammet Gundogdu, Muriel, Muriel Van der Ghinst, Myriam Provost, Nathalie Soete, Nele Vandenbempt, Nesli Celik, Nkunga Manoka, Nulcan, Nurgul Keskin, Nour- Eddine, Olivia Vanmechelen, Olivier Renard, Orlando Sereno Regis, Pierre Vanderstraeten, Rachid Ait-Sougrat, Rachida, Rachida El Haddad, Radouch, Razija Ismail, Rayond Weg, Roberta Timmermans, Rose Mukandutiye, Ruben Vandeweghe, Sahli, Sandrine Matthys, Scholastique Mongue Massikini, Serge Fraas, Sheingul, Simon Verstraeten, Solène Deraisse, Sonia M Zid, Sophie Ghyselen, Stéphanie Seutin, Sultan, Sylvain, Sylvie et sa Maman, madame Terve, Thao Gillisjans, Thérèse, Thérèse Clerc, Thibault Leroy, Thomas, Thomas Haemels, Umahan, Valérie Lemaire, Vestine, Vinciane Delafaille, Xavier Leroy, Yakup, Zohra El Kajjal, en mogelijks zijn er nog andere mensen die we hier vergeten te vernoemen, hiervoor willen we alvast onze excuses aanbieden. Het actieonderzoek werd financieel gesteund door: Gesponsord door Triodos Bank 44