i.v.m i.v.m Brussels Hoofdstedelijk ,5% ,1%

Transcriptie

1 Eindadvies Task Force Onderwijs Vlaamse Rand 1. Algemene omgevingsanalyse De Vlaamse Rand kent een sterke bevolkingsgroei die hoger is dan het Vlaams gemiddelde. Het federaal planbureau berekende volgende prognoses voor het arrondissement Halle-Vilvoorde: i.v.m i.v.m Brussels Hoofdstedelijk ,5% ,1% Gewest Vlaams-Brabant ,9% ,5% Arr. Halle-Vilvoorde ,9% ,3% Vlaams Gewest ,9% ,1% Waals Gewest incl. Duitst. Gem ,4% ,2% (Bron: Federaal planbureau, 2014) De verwachte groei van de bevolking verschilt naargelang de gemeente: (Bron: FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie, 2014) 1

2 De aangroei is het grootst onder jongeren. Tussen 2000 en 2060 komen er in de leeftijdscategorie van 0 tot 18 jaar bijna jongeren bij. (Bron: D. Kavadias, VUB) In het Brussels Hoofdstedelijk gewest is er nog een grotere bevolkingsgroei en dat heeft een impact op de Vlaamse Rand. Veel nieuwkomers in de Vlaamse Rand komen uit Brussel en zijn veelal jong. Dit draagt bij tot de vergroening van de bevolking in de Rand, wat dan weer een verhoogde instroom van leerlingen in het onderwijs tot gevolg heeft. Naast de vergroening van de bevolking als gevolg van woonmigratie, kent de Vlaamse Rand ook het fenomeen van de schoolpendel el. Vroeger was er sprake van een duidelijke instroom van leerlingen uit de Vlaamse Rand naar het Brusselse Nederlandstalig onderwijs, vooral in het secundair onderwijs. Als gevolg van de sterke bevolkingsgroei in Brussel en de capaciteitsproblemen daar in het onderwijs, zijn die leerlingenstromen vanuit de Vlaamse Rand naar Brussel afgenomen en is er eerder sprake van een omgekeerde stroom van leerlingen uit Brussel naar de Vlaamse Rand. Concrete cijfergegevens over de schoolpendel staan verderop in dit advies (punt schoolpendel tussen de Vlaamse Rand en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest). Een belangrijk deel van de bevolking in de Vlaamse rand kiest voor Franstalig onderwijs. In de 6 faciliteitengemeenten hebben de Franstalige basisscholen een stabiel aandeel van 40-45% van het totaal aantal leerlingen. Daarnaast is er een belangrijk deel van de schoolbevolking uit de Vlaamse 2

3 Rand dat voor het Franstalig onderwijs in Brussel of Wallonië kiest. Anderzijds is er ook schoolpendel vanuit Waalse gemeenten naar de Vlaamse Rand. De problematiek van toenemende diversiteit en de schoolpendel vanuit Brussel doet zich niet in de hele Vlaamse Rand op dezelfde wijze voor. Zo is de zuidoostelijke Rand eerder tweetalig Nederlands-Frans met minder schoolpendel vanuit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De nabijheid van Brussel leidt er toe dat een aantal grootstedelijke problemen zich ook beginnen voordoen in de Vlaamse Rand. Geen enkele gemeente uit de Vlaamse Rand heeft het statuut van centrumstad. De bestuurlijke omgeving met 20 verschillende gemeentebesturen en het ontbreken van een overkoepelend bestuur vormen een handicap. Naast een toenemende en jonger wordende bevolking, neemt ook de diversiteit van de bevolking in de Vlaamse Rand toe. (Bron: Vlaamse Integratie- en Migratiemonitor, 2015) Dit leidt er toe dat ook in de scholen de diversiteit op het vlak van taal, cultuur en levensbeschouwing is toegenomen. Dit vooral in het basisonderwijs, maar ook steeds meer in het secundair onderwijs. Op het vlak van taal is de Vlaamse Rand geëvolueerd van een Nederlandstalige regio met een belangrijke Franstalige aanwezigheid naar een meertalige realiteit, waarbij verschillende andere thuistalen worden gesproken, soms in combinatie met Nederlands of Frans. De Vlaamse Rand kent ook grote interne verschillen op het vlak van welvaart. Een aantal gemeenten hebben te maken met een toenemende graad van armoede. Ter illustratie geven we per gemeente de cijfers mee uit de kansarmoede-index. 3

4 (Bron: Een blik op de Vlaamse Rand, Studiedienst Vlaamse regering, 2015) 4

5 Deze contextelementen hebben een belangrijke impact gehad op de opdracht en werkomstandigheden van de leraren in scholen in de Vlaamse Rand. Dit heeft geleid tot vragen naar opleiding, professionalisering en ondersteuning van huidige en toekomstige leraren. De recente arbeidsmarktrapporten van de Vlaamse overheid voorspellen een tekort aan kleuteronderwijzers en onderwijzers. Hoewel er geen regionale data m.b.t. de Vlaamse Rand beschikbaar zijn, mag worden aangenomen dat die tekorten zich in de Vlaamse Rand even sterk zullen voordoen dan in de rest van Vlaanderen. De aangroei van het aantal leerlingen is er immers groter dan gemiddeld. In het secundair onderwijs wordt een tekort aan leraren gesignaleerd voor bepaalde vakken zoals Frans, wiskunde, Nederlands, PAV, en bepaalde technische en praktijkvakken. 5

6 2. Beleidskader en gehanteerde werkmethode 2.1. Beleidskader De Task Force onderwijs in de Vlaamse rand werd opgericht in uitvoering van de beleidsnota Onderwijs : In de periode is het aantal leerlingen met een andere thuistaal dan het Nederlands in de Nederlandstalige scholen in de Vlaamse Rand sterk toegenomen. Voor het basisonderwijs gaat het om een stijging van 30,9% naar 37,8%. In het secundair onderwijs steeg het aantal anderstalige leerlingen van 19% tot 25,8% in dezelfde periode. De doelstelling voor het onderwijs in de Vlaamse Rand is dat vermeden wordt dat taalachterstand Nederlands zich omzet in leerachterstand. Ik zet de inspanningen op het vlak van ondersteuning van scholen in de Vlaamse Rand bij het implementeren van hun talenbeleid Nederlands verder. Ik richt daarvoor een Task Force Onderwijs Vlaamse Rand op. Daarin verzamelen we alle expertise van leraars, directeurs, begeleiders en vertegenwoordigers van lokale besturen die de problematiek dag in dag uit hebben ervaren. De taakstelling van de Task Force is tweeledig. Ten eerste moet de Task Force komen tot een synthese van het bestaande studiemateriaal en moet deze van methodieken die bewezen hebben te werken op het terrein aflijnen. Ten tweede moet de Task Force er voor zorgen dat die positieve methodieken nog actiever worden geïmplementeerd in de scholen Inhoudelijke krijtlijnen De taak van de Task Force onderwijs in de Vlaamse Rand is dus in de eerste plaats gericht op het taalbeleid en meer specifiek het creëren van een discussieforum waar positieve methodieken besproken en uitgewisseld worden. Het taalbeleid omvat daarbij zowel het taalvakkenbeleid, waarbij Nederlands en moderne vreemde talen als leergebied of vak worden onderwezen, als het beleid in verband met het Nederlands als instructietaal en omgangstaal. Communicatie met de ouders van leerlingen is er een belangrijk aspect van. De Task Force onderwijs in de Vlaamse Rand besliste zelf om een ruimer advies te geven dan alleen over het taalbeleid. De Task Force wenste over het cruciale beleidsproject van schoolinfrastructuur en capaciteit een gezamenlijk advies te geven. In het domein van diversiteit, gelijke kansen en de relatie tussen onderwijs en welzijn zijn ook een aantal specifieke bezorgdheden die de Task Force wil uiten. 6

7 2.3. Samenstelling Naast alle gemeenten van de Vlaamse Rand en alle schoolbesturen uit het leerplichtonderwijs uit die gemeenten, participeerden ook de provincie Vlaams Brabant, vzw De Rand, de pedagogische begeleidingsdiensten van Katholiek Onderwijs Vlaanderen, OVSG en het GO!, alsook de koepel van het OVSG, het agentschap Integratie en Inburgering, het team coördinatie Vlaamse Rand van het agentschap Binnenlands Bestuur, de lokale overlegplatforms, het agentschap voor Infrastructuur in het Onderwijs (Agion) en de afdeling Infrastructuur van het GO!, het departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin en het Centrum voor Taal en Onderwijs (KULeuven) aan de werkzaamheden. Op vraag van de leden van de Task Force onderwijs in de Vlaamse Rand werden ook de stad Halle en de scholen die in Halle gevestigd zijn mee uitgenodigd. De kabinetten van ministers Crevits (Onderwijs) en Weyts (Vlaamse Rand) namen als waarnemer deel aan de vergaderingen. Het departement Onderwijs en Vorming zat de vergaderingen voor en stond in voor de verslaggeving en algemene coördinatie. De volledige samenstelling van de Task Force onderwijs in de Vlaamse Rand vindt u als bijlage bij dit advies Werkmethode De Task Force Onderwijs vergaderde op 27 april 2015, 3 juni 2015, 25 november 2015, 3 maart en 9 maart Elke themavergadering startte met getuigenissen uit de onderwijspraktijk in de Vlaamse Rand. Het departement Onderwijs en Vorming bracht dan een aantal basisgegevens aan, zoals data en belangrijke beleidsontwikkelingen. Op basis van een open discussie onder de leden van de Task Force werd dan een consensus gezocht over mogelijke aanbevelingen aan de Vlaamse Regering. 7

8 3. Advies van de Task Force 3.1. Infrastructuur en capaciteit capaciteitsmonitor De aangroei van de leerlingenaantallen in het Nederlandstalig onderwijs in de Vlaamse Rand Het gewoon Nederlandstalig basisonderwijs in de Vlaamse Rand kende een groei van leerlingen in tot leerlingen in ( leerlingen). Alle gemeenten uit de Vlaamse Rand, alsook Halle zagen in deze periode hun leerlingenaantallen len in het gewoon Nederlandstalig basisonderwijs groeien. Het gewoon Nederlandstalig secundair onderwijs in de Vlaamse Rand kende een groei van leerlingen in tot leerlingen in ( leerlingen). In Asse, Halle, Machelen en Wemmel daalde het aantal leerlingen in het gewoon secundair onderwijs. In de overige gemeenten die secundair onderwijs aanbieden is er een stijging merkbaar. (Bron: Groenez en Surkeyn, een capaciteitsmonitor voor het leerplichtonderwijs, 2015). 8

9 De verwachte aangroei van het aantal leerlingen voor de komende 5 jaar ( tot ) in de Vlaamse Rand De capaciteitsmonitor 2015 geeft aan dat er voor het Nederlandstalig basisonderwijs in de Vlaamse rand een groei te verwachten is van leerlingen in tot leerlingen in (+ 956 leerlingen). Op niveau van de fusiegemeenten doet de grootste groei in absolute aantallen zich voor in Vilvoorde (+249), Grimbergen (+236), Sint-Pieters-Leeuw (+211) en Zaventem (+126). In 7 gemeenten is een daling van het aantal leerlingen te verwachten binnen dezelfde periode. Gemeente Aantal lln bao Aantal lln bao Verschil / BHG Grimbergen Vilvoorde Sint-Pieters-Leeuw Zaventem Meise Asse Wezembeek-Oppem Halle Merchtem Wemmel Machelen Drogenbos Linkebeek Sint-Genesius-Rode Beersel Dilbeek Tervuren Overijse Kraainem Hoeilaart (Bron: Groenez en Surkeyn, een capaciteitsmonitor voor het leerplichtonderwijs, 2015) Wat het Nederlandstalig gewoon secundair onderwijs in de Vlaamse Rand betreft zien we een groei van leerlingen in tot leerlingen in ( leerlingen). Op niveau fusiegemeenten doet de grootste groei in absolute aantallen zich voor in Halle (+359), Zaventem (+316), Vilvoorde (+296), en Dilbeek (+116). Met uitzondering van Wezembeek-Oppem en Overijse is in geen enkele gemeente die Nederlandstalig secundair onderwijs aanbiedt, een daling te verwachten. Gemeente Aantal lln SO Aantal lln SO Aantal lln SO Groei / BHG Halle Zaventem Vilvoorde Asse Merchtem Dilbeek

10 Tervuren Grimbergen Beersel Sint-Genesius-Rode Wemmel Machelen Wezembeek-Oppem Overijse (Bron: Groenez en Surkeyn, een capaciteitsmonitor voor het leerplichtonderwijs, 2015) (Bron: Groenez en Surkeyn, een capaciteitsmonitor voor het leerplichtonderwijs, 2015) Schoolpendel tussen de Vlaamse Rand en Brussels Hoofdstedelijk Gewest Van alle leerlingen die in school liepen in het Nederlandstalig basisonderwijs in de Vlaamse Rand woont 87% ( leerlingen) in de Vlaamse Rand zelf, 7% (2.815 leerlingen) woont in een andere gemeente in het Vlaams Gewest en 6% (2.430 leerlingen) woont in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 10

11 Van alle leerlingen die in school liepen in het Nederlandstalig secundair onderwijs in de Vlaamse Rand, woont 66% (14542 leerlingen) in de Vlaamse rand zelf, 25% (5567 leerlingen) woont in andere gemeenten in het Vlaams Gewest en 8% (1807 leerlingen) woont in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Van alle leerlingen die in school liepen in het Nederlandstalig basisonderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest woont 89% ( leerlingen basisonderwijs) in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zelf, 9% (2.446 leerlingen) woont in een de gemeente uit de Vlaamse rand (incl. Halle), 2% (611 leerlingen) woont in een gemeente in het Vlaams Gewest die niet tot de Vlaamse Rand behoort. Van alle leerlingen die in school liepen in het Nederlandstalig secundair onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest woont 64% (8.393 leerlingen) in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zelf, 27% (3.512 leerlingen) woont in een gemeenten uit de Vlaamse rand (incl. Halle), 9% (1124 leerlingen) woont in een gemeente in het Vlaams Gewest die niet tot de Vlaamse Rand behoort Capaciteitstekorten Capaciteitstekorten worden bepaald door de vraag (huidig en toekomstig te verwachten aantal leerlingen) af te zetten tegen het beschikbare aanbod (aantal beschikbare plaatsen in scholen). Het verschil tussen vraag en aanbod, de capaciteitsmarge, maakt dan de behoefte aan bijkomende capaciteit uit. Het beschikbaar aantal plaatsen in scholen (aanbod) werd berekend aan de hand van de gegevens die de gemeentebesturen aan het departement Onderwijs en Vorming hebben aangeleverd. Voor de gemeentebesturen die geen aanbodgegevens aanleverden, wordt gebruik gemaakt van een default aanbodcapaciteit. Voor het basisonderwijs gaat het om de hoogste feitelijke bezetting gedurende de laatste 5 jaar met 30 procent verhoogd, Voor het secundair onderwijs om de hoogste feitelijke bezetting van de laatste 10 jaar. De capaciteitsmarge gaf aanleiding tot een verdeling van de capaciteitsmiddelen voor het basisonderwijs voor de jaren 2016, 2017 en 2018 (cfr. Mededeling aan de Vlaamse Regering van 19 februari 2016, verdeling capaciteitsmiddelen ). Voor het gewoon secundair onderwijs is de capaciteitsberekening, en meer bepaald de verzameling van de aanbodgegevens, in voorbereiding. Rekening houdend met bovenstaande criteria, kwamen uiteindelijk zowel het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (als totaliteit bekeken) als de gemeenten Grimbergen, Sint-Pieters-Leeuw, Halle, Machelen, Meise en Wemmel uit de Vlaamse rand in aanmerking voor capaciteitsmiddelen (zie verder). 11

12 Capaciteitsmiddelen De afgelopen jaren werden extra capaciteitsmiddelen bovenop de reguliere scholenbouwmiddelen toegekend. In de periode ging het in totaal om 187 miljoen euro aan bijkomende middelen voor capaciteit en daarvan ging er 15 miljoen euro naar de Vlaamse Rand en 28, 85 miljoen euro naar het Brussels Hoofdstedelijk Gewest In de begroting van 2015 werd nog eens 36 miljoen euro aan extra middelen uitgetrokken. Deze middelen werden verdeeld op basis van aanvragen van de lokale task forces capaciteit. Dit resulteerde in een extra investering in capaciteit van 2,75 miljoen euro voor Vilvoorde, 2,1 miljoen euro voor Halle, 1,5 miljoen euro voor Sint-Pieters-Leeuw, 1,5 miljoen euro voor Grimbergen en 0,4 miljoen euro voor Asse. In totaal werd dus 6,75 miljoen euro geïnvesteerd in de Vlaamse Rand. Daarnaast ontving ook het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: 7 miljoen euro aan extra capaciteitsmiddelen. De Vlaamse Regering heeft dus 9, 3% van de capaciteitsmiddelen besteed aan gemeenten uit de Vlaamse Rand en 25% van de capaciteitsmiddelen gaat naar het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Gemeente Theoretisch tekort basisonderwijs Totaal 2020/2021 Antwerpen ,30 14,50 15,50 43,30 Brussels HG ,50 10,00 10,50 30,00 Gent ,50 3,00 3,50 9,00 Schoten ,00 2,00 2,40 6,40 Sint-Niklaas ,00 2,00 2,30 6,30 Edegem ,00 1,10 2,00 4,10 Mechelen ,70 2,00 1,00 4,70 Sint-Pieters-Leeuw ,50 1,70 3,20 Grimbergen ,50 1,70 3,20 Tienen ,00 1,00 2,00 Landen ,00 1,00 2,00 Meise ,00 0,80 1,80 Bonheiden ,00 1,00 Halle ,00 1,00 Wemmel ,00 1,00 Machelen ,00 1,00 Totaal ,00 40,00 40,00 120,00 Tabel: verdeling van de middelen over de periode over de gemeenten met negatieve capaciteitsmarge met minstens 100 plaatsen te kort, in het gewoon basisonderwijs in 2020/2021 (uitgedrukt in miljoen euro) 12

13 Advies Task Force Onderwijs Vlaamse Rand aan de Vlaamse Regering m.b.t. infrastructuur en capaciteit Op basis van de analyses beschreven in punt t.e.m vragen de leden van de Task Force Onderwijs in de Vlaamse Rand aan de Vlaams Regering om: volgehouden inspanningen aan te houden om de capaciteit van zowel het Nederlandstalig onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest als van het onderwijs in de Vlaamse Rand te vergroten; de aanpak van de capaciteitsnoden te organiseren op basis van de bestaande meerjarenplanning, geïntegreerd met de reguliere financiering voor scholenbouw, en waar mogelijk in samenhang met beleidsdoelstellingen inzake ruimtelijke ordening en mobiliteit; binnen het jaarlijks infrastructuurbudget ruimte te voorzien voor schoolbesturen om via een planmatige aanpak hun infrastructuurbeleid vorm te geven; aan de lokale besturen een coördinerende rol toe te kennen om de capaciteitsproblemen in het basisonderwijs in de Vlaamse Rand en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te monitoren; een bovenlokale coördinatie te ondersteunen om de capaciteitsproblemen in het secundair onderwijs in de Vlaamse Rand en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te monitoren; te voorzien in de mogelijkheid dat andere instellingeninstaan voor het aanleveren van gegevens voor de capaciteitsmonitor indien faciliteitengemeenten daarin tekortschieten en het Gemeenschapsonderwijs te verzoeken initiatief te nemen om in noodzakelijke bijkomende capaciteit te voorzien indien faciliteitengemeenten geen initiatief nemen; extra aandacht te hebben voor de capaciteitsnoden voor het secundair onderwijs in de Vlaamse Rand en bij het bepalen van het onderwijsaanbod secundair onderwijs in de Vlaamse Rand in voldoende mate rekening te houden met het aanbod in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest; bij het toekennen van infrastructuurmiddelen objectieve parameters in rekening te brengen zoals bijvoorbeeld de prijs van de bouwgrond die in de Vlaamse Rand hoog is, de mate dat scholen verschillende levensbeschouwelijke vakken moeten aanbieden en de mate dat er meer personeelsleden aangesteld kunnen worden op basis van de doelgroepleerlingen in de school; bij het voeren van een infrastructuurbeleid voldoende af te stemmen met andere relevante beleidsdomeinen en dan vooral ruimtelijke ordening, woonbeleid en mobiliteit; te voorzien in de mogelijkheid om externe projectregisseurs aan te stellen. Zij kunnen de kennis die het realiseren van infrastructuurprojecten vergt bestendigen. Externe projectregisseurs kunnen ook infrastructuurprojecten met andere sectoren helpen realiseren. Vooral bij de realisatie van multifunctionele schoolbouwprojecten samen met andere (publieke) instanties (bv. in het kader van stadsvernieuwingsprojecten) kan de externe projectregisseur een belangrijke meerwaarde leveren. Kernadvies Task Force onderwijs in de Vlaamse Rand infrastructuur en infrastructuur 13

14 De Task Force vraagt dat de Vlaamse regering de capaciteitsnoden van de Vlaamse Rand integraal bekijkt samen met de capaciteitsnoden voor de Nederlandstalige scholen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest De Task Force vraagt voldoende middelen om aan de aankomende capaciteitsnoden in de Vlaamse Rand tegemoet te komen De Task Force vraagt aandacht op voldoende korte termijn voor de zich aandienende capaciteitsnoden in het secundair onderwijs in de Vlaamse Rand 3.2. Taalbeleid Taalachterstand In de algemene omgevingsanalyse werd aangegeven dat de taalachtergrond van de leerlingen in de Vlaamse Rand gewijzigd is. Zo neemt het aandeel anderstaligen en meertaligen systematisch toe. Er worden ook meer verschillende thuistalen gesproken. Dit geldt zowel voor het basis- als het secundair onderwijs. De voorschoolse taalontwikkeling van heel jonge kinderen is belangrijk en dus moet er onverminderd ingezet worden op een maximale participatie van kleuters aan het onderwijs. Gelet op de specifieke taalsituatie, is dit in de Vlaamse Rand een aandachtspunt. In het secundair onderwijs is er een toenemend probleem van taalachterstand onder de leerlingen. Een taalscreening in 2011 in een secundaire school wees uit dat een grote groep leerlingen uit het bso en tso dermate slecht scoort dat ze remediëring nodig hadden. Ook in bepaalde aso-richtingen was het taalniveau niet goed genoeg. Enerzijds blijkt hier uit dat meer leerlingen een probleem blijken te hebben met abstract taalgebruik en met schoolse taal, maar ook dat er nood is aan een meer gedifferentieerd taalbeleid op maat van de leerlingen. Een specifiek knelpunt vormen de leerlingen die vrij laat in hun schoolloopbaan de overstap maken van het Franstalig onderwijs naar het Nederlandstalig onderwijs. Vanuit de Task Force onderwijs in de Vlaamse Rand leeft de vraag om dit te ontraden. Armoede in combinatie met een beperkter sociaal en cultureel kapitaal gaat vaak samen gaat met taalachterstand. Daarom moet er bij de remediëring van taalachterstand voldoende aandacht zijn voor dat sociaal en cultureel kapitaal. Uitsluitend inzetten op het wegwerken van taalachterstand is dus niet voldoende Taalondersteuning De Task Force onderwijs in de Vlaamse Rand geeft aan dat scholen nood hebben aan ondersteuning, nascholing en goede praktijken om ouders te sensibiliseren om het Nederlands te gebruiken buiten de schooltijd. Daarnaast geeft de Task Force onderwijs in de Vlaamse Rand ook aan dat een voldoende kennis van het Nederlands bij ouders essentieel is om de schoolloopbaan van de kinderen te kunnen volgen. 14

15 Om die doelstelling te bereiken is er o.a. nood aan een brede waaier aan vrijetijdsactiviteiten waarbij het Nederlands als voertaal wordt gebruikt. Zo beschikken bijvoorbeeld vzw De Rand, het agentschap voor Integratie en Inburgering en de pedagogische begeleidingsdiensten over de nodige deskundigheid en het materiaal om het Nederlands te promoten via - praatgroepen voor ouders binnen de school van hun kinderen; - een aanbod aan buitenschoolse activiteiten in het Nederlands; - het opzetten van strategieën voor communicatie met anderstalige ouders; - huiswerkbegeleiding. Scholen geven aan dat het momenteel moeilijk is om de weg te vinden tussen het ondersteuningsaanbod van de pedagogische begeleidingsdiensten, het CTO, vzw De Rand en andere organisaties. Het is daarom aangewezen het bestaande aanbod op een overzichtelijke manier samen te brengen. Een aantal gemeenten hebben taal ondersteunende initiatieven opgezet in samenwerking met de scholen op hun grondgebied. De gemeente Dilbeek bijvoorbeeld kent al twee jaar zo n samenwerkingsverband tussen de scholen, de gemeente en het OCMW. In het kader van dit samenwerking werden volgende initiatieven opgezet: - het organiseren van een taalbad (vakantieweek); - het samen ontwikkelen van taalrugzakjes; - voorleesmomenten in de bibliotheek; - volwassenen worden leermomenten Nederlands aangeboden (ouders); - begeleiding gezinnen in armoede, waarvan het grootste aandeel ook anderstalig zijn; - huiswerkbegeleiding. De administratie Binnenlands bestuur (cel coördinatie Vlaamse Rand) kent impulssubsidies toe voor projecten die het Nederlands versterken, o.a. aan scholen. De pedagogische begeleidingsdiensten blijven ook na de integratie van het vroegere SNPB in hun respectievelijke organisaties verder samenwerken. Ze hebben elk een aanspreekpunt voor de Vlaamse Rand R in hun organisatie aangeduid. Een aantal lerarenopleidingen hebben tutoringprojecten van waaruit scholen uit de Vlaamse Rand ondersteuning kunnen krijgen m.b.t. huiswerkbegeleiding Lerarenopleiding en nascholing Scholen geven aan dat de situatie in de Vlaamse Rand de laatste jaren fundamenteel gewijzigd is, vooral als gevolg van een veranderende schoolbevolking. Leraren worden geconfronteerd met nieuwe fenomenen en hebben daarom nood aan meer en betere ondersteuning dan vroeger het geval was. De lerarenopleiding moet aankomende leraren grondig voorbereiden op die werkelijkheid. De Task Force onderwijs in de Vlaamse Rand geeft aan dat meertaligheid onder de leerlingen niet louter als een probleem, maar ook als een troef kan aanzien worden. Er is nood aan een positieve 15

16 kijk op diversiteit en aan vorming hierover om dit te bewerkstellingen. Het onderwijslandschap in de Vlaamse Rand mag niet zo maar opgedeeld worden tussen witte en zwarte scholen. Een talenbeleid moet door het hele lerarenteam in teamverband waargemaakt worden. Een talenbeleid is ook de verantwoordelijkheid van alle leraren en niet enkel de leraren voor de taalof algemene vakken. Het CTO ontwikkelde methoden voor taalontwikkelend lesgeven, waar scholen gebruik van kunnen maken ter ondersteuning van de niet-taalleraren. Ondersteuning in combinatie met schoolinterne coaching heeft onder meer in Antwerpen en Genk goede resultaten opgeleverd en zou in de Vlaamse Rand ook positieve effecten kunnen hebben. Personeelsleden met expertise in taalontwikkelend lesgeven kunnen in scholen een dynamiek tot stand brengen om tot een performant taalbeleid te komen. Scholen kunnen dit ondersteunen door een doordachte strategie op te zetten en door samenwerking tussen taalleerkrachten en vakleerkrachten te stimuleren. Het Ondersteuningcentrum Brussel (OCB OCB) heeft ook taalcoaches, die inspirerend kunnen werken voor scholen in de Vlaamse rand. Nascholingsinitiatieven die door OCB of voor de Brusselse context ontwikkeld zijn, kunnen inspirerend zijn voor scholen in de Vlaamse Rand. De pedagogische begeleidingsdiensten kunnen daarbij de draaischijf zijn waarlangs die expertise wordt verspreid rol van ouders en thuiscontext leerlingen Samen met een toegenomen anderstaligheid, wordt vastgesteld dat meer ouders van leerlingen in de Vlaamse Rand het Nederlands in onvoldoende mate machtig zijn, wat de communicatie met de school moeilijker maakt. Het is van essentieel belang dat er een structurele dialoog is tussen de ouders en de school. Initiatieven zoals een laagdrempelig oudercafé kunnen die dialoog op gang brengen. Ook andere initiatieven zoals het systematisch opbellen van de ouders of hen aanspreken aan de schoolpoort bij het begin of het einde van de schooldag, kunnen de ouderbetrokkenheid versterken. Het moment van inschrijving kan worden aangegrepen om het belang van ouderbetrokkenheid te benadrukken en ook aan te geven dat een goede kennis van het Nederlands bij ouders in dat kader belangrijk is. Het voeren van meer delicate gesprekken waarin de keuze van precieze bewoordingen van groot belang is, kan moeilijk zijn met anderstalige ouders. Tolken kunnen een oplossing zijn, maar zijn vooral in acute situaties (bv. tucht) niet altijd mogelijk. Bovendien heeft het gebruik van tolken een kostprijs. Projecten zoals School en ouders zijn relatief succesvol gebleken. De focus lag daarbij niet enkel op het versterken van de kennis van de Nederlandse taal, maar vooral ook op het gebruik van Nederlands als middel om de communicatie tussen school en ouders te versterken. De ouderkoepelverenigingen promoten een professioneel onthaalbeleid op school. De ouderkoepelverenigingen bieden ook initiatieven aan die de taalvaardigheid bevorderen, zowel bij de kinderen als bij hun ouders. Daarnaast beogen ze sensibilisering rond taligheid bij scholen en ouderwerkingen opdat ook hier een gezonde wisselwerking rond het gevoerde talenbeleid op 16

17 school ontstaat. Meer informatie daarover staat op een thematische website. (Zie Eenduidige taalafspraken tussen de school en de ouders zijn van groot belang. Bij de inschrijving dient de school duidelijk de verwachtingen te communiceren en omgekeerd ook aan te geven wat de ouders van de school mogen verwachten. Bij mondelinge communicatie moet men als school rekening houden met het niveau van taalkennis van de ouder(s) in kwestie rol van de overheid middelen en wetenschappelijke ondersteuning De Task Force onderwijs in de Vlaamse Rand pleit voor de invoering van een systeem van meer omkadering op basis van het aantal anderstalige leerlingen in het secundair onderwijs, alsook een ruimere extra omkadering voor leerlingen in het basisonderwijs die niet het Nederlands als thuistaal hebben. Het nooddecreet, dat een gunstiger telling van het aantal OKAN-leerlingen impliceert, wordt positief onthaald. De overheid kan scholen helpen bij het vinden van geschikte instrumenten om taalvaardigheid bij leerlingen te meten. De Task Force onderwijs in de Vlaamse Rand verwijst naar de toolkit breed evalueren die vanuit de overheid werd aangeboden, maar is geen pleitbezorger dat de overheid meer taaltoetsen zou gaan ontwikkelen. De paralleltoetsen voor de peilingen zijn als afgeleid product wel nuttig, maar laten enkel toetsing van het bereik van de eindtermen op schoolniveau toe, en niet op niveau van individuele leerlingen Advies Task Force Onderwijs Vlaamse Rand m.b.t. taalbeleid Op basis van de analyses beschreven in punt t.e.m vragen de leden van de Task Force Onderwijs in de Vlaamse Rand aan de Vlaams Regering om: een structurele communicatie tussen scholen in de Vlaamse rand, de pedagogische begeleidingsdiensten, het agentschap Integratie en Inburgering, en de vzw De Rand te faciliteren om praktijken die goed werken te verzamelen en een ruimere verspreiding te helpen geven in scholen; in de lerarenopleiding ervoor te zorgen dat de studenten de nodige competenties meekrijgen om met anderstalige leerlingen om te gaan. Het is daarom essentieel dat de lerarenopleidingen stages in scholen in een meertalige en/of stedelijke omgeving verplicht maken, zeker in Brussel en de Vlaamse Rand. De scholen uit de Vlaamse Rand moeten van hun kant voldoende mogelijkheden bieden voor stages uit de lerarenopleiding door plaatsen aan te bieden. taalmonitoraten, waar toekomstige leraren taalondersteuning krijgen en waar nieuw aankomende leraren beter worden voorbereid op hun taak, te faciliteren. Taalmonitoraat 17

18 voorziet in een breed aanbod aan taalbegeleiding academisch Nederlands, op basis van instrumenten op maat van de betrokken student (taalassessment, overbruggingsonderwijs, workshops, persoonlijke begeleiding, begeleiding met zelfstudiemateriaal, ). het belang van nascholing te blijven benadrukken. Scholen moeten consequent inzetten op nascholing op het vlak van taalbeleid en op het vlak van leren omgaan met kansarmoede. Er wordt gevraagd meer nascholingsmiddelen te voorzien voor scholen met veel anderstalige leerlingen de expertise die binnen het OCB is opgebouwd rond taalbeleid via bijvoorbeeld de begeleidingsdiensten de weg helpen vinden naar de scholen in de Vlaamse Rand. Aansluitend op de transfer van die expertise zijn ook voldoende mogelijkheden en middelen nodig om de toepassing van die expertise tot in de klas te krijgen rond volgende thema s praktijkgericht onderzoek op te zetten of te ondersteunen:. o naar de effecten van het apart aanbieden van taalonderricht versus het geïntegreerd aanbieden van taalonderricht met andere leerinhouden; o naar de effecten van kwaliteitsvol communiceren in onderwijs en de effecten ervan op de taalvaardigheid van anderstalige ouders en leerlingen, en breder de prestaties van anderstalige kinderen; o naar de impact van het diversifiëring van het lerarenkorps in een school en meer specifiek van het inschakelen van meertalige leerkrachten op de taalverwerving Nederlands van anderstalige kinderen; o Naar hoe men de moedertaal of reeds andere aanwezige talenkennis positief kan aanwenden in het leerproces Nederlands van anderstalige kinderen en hun ouders. een aanpassing van de financieringsregeling van het secundair onderwijs te overwegen, waarbij leerlingen die het Nederlands niet als thuistaal hebben, bijkomende werkingsmiddelen en omkadering zouden genereren alsook een versterking van hetzelfde financieringsprincipe in het basisonderwijs. Kernadvies Task Force over taalbeleid De Task Force vraagt de invoering van een wegingscoëfficiënt thuistaal niet-nederlands voor de nascholingsmiddelen. Scholen dienen een continu professionaliseringsbeleid te voeren voor nascholing. De Task Force vraagt een transfer van de expertise van het OCB naar de Rand, via de pedagogische begeleidingsdiensten, met voldoende aandacht voor r transfer van de expertise tot op de klasvloer. De Task Force vraagt praktijkgericht p onderzoek naar de ontwikkeling van methodieken en werkvormen op maat van de leerlingenpopulatie in de Vlaamse Rand Onderwijs en welzijn De Task Force besliste om de onderwerpen met betrekking tot diversiteit en gelijke kans te bespreken in een themavergadering over de bredere welzijnsproblematiek. In die themavergadering werd de werking van scholen zelf, die van de CLB en andere relevante partners besproken Werking CLB 18

19 De CLB uit de Vlaamse Rand geven aan dat ze op het vlak van financiering benadeeld zijn. De SESleerlingenkenmerken spelen weliswaar mee in de financiering, maar de CLB uit de Vlaamse Rand krijgen niet het forfait dat CLB in de centrumsteden ontvangen. Nochtans hebben de scholen en CLB in de Vlaamse Rand ook te maken met stedelijke problematieken en met veel anderstalige leerlingen en ouders. Dit zorgt voor enkele specifieke problemen. De toepassing van het M-decreet bv. is nog moeilijker wanneer ouders van de betrokken leerlingen anderstalig zijn. Wat de leerplichtbegeleiding betreft zouden alle leerlingen met een B-code individueel moeten worden begeleid, wat met de bestaande omkadering van de CLB momenteel niet mogelijk is. De problematiek van de radicalisering van bepaalde jongeren, is voor de CLB een nieuwe uitdaging waarvoor ze ervaring en deskundigheid moeten opbouwen. De betrokken CLB geven aan die taak aan te kunnen, maar dit komt wel bovenop heel wat andere opdrachten. Vooral het aantal dossiers rond radicalisering in Vilvoorde weegt zwaar op de draagkracht van scholen en CLB. Bij doorverwijzing naar welzijn wordt men geconfronteerd met de schaarste aan welzijnsvoorzieningen in de regio, waardoor er dikwijls wachtlijsten zijn. Ook vraagt men bij welzijnsvoorzieningen vaak dat de ouders Nederlandstalig zijn en is begeleiding van anderstaligen niet altijd mogelijk. Daardoor blijven heel wat moeilijke dossiers onopgelost want de CLB beschikken niet altijd zelf over de nodige expertise en er zijn geen externe doorverwijzingsmogelijkheden. CLB geven aan door de vele curatieve taken vaak niet voldoende aan preventie toe te komen. Voor de ondersteuning van scholen bij het uitbouwen van een zorgcontinuüm ontbreekt veelal de tijd. In de integrale jeugdhulp heeft de recente decreetswijziging ertoe geleid dat een aantal zware casussen bij de CLB s blijven. Naar aanleiding van de vluchtelingencrisis is er nood aan ondersteuning bij traumaverwerking. Een gespecialiseerde instantie uit Brussel (Solentra) kan sinds kort ook scholen buiten Brussel hierin ondersteunen Leerlingenbegeleiding en samenwerking onderwijs welzijn De Vlaamse Rand vervult op het vlak van welzijn een centrumfunctie voor een aantal aangrenzende regio s (o.a. Pajottenland). Daar moet bij de uitbouw van een aanbod van welzijnsvoorzieningen rekening mee gehouden worden. Door het te beperkte en soms onvoldoende gekende welzijnsaanbod in de Vlaamse Rand komen scholen vaak uit bij ondersteuning vanuit Brussel. Die samenwerking is voor scholen uit de Rand dikwijls betalend. Een aantal soorten ondersteuning bestaan niet in de Vlaamse Rand. Zo wordt voor interculturele bemiddeling samengewerkt met vzw Foyer uit Brussel. Scholen geven een groeiende nood aan opvoedingsondersteuning aan en stellen dat er daarvoor lange wachtlijsten zijn bij de CAW. Het bestaande aanbod is te hoogdrempelig en niet voldoende aangepast aan de noden die ouders hebben. Het agentschap voor Integratie en Inburgering biedt hiervoor ondersteuning en brengt in samenwerking met partners en scholen hierover ouders samen. Het agentschap ontwikkelt ook expertise in de ondersteuning van verschillende oudergroepen. 19

20 Gemeenten zouden een coördinerende rol kunnen opnemen in de samenwerking tussen scholen en actoren uit de welzijnssector. Projecten zoals het RIS-K-project in Leuven kunnen hierbij inspirerend werken. Scholen geven aan dat de invulling van de eigen zorgopdracht moet worden waargemaakt met een heel beperkt aantal uren. Aan de zorgopdracht is in het secundair onderwijs geen afzonderlijk ambt verbonden. De personeelsleden die deze functie momenteel vervullen hebben zeker nood aan professionalisering tot volwaardige school social worker. De opdracht van zorgcoördinatoren is ruim; ze omvat de coördinatie van het zorgbeleid op school, de ondersteuning van leraren, en leerlingbetrokken taken. De beperktheid van middelen voor zorgbeleid brengt met zich mee dat soms maar een deel van die taken wordt opgenomen, of dat ze niet volwaardig kunnen ingevuld worden. Een deel van de oplossing kan erin bestaan om als school bredere samenwerking te zoeken bij de uitvoering van het zorgbeleid. Het flankerend onderwijsbeleid kan hiervoor een geschikt middel zijn M-decreet Deelnemers van de Task Force onderwijs in de Vlaamse Rand geven aan dat de invoering van het M-decreet heeft geleid tot een verminderde instroom in het buitengewoon ewoon basisonderwijs onderwijs. In de Vlaamse Rand (incl. Halle) zijn er vier scholen voor buitengewoon basisonderwijs. Samen kenden ze tussen 1/2./2014 en 1/2/2015 een terugval van het aantal leerlingen met 5,8% (in het hele Vlaamse onderwijs bedroeg die terugval in dezelfde periode 2,9%). In de Vlaamse Rand (incl. Halle) zijn er twee scholen voor buitengewoon secundair onderwijs. A Samen kenden ze tussen 1/2/2014 en 1/2/2015 een terugval van het aantal leerlingen met 1,77% (in het hele Vlaamse onderwijs bedroeg die terugval in dezelfde periode 0,77%). Het capaciteitsprobleem van de scholen gewoon onderwijs wordt groter als gevolg van het M- decreet. De (pre-) ) waarborgregeling heeft voor een deel de bijkomende noden aan expertise in het gewoon onderwijs opgevangen. Scholen stellen dat een verdere krimp van het buitengewoon onderwijs nefast kan zijn als dat zou leiden tot de gedwongen sluiting van scholen voor buitengewoon onderwijs. In onderwijsdecreet XXVI zijn maatregelen voorzien om het voortbestaan van scholen voor buitengewoon onderwijs te blijven verzekeren in het licht van de gedaalde leerlingenaantallen. In het najaar van 2016 is een overleg gepland over de eventuele herziening van de rationalisatie- en programmatienormen voor het buitengewoon onderwijs. Sommige scholen gewoon en buitengewoon onderwijs van verschillende netten liggen in elkaars onmiddellijke nabijheid en zouden in verband met het M-decreet willen samenwerken. De Task Force roep op dat die vormen van samenwerking worden gestimuleerd. Bij algemene welzijnskwesties alsook bij de toepassing van het M-decreet geven scholen aan te worstelen met gevallen waarbij ouders een nood aan ondersteuning niet onderkennen. Een 20

21 gemotiveerd CLB-verslag kan in die situaties alvast een ondersteuning voor leraren opleveren. De diensten ondersteuningsplan (DOP s) kunnen jongeren en gezinnen hulp en ondersteuning (bv. thuisbegeleiding) bieden bij een vermoeden van een handicap. Bij de begeleiding van anderstalige ouders bij de toepassing van het M-decreet kan de inzet van tolken een deel van de oplossing zijn. Toch is dat in de context van hulpverlening niet evident. In Brussel zijn er instanties die een hulpverlening in andere talen hebben uitgebouwd, hetgeen in de Vlaamse rand misschien ook moet worden overwogen. Er bestaat een forum voor kennisdeling over welzijn, waar de scholen geen lid van zijn. Er is ook een intersectoraal regionaal welzijnsoverleg met diensten van Brussel en de Vlaamse Rand Spijbelen en radicalisering Het probleem van de radicalisering heeft scholen en CLB in de Vlaamse Rand verplicht op korte termijn een beleid op poten te zetten. Heel wat andere instellingen, overheden en diensten zijn ook bij deze problematiek betrokken (welzijn, jeugd, justitie, politie, ). In het beleid tegen radicalisering nemen lokale le besturen vanuit hun flankerende rol de regie in handen. Daar kunnen onderwijsactoren structurele contacten onderhouden met andere diensten (welzijn, integratie, veiligheid). Een omzendbrief van Binnenlandse Zaken moedigt de oprichting van een lokale integrale veiligheidscel aan. Waar een dergelijke veiligheidscel al bestaat, worden scholen en welzijnsinstanties niet altijd of in voldoende mate betrokken. De Task Force is geen vragende partij om dit wel te voorzien maar vraagt een gepast model waarbij gewerkt wordt met contactpunten tussen onderwijs, welzijn en de veiligheidscel. Er is een draaiboek radicalisering voor scholen gemaakt. Een specifiek draaiboek voor CLB zal door de referentiepersonen van de CLB worden uitgewerkt. De radicalisering stelt nieuwe toepassingsvragen in verband met het beroepsgeheim van welzijnswerkers. De omzendbrief met handvatten voor scholen bevat toelichting met betrekking tot het beroepsgeheim en ambtsgeheim. Dit vraagstuk wordt nog verder uitgediept door de Vlaamse onderwijsadministratie. In Vlaams Brabant zijn in samenwerking met de CLB leerrechtprojecten uitgebouwd. Tegen 1 maart 2016 moesten subsidiedossiers voor naadloze flexibele trajecten onderwijs-welzijn welzijn (NAFT) worden ingediend. De Task Force hoopt dat projecten uit de Vlaamse Rand daarin gehonoreerd worden, aangezien de spijbelproblematiek er op verschillende plaatsen ernstig is. Aangezien de toekenning zal gebeuren op basis van nieuwe indicatoren ligt een verschuiving van middelen ten gunste van de Vlaamse Rand in de lijn van de verwachtingen. De netwerken leerrecht worden binnenkort herbekeken op basis van de meest recente input over spijbelen. Regio s zullen middelen krijgen op basis van het aantal problematische afwezigheden Advies Task Force Onderwijs Vlaamse Rand aan de Vlaamse Regering m.b.t. onderwijs en welzijn 21

22 Op basis van de analyses beschreven in punt t.e.m vragen de leden van de Task Force Onderwijs in de Vlaamse Rand aan de Vlaams Regering om: het financieringssysteem voor de CLB-sector aan te passen waardoor CLB in de Vlaamse Rand gelijke financiering krijgen als CLB die in een vergelijkbare context werken; ruimte te creëren voor bijscholing voor leraren om zo de noodzakelijke bijkomende deskundigheid op te bouwen. De lerarenopleiding moet leraren in opleiding voorbereiden op omgaan met leerlingen met een beperking; SES-kenmerken te laten meetellen bij de berekening van de zorguren; te werken aan de uitbouw van een voldoende welzijnsaanbod in de Vlaamse Rand; het welzijnsaanbod in Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in de Vlaamse Rand af te stemmen en waar mogelijk toegang voor scholen en CLB uit de Rand tot voorzieningen in Brussel mogelijk te maken; maatregelen te nemen waardoor de scholen voor buitengewoon onderwijs in de Vlaamse Rand leefbaar blijven, ook indien door het M-decreet het aantal leerlingen verder zou teruglopen; in uitvoering van het M-decreet logische samenwerkingen tussen scholen van verschillende netten mogelijk te maken. Kernadvies Task Force over onderwijs en welzijn De Task Force vraagt dat d verder werk wordt gemaakt van de uitbouw van een welzijnsaanbod in de Vlaamse Rand tot op het Vlaamse gemiddelde. Ook de begeleidingsnoden van anderstalige leerlingen en ouders behoeven een antwoord. De Task Force beveelt aan dat naast n de CLB de gemeentebesturen een coördinerende rol opnemen bij de regie van de samenwerking tussen onderwijs en welzijn en bij problemen van radicalisering. De Task Force vraagt dat samenwerking s tussen scholen van verschillende schoolbesturen bij de uitvoering u van het M-decreet M mogelijk gemaakt wordt en dat indien nodig drempels worden weggewerkt. De Task Force vraagt dat bij b de berekening van de zorguren en van de CLB-omkadering de SES-kenmerken mee in rekening worden gebracht. 22