Hartfalen wordt de epidemie van de toekomst genoemd,

Transcriptie

1 Effectiviteit en toepasbaarheid van een zelfmanagement-groepscursus bij patiënten met chronisch hartfalen Een gerandomiseerde studie E.S.T.F. Smeulders, J.C.M. van Haastregt, J.Th.M. van Eijk, G.I.J.M. Kempen Het Chronic Disease Self-Management Programme (CDSMP) is een groepscursus waarin deelnemers beter leren omgaan met de medische, sociale en emotionele consequenties van hun chronische ziekte. In een gerandomiseerde experimentele studie zijn de effectiviteit en toepasbaarheid van het CDSMP onderzocht bij 317 poliklinische hartfalenpatiënten (New York Heart Association (NYHA) klasse II en III). Enkel kortetermijneffecten werden gevonden voor cognitief symptoommanagement, mate van bewegen, zelfzorg en ziektespecifieke kwaliteit van leven. Zowel de deelnemers als de cursusleiders (getrainde verpleegkundigen en hartfalenpatiënten) waren positief over het programma. Ten minste 62% van de deelnemers achtte zich na afloop van het programma in staat om gedragsverandering te bewerkstelligen. Echter, op de lange termijn bleek de groepscursus aanzienlijk minder bij te dragen aan het gebruik van actieplannen en het meer gaan bewegen. Implementatie van het programma in de huidige vorm bij hartfalenpatiënten Dr. E.S.T.F. Smeulders, onderzoeker, Dr. J.C.M. van Haastregt, postdoc onderzoeker, Prof. dr. J.Th.M. van Eijk, hoogleraar Medische Sociologie, Prof. dr. G.I.J.M. Kempen, hoogleraar Sociale Gerontologie, Maastricht University/CAPHRI School for Public Health and Primary Care, Maastricht wordt daarom niet aanbevolen. Nagegaan moet worden met welke aanpassingen de cursus meerwaarde kan hebben voor de zorg aan hartfalenpatiënten in Nederland. Projectnummer: 2002B005 Hartfalen wordt de epidemie van de toekomst genoemd, die nog grotere proporties zal aannemen door de toenemende vergrijzing. Ook de patiënt zelf staat voor een grote uitdaging, aangezien hartfalen gepaard gaat met een slechte prognose, een verminderde kwaliteit van leven en een grote aanpassing van de leefstijl. Een slechte aanpassing heeft vaak verdere achteruitgang in de functionele status en een grotere zorgvraag tot gevolg. Zelfmanagement speelt een belangrijke rol bij hartfalenpatiënten in het voorkómen van verslechtering van de ziekte en heropnamen in het ziekenhuis. In het afgelopen decennium is veel onderzoek verricht naar het effect van zelfmanagementprogramma s, ook bij patiënten met hartfalen. Echter, de meeste zelfmanagementprogramma s besteden slechts beperkt aandacht aan de emotionele en sociale uitdagingen van de ziekte. Ook de begeleiding door hartfalenverpleegkundigen richt zich met name op de meer medische aspecten van de ziekte. 1-3 Dit is een onwenselijke situatie, aangezien psychosociale problemen het leven van mensen met hartfalen minder draaglijk maken en de kans op heropnamen in het ziekenhuis vergroten. 4 Derhalve zouden zelfmanagementprogramma s ook een duidelijke psychosociale component moeten bevatten. Om deze reden is een gerandomiseerde experimentele studie uitgevoerd naar de effectiviteit en toepasbaarheid van het Chronic Disease Self-Management Programme (CDSMP) bij hartfalenpatiënten in Nederland. 5 In dit programma leren de deelnemers zelf verantwoordelijkheid te nemen voor het han- 116 Hart Bulletin, jaargang 41, nr. 5, oktober 2010 hartbulletin bw f.indd :47

2 teren van de ziekte op medisch, sociaal en emotioneel vlak. De effectiviteit van het CDSMP is in de afgelopen twintig jaar uitvoerig en wereldwijd onderzocht, echter niet bij hartfalenpatiënten De vraagstelling van onderhavig onderzoek was tweeledig. 1 Wat is de effectiviteit van het CDSMP op psychosociale attributies, gezondheidsgedrag, kwaliteit van leven en zorggebruik bij hartfalenpatiënten? 2 In hoeverre is het CDSMP toepasbaar bij hartfalenpatiënten voor wat betreft (a) de mate waarin het programma wordt uitgevoerd volgens protocol, (b) de mate waarin patiënten het programma doorlopen zoals gepland en (c) de oordelen van deelnemers en cursusleiders over het programma? Methoden In een gerandomiseerde experimentele studie werden de effectiviteit en toepasbaarheid van het CDSMP onderzocht bij poliklinisch behandelde hartfalenpatiënten met een matige tot aanzienlijke beperking in fysiek functioneren (New York Heart Association (NYHA) klasse II en III) uit zes verschillende ziekenhuizen. 5 Direct na een voormeting werden de patiënten aselect toegewezen aan de interventie- of de controlegroep. Patiënten van de interventiegroep werden uitgenodigd om deel te nemen aan de zelfmanagement-groepscursus, die werd geleid door een getraind duo van een gespecialiseerde verpleegkundige en een hartfalenpatiënt ( modelpatiënt genoemd). Patiënten die werden toegewezen aan de controlegroep, ontvingen alleen de standaardzorg bestaande uit periodieke controleafspraken op de polikliniek cardiologie. De uitkomstmaten in het onderzoek betroffen: psychosociale attributies (zoals algemeen en ziektespecifiek ervaren competentie, ervaren controle en cognitief symptoommanagement), gezondheidsgedrag (zoals rook- en drinkgedrag, lichaamsgewicht, mate van bewegen en zelfzorggedrag), kwaliteit van leven (zoals algemene en ziektespecifieke kwaliteit van leven, ervaren autonomie en gevoelens van angst en depressie) en zorggebruik (zoals het aantal contacten met een cardioloog en het aantal ziekenhuisopnamen). Gegevens over de effectiviteit van de groepscursus werden voor de start van het programma, direct na afloop van het programma en zes en twaalf maanden na de eerste meting verzameld. Gegevens over de toepasbaarheid van het programma werden direct na afloop van het programma en na één jaar verzameld bij 186 patiënten in de interventiegroep en achttien getrainde cursusleiders (negen gespecialiseerde verpleegkundigen en negen hartfalenpatiënten). Het CDSMP is een groepscursus die bestaat uit zes wekelijkse bijeenkomsten van tweeënhalf uur, waarbij chronisch zieken leren: omgaan met de medische consequenties van de ziekte (medisch management); sociaal actief te blijven in het dagelijks leven (rolmanagement); omgaan met de emotionele consequenties van het chronisch ziek zijn (emotioneel management). Wat betreft medisch management worden onderwerpen zoals medicijngebruik en het maken van een persoonlijk bewegingsplan, besproken. In het programma wordt veel aandacht besteed aan het maken van persoonlijke actieplannen en het verbeteren van communicatievaardigheden om patiënten te stimuleren het sociaal functioneren te verbeteren. Emotioneel management omvat het leren hanteren van sombere gevoelens en het leren gebruiken van technieken voor cognitief symptoommanagement. Het CDSMP is gebaseerd op Bandura s theorie over ervaren competentie. 13 Hierbij verwijst ervaren competentie naar iemands eigen opvatting om gepland gedrag succesvol te kunnen uitvoeren. Het CDSMP richt zich op het versterken van de eigen ervaren competentie door het aanleren van nieuwe vaardigheden, herinterpretatie van symptomen, modeling en stimulering door de groep. Resultaten In totaal werden 317 hartfalenpatiënten geïncludeerd in de gerandomiseerde studie. Om praktische redenen werd ten aanzien van de randomisatie besloten tot een ongelijke verdeling van patiënten over de interventie- en de controlegroep: in totaal werden 186 patiënten toegewezen aan de interventiegroep en 131 patiënten aan de controlegroep. Van deze 317 patiënten doorliep 84% het gehele onderzoek, 75% van de 186 deelnemers aan de cursus nam ten minste aan vier groepsbijeenkomsten deel en vormde in het onderzoek de hoge deelnamegroep, rekening houdend met de intensiteit van het groepsprogramma en de gezondheidstoestand van de onderzoeksgroep (figuur 1). Onder deze hoge deelnamegroep bevonden zich meer vrouwelijke patiënten dan mannelijke en meer patiënten met NY- HA-klasse II dan met NYHA-klasse III. 5 Voor aanvang van het programma waren beide onderzoeksgroepen onderling vergelijkbaar, met uitzondering van ziektespecifieke kwaliteit van leven ten gunste van patiënten in de controlegroep. Voor dit verschil werd gecorrigeerd in de statistische analyses. 5 Direct na afloop van het programma werden significante verbeteringen gevonden bij patiënten in de interventiegroep wat betreft cognitief symptoommanagement, mate van bewegen (wandelen en andere fysieke activiteiten, zoals aerobics, rek- en strekoefeningen, het doen aan sport en tuinieren), zelfzorg en ziektespecifieke kwaliteit van leven (tabellen 1-3). Deze effecten verdwenen echter op de langere termijn, met uitzondering van het effect op andere fysieke activiteiten, dat bleef bestaan tot zes maanden na de eerste meting. Het programma had geen invloed op ervaren competentie, ervaren controle, rook- en drinkgedrag, lichaamsgewicht, gevoelens van angst en depressie en zorggebruik (tabellen 1-3). 5 In aanvullende subgroepanalyses werd vervolgens onderzocht welke patiëntengroepen met name baat hadden bij het CDSMP op het gebied van ziektespecifieke kwaliteit van leven. 5 De analyses wezen uit dat van de deelnemers die cognitief beter functioneerden, op korte termijn de ziektespecifieke Hart Bulletin, jaargang 41, nr. 5, oktober hartbulletin bw f.indd :47

3 Toegewezen aan interventiegroep, N=186 Groepsprogramma, 6 bijeenkomsten < 4 bijeenkomsten (N=46) 4 bijeenkomsten (N=140) Nametingen Direct na het programma (N=175) 6 mnd na start programma (N=164) 12 mnd na start programma (N=156) Uitval (N=30) Overlijden (N=18) Gezondheidsproblemen (N=5) Interesse verloren (N=1) Te grote opgave (N=1) Cognitieve problemen (N=2) Andere reden (N=3) Deelgenomen aan het volledige onderzoek, N=156 Figuur 1. Doorstroming van patiënten in het onderzoek. Te includeren patiënten, N=717 Informed Consent, N=339 (47,3%) Randomisatie,N=317 (complete voormeting) kwaliteit van leven verbeterde in vergelijking met deelnemers die cognitief minder goed functioneerden. Echter, op lange termijn bleef dit verschil niet behouden. Daarnaast bleken deelnemers met een lager opleidingsniveau (ten hoogste middelbaar onderwijs of lager beroepsonderwijs) tot een jaar na de cursus meer baat te hebben bij het CDSMP wat betreft ziektespecifieke kwaliteit van leven dan de hoger opgeleide deelnemers. Er werden ten aanzien van duur van de ziekte, NYHA-classificatie, comorbide aandoeningen, geslacht, leeftijd en leefsituatie geen andere subgroepeffecten gevonden. Weigering deelname (N=378) Fysieke problemen (N=84) Geen interesse (N=74) Geen tijd/mogelijkheid (N=74) Psychosociale problemen (N=39) Problemen met bijwonen groepsbijeenkomsten (N=22) Cognitieve problemen (N=12) Reden onbekend (N=48) Andere reden (N=25) Niet toegewezen aan onderzoek (N=22) Incomplete voormeting (gezondheidsproblemen, vragen te persoonlijk ; N=20) Tussentijds gestorven (N=1) Voldeed niet aan inclusiecriteria (N=1) Toegewezen aan controlegroep, N=131 Nametingen Direct na het programma (N=124) 6 mnd na start programma (N=110) 12 mnd na start programma (N=109) Uitval (N=22) Overlijden (N=12) Gezondheidsproblemen (N=4) Interesse verloren (N=1) Te grote opgave (N=1) Andere reden (N=4) Deelgenomen aan het volledige onderzoek, N=109 De procesevaluatie liet zien dat 80% van de cursusbijeenkomsten volgens protocol verliep. 5 Van de deelnemers woonde 75% ten minste vier van de zes groepsbijeenkomsten bij. Het merendeel van de deelnemers maakte wekelijks een actieplan dat zij ook met succes uitvoerden. Zowel de deelnemers als de cursusleiders hadden een positief oordeel over het programma. Na afloop van het programma achtte ten minste 62% van de deelnemers zich in staat om gedragsverandering te bewerkstelligen. Echter, op de lange termijn bleek de groepscursus aanzienlijk minder bij te dragen aan het gebruik van actieplannen (van 82% naar 58%) en het meer gaan bewegen (van 81% naar 69%). Zowel de deelnemers als de cursusleiders deden de aanbeveling om binnen het programma meer tijd vrij te maken voor het intensiever behandelen van specifieke onderdelen, zoals de onderdelen wilsverklaring en medicijngebruik. Bovendien werd aanbevolen meer rekening te houden met de grote onderlinge verschillen tussen deelnemers in de cursusgroepen. Vrouwen en deelnemers met een lagere NYHA-classificatie (een indicator voor beter fysiek functioneren) woonden vaker cursusbijeenkomsten bij dan mannen en deelnemers met een hogere NY- HA-classificatie. Discussie In dit onderzoek werden de effectiviteit en de toepasbaarheid van het CDSMP bij hartfalenpatiënten in Nederland onderzocht. Het programma bleek op enkele uitkomstmaten effect te hebben, echter alleen op de korte termijn. In de afgelopen twintig jaar werd wereldwijd veel onderzoek verricht naar de effectiviteit van het CDSMP bij diverse groepen chronisch zieken. Een aantal van deze studies liet zowel korte- als langetermijneffecten zien op vergelijkbare uitkomstmaten. 9,11,12 In andere studies werd effectiviteit niet aangetoond, of slechts in beperkte mate. 6-8,10 De huidige studie kan gerekend worden tot de laatste groep. Echter, omdat nog niet eerder onderzoek werd verricht bij patiënten met hartfalen, is een specifieke vergelijking van de huidige resultaten met (inter)nationaal onderzoek niet mogelijk. 118 Hart Bulletin, jaargang 41, nr. 5, oktober 2010 hartbulletin bw f.indd :48

4 Tabel 1. Effect van CDSMP op psychosociale attributies en zelfzorggedrag (n=317). p-waarde Controlegroep Interventiegroep Gecorrigeerde multileveleffecten Effectgrootte Gemiddeld (SD) Gemiddeld (SD) Gemiddeld verschil (95%-BI) p d Psychosociale attributies Algemene ervaren competentie (16 tot 80)* voormeting 57,4 (11,3) 55,2 (11,7) 0,087 directe nameting 57,6 (11,8) 57,0 (12,3) 1,32 ( 3,05 0,42) 0,136 nameting na 6 mnd 58,4 (13,0) 56,3 (12,5) 0,22 ( 2,10 1,66) 0,817 nameting na 12 mnd 58,4 (11,6) 57,9 (12,9) 1,59 ( 3,59 0,40) 0,116 Ziektespecifieke ervaren competentie (0 tot 36)* voormeting 35,0 (8,1) 34,6 (7,8) 0,631 directe nameting 37,1 (7,6) 36,8 (7,5) 0,01 ( 1,42 1,45) 0,986 nameting na 6 mnd 37,3 (6,8) 35,6 (8,5) 1,13 ( 0,48 2,73) 0,170 nameting na 12 mnd 36,4 (7,6) 36,9 (7,6) 0,93 ( 2,50 0,63) 0,241 Ervaren controle (7 tot 35)* voormeting 23,3 (5,5) 22,8 (5,1) 0,448 directe nameting 24,2 (4,9) 24,2 (5,7) 0,53 ( 1,52 0,46) 0,296 nameting na 6 mnd 24,8 (5,3) 23,9 (5,8) 0,41 ( 0,67 1,49) 0,455 nameting na 12 mnd 24,4 (5,5) 23,9 (5,6) 0,33 ( 0,73 1,39) 0,544 CSM (0 tot 25)* voormeting 7,8 (4,5) 7,2 (4,7) 0,288 directe nameting 7,6 (4,9) 9,3 (5,0) 2,28 ( 3,23 1,32) 0,000 0,34 nameting na 6 mnd 8,1 (5,1) 8,6 (5,5) 0,84 ( 1,86 0,18) 0,106 nameting na 12 mnd 7,7 (5,1) 8,3 (5,5) 0,73 ( 1,89 0,43) 0,215 Zelfzorggedrag Zelfzorggedrag (12 tot 60)* voormeting 48,3 (6,7) 47,7 (6,0) 0,412 directe nameting 48,7 (6,5) 49,8 (5,8) 1,47 ( 2,55 0,39) 0,008 0,18 nameting na 6 mnd 48,9 (6,5) 48,3 (6,5) 0,11 ( 1,28 1,06) 0,856 nameting na 12 mnd 49,2 (6,6) 49,2 (6,3) 0,94 ( 2,23 0,35) 0,152 Dataverzameling werd uitgevoerd vanuit Maastricht in de periode augustus 2004-januari * Onderstreepte scores geven de gunstigste scores aan. SD: standaarddeviatie; BI: betrouwbaarheidsinterval; CSM: cognitief symptoommanagement. Op basis van de resultaten wordt niet aanbevolen om het CDSMP in de huidige vorm te implementeren in de reguliere zorg voor hartfalenpatiënten in Nederland. Om langetermijneffecten bij hartfalenpatiënten in Nederland te kunnen bewerkstelligen, lijkt het zinvol om het programma op een aantal onderdelen aan te passen. Hierbij valt te denken aan het uitbreiden van het programma met enkele bijeenkomsten, om meer vaardig te worden met het stellen van doelen en het maken van actieplannen. Bovendien kan zo aan een onderwerp als wilsverklaring meer (gefaseerd) aandacht worden besteed. Ook zouden herhalingsbijeenkomsten (na bijvoorbeeld een halfjaar) kunnen worden toegevoegd om gedragsverandering op lange termijn te kunnen realiseren door het in de cursus geleerde op te frissen en nieuwe doelen te stellen. Het stellen van doelen kan ook een expliciet onderdeel worden van de reguliere contacten met de gespecialiseerde verpleegkundige op de polikliniek. Ten slotte zou toekomstig onderzoek zich kunnen richten op de evaluatie van een aangepast programma, waarbij additionele subgroepanalyses meer inzicht geven in de patiëntencategorieën die het meeste baat hebben bij het CDSMP. Conclusie Het onderzoek laat zien dat het CDSMP goed toepasbaar is bij hartfalenpatiënten en bovendien op de korte termijn effect heeft. Deze effecten blijven echter op de lange termijn niet behouden. Derhalve wordt implementatie van het CDSMP in de huidige vorm niet aanbevolen bij hartfalenpatiënten. Nagegaan moet worden met welke aanpassingen de cursus meerwaarde kan hebben voor de zorg aan hartfalenpatiënten in Nederland. Dankbetuiging Graag bedanken wij de Nederlandse Hartstichting en het Academisch Ziekenhuis Maastricht (Profileringsfonds) voor financiering van dit onderzoek. Onze dank gaat verder uit Hart Bulletin, jaargang 41, nr. 5, oktober hartbulletin bw f.indd :48

5 Tabel 2. Effect van CDSMP op kwaliteit van leven (n=317). Controlegroep Interventiegroep Gecorrigeerde multileveleffecten p-waarde Effectgrootte Gemiddeld (SD) Gemiddeld (SD) Gemiddeld verschil (95%-BI) p d A-KvL fysiek (0 tot 100)* voormeting 35,7 (9,9) 35,2 (9,9) 0,651 directe nameting 36,6 (10,6) 37,8 (10,6) 1,67 ( 3,35 0,02) 0,052 nameting na 6 mnd 37,0 (10,2) 37,4 (10,5) 1,40 ( 3,23 0,44) 0,136 nameting na 12 mnd 38,4 (10,0) 37,7 (10,2) 0,03 ( 1,95 1,89) 0,974 A-KvL mentaal (0 tot 100)* voormeting 47,2 (11,1) 45,2 (12,3) 0,137 directe nameting 48,0 (11,0) 47,7 (11,4) 0,84 ( 2,83 1,16) 0,411 nameting na 6 mnd 49,4 (11,4) 46,9 (12,0) 1,49 ( 0,59 3,57) 0,161 nameting na 12 mnd 48,7 (11,3) 47,7 (11,7) 0,09 ( 2,30 2,48) 0,939 Z-KvL totaalscore (0 tot 100)* voormeting 65,6 (19,2) 59,0 (21,7) 0,005 directe nameting 67,1 (19,4) 65,7 (21,7) 4,10 ( 6,95 1,25) 0,005 0,06 nameting na 6 mnd 68,3 (21,4) 64,8 (22,6) 3,13 ( 6,29 0,02) 0,052 nameting na 12 mnd 69,6 (20,4) 66,9 (22,1) 2,96 ( 6,68 0,75) 0,118 Ervaren autonomie (0 tot 100)* voormeting 49,7 (29,1) 48,4 (28,5) 0,695 directe nameting 49,9 (27,9) 51,6 (25,7) 1,80 ( 7,79 4,18) 0,554 nameting na 6 mnd 52,1 (29,4) 51,2 (28,1) 0,47 ( 5,93 6,87) 0,885 nameting na 12 mnd 54,9 (28,5) 50,8 (26,0) 3,94 ( 2,20 10,09) 0,207 Gevoelens van angst (0 tot 21)* voormeting 5,9 (4,2) 6,7 (5,0) 0,139 directe nameting 5,5 (4,3) 5,6 (4,6) 0,26 ( 0,45 0,97) 0,472 nameting na 6 mnd 5,6 (4,5) 6,0 (4,8) 0,12 ( 0,83 0,59) 0,745 nameting na 12 mnd 5,2 (4,2) 5,9 (4,5) 0,50 ( 1,27 0,28) 0,207 Gevoelens van depressie (0 tot 21)* voormeting 5,6 (3,9) 6,5 (4,5) 0,056 directe nameting 5,3 (4,3) 5,6 (4,3) 0,28 ( 0,94 0,38) 0,406 nameting na 6 mnd 5,0 (4,3) 6,1 (4,8) 0,24 ( 0,94 0,45) 0,491 nameting na 12 mnd 4,8 (4,5) 5,9 (4,6) 0,35 ( 1,16 0,47) 0,403 Dataverzameling werd uitgevoerd vanuit Maastricht in de periode augustus 2004-januari * Onderstreepte scores geven de gunstigste scores aan. SD: standaarddeviatie; BI: betrouwbaarheidsinterval; A-KvL/Z-KvL: gemeten algemene/ziektespecifieke kwaliteit van leven. naar alle deelnemende patiënten en cursusleiders van de zes ziekenhuizen: Academisch Ziekenhuis Maastricht, Atrium Medisch Centrum Heerlen, VieCuri Medisch Centrum Venlo, Laurentius Ziekenhuis Roermond, Orbis Medisch en Zorgconcern Sittard (voormalig Maasland Ziekenhuis Sittard) en Elkerliek Ziekenhuis Helmond. Dank ook aan de leden van de projectgroep en/of coauteurs van de diverse artikelen die uit dit onderzoek zijn voortgekomen: drs. Josiane Janssen, dr. Jelle Stoffers, drs. Nicole Lencer, prof. dr. Ton Gorgels, drs. Cara Lodewijks, dr. Barbara Dijkman en dr. Ton Ambergen. Ten slotte willen wij de collega s van MEMIC, Centrum voor Data en Informatiemanagement van Maastricht University bedanken voor de goede samenwerking wat betreft de dataverzameling tijdens het onderzoek. n 120 Hart Bulletin, jaargang 41, nr. 5, oktober 2010 hartbulletin bw f.indd :48

6 Tabel 3. Effect van CDSMP op gezondheidsgedrag (n=317). Controlegroep (n=131) Interventiegroep (n=186) p-waarde Gemiddeld (SD) Mediaan Gemiddeld (SD) Mediaan p Rookgedrag (sigaretten p/week) voormeting 13,5 (40,7) 0,0 10,2 (29,6) 0,0 0,587 directe nameting 11,7 (37,0) 0,0 9,0 (26,3) 0,0 0,893 nameting na 6 mnd 8,4 (25,1) 0,0 9,6 (28,8) 0,0 0,902 nameting na 12 mnd 9,7 (27,9) 0,0 10,0 (29,8) 0,0 0,878 Drinkgedrag (glazen p/week) voormeting 3,7 (6,3) 0,0 2,8 (5,0) 0,0 0,063 directe nameting 3,7 (6,2) 0,0 3,6 (6,9) 0,0 0,492 nameting na 6 mnd 3,9 (6,6) 0,0 3,3 (6,5) 0,0 0,122 nameting na 12 mnd 3,7 (6,2) 0,0 3,2 (5,8) 0,0 0,639 Body mass index* voormeting 26,6 (4,1) 26,6 27,0 (5,0) 26,2 0,560 directe nameting 26,6 (4,2) 26,5 27,0 (5,0) 26,1 0,549 nameting na 6 mnd 27,0 (5,4) 26,6 27,0 (5,3) 26,0 0,979 nameting na 12 mnd 27,0 (4,0) 26,9 27,2 (5,8) 26,2 0,853 Wandelen (minuten/maand) voormeting 563,3 (713,8) 270,0 572,4 (791,0) 315,0 0,877 directe nameting 588,1 (681,7) 360,0 772,0 (998,0) 540,0 0,034 nameting na 6 mnd 531,0 (780,4) 270,0 753,3 (1050,1) 450,0 0,068 nameting na 12 mnd 552,8 (706,5) 315,0 628,2 (762,7) 360,0 0,269 Zwemmen (minuten/maand) voormeting 41,7 (181,4) 0,0 22,2 (67,0) 0,0 0,258 directe nameting 30,1 (141,8) 0,0 33,8 (109,6) 0,0 0,331 nameting na 6 mnd 52,8 (205,7) 0,0 26,8 (86,5) 0,0 0,217 nameting na 12 mnd 51,1 (196,3) 0,0 47,8 (181,5) 0,0 0,991 Fietsen (minuten/maand) voormeting 209,1 (423,0) 0,0 260,9 (526,0) 0,0 0,872 directe nameting 220,8 (382,8) 0,0 302,3 (520,4) 40,0 0,176 nameting na 6 mnd 228,5 (471,7) 0,0 280,6 (604,2) 0,0 0,675 nameting na 12 mnd 233,5 (469,5) 0,0 290,7 (614,0) 25,0 0,356 Andere activiteiten (minuten/maand) voormeting 146,0 (846,2) 0,0 144,0 (580,5) 0,0 0,076 directe nameting 93,7 (219,1) 0,0 224,5 (597,6) 0,0 0,006 nameting na 6 mnd 86,3 (198,0) 0,0 205,9 (649,5) 0,0 0,036 nameting na 12 mnd 141,9 (309,7) 0,0 282,5 (937,0) 0,0 0,248 Dataverzameling werd uitgevoerd vanuit Maastricht in de periode augustus 2004-januari * Geanalyseerd door middel van t-tests voor onafhankelijke steekproeven na logaritmische transformatie. De gemiddelde scores, SD s en mediaanscores betreffen ongecorrigeerde scores. Andere activiteiten: aerobics, rek-, strek- en krachtoefeningen, sporten en tuinieren. Wat is er al bekend over dit onderwerp? Patiënten met chronisch hartfalen staan in het aanpassingsproces voor een grote uitdaging, op zowel medisch, sociaal als emotioneel vlak; zelfmanagement kan een gunstig effect hebben op dit complexe aanpassingsproces. In de afgelopen decennia is veel onderzoek verricht naar zelfmanagementprogramma s bij hartfalen. De nadruk in deze programma s ligt echter veelal op de meer medische taken van zelfmanagement. Evaluatie van zelfmanagementprogramma s waarin ook nadruk wordt gelegd op de psychosociale component van zelfmanagement, is derhalve wenselijk. Wat dit onderzoek bijdraagt Het Chronic Disease Self-Management Programme (CDSMP) is een wereldwijd geëvalueerd zelfmanagement-groepsprogramma voor mensen met een chronische aandoening. Effectiviteit en toepasbaarheid van het programma bij patiënten met hartfalen werden nog niet eerder geëvalueerd. Het onderzoek bij Nederlandse patiënten met hartfalen laat zien dat het programma toepasbaar is en op de korte termijn effecten laat zien op cognitief symptoommanagement, mate van bewegen (onder meer wandelen), zelfzorg en ziektespecifieke kwaliteit van leven. Hart Bulletin, jaargang 41, nr. 5, oktober hartbulletin bw f.indd :48

7 Literatuur 1 Bruggink-Andre de la Porte PW, Lok DJ, Wijngaarden J van, et al. Heart failure programmes in countries with a primary care-based health care system. Are additional trials necessary? Design of the DEAL-HF study. Eur J Heart Fail. 2005;7: Jaarsma T, Wal MH van der, Hogenhuis J, et al. Design and methodology of the COACH study: a multicenter randomised Coordinating study evaluating Outcomes of Advising and Counselling in Heart failure. Eur J Heart Fail. 2004;6: Jaarsma T, Wal MH van der, Lesman-Leegte I, et al. Effect of moderate or intensive disease management program on outcome in patients with heart failure: Coordinating Study Evaluating Outcomes of Advising and Counseling in Heart Failure (COACH). Arch Intern Med. 2008;168: Moser DK. Psychosocial factors and their association with clinical outcomes in patients with heart failure: why clinicians do not seem to care. Eur J Cardiovasc Nurs. 2002;1: Smeulders ESTF. Heart failure self-management: balancing between medical and psychosocial needs. Evaluation of a cognitivebehavioural self-management group programme [proefschrift]. Maastricht: Maastricht University, Elzen H, Slaets JP, Snijders TA, Steverink N. Evaluation of the chronic disease self-management program (CDSMP) among chronically ill older people in the Netherlands. Soc Sci Med. 2007;64: Elzen H, Slaets JP, Snijders TA, Steverink N. The effect of a selfmanagement intervention on health care utilization in a sample of chronically ill older patients in the Netherlands. J Eval Clin Pract. 2008;14: Griffiths C, Motlib J, Azad A, et al. Randomised controlled trial of a lay-led self-management programme for Bangladeshi patients with chronic disease. Br J Gen Pract. 2005;55: Kennedy A, Reeves D, Bower P, et al. The effectiveness and cost effectiveness of a national lay-led self care support programme for patients with long-term conditions: a pragmatic randomised controlled trial. J Epidemiol Community Health. 2007;61: Lorig K, Ritter PL, Plant K. A disease-specific self-help program compared with a generalized chronic disease self-help program for arthritis patients. Arthritis Rheum. 2005;53: Lorig KR, Sobel DS, Ritter PL, et al. Effect of a self-management program on patients with chronic disease. Eff Clin Pract. 2001;4: Lorig KR, Sobel DS, Stewart AL, et al. Evidence suggesting that a chronic disease self-management program can improve health status while reducing hospitalization: a randomized trial. Med Care. 1999;37: Bandura A. Self-efficacy: the exercise of control. New York: Freeman, Hart Bulletin, jaargang 41, nr. 5, oktober 2010 hartbulletin bw f.indd :48