VADEMECUM IMMUNOLOGISCH LABORATORIUMONDERZOEK LABORATORIUM MEDISCHE IMMUNOLOGIE, ERASMUS MC ROTTERDAM

Transcriptie

1 VADEMECUM IMMUNOLOGISCH LABORATORIUMONDERZOEK LABORATORIUM MEDISCHE IMMUNOLOGIE, ERASMUS MC ROTTERDAM Export versie 2,

2 INHOUDSOPGAVE H1 Auto-immuunziekten en inflammatoire aandoeningen H1.1 (Auto)antistoffen Orgaan-specifiek schildklier TPO schildklier Tg TSH-receptor pariëtale cellen intrinsic factor bijnierschors gonadale steroïd producerende cellen eilandjes van Langerhans GAD65 IA-2 insuline lever-nier microsomen LKM-1 H1.2 (Auto)antistoffen Systemisch ANA-profiel SS-A/Ro52 SS-A/Ro60 SS-B/La U1RNP Sm centromeren (CenpB) Scl-70 (topoisomerase-1) Jo-1 (histidyl-trna-synthetase) ribosomaal RNP ANA dubbelstrengs -DNA SLA mitochondrien mitochondriaal M2 gladde spier hartspier skeletspier acetylcholine-receptor MuSK glomerulaire basaalmembraan tubulaire basaalmembraan fosfolipase A2-receptor huid (ICS en BMZ) systemische sclerose antigenen myositis antigenen HMGCR ANCA-profiel proteinase-3 (PR-3) myeloperoxidase (MPO) elastase ANCA IgM-reumafactor CCP H1.3 (Auto)antistoffen IBD/Coeliakie panca S. cerevisiae (ASCA) ttg (tissue transglutaminase) endomysium gedeamideerd gliadine H1.4 (Auto)antistoffen Neuronaal PNS pakket (Hu, Yo, Ri, Tr, amfifysine, CV2, Ma1, Ma2) NMDA-receptor AMPA-receptor GABAb-receptor VGKC-complex LGI1 en Caspr2 GAD65 (zie onder H1.1) VGCC DPPX Glycine-receptor aquaporine-4 MOG recoverine ganglioside GM1 ganglioside GM2 ganglioside GQ1b ganglioside GD1a ganglioside GD1b MAG export Kwaliteitsinformatiesysteem 28 maart 2017

3 H1.5 Cytokines sil-2r (scd25) IL-5 IL-6 IL-10 TNFa H1.6 HLA-typering HLA-A29 HLA-B27 HLA-B51 HLA-DQ2/DQ8 H1.7 Broncho-alveolaire lavage (BAL) lymfocytentypering H2 Immuundeficienties en immuunmonitoring H2.1 lymfocytentypering T-lymfocyten (CD4 en CD8); absolute aantallen lymfocyten subsets (T-, B- en NK-cellen); absolute aantallen T-lymfocyten subsets B-lymfocyten subsets CD40L stimulatietest Maternale T-cellen Voorloper B-celdifferentiatie H2.2 Complement functie klassieke route alternatieve route MBL route H2.3 vaccinatierespons pneumococcen HiB tetanus difterie men C polio H2.4 Granulocytenfunctie Oxidatieve burst Fagocytose Chemotaxie H2.5 genonderzoek PID gendiagnostiek Stralingsgevoeligheid H2.6 foetale maternale transfusie HbF bepaling (flow) export Kwaliteitsinformatiesysteem 28 maart 2017

4 H3 Hematologische maligniteiten H3.1 Immunofenotypering Acute leukemie / AML / ALL Lymfocytose Chronische Lymfatische Leukemie (CLL) / B-lymfocytose T-lymfocytose, T-PLL, T-NHL NHL, B-NHL, T-NHL Plasmacelmaligniteit, MGUS, multipel myeloom (PCD) Leukopenie / Uitsluiten hematologische maligniteit Myelodysplastisch syndroom (MDS) Mastocytose Langerhanscel histiocytose (LCH) Chronische Myeloïde Leukemie (CML) PI-gebonden antigenen PNH H3.2 Chromosoomafwijkingen Fusiegentranscripten bij pediatrische patient met ALL Fusiegentranscripten bij pediatrische patient met AML H3.3 Klonaliteitsonderzoek/Reportoire onderzoek IGHV somatische mutatie status onderzoek IG-TCR klonaliteitsdiagnostiek van lymfoproliferaties H3.4 Minimal Residual Disease (MRD) moleculair MRD analyse bij pediatrische patient met ALL MRD analyse bij pediatrische patient met APL MRD analyse bij pediatrische patient met CML of BCR-ABL-positieve ALL H4 Allergische aandoeningen H4.1 totaal en specifiek IgE H4.2 ISAC specifiek IgE biochip H4.3 tryptase H4.4 specifiek IgG export Kwaliteitsinformatiesysteem 28 maart 2017

5 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen schildklier (TPO en Tg) Titel: Antistoffen tegen schildklier (TPO en Tg) Antistoffen tegen schildklier (TPO en Tg) Antistoffen tegen thyroid peroxidase (TPO) en thyreoglobuline (Tg) Antistoffen tegen schildklier colloïd en microsomen condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via ImmunoCAP specifiek IgG /interpretatie Diagnostiek en differentiatie bij verdenking op schildklier auto-immuunziekten zoals Hashimoto thyreoïditis, primaire hypothyeroïde en de ziekte van Graves (vaak in combinatie met de bepaling van antistoffen tegen de TSH-R). Zie tabel. Screening voor (toekomstige) schildklierauto-immuniteit bij patiënten met (poly) endocriene auto-immuniteit, zoals diabetes mellitus type I, pernicieuze anemie, ziekte van Addison en/of hypogonadisme. Kwantitatief: IU/ml Anti-TPO: <60 IU/ml negatief; IU/ml dubieus; >100 IU/ml positief Anti-Tg: <280 IU/ml negatief; IU/ml dubieus; >344 IU/ml positief Tabel. Prevalentie van Tg-, TPO- en TSH-R antistoffen bij schildklier auto-immuniteit en andere schildklieraandoeningen populatie TPO-antistoffen TG-antistoffen TSH-R-antistoffen Titer Titer hoog laag hoog laag gezonde mannen 8% 7% 0,3% gezonde vrouwen 10% 15-20% 0,3% Hashimoto thyreoïditis 90-95% 4% 50-70% 20% ziekte van Graves 18% 50% 8% 46% 80-90% niet-toxisch struma 20-30% 20-30% ziekte van De Quervain 40% 40-60% uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

6 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen schildklier (TPO en Tg) Document ID: H1.1.a ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

7 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen TSH-receptoren Titel: Antistoffen tegen TSH-receptoren Antistoffen tegen TSH-receptor TBII, TSI condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 6 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via TRACE (TRAK Kryptor) /interpretatie Diagnostiek en differentiatie bij verdenking op schildklier auto-immuunziekten zoals Hashimoto thyreoïditis, primaire hypotheyreoïdie en de ziekte van Graves (vaak in combinatie met de bepaling van TPO en Tg antistoffen). Zie tabel. Bij de ziekte van Graves wordt de TSH-R antistof concentratie gebruikt voor het vervolgen van de therapie. TSH-R antistoffen worden gebruikt voor een risicoschatting voor de ongeboren vrucht bij zwangere vrouwen met positieve anamnese voor de ziekte van Graves (ook wanneer de a.s. moeder euthyreoot is onder invloed van chirurgisch ingrijpen, radiotherapie en/of medicamenteuze therapie). Kwantitatief: IU/l <1 IU/l negatief; 1-1,8 IU/l dubieus; >1,8 IU/l positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.b

8 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen pariëtale cellen Titel: Antistoffen tegen pariëtale cellen Antistoffen tegen pariëtale cellen PCA, antistoffen tegen maagslijmvlies, antistoffen tegen H+K+ATPase (GPA) condities bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op maagslijmvlies, bevestigd met GPA ELISA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op auto-immuun gastritis en pernicieuze anemie. Antistoffen tegen pariëtale cellen worden bij >90% van de patiënten met pernicieuze anemie gevonden. Ze zijn echter niet specifiek voor de diagnose pernicieuze anemie aangezien ze ook worden aangetroffen bij (asymptomatische) auto-immuun gastritis, auto-immuun thyreoïditis, diabetes mellitus type I. De combinatie van antistoffen tegen pariëtale cellen en antistoffen tegen intrinsic factor duidt vrijwel zeker op pernicieuze anemie. Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief, sterk positief Geen rapportage GPA ELISA, behalve indien positief bij negatieve IIF Titer <10 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.c

9 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen intrinsic factor Titel: Antistoffen tegen intrinsic factor Antistoffen tegen intrinsic factor Antistoffen tegen IF condities bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via ELISA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking pernicieuze anemie. Antistoffen tegen intrinsic factor komen bij 50-70% van de patiënten met pernicieuze anemie voor, en zelden of nooit bij andere ziekten en gezonde personen. Bij blijvende klinische verdenking op pernicieuze anemie en afwezigheid van intrinsic factor antistoffen is het raadzaam voor antistoffen tegen pariëtale cellen te testen (sensitiviteit voor pernicieuze anemie >90%) Kwalitatief: negatief, positief <1 ratio negatief; >1 ratio positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.d

10 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen bijnierschors Titel: Antistoffen tegen bijnierschors Antistoffen tegen bijnierschors condities bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op bijnier /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op auto-immuun gemedieerde bijnierschorsinsufficiëntie (auto-immuun adrenalitis of ziekte van Addison). Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief, sterk positief Titer <10 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.e

11 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen gonadale steroïd-producerende cellen Titel: Antistoffen tegen gonadale steroïd-producerende cellen Antistoffen tegen gonadale steroïd-producerende cellen Antistoffen tegen ovariumweefsel of testisweefsel condities bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op ovarium en testis /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op prematuur ovarieel falen (POF) en bij verdenking autoimmuun polyglandulair syndroom (type 1 of 2) Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief, sterk positief Titer <2 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.f

12 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen eilandjes van Langerhans Titel: Antistoffen tegen eilandjes van Langerhans Antistoffen tegen eilandjes van Langerhans Antistoffen tegen pancreas, ICA condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op pancreas /interpretatie Opmerking Diagnostiek bij verdenking diabetes mellitus type 1. Antistoffen tegen eilandjes van Langerhans komen vrijwel alleen voor bij diabetes mellitus type 1. Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief, sterk positief Titer <2 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.g

13 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen GAD Titel: Antistoffen tegen GAD Antistoffen tegen GAD Antistoffen tegen glutaminezuur/glutamaat decarboxylase condities Bloed en/of liquor 5 ml stolbloed of 2 ml serum en/of 2 ml liquor (alleen neurologische vraagstelling) Terugmeldtijd uitslagen 80% < 14 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via ELISA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking type 1diabetes mellitus en LADA. Antistoffen tegen GAD worden bij 60-85% van de patiënten met diabetes mellitus type 1 gevonden. Diagnostiek bij verdenking neurologische aandoeningen: stiff person syndrome, limbische encefalitis, epilepsie, cerebellaire degeneratie (hoge concentratie antistoffen tegen GAD in serum en liquor) Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief Kwantitatief: IU/ml (alleen neurologische vraagstelling) <5 IU/ml negatief; 5-20 IU/ml zwak positief; >20 IU/ml positief Bij neurologische associatie vaak sterk positief in serum, > IU/ml, alsmede positief in liquor uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.h

14 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen IA-2 Titel: Antistoffen tegen IA-2 Antistoffen tegen IA-2 Antistoffen tegen islet antigen-2, ICA 512 condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 21 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via ELISA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking type 1diabetes mellitus en LADA. Antistoffen tegen IA-2 worden bij 40-60% van de patiënten met diabetes mellitus type 1 gevonden Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief <7,5 IU/ml negatief; 7,5-20 IU/ml zwak positief; >20 IU/ml positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.i

15 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen insuline Titel: Antistoffen tegen insuline Antistoffen tegen insuline condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 21 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via Deze bepaling wordt uitgevoerd door SSDZ, Delft /interpretatie Differentiaal diagnostiek van diabetes mellitus. Insuline antistoffen worden gezien bij jongere patiënten (<6 jaar) met diabetes mellitus type 1, maar minder frequent dan antistoffen tegen GAD, IA-2 of eilandjes van Langerhans. Voorts kunnen insuline antistoffen opgewekt worden door insuline therapie, hetgeen insuline resistentie dan wel verlengde insuline werking tot gevolg kan hebben. Kwantitatief: U/ml <0,3 U/ml negatief; >0,3 U/ml positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.j

16 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen lever-nier microsomen Titel: Antistoffen tegen lever-nier microsomen Antistoffen tegen lever-nier microsomen Antistoffen tegen LKM condities stolbloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op nier /interpretatie Diagnostiek bij verdenking auto-immuun hepatitis (AIH). De aanwezigheid van antistoffen tegen LKM en dan met name tegen LKM-1 is geassocieerd met AIH type II. Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief, sterk positief Titer <10 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.k

17 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen LKM-1 Titel: Antistoffen tegen LKM-1 Antistoffen tegen LKM-1 Antistoffen tegen liver kidney microsomes type-i condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via ELISA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op auto-immuun hepatitis (AIH). De aanwezigheid van antistoffen tegen LKM-1 is geassocieerd met AIH type II. LKM-1 is het klinisch meest relevante lever-nier microsomale antigeen bij AIH. Kwalitatief: negatief, positief <1 ratio negatief; >1 ratio positief uitsluitend voor het laboratorium voor Immunologie: Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.l

18 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen SLA Titel: Antistoffen tegen SLA Antistoffen tegen SLA Antistoffen tegen soluble liver antigen condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via ELISA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking auto-immuun hepatitis (AIH). De aanwezigheid van antistoffen tegen SLA in combinatie met andere autoantistoffen (zoals ANA en antistoffen tegen gladde spier) vergroot de steun voor de diagnose AIH type I De aanwezigheid van antistoffen tegen SLA is geassocieerd met een slechte prognose. De sensitiviteit van antistoffen tegen SLA is slechts 14% in een groep AIH patiënten, maar anti-sla is 100% specifiek voor dit ziektebeeld. Bij 2% van de AIH patiënten is dit de enige relevante antistof die aanwezig is. Kwalitatief: negatief, dubieus, positief <20 U negatief; U dubieus; >25 U positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.m

19 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen mitochondriën Titel: Antistoffen tegen mitochondriën Antistoffen tegen mitochondriën AMA condities bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op nier /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op primaire biliaire cirrose (PBC). Antistoffen tegen mitochondriën komen voor bij 90-95% van de patiënten met primaire biliaire cirrose. Verder ook in beperkte mate bij patiënten met auto-immuun hepatitis (overlap syndroom) of bij levercirrose van onbekende etiologie. Antistoffen tegen mitochondriën kunnen ook worden gevonden bij o.a. hypothyreoïdie, SLE, syndroom van Sjögren aangezien PBC met deze aandoeningen is geassocieerd. Bij gezonde personen is de frequentie zeer laag. Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief, sterk positief + titer Titer <10 negatief; titer zwak positief; titer positief; titer >160 sterk positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.n

20 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen M2 Titel: Antistoffen tegen M2 Antistoffen tegen M2 Antistoffen tegen mitochondriaal M2 condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via ELISA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op primaire biliaire cirrose (PBC). In totaal zijn er negen verschillende soorten antistoffen tegen mitochondriën bekend waarvan de antistoffen tegen M2 het sterkst geassocieerd zijn met PBC. Een positieve test voor antistoffen tegen M2 is vrijwel bewijzend voor aanwezigheid van PBC of ten minste suggestief dat de patiënt binnen vijf tot tien jaar deze ziekte gaat ontwikkelen. Antistoffen tegen M2 komen bij gezonde personen niet voor. Kwalitatief: negatief, positief <1 ratio negatief. >1 ratio positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.o

21 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen gladde spier Titel: Antistoffen tegen gladde spier Antistoffen tegen gladde spier SMA, antistoffen tegen F-actine condities bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op maagslijmvlies, bevestigd met F-actine ELISA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking auto-immuun hepatitis (AIH). De aanwezigheid van antistoffen tegen gladde spier in combinatie met andere autoantistoffen (zoals ANA en antistoffen tegen SLA) vergroot de steun voor de diagnose AIH type I. NB: Antistoffen tegen gladde spier worden eveneens gezien bij patiënten met leverfunctiestoornissen t.g.v. bijvoorbeeld acute virale hepatitis, primaire biliaire cirrose, geneesmiddel- en alcoholgebruik. Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief, sterk positief + titer Geen rapportage F-actine ELISA, behalve indien positief bij negatieve IIF Titer <20 negatief; titer zwak positief; titer positief; titer >160 sterk positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.p

22 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen hartspier Titel: Antistoffen tegen hartspier Antistoffen tegen hartspier Antistoffen tegen sarcolemma, myofibrillen condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 21 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via Deze bepaling wordt uitgevoerd door Sanquin, Amsterdam /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op postmyocardinfarct syndroom, postpericardiotomie syndroom, gedilateerde cardiomyopathie en Dressler syndroom. Kwalitatief: negatief, positief Negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.q

23 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen skeletspier Titel: Antistoffen tegen skeletspier Antistoffen tegen skeletspier Antistoffen tegen dwarsgestreept spierweefsel condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via I-IF op skeletspier /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op myasthenia gravis (MG). Skeletspierantistoffen worden gevonden bij 30% van de MG patiënten, en bij % van de MG patiënten met een thymoom. Afwezigheid van skeletspierantistoffen maakt de aanwezigheid van een thymoom minder waarschijnlijk Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief, sterk positief Titer <10 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.r

24 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen acetylcholine receptoren Titel: Antistoffen tegen acetylcholine receptoren Antistoffen tegen acetylcholine-receptor Antistoffen tegen AChR condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 14 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via RIA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op een myasthenia gravis (MG). Deze antistof kan paraneoplastisch zijn bij een thymoom. Bij ongeveer 75-90% van de patiënten met MG kunnen AChR-antistoffen worden aangetoond. Bij patiënten met een tot de ogen beperkte MG is de helft AChR-antistof positief. Kwalitatief: negatief, dubieus, zwak positief, positief <0,25 nm negatief; 0,25-0,4 nm dubieus; 0,4-1,0 nm zwak positief; >1,0 nm positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.s

25 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen MuSK Titel: Antistoffen tegen MuSK Antistoffen tegen MuSK Antistoffen tegen muscle specific kinase condities Soringsfactoren Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 21 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via ELISA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op myasthenia gravis (MG) bij afwezigheid van antistoffen tegen acetylcholine-receptoren (AChR). Antistoffen tegen MuSK worden gezien bij 70% van de 10-20% MG patiënten bij wie geen antistoffen tegen de AChR kunnen worden aangetoond. MG patiënten met antistoffen tegen MuSK hebben vaker oogsymptomen en dikwijls ernstige problemen met de ademhaling en zijn dikwijls moeilijker te behandelen dan MuSK-antistof negatieve MG patiënten Thymomen worden bij de anti-musk-positieve MG patiënten niet gezien Kwalitatief: negatief, positief Ratio <1 negatief, ratio >1 positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.t

26 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen glomerulaire basaalmembraan Titel: Antistoffen tegen glomerulaire basaalmembraan Antistoffen tegen glomerulaire basaalmembraan Antistoffen tegen GBM condities bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 5 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via EliA IgG /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op anti-gbm glomerulonefritis en het syndroom van Goodpasture. Kwantitatief: U/ml <7 U/ml negatief; 7-10 U/ml dubieus; >10 U/ml positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.u

27 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: Antistoffen tegen tubulaire basaalmembraan Titel: Antistoffen tegen tubulaire basaalmembraan Antistoffen tegen tubulaire basaalmembraan Antistoffen tegen TBM condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 21 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op nier /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op anti-tbm tubulo-interstitiële nefritis, -glomerolunefritis en membraneuze nefropathie. Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief, sterk positief Titer <5 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Auteurs: M.W.J. Schreurs Document ID: H1.1.v

28 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: Antistoffen tegen fosfolipase A2-receptor Titel: Antistoffen tegen fosfolipase A2-receptor Antistoffen tegen fosfolipase A2-receptor Antistoffen PLA2R condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 14 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op getransfecteerde cellen /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op primaire membraneuze nefropathie en nefrotisch syndroom. Kwalitatief: negatief, dubieus, zwak positief, positief, sterk positief Titer <10 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Auteurs: M.W.J. Schreurs Document ID: H1.1.w

29 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen huid Titel: Antistoffen tegen huid Antistoffen tegen huid Antistoffen tegen basaalmembraan, interstitiële ruimte condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op slokdarm /interpretatie Differentiaal diagnostiek bij verdenking blaarvormende huidziekten. Antistoffen tegen huid komen voor bij 70% van de patiënten met pemphigus. De antistoffen zijn gericht tegen de intercellulaire substantie van het stratum spinosum van de epidermis. Lage titers van intercellulaire antistoffen ziet men ook bij patiënten met grote brandwonden, lepra en huidafwijkingen door geneesmiddelen. Antistoffen tegen de basale membraan ziet men bij >90% van de patiënten met pemphigoid (parapemphigus) en bij patienten met EBA. Ze zijn gericht tegen de basaalmembraan van de plaveisel epitheelcellen. Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief, sterk positief Vermelding patroon: basaalmembraan, interstitiële ruimte Titer <10 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.1.x

30 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: ANA profiel Titel: ANA profiel ANA profiel Antistoffen tegen dsdna en tegen extraheerbare nucleaire antigenen (ENA), zoals SS-A (52 en 60 kd), SS-B, RNP, Sm, Scl70, CenpB, Jo-1 en (eventueel) rrnp condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen Anti-dsDNA: 80% < 5 dagen Anti-ENA: 80% < 10 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via Anti-dsDNA: EliA IgG Anti-ENA: EliA IgG, LIA en ELISA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op systemische auto-immuunziekten zoals, systemische lupus erythematosus (SLE) Mixed connective tissue disease (MCTD) Systemische sclerose (SSc) Sjögren syndroom (SjS) poly- of dermatomyositis (PM/DM) Naast het belang van de verschillende ENA-specificiteiten bij de ondersteuning van de diagnose van systemische auto-immuunziekten is er met name bij de follow-up van individuele SLE patiënten een rol weggelegd voor de bepaling van antistoffen tegen dubbelstrengs (ds)-dna. Opmerking Zie Tabel ANA/anti-dsDNA/-ENA frequentie bij systemische auto-immuunziekten. Anti-dsDNA: kwantitatief in IU/ml Anti-ENA: kwalitatief: negatief, positief Anti-dsDNA: <10 IU/ml negatief; IU/ml dubieus; >10 IU/ml positief Anti-ENA: negatief Bij gerichte verdenking op SSc kan bij negatief resultaat van reguliere anti-ena aanvullend een uitgebreider SSC-geassocieerd anti-ena panel aangevraagd worden (sclerodermieblot). Bij gerichte verdenking op PM/DM kan bij negatief resultaat van reguliere anti-ena aanvullend een uitgebreider PM/DM-geassocieerd anti-ena panel aangevraagd worden (myositisblot). Percentage ANA/anti-dsDNA/-ENA bij systemische auto-immuunziekten en bij gezonden RA SLE SjS SSc MCTD PM/DM gezond ANA 25 > ds-dna ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

31 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: ANA profiel SS-A/Ro SS-B/La RNP Sm Scl CenpB Jo :<5% uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.2.a ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

32 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: ANA Titel: ANA ANA Anti-nucleaire antistoffen Anti-nucleaire factor (ANF) condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 5 dagen Front Service Immunologie, Consult dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op HEp-2 cellen /interpretatie Opmerking Diagnostiek bij verdenking op systemische auto-immuunziekten zoals, systemische lupus erythematosus (SLE) Mixed connective tissue disease (MCTD) Systemische sclerose (SSc) Sjögren syndroom (SjS) poly- of dermatomyositis (PM/DM) Zie tabel ANA frequentie bij systemische auto-immuunziekten. Diagnostiek bij verdenking geneesmiddel geïnduceerde LE Diagnostiek bij verdenking op auto-immuun hepatitis (AIH) Semi-kwantitatief: negatief, positief, sterk positief + titer Vermelding van ANA patroon Titer <80 negatief; titer positief; titer >640 sterk positief Bij positieve ANA worden, voor zover zinvol op basis van de verstrekte klinische informatie, tevens antistoffen bepaald tegen dsdna en tegen extraheerbare nucleaire antigenen (ENA), zoals SS-A (52 en 60 kd), SS-B, RNP, Sm, Scl70, CenpB, Jo-1 en (eventueel) rrnp (ANA profiel). Tabel ANA frequentie ANA positiviteit (%) Auto-immuunziekten SLE >99 RA 25 SSc 30 PM/DM 20 MCTD 100 SjS Geneesmiddel geïnduceerde LE 100 Auto-immuun hepatitis 60 Maligniteiten 20 Infectieziekten 5-30 bacterieel (lepra) viraal (mononucleosis; hepatitis) parasitair (malaria; Leishmania, trypanosomiasis) Oudere personen ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

33 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: ANA Gezonden <5 uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Auteurs: M.W.J. Schreurs Document ID: H1.2.b ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

34 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen dubbelstrengs-dna Titel: Antistoffen tegen dubbelstrengs-dna Antistoffen tegen dubbelstrengs-dna Antistoffen tegen dsdna condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 5 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via EliA IgG /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op systemische lupus erythematosus (SLE). Follow-up ter controle op het beloop van de ziekte en de respons op therapie bij SLE-patiënten bekend met anti-dsdna antistoffen. Kwantitatief: IU/ml <10 IU/ml negatief; >10 IU/ml positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.2.c

35 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: Antistoffen tegen systemische sclerose antigenen Titel: Antistoffen tegen systemische sclerose antigenen Antistoffen tegen systemische sclerose antigenen Sclerodermieblot, systemische sclerose profiel condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 10 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via LIA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op gelimiteerde cutane systemische sclerose, diffuse systemische sclerose, systemische sclerose/myositis overlapsyndroom. Getest wordt op antistoffen tegen: Scl-70, CenpA, CenpB, RNA pol III (11/155 kd), fibrillarine, NOR90, Th/To, PM-Scl75/100, Ku. Kwalitatief: negatief, dubieus, zwak positief, positief, sterk positief Negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.2.d

36 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: Antistoffen tegen myositis antigenen Titel: Antistoffen tegen myositis antigenen Antistoffen tegen myositis antigenen Myositisblot, myositis profiel condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 10 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via LIA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op polymyositis, (juveniele) dermatomyositis, immuungemedieerde necrotiserende myopathie, paraneoplastische myositis, antisynthetasesyndroom, myositis/systemische sclerose overlapsyndroom. Getest wordt op antistoffen tegen: Jo-1, PL-7, PL-12, EJ, OJ, SRP, PM-Scl75/100, Ku, SAE1, NXP2, MDA5, TIF1g, Mi-2a/b. Kwalitatief: negatief, dubieus, zwak positief, positief, sterk positief Negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.2.e

37 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: Antistoffen tegen HMGCR Titel: Antistoffen tegen HMGCR Antistoffen tegen HMGCR Antistoffen tegen 3-hydroxy-3-methylglutaryl-coenzyme A reductase condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 21 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via Deze bepaling wordt uitgevoerd door Sanquin, Amsterdam /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op een immuun-gemedieerde necrotiserende myopathie, vaak geassocieerd met het gebruik van statines. Kwalitatief: negatief, dubieus, positief Negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.2.f

38 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: ANCA profiel Titel: ANCA profiel ANCA profiel Antistoffen tegen PR3, MPO en elastase condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen Anti-PR3 en -MPO: 80% < 5 dagen Anti-elastase: 80% < 14 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via Anti-PR3 en -MPO: EliA IgG (sensitive) Anti-elastase: ELISA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op autoimmuun vasculitis van kleine en middelgrote bloedvaten (GPA/Wegener, microscopische polyangiitis (MPA), EGPA/Churg- Strauss), idiopatische necrotiserende en/of crescentische gomerulonefritis. Follow-up van patiënten bekend met ANCA-geassocieerde vasculitis. De ANCA IIF test wordt gebruikt als initiële screeningstest voor het vaststellen van de aan- of afwezigheid van ANCA en voor het semikwantitatief bepalen van de ANCA titer. ANCA positiviteit in de IIF test geeft specifieke fluorescentie patronen: een cytoplasmatisch beeld (canca) en een perinucleaire aankleuring (panca). Het canca beeld is sterk geassocieerd met antistoffen tegen PR3 en een panca beeld is geassocieerd met anti-mpo. Zie tabel voor het voorkomen van deze antistoffen bij de verschillende ziektebeelden. Bij een positieve ANCA IIF test worden anti-pr3 en anti-mpo antistoffen aanvullend bepaald. Naast het typeren van een positieve ANCA IIF test m.b.t. anti-pr3 en -MPO specificiteit bij de in de tabel genoemde vasculitiden, kan het in sommige gevallen zinvol zijn om na een positieve ANCA IIF test aanvullend antistoffen tegen elastase te bepalen. Positieve ANCA ten gevolge van anti-elastase (doorgaans panca) is geassocieerd met geneesmiddel-geïnduceerde vasculitis. Bij cocaine gebruik en vasculitis van de bovenste luchtweg als gevolg daarvan (CIMDL) wordt vaak een positieve anti-elastase/anca gevonden. Diagnose Anti-PR3 en -MPO: kwantitatief in IU/ml Anti-elastase: kwalitatief: negatief, positief Anti-PR3: <2 IU/ml negatief; 2-3 IU/ml dubieus; >3 IU/ml positief Anti-MPO: <3,5 IU/ml negatief; 3,5-5 IU/ml dubieus; >5 IU/ml positief Anti-elastase: <10 U/ml negatief; >10 U/ml positief Voorkomen van ANCA (% van patiënten) negatief anti-pr3 anti-mpo GPA/Wegener < ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

39 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: ANCA profiel Microscopische polyangiitis (MPA) < Idiopathische crescentische glomerulonefritis EGPA/Churg-Strauss uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.2.g ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

40 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: ANCA Titel: ANCA ANCA Anti-neutrofiele cytoplasmatische antistoffen condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 5 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op humane granulocyten (ethanol en formaline gefixeerd) /interpretatie Opmerking Diagnostiek bij verdenking op autoimmuun vasculitis van kleine en middelgrote bloedvaten (GPA/Wegener, microscopische polyangiitis (MPA), EGPA/Churg-Strauss), idiopatische necrotiserende en/of crescentische gomerulonefritis. Follow-up van patiënten bekend met ANCA-geassocieerde vasculitis. Diagnostiek bij verdenking auto-immuun hepatitis en bij inflammatoire darmziekten (zie Crohn serologie). Diagnostiek bij verdenking op geneesmiddel-geïnduceerde vasculitis. Semi-kwantitatief: negatief, zwak positief, positief, sterk positief + titer Vermelding van ANCA patroon: canca, panca, atypisch Titer <20 negatief; titer zwak positief; titer positief; titer >160 sterk positief Bij positieve ANCA IIF worden, voor zover zinvol op basis van de verstrekte klinische informatie, tevens antistoffen tegen PR3 en MPO bepaald en eventueel antistoffen tegen elastase (ANCA profiel). uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.2.h

41 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Reumafactoren Titel: Reumafactoren Reumafactoren RF-IgM condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via EliA IgM /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op reumatoïde artritis (RA). Circa 80% van de RA patiënten is RF-IgM positief. RF zijn niet specifiek voor RA (*). De combinatie van de anti-ccp- en RF-IgM bepaling is opgenomen in de classificatiecriteria voor RA. Kwantitatief: IU/ml <3,5 IU/ml negatief; 3,5-5 IU/ml dubieus; >5 IU/ml positief * Reumafactoren zijn niet specifiek voor RA Aanwezig in het serum bij: Voorbeelden: - auto-immuunziekten RA, syndroom van Sjögren, LED, MCTD, sclerodermie - infecties bacterieel tuberculose, lepra, lues, endocarditis, Lyme borreliosis viraal AIDS, mononucleosis infectiosa, rubella, herpes zoster, hepatitis parasitair malaria, trypanosomiasis, schistosomiasis - maligniteiten ziekte van Waldenström, lymfomen - secundaire immuunresponsen booster immunisaties (bijv. tetanus toxoid) uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Auteurs: M.W.J. Schreurs Document ID: H1.2.i ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

42 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Reumafactoren ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

43 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen CCP Titel: Antistoffen tegen CCP Antistoffen tegen CCP Antistoffen tegen cyclische, gecitrullineerde peptiden condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 5 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via EliA IgG /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op reumatoide artritis. Antistoffen tegen CCP worden vrijwel uitsluitend bij patiënten met RA gevonden (specificiteit circa 98%). De sensiviteit is 60-80%, vergelijkbaar met die van de reumafactorbepaling. De combinatie van de anti-ccp- en RF-IgM bepaling is opgenomen in de classificatiecriteria voor RA. Kwantitatief: U/ml <4 U/ml negatief; 4-7 U/ml dubieus; >7 U/ml positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.2.j

44 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Crohn serologie (ASCA en p-anca) Titel: Crohn serologie (ASCA en p-anca) Antistoffen tegen saccharomyces cerevisiae (ASCA) Crohn serologie (=ASCA + panca) condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen ASCA: 80% < 7 dagen panca: 80% < 5 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via ASCA: ELISA (IgA en IgG) panca: IIF op ethanol-gefixeerde granulocyten /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op inflammatoire darmziekten. De combinatie van ASCA en panca uitslagen kunnen worden gebruikt bij de differentiatie tussen de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Aanwezigheid van ASCA en afwezigheid van panca pleit voor de ziekte van Crohn, terwijl afwezigheid van ASCA en aanwezigheid van panca beter past bij colitis ulcerosa. ASCA: kwalitatief: negatief, dubieus, positief panca: kwalitatief: negatief, zwak positief, positief, sterk positief ASCA: <20 U negatief; U dubieus; >20 U positief panca: titer <20 negatief; titer zwak positief; titer positief; titer >160 sterk positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.3.a

45 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen ttg Titel: Antistoffen tegen ttg Antistoffen tegen ttg Antistoffen tegen tissue transglutaminase condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via EliA IgA, indien IgA deficient EliA IgG /interpretatie Diagnostiek bij klinische verdenking op coeliakie en op dermatitis herpetiformis. Screening risicogroepen met een verhoogde kans op coeliakie (bijv. 1 e graads familieleden van coeliakiepatiënten, down syndroom, diabetes mellitus type I). Monitoring van gluten-vrij dieet bij coeliakiepatiënten. Kwantitatief: U/ml ttg IgA: <4 U/ml negatief; 4-7 U/ml dubieus; >7 U/ml positief ttg IgG: <7 U/ml negatief; 7-10 U/ml dubieus; >10 U/ml positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.3.b

46 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen endomysium Titel: Antistoffen tegen endomysium Antistoffen tegen endomysium EMA condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op slokdarm (IgA en IgG) /interpretatie Diagnostiek bij klinische verdenking op coeliakie en op dermatitis herpetiformis. Screening risicogroepen met een verhoogde kans op coeliakie (bijv. 1 e graads familieleden van coeliakiepatiënten, down syndroom, diabetes mellitus type I). Monitoring van gluten-vrij dieet bij coeliakiepatiënten. Endomysium antistoffen worden ingezet in combinatie met/ter bevestiging van ttg antistoffen. Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief, sterk positief Titer <2 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.3.c

47 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen gliadine Titel: Antistoffen tegen gliadine Antistoffen tegen gliadine Antistoffen tegen gedeamideerd gliadine peptide (DGP) condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via EliA IgA en EliA IgG /interpretatie Diagnostiek bij klinische verdenking op coeliakie en op dermatitis herpetiformis. Screening risicogroepen met een verhoogde kans op coeliakie (bijv. 1 e graads familieleden van coeliakiepatiënten, down syndroom, diabetes mellitus type I). Monitoring van gluten-vrij dieet bij coeliakiepatiënten. DGP antistoffen worden ingezet in combinatie met/ter bevestiging van ttg antistoffen. Kwantitatief: U/ml IgA en IgG: <7 U/ml negatief; 7-10 U/ml dubieus; >10 U/ml positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.3.d

48 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen paraneoplastische neuronale antigenen Titel: Antistoffen tegen paraneoplastische neuronale antigenen Antistoffen tegen Hu, Yo, Ri, Tr, amfifysine, CV2, Ma1, Ma2 (PNS pakket) Paraneoplastische neuronale antistoffen condities Bloed en/of liquor 5 ml stolbloed of 2 ml serum en/of 2 ml liquor Terugmeldtijd uitslagen 80% < 10 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via I-IF op cerebellum en LIA /interpretatie Verdenking paraneoplastisch neurologisch syndroom (PNS). Zie verder de onderstaande tabel. Semi-kwantitatief: negatief, dubieus, positief + titer Serum: titer <400 negatief; titer >400 positief Liquor: titer <8 negatief; titer >8 positief Tabel 1: Antistoffen gericht tegen paraneoplastische neuronale antigenen bij PNS Antigeen Patiënt Klinisch syndroom Tumorassociatie Hu (ANNA1) 70% man Encefalitis (limbisch, stam, SCLC (85%) jaar cerebellum), sensore neuropathie Yo (PCA1) Vrouw jaar PCD Gynaecologische tumoren, mammacarcinoom Ri (ANNA2) 70% vrouw > 55 jaar Encefalitis (stam), PCD, opsoclonusmyoclonus Mammacarcinoom, SCLC, gynaecologische tumoren CV2 (CRMP5) 60% vrouw jaar Encefalomyelitis, PCD, LEMS, neuropathie SCLC, thymoom Ma2 (Ta) 70% man jaar LE, stamencefalitis Kiemceltumor testis Ma1 én Ma2 60% vrouw jaar PCD/stamencefalitis, LE Longtumor, darmtumor, mammacarcinoom Tr (DNER) 80% man jaar PCD Hodgkin lymfoom Amfifysine 60% vrouw jaar LE, SPS, neuropathie SCLC, mammacarcinoom ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

49 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen paraneoplastische neuronale antigenen Aan bovengenoemde antistoffen tegen neuronale antigenen wordt gerefereerd als het klassieke "well characterized PNS antistofpanel. Niet vermeld zijn de zeldzame partly characterized PNS antistoffen ANNA3, PCA2, anti-sox1, anti-zic4, anti-mglur1 en anti-mglur5. ANNA = anti-neuronale nucleaire antistof, CRMP5 = collapsin response mediator protein 5, DNER = Delta/notch-like epidermal growth factor-related receptor, LE = limbische encephalitis, LEMS = Lambert-Eaton myastheen syndroom, PCA = Purkinjecellcytoplasma antistof, PCD = paraneoplastische cerebellaire degeneratie, SCLC = kleincellig longcarcinoom, SPS = stiff person syndrome uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.4.a ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

50 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen NMDA-receptor Titel: Antistoffen tegen NMDA-receptor Antistoffen tegen de NMDA-receptor Antistoffen tegen N-methyl-D-aspartaat-receptor condities Bloed en/of liquor 5 ml stolbloed of 2 ml serum en/of 2 ml liquor Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op getransfecteerde cellen /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op een anti-nmda-r encefalitis, gelijkend op een limbische encefalitis en gekenmerkt door geheugenverlies, gedragsstoornissen, psychose, insulten, dyskinesieën en autonome dysfunctie. Deze antistof kan paraneoplastisch zijn bij een ovarium teratoom. Bij een negatieve uitslag in serum is het raadzaam om aanvullend liquor in te sturen. Kwalitatief: negatief, dubieus, zwak positief, positief, sterk positief Serum: titer <10 negatief Liquor: titer <1 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.4.b

51 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: Antistoffen tegen AMPA-receptor Titel: Antistoffen tegen AMPA-receptor Antistoffen tegen AMPA-receptor Antistoffen tegen GluR1/GluR2 condities Bloed en/of liquor 5 ml stolbloed of 2 ml serum en/of 2 ml liquor Terugmeldtijd uitslagen 80% < 12 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op getransfecteerde cellen /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op een limbische encefalitis en insulten. Deze antistof kan paraneoplastisch zijn bij kleincellig longcarcinoom, een mammacarcinoom of een thymoom. Bij een negatieve uitslag in serum is het raadzaam om aanvullend liquor in te sturen. Kwalitatief: negatief, dubieus, zwak positief, positief, sterk positief Serum: titer <10 negatief Liquor: titer <1 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Auteurs: M.W.J. Schreurs Document ID: H1.4.c

52 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: Antistoffen tegen GABAb-receptor Titel: Antistoffen tegen GABAb-receptor Antistoffen tegen GABAb-receptor condities Bloed en/of liquor 5 ml stolbloed of 2 ml serum en/of 2 ml liquor Terugmeldtijd uitslagen 80% < 10 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op getransfecteerde cellen /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op een limbische encefalitis en psychiatrische stoornissen. Deze antistof kan paraneoplastisch zijn bij kleincellig longcarcinoom. Bij een negatieve uitslag in serum is het raadzaam om aanvullend liquor in te sturen. Kwalitatief: negatief, dubieus, zwak positief, positief, sterk positief Serum: titer <10 negatief Liquor: titer <1 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Auteurs: M.W.J. Schreurs Document ID: H1.4.d

53 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen VGKC Titel: Antistoffen tegen VGKC Antistoffen tegen VGKC Antistoffen tegen VGKC-complex, inclusief LGI1 en Caspr2 Antistoffen tegen voltage-gated kalium kanalen condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 14 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via RIA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op limbische encefalitis, neuromyotonie of syndroom van Morvan, soms geassocieerd met antistoffen tegen het voltage-gated kalium kanaal-complex (VGKC-complex). VGKC-complex antistoffen kunnen paraneoplastisch zijn bij een onderliggende tumor zoals een thymoom of kleincellig longcarcinoom. Kwalitatief: negatief, dubieus, positief Bij een niet-negatief resultaat worden aanvullend antistoffen tegen de klinisch meest relevante VGKC antigenen LGI1 en Caspr2 bepaald. <50 pm negatief; pm dubieus; >100 pm positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.4.e

54 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: Antistoffen tegen LGI1 en Caspr2 Titel: Antistoffen tegen LGI1 en Caspr2 Antistoffen tegen LGI1 en Caspr2 Antistoffen tegen de klinisch meest relevante VGKC-complex antigenen condities Bloed en/of liquor 5 ml stolbloed of 2 ml serum en/of 2 ml liquor Terugmeldtijd uitslagen 80% < 14 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op getransfecteerde cellen /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op limbische encefalitis, neuromyotonie of syndroom van Morvan, soms geassocieerd met antistoffen tegen het voltage-gated kalium kanaalcomplex (VGKC-complex). VGKC-complex antistoffen kunnen paraneoplastisch zijn bij een onderliggende tumor zoals een thymoom of kleincellig longcarcinoom. LGI1 en Caspr2 zijn de klinisch meest relevante VGKC-complex antigenen. Bij een nietnegatief resultaat in de anti-vgkc-complex screening (in serum), worden aanvullend antistoffen tegen LGI1 en Caspr2 bepaald. Kwalitatief: negatief, dubieus, zwak positief, positief, sterk positief Serum: titer <10 negatief Liquor: titer <1 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Auteurs: M.W.J. Schreurs Document ID: H1.4.f

55 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen VGCC Titel: Antistoffen tegen VGCC Antistoffen tegen VGCC Antistoffen tegen voltage-gated calcium kanalen condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 14 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via RIA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op een Lambert-Eaton myastheen syndroom (LEMS) of een subacute cerebellaire degeneratie. Deze antistof kan paraneoplastisch zijn, maar differentieert niet tussen paraneoplastische patiënten en patiënten zonder onderliggende tumor, in de meeste gevallen een kleincellig longcarcinoom. Kwalitatief: negatief, dubieus, zwak positief, positief <50 pm negatief; pm dubieus; pm zwak positief; >100 pm positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.4.h

56 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: Antistoffen tegen DPPX Titel: Antistoffen tegen DPPX Antistoffen tegen DPPX Antistoffen tegen dipeptidyl-peptidase-like-protein 6 condities Bloed en/of liquor 5 ml stolbloed of 2 ml serum en/of 2 ml liquor Terugmeldtijd uitslagen 80% < 21 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op getransfecteerde cellen /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op een anti-dppx encefalitis. Anti-DPPX is geassocieerd met auto-immuun encefalitis gekarakteriseerd door CNS hyperexcitabiliteit, bij presentatie vaak gepaard gaande met diarree. Deze antistof kan paraneoplastisch zijn bij een lymfoom. Bij een negatieve uitslag in serum is het raadzaam om aanvullend liquor in te sturen. Kwalitatief: negatief, dubieus, zwak positief, positief, sterk positief Serum: titer <10 negatief Liquor: titer <1 negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.4.h

57 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: Antistoffen tegen glycine-receptor Titel: Antistoffen tegen glycine-receptor Antistoffen tegen glycine-receptor Antistoffen tegen GlyR condities Bloed en/of liquor 5 ml stolbloed of 2 ml serum en/of 2 ml liquor Terugmeldtijd uitslagen 80% < 21 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via IIF op getransfecteerde cellen. Deze bepaling wordt uitgevoerd door Lab A. Vincent, Oxford, UK /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op progressieve encefalomyelitis met rigiditeit en myoclonie (PERM syndroom) en stiff person syndroom (SPS). Deze antistof is doorgaans niet paraneoplastisch. Kwalitatief: negatief, dubieus, positief Negatief uitsluitend voor het laboratorium Labzis invoercode Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Auteurs: M.W.J. Schreurs Document ID: H1.4.i

58 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: Antistoffen tegen aquaporine-4 Titel: Antistoffen tegen aquaporine-4 Antistoffen tegen aquaporine-4 Antistoffen tegen AQP4 condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 21 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via Deze bepaling wordt uitgevoerd door Sanquin, Amsterdam /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op neuromyelitis optica (Devic's syndroom). Kwalitatief: negatief, dubieus, positief Negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Auteurs: M.W.J. Schreurs Document ID: H1.4.j

59 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: Antistoffen tegen MOG Titel: Antistoffen tegen MOG Antistoffen tegen MOG Antistoffen tegen myeline oligodendrocyt glycoproteine condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 21 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via Deze bepaling wordt uitgevoerd door Sanquin, Amsterdam /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op neuromyelitis optica (Devic's syndroom). Antistoffen tegen MOG worden gevonden bij een subgroep van anti-aquaporine-4 seronegatieve neuromyelitis optica patienten, met doorgaand een gunstige, monofasische ziekte prognose. Kwalitatief: negatief, dubieus, positief Negatief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.4.k

60 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: Antistoffen tegen recoverine Titel: Antistoffen tegen recoverine Antistoffen tegen recoverine condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 21 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via LIA, bevestigd met IIF op retina /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op auto-immuun retinopathie (AIR). Deze antistof is doorgaans paraneoplastisch bij m.n. kleincellig longcarcinoom. Met spreekt in die gevallen van een cancer-associated retinopathy (CAR). Kwalitatief: negatief, positief Intensiteit < cut-off negatief; intensiteit > cut-off positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Auteurs: M.W.J. Schreurs Document ID: H1.4.l

61 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen gangliosiden Titel: Antistoffen tegen gangliosiden Antistoffen tegen GM1, GM2, GQ1b, GD1a, GD1b (IgG en IgM) Antistoffen tegen gangliosiden condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via ELISA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op immuungemedieerde en mogelijk behandelbare vormen van polyneuropathie. Zie tabel. Kwalitatief: negatief, zwak positief, positief IgM: ΔOD <0,3 negatief; ΔOD 0,3-0,5 zwak positief; ΔOD >0,5 positief IgG: ΔOD <0,2 negatief; ΔOD 0,2-0,5 zwak positief; ΔOD >0,5 positief Tabel. Frequentie van serum IgM en IgG antistoffen tegen de gangliosiden GM1, GD1a en GQ1b in relatie tot neuropathie. GM1 GD1a GQ1b IgM IgG IgM IgG IgM IgG MMN % GBS % 10-20% 5-10% 5-10% 1-5% 3 1-5% 3 MFS % >90% Bickerstaff encefalitis % 60-70% CANOMAD % - Inflammatoire motore PNP 6 <5% <5% <5% <5% - - Gezonde bloeddonoren , aanwezig bij <0.3% van deze patiënten of personen NB: GM2 antistoffen worden bij 5-10% van de GBS patienten gevonden. NB2: GD1b IgG antistoffen worden bij ataxische GBS en bij acute sensore ataxische neuropathie patienten gevonden. NB3: GD1b IgM antistoffen worden bij sensore ataxische neuropathie en CANOMAD patienten gevonden. 1 Multifocale motore neuropathie ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

62 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen gangliosiden 2 Guillain-Barré syndroom 3 Bij GBS met ophthalmoplegie bij > 90 % 4 Miller Fisher syndroom 5 Chronische Atactische Neuropathie met Opththalmoplegie, M-proteïne, koude Agglutininen en antistoffen tegen Disialylgangliosiden 6 Chronisch inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie (CIDP), polyneuropathie (PNP) geassocieerd met paraproteïnen, mononeuritis multiplex, andere chronische vormen van inflammatoire PNP. 7 Gebaseerd op een studie van 110 gezonde bloeddonoren uit regio Rotterdam. uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.4.m ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

63 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Antistoffen tegen MAG Titel: Antistoffen tegen MAG Antistoffen tegen MAG Antistoffen tegen myeline geassocieerd glycoproteïne condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 14 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. M.W.J. Schreurs, medisch immunoloog, bereikbaar via ELISA /interpretatie Diagnostiek bij verdenking op een gammopathie-geassocieerde polyneuropathie. Bij ongeveer de helft van de patiënten met een IgM-gammopathie-geassocieerde polyneuropathie worden in het serum IgM-antistoffen tegen MAG gevonden. Kwalitatief: negatief, dubieus, zwak positief, positief <1000 BTU negatief; BTU dubieus; BTU zwak positief; >10000 BTU positief uitsluitend voor het laboratorium Lokatie Auteurs: M.W.J. Schreurs Laboratorium Medische Immunologie, afdeling Immunologie, Erasmus MC Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.4.n

64 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: Soluble IL-2 receptor Zoektermen Soluble IL-2 receptor Soluble CD25 Titel: Soluble IL-2 receptor Soluble IL-2 Receptor Soluble IL-2 receptor, CD25, IL2-Ra, Tac-antigeen condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 6 dagen Front Service Immunologie, Consulent Dr. W.A. Dik, medisch immunoloog ELISA /interpretatie Diagnostisch criterium voor hemofagocytaire lymfohistiocytose (HLH). Monitoren activiteit van ziektebeelden geassocieerd met lymfocyten activatie (o.a. sarcoïdose). Kwantitatief : pg/ml <2500 pg/ml is normaal uitsluitend voor het laboratorium voor Immunologie: Auteurs: W.A. Dik Erasmus MC, Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.5.a

65 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: IL-5 Titel: IL-5 Zoektermen IL-5 Interleukine-5 Cytokine IL-5 Interleukine-5 condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 14 dagen Front Service Immunologie Consulent dr. W.A. Dik, medisch immunoloog ELISA /interpretatie Cytokinen spelen een belangrijke rol in de pathogenese van vele verschillende (auto)-inflammatoire en auto-immuun ziektebeelden. Dergelijke ziektebeelden kunnen geassocieerd zijn met het verhoogd voorkomen van bepaalde cytokinen in de circulatie. Tevens kan het cytokinenprofiel verschillen tussen de verschillende typen (auto)-inflammatoire en auto-immuun ziektebeelden. Het bepalen van cytokinenconcentraties in serum kan informatie geven over mogelijke aanwezigheid van een bepaald ziektebeeld, de ziekteactiviteit, response op behandeling of kan een indicatie zijn voor het starten van een therapie met een biological gericht tegen één of meerdere specifieke cytokinen. IL-5 is een cytokine dat de ontwikkeling en activatie van eosinofiele granulocyten reguleert en eosinofiele granulocyten naar de weefsels recruteert. De aanwezigheid van IL-5 in serum is gerelateerd aan astma activiteit en eosinofiele syndromen zoals bepaalde varianten van hypereosinofel syndroom (HES). Kwantitatief : pg/ml < 10 pg/ml is normaal uitsluitend voor het laboratorium voor Immunologie: Auteurs: W.A. Dik Erasmus MC, Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

66 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: IL-5 Document ID: H1.5.b ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

67 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: IL-6 Titel: IL-6 Zoektermen IL-6 Interleukine-6 Cytokine IL-6 Interleukine-6 condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum, VOK, glasvocht Terugmeldtijd uitslagen 80% < 14 dagen Front Service Immunologie Consulent dr. W.A. Dik, medisch immunoloog ELISA /interpretatie Cytokinen spelen een belangrijke rol in de pathogenese van vele verschillende (auto)-inflammatoire en auto-immuun ziektebeelden. Dergelijke ziektebeelden kunnen geassocieerd zijn met het verhoogd voorkomen van bepaalde cytokinen in de circulatie. Tevens kan het cytokinenprofiel verschillen tussen de verschillende typen (auto)-inflammatoire en auto-immuun ziektebeelden. Het bepalen van cytokinenconcentraties in serum kan informatie geven over mogelijke aanwezigheid van een ziektebeeld, de ziekteactiviteit, response op behandeling of kan een indicatie zijn voor het starten van een therapie met een biological gericht tegen één of meerdere specifieke cytokinen. IL-6, een cytokine geproduceerd door o.a. T-cellen, macrofagen, endotheelcellen en gladspierweefsel, is betrokken bij pro-inflammatoire processen en speelt een rol de acutefase reactie en de koortsreactie. IL-6 activeert cellen tot de productie van overige pro-inflammatoire cytokinen, induceert CRP productie door de lever, verhoogd de permeabiliteit van de vaatwand, rekruteert en activeert B-cellen en stimuleert plasmacel differentiatie en immunoglobuline produktie. IL-6 heeft tevens een anti-inflammatoire werking, het remt de productie van de pro-inflammatoire cytokinen IL-1 en TNF. Tevens stimuleert het de productie van glucocorticoïden, IL-1 receptor antagonist en soluble TNF receptor p55. Verhoogde IL-6 productie en serumwaarden zijn o.a. gerelateerd aan Morbus Castleman, hart en vaatziekten en verschillende typen vasculitiden, reumatische ziektebeelden en psoriasis. Verder kan IL-6 in het serum verhoogd zijn bij Hodgkin Lymfoom en kan een IL-10/IL-6 ratio >1 in glasvocht/vok indicatief zijn voor aanwezigheid van een primair intra-oculair lymfoom terwijl een IL-10/IL-6 ratio <1 past bij uveïtis. Kwantitatief : pg/ml < 10pg/ml is normaal ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

68 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: IL-6 uitsluitend voor het laboratorium voor Immunologie: Auteurs: W.A. Dik Erasmus MC, Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.5.c ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

69 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: IL-10 Titel: IL-10 Zoektermen IL-10 Interleukine-10 Cytokine IL-10 Interleukine-10 condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum, VOK, glasvocht Terugmeldtijd uitslagen 80% < 14 dagen Front Service Immunologie Consulent dr. W.A. Dik, medisch immunoloog ELISA /interpretatie Cytokinen spelen een belangrijke rol in de pathogenese van vele verschillende (auto)-inflammatoire en auto-immuun ziektebeelden. Dergelijke ziektebeelden kunnen geassocieerd zijn met het verhoogd voorkomen van bepaalde cytokinen in de circulatie. Tevens kan het cytokinenprofiel verschillen tussen de verschillende typen (auto)-inflammatoire en auto-immuun ziektebeelden. Het bepalen van cytokinenconcentraties in serum kan informatie geven over mogelijke aanwezigheid van een ziektebeeld, de ziekteactiviteit, response op behandeling of kan een indicatie zijn voor het starten van een therapie met een biological gericht tegen één of meerdere specifieke cytokinen. IL-10 is een immuunregulatoir (anti-inflammatoir) cytokine dat de productie van vele andere cytokinen zoas TNF-α, IL-1α, IL-1β, IL-6 en IL-8 remt. Tevens downreguleert IL-10 de expressie van HLA klasse II antigenen en co-stimulatoire moleculen op macrofagen en verlengt het de levensduur, proliferatie en antistofproductie van B-cellen. IL-10 wordt voornamelijk geproduceerd door monocyten, maar ook door lymfocyten, met name Th2 cellen, Treg cellen (CD4+ CD25+ FOX-P3+), B-cellen en mestcellen. Verhoogde IL-10 serumwaarden worden gevonden bij auto-immuun lymfoproliferatief syndrome (ALPS) en maken deel uit van de secundaire diagnostische criteria voor ALPS. Verder kunnen verhoogde IL-10 serumwaarden gevonden worden bij (auto)-immuun inflammatoire en reumatische aandoeningen. Tevens kan in glasvocht/vok een IL-10/IL-6 ratio >1.0 indicatief zijn voor primair intra-oculair lymfoom (PIOL) en een IL-10/IL-6 ratio <1,0 voor uveïtis. Kwantitatief : pg/ml < 10 pg/ml is normaal ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

70 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: IL-10 uitsluitend voor het laboratorium voor Immunologie: Auteurs: W.A. Dik Erasmus MC, Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.5.d ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

71 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: TNF-alpha Zoektermen TNF-α Tumor necrosis factor-α Tumornecrosefactor-α Cytokine Titel: TNF-alpha TNF-α Tumor necrosis factor-α, tumornecrosefactor-α condities Bloed 5 ml stolbloed of 2 ml serum Terugmeldtijd uitslagen 80% < 14 dagen Front Service Immunologie Consulent dr. W.A. Dik, medisch immunoloog ELISA /interpretatie Cytokinen spelen een belangrijke rol in de pathogenese van vele verschillende (auto)-inflammatoire en auto-immuun ziektebeelden. Dergelijke ziektebeelden kunnen geassocieerd zijn met het verhoogd voorkomen van bepaalde cytokinen in de circulatie. Tevens kan het cytokinenprofiel verschillen tussen de verschillende typen (auto)-inflammatoire en auto-immuun ziektebeelden. Het bepalen van cytokinenconcentraties in serum kan informatie geven over mogelijke aanwezigheid van een ziektebeeld, de ziekteactiviteit, response op behandeling of kan een indicatie zijn voor het starten van een therapie met een biological gericht tegen één of meerdere specifieke cytokinen. TNF-α (tumornecrosefactor-α) wordt ook wel cachexine of cahectine genoemd en dankt zijn naam aan de capaciteit om, in zeer hoge concentratie, tumorcellen te kunnen doden. TNF-α wordt voornamelijk gemaakt door geactiveerde macrofagen, maar het kan ook gemaakt worden door CD4+ T-lymfocyten, NK cellen, mestcellen, fibroblasten, vetweefsel, endotheelcellen en neuronen. TNF-α is belangrijk bij ontstekingsprocessen, de acutefasereactie en granuloomvorming. Het verhoogt de permeabiliteit van de vaatwand zodat witte bloedcellen naar de plaats van infectie/weefselschade kunnen migreren. TNF-induceert de productie van IL-8, een belangrijke chemoattractant voor neutrofiele granulocyten en stimuleert macrofagen tot fagocytose en de productie van cytokinen zoals IL-1 en IL-6. TNF veroorzaakt koorts, remt virusreplicatie en speelt een belangrijke rol bij bacteriële-afweer, waaronder mycobacteriën. Aanwezigheid van TNF-α in het serum wordt in verband gebracht met ontstekingsziektebeelden zoals rheumatoïde artritis, psoriasis, de ziekte van Crohn, sarcoïdose en hidradentitis supperativa, maar ook met kanker. Kwantitatief : pg/ml < 15 pg/ml is normaal ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

72 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: TNF-alpha uitsluitend voor het laboratorium voor Immunologie: Erasmus MC, Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Auteurs: W.A. Dik Document ID: H1.5.e ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

73 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: HLA-A29 Titel: HLA-A29 Zoektermen HLA-A29 HLA-A*29 HLA-A29 HLA-A*29 condities Bloed 4-8 ml heparinebloed, eventueel EDTA bloed Terugmeldtijd uitslagen 80% < 9 dagen Front Service Immunologie Consulent dr. W.A. Dik, medisch immunoloog Lage resolutie PCR-SSP /interpretatie Patiënten verdacht van Birdshot chorioretinopathie (BSCR). Uniek voor BSCR is de buitengewoon sterke associatie met HLA-A29. Vrijwel alle BSCR patiënten zijn HLA-A29 positief, dit in tegenstelling tot de aanwezigheid van dit HLA-type in ~ 7% van de Kaukasische populatie. Positief/negatief uitsluitend voor het laboratorium voor Immunologie: Auteurs: W.A. Dik Erasmus MC, Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.6.a

74 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: HLA-B27 Titel: HLA-B27 Zoektermen HLA-B27 HLA-B*27 Spondyloartritis Spondylitis Ankylopoetica Bechterew HLA-B27 condities Bloed 4-8 ml heparinebloed Terugmeldtijd uitslagen 80% < 3 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. W.A. Dik, medisch immunoloog Flowcytometrie, indien nodig PCR-SSP na DNA isolatie /interpretatie Patiënten verdacht van een ziektebeeld met een sterke associatie met het HLA- B27 antigeen, zoals spondyloartritiden (waaronder spondylitis ankylopoetica (ziekte van Bechterew)) en acute uveïtis anterior. Positief/negatief Opmerking De associatie tussen HLA-B27 en ziektebeeld is niet absoluut: 8-10% van de Kaukasische bevolking is HLA-B27 positief en de prevalentie van bijv. spondylitis ankylopoetica ligt slechts rond de 0,2%. De bepaling van HLA-B27 speelt derhalve in de diagnostiek slechts een ondergeschikte rol en impliceert zeker niet een bepaalde diagnose. Tabel 1. Associatie HLA-B27 en Spondyloartritis Ziekte B27 positief Fenotypische vormen Spondylitis Ankylopoetica (AS: Bechterew) 90-95% Artritis psoriatica (PsA) 30-60% Reactieve artritis (Reiter) 60-90% IBD-geassocieerde artritis 50-60% Juveniele AS 80-90% Extraarticulaire orgaanpathologie Acute uveitis anterior 50-60% Europese bevolking 8-10% uitsluitend voor het laboratorium voor Immunologie: ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

75 Publicatiedatum: , Versie: 3, Titel: HLA-B27 Auteurs: W.A. Dik Erasmus MC, Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.6.b ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

76 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: HLA-B51 Titel: HLA-B51 Zoektermen HLA-B51 HLA-B*51 Behçet HLA-B51 HLA-B*51 condities Bloed 4-8 ml heparinebloed, eventueel EDTA bloed Terugmeldtijd uitslagen 80% < 9 dagen Front Service Immunologie Consulent dr. W.A. Dik, medisch immunoloog Lage resolutie PCR-SSP /interpretatie Opmerking HLA-B51 is geassocieerd met de ziekte van Behçet (~57% van de Behçet patiënten is HLA-B51 positief). Positief/negatief De associatie tussen HLA-B51 en ziektebeeld is niet absoluut en ~18% van de gezonde controle bevolking is HLA-B51 positief. De bepaling van HLA-B51 speelt derhalve in de diagnostiek slechts een ondergeschikte rol en impliceert zeker niet een bepaalde diagnose. Tabel 1: Frequentie van HLA-B51 en associatie met ziekte van Behçet ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

77 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: HLA-B51 Uit: de Menthon et al, Arthritis & Rheumatism 2009;61: uitsluitend voor het laboratorium voor Immunologie: Auteurs: W.A. Dik Erasmus MC, Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.6.c ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

78 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: HLA-DQ2 / DQ8 Zoektermen HLA-DQ2 HLA-DQ8 Coeliakie Titel: HLA-DQ2 / DQ8 HLA-DQ2 en -DQ8 typering HLA-DQ2.2, HLA-DQ2.5, HLA-DQ8 condities Bloed Minimaal 2ml heparinebloed, eventueel EDTA bloed Terugmeldtijd uitslagen 80% < 14 dagen Front Service Immunologie Consulent dr. W.A. Dik, medisch immunoloog PCR-SSOP /interpretatie Opmerking Bij coeliakie is een nagenoeg volledige associatie aangetoond met HLA-DQ2 (HLA-DQ2.5 of HLA-DQ2.2) en/of HLA-DQ8 Bevestigen dan wel (vrijwel) uitsluiten diagnose coeliakie Screening risicogroepen (downsyndroom, eerstegraads familieleden van coeliakiepatiënten) Volgens richtlijn ESPGHAN (2012) in combinatie met positieve anti -TTG >10x normaal en positieve anti-endomysium antistoffen dunnedarm biopt besparen in kinderen en jong volwassen. Aan of afwezigheid met coeliakie geassocieerde HLA-DQ2.2, HLA-DQ2.5, HLA- DQ8 Hoewel afwezigheid van HLA-DQ2.2, HLA-DQ2.5 en HLA-DQ8 tegen coeliakie pleit dient men zich te realiseren dat er sporadisch HLA-DQ2/8-negatieve coeliakiepatiënten voorkomen. ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

79 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: HLA-DQ2 / DQ8 Tabel 1. Frequentie HLA-typen bij kinderen met coeliakie Uit: Mubarak et al JPGN 2013;56: uitsluitend voor het laboratorium voor Immunologie: Auteurs: W.A. Dik Erasmus MC, Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.6.d ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2

80 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: cellulaire analyse BAL bij verdenking ILD Zoektermen Titel: cellulaire analyse BAL bij verdenking ILD Cellulaire analyse BAL Immunologische BAL Bronchoalveolaire lavage Cellulaire analyse bronchoalveolaire lavage BAL Cellulaire analyse BAL bij verdenking ILD Bronchoalveolaire lavage BAL Interstitiële longaandoening condities BAL-vloeistof (en bij voorkeur heparinebloed) Minimaal 2 ml BAL vloeistof (en bij voorkeur minimaal 0.5 ml heparinebloed) BAL-vloeistof bij voorkeur vervoeren op ijs Terugmeldtijd uitslagen 80% < 7 dagen Front Service Immunologie, Consulent dr. W.A. Dik, medisch immunoloog, bereikbaar via Flowcytometrie /interpretatie Interstitiële longaandoeningen, zoals sarcoïdose, EAA, UIP, NSIP, BOOP, druginduced Kwantitatief en voorzien van interpretatie. uitsluitend voor het laboratorium voor Immunologie: Auteurs: W.A. Dik Erasmus MC, Frontservice, afdeling Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H1.7

81 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: absolute aantallen T, B en NK cellen Zoektermen Titel: absolute aantallen T, B en NK cellen Absolute aantallen lymfocyten subpopulaties Absolute aantallen T-lymfocyten, B-lymfocyten en NK-cellen Absolute aantallen lymfocyten subsets Lymfocyten subpopulaties Lymfocyten subsets Absolute aantallen lymfocyten subpopulaties Absolute aantallen T-lymfocyten, B-lymfocyten en NK-cellen Absolute aantallen lymfocyten subsets Lymfocyten subpopulaties Lymfocyten subsets condities Bloed Minimaal 0.5ml heparinebloed Terugmeldtijd uitslagen 80% < 2 dagen Front Service Immunologie Consulent dr. W.A. Dik, medisch immunoloog Flowcytometrie "single-platform"-techniek /interpretatie - ongebruikelijke infectieproblematiek - immunodeficientie - HIV-infectie - lymfoproliferatieve ziekten - bij follow-up immuno(modulerende)therapie Kwantitatief: absolute aantallen (x10 9 /l) Absolute aantallen van lymfocytenpopulaties vertonen grote variaties gerelateerd aan de leeftijd. Het is daarom van groot belang leeftijdsgerelateerde referentiewaarden te gebruiken voor de interpretatie van de verkregen resultaten (zie tabel 1) ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 1 van 2

82 Publicatiedatum: , Versie: 2, Titel: absolute aantallen T, B en NK cellen uitsluitend voor het laboratorium voor Immunologie: Auteurs: W.A. Dik Erasmus MC, Front Service Immunologie, kamer Nb-1218 Document ID: H2.1.A ErasmusMC\Centraal\Labbepalingen\Immunologie D&A 2 van 2