VEEL GESTELDE VRAGEN BIJ DE IMPLEMENTATIE VAN HET NIEUWE LEERPLAN TECHNIEK

Transcriptie

1 Techniek WORD VEEL GESTELDE VRAGEN BIJ DE IMPLEMENTATIE VAN HET NIEUWE LEERPLAN TECHNIEK Vanaf 1 september 2010 is er een nieuw leerplan voor techniek in de A- en B- stroom. Bij het invoeren van een nieuw leerplan ontstaan meestal een hele reeks vragen en onzekerheden. De dienst Leren en Onderwijzen van het VVKSO heeft een aantal van deze vragen gebundeld en geeft er ook een antwoord op. Een overzicht. 1 FAQ s met betrekking tot de leraar Kan de huidige leraar TO het nieuwe leerplan techniek realiseren? Het vak technologische opvoeding is een TV-vak. Dit is eveneens het geval voor het vak techniek. Van een leraar techniek wordt verwacht dat hij/zij technisch onderlegd is. Het is goed dat hij/zij ook beschikt over een aantal andere kwaliteiten. Hij/zij kan actieve werkvormen gepast gebruiken. Hij/zij kan verschillende evaluatievormen (zoals bv. procesevaluatie, productevaluatie, peerevaluatie, zelfevaluatie ) doelgericht toepassen. Hij/zij kan leerlingen motiveren voor techniek. Dit kan slechts met een enthousiaste en gemotiveerde leraar voor de klas. De kans hierop verhoogt als de leraar zich eigenaar voelt van zijn/haar vak. Hij/zij volgt nascholing zodat zijn/haar professionaliteit toeneemt. Hij/zij staat hier voor open en krijgt van de school de mogelijkheid. Hij/zij werkt techniekprojecten uit in overleg en samenwerking met collega s (via de vakwerkgroep binnen de school/scholengemeenschap). Zo kan gezamenlijk een leerlijn worden afgesproken (van gesloten, gestructureerde en eenvoudige naar meer open, meer complexe en meer zelfstandige opdrachten). De kans dat de competentie en de professionaliteit van de leraar techniek toeneemt is groter als de omvang en de continuïteit gegarandeerd zijn. 1

2 Er is een nieuw leerplan. Staat de leraar techniek er alleen voor? Vakgroepwerking We willen het belang van de vakgroepwerking beklemtonen. Zowel een beginnende als een ervaren leraar heeft nood aan overleg, ondersteuning en samenwerking. Een vakgroep op niveau van de school kan belangrijk zijn om leerlijnen uit te zetten, een actieplan uit te werken en/of op te volgen Een vakgroep op niveau van de scholengemeenschap kan van belang zijn om vanuit voorbeelden van verschillende schoolcontexten van elkaar te leren en van gedachten te wisselen. Netwerking Het vak techniek heeft raakpunten met andere vakken zoals bv. met natuurwetenschappen. Overleg met leraren buiten het eigen vakgebied is daarom belangrijk. De leraar techniek heeft een brede kijk op technische evoluties, nodig om zo goed mogelijk aan te sluiten op de leefwereld en het leerproces van de leerling. Hiervoor moet hij/zij een beroep kunnen doen op een netwerk aan informatieverstrekkers, ondersteunende diensten en leerpakketten... Ook de pedagogische begeleiding heeft een belangrijke rol bij netwerking omdat zij: betrokken is bij de ontwikkeling van het leerplan; informeert over het nieuwe leerplan in elk bisdom; partner is in het voorscholingstraject bij de coaching van scholen; betrokken is bij het opstellen van deze FAQ s; leraren techniek vraaggestuurd ondersteunt. 2 FAQ s met betrekking tot het leerplan techniek TV-techniek is een vak van de basisvorming. Hoe moeten we dit interpreteren? TV-techniek is één van de vakken van de basisvorming in de A- en de B-stroom. Het leerplan voor de A-stroom geldt voor alle leerlingen, ongeacht de keuzeactiviteit in het eerste jaar en ongeacht de gekozen basisoptie in het tweede jaar. In start het leerplan in het eerste leerjaar. In start het leerplan in het tweede leerjaar. De inspectie staat in de overgangsfase toe dat scholen in het tweede leerjaar zowel met het oude (uitdovende) leerplan werken, als eventueel zich al laten inspireren door het nieuwe leerplan. Omwille van de overgangsfase zal dit vak bij doorlichting eerder beperkt in de focus staan. Het leerplan voor de B-stroom geldt voor alle leerlingen van het eerste leerjaar B. 2

3 Voor alle leerlingen van de eerste graad (zowel voor de A-stroom als de B- stroom) gelden de dimensies begrijpen, hanteren en duiden van techniek. In de basisvorming techniek staat de techniekgebruiker centraal. Het functionele, nl. het hanteren van technische systemen, krijgt hier haar plaats. Door de dimensie begrijpen ontwikkelen de leerlingen inzicht in de werking van technische systemen en het technisch proces. Ze leren hierbij keuzes maken en verantwoorden. Door de dimensie duiden zien leerlingen de maatschappelijke rol van techniek in. Alle burgers leven in onze maatschappij in een complexe technologische wereld. Economie (bv. onze welvaart), cultuur, filosofie (bv. ons ethisch denken) enerzijds en wetenschap en techniek anderzijds beïnvloeden elkaar wederzijds. Hoe verhoudt het vak techniek zich tot het keuzegedeelte in het eerste jaar van de A-stroom? Aspecten van het technisch proces zoals ontwerpen, realiseren, onderzoeken komen in verschillende vakken van het keuzegedeelte aan bod. Bij het vak TV-techniek ligt de focus op techniek voor de techniekgebruiker. Bij sommige vakken van het keuzegedeelte ligt de focus op de professionele techniekgebruiker. Daar waar we in het vak TV-techniek altijd alle stappen van het technisch proces doorlopen blijft het in het vak van het keuzegedeelte meestal beperkt tot een bepaalde stap. Dezelfde leraar kan techniek en een vak uit het keuzegedeelte geven. Uit beide vakken kunnen gezamenlijke projecten worden ontwikkeld. Belangrijk is dat de leraar de verschillende invalshoeken kent en ze toepast. Zo bewaakt hij/zij het bereiken van de doelstellingen voor het vak TV-techniek. Hoe verhoudt het leerplan techniek zich tot de basisopties? We kunnen stellen dat de meeste basisopties (tweede jaar van de eerste graad A-stroom) een zekere relatie hebben met het vak techniek. Tussen een basisoptie en het vak techniek kan er een link zijn met: een toepassingsgebied. Het is evident dat de meeste toepassingsgebieden uit techniek een relatie hebben met nijverheidstechnische basisopties. Het toepassingsgebied biochemie legt een link met Agro- en biotechnieken en met Hotel-voeding ; één of meerdere stappen in het technisch proces. Zo zal ontwerpen een rol spelen in de basisoptie Grafische communicatie en media. De onderzoeksfase in het technisch proces zal in de basisopties Moderne wetenschappen en Techniek-wetenschappen dan weer een meer prominente plaats krijgen. Algemeen kunnen we stellen dat er een continuüm is tussen het vak techniek en verschillende basisopties. In het vak techniek staat technische geletterdheid

4 (techniek voor de burger van morgen) centraal terwijl de basisopties een meer specifiek gedeelte (techniek voor de technicus en/of wetenschapper van morgen) verkennen. Het is echter niet de bedoeling om in de basisopties te starten met een sterk doorgedreven vorming. Het gaat eerder om verkenning van de interesses en de talenten van de leerling. Het oriënterend en observerend karakter van de eerste graad mag hierbij niet uit het oog worden verloren. Waarom wordt techniek in de B-stroom enkel in het eerste jaar gegeven? Door techniek in het eerste leerjaar van de B-stroom krijgen de leraren meer tools in handen om de leerling te helpen bij de oriëntering naar de voor hem/haar meest geschikte beroepenvelden in het beroepsvoorbereidend leerjaar. In het eerste leerjaar van de B-stroom zullen we voor TV-techniek verplicht vijf van de 11 verkenningsgebieden (voeding, tuinbouw, mode, bouw, hout, kunststoffen, metaal, elektriciteit, schilder- en grafische technieken, verzorging, ICT) aanbieden. Eén verkenningsgebied is verplicht te kiezen uit voeding en verzorging, één verplicht te kiezen uit bouw, hout, elektriciteit en metaal. Voor de andere drie kan vrij worden gekozen uit de nog niet gekozen verkenningsgebieden. De leerplancommissie stelt dat er per verkenningsgebied 1 uur uit de lessentabel wordt besteed. Dit impliceert dat leerlingen minimum vijf uur TV-techniek in de basisvorming krijgen. Naast de basisvorming vermeldt de lessentabel ook complementaire activiteiten. Hier kunnen bijkomende uren worden besteed aan TV-techniek. Voor ieder uur dat uit het complementair gedeelte toegekend is aan TV-techniek kunnen we stellen dat één extra verkenningsgebied wordt opgenomen. Hoe meer verkenningsgebieden een leerling aangereikt krijgt hoe meer keuzemogelijkheden hem/haar worden geboden met als gevolg dat de kans groter is dat meer talenten bij de leerling ontdekt kunnen worden. Waar verschilt Techniek van TO? Techniek in de eerste graad A-stroom OUD NIEUW Benaming TV-technologische opvoeding TV-techniek Toepassingsgebieden geen transport, energie, biochemie, constructie, informatie en communicatie Eindtermen Leerinhouden Gehanteerde begrippen 41 eindtermen De eindtermen zitten in de doelstellingen vervat. De leerinhouden zijn gekoppeld aan de doelstellingen. technologisch proces 29 eindtermen De doelstellingen zijn letterlijk de eindtermen. per toepassingsgebied een mindmap technisch proces 4

5 Techniek in 1B Benaming OUD TV-technologische opvoeding TV-techniek NIEUW Verplicht aantal verkenningsgebieden 6 5 (6 aanbevolen) Benaming verkenningsgebieden Doelstellingen Leerinhouden textiel eenvoudig computergebruik (verplicht verkenningsgebied) op basis van de ontwikkelingsdoelen (12) Leerinhouden worden gekoppeld aan de doelstellingen. mode ICT (niet verplicht, wel sterk aan te raden) De doelstellingen zijn letterlijk de ontwikkelingsdoelen. (24) per verkenningsgebied een mindmap Gehanteerde begrippen technologisch proces technisch proces Hoort het toepassingsgebied biochemie thuis in een leerplan techniek van de A-stroom? De technisch geletterde burger ziet in dat door het hanteren van het technisch proces de maatschappij in staat is om het welzijn en de welvaart van de burger op peil te houden of te verbeteren door oplossingen aan te reiken voor bestaande of toekomstige behoeften. Het doorlopen van het technisch proces stelt de mens in staat om nieuwe producten, machines, technieken te ontwikkelen. Als technisch geletterde is het belangrijk om in te zien dat het begrip industrie niet louter gelinkt is aan de elektrische, mechanische of hout-bouwtechnische industrie. Ook binnen de voedingsindustrie, de farmaceutische industrie wordt het technisch proces gehanteerd om bv. nieuwe producten of technieken te ontwikkelen. Hiermee bedoelen we niet de elektrische of mechanische processen, die zeker ook aanwezig zijn, maar wel het proces van onderzoek, ontwerp, realisatie, evaluatie, bijsturing om te komen tot nieuwe of aangepaste producten (bv. voedingswaren, geneesmiddelen) en nieuwe of verbeterde technieken (bv. conserveringstechnieken, fermentatietechnieken). Om toepassingen te zoeken in verband met biochemie zullen we in de eerste graad vooral terecht komen bij voeding. Voeding is altijd van biologische oorsprong. Bij het produceren, verwerken, bereiden, bewaren van voeding zullen we dikwijls te maken hebben met biochemische fenomenen. Hierbij grijpen er stofomzettingen plaats in biologische producten.

6 Toepassingen waarbij zich geen biochemische fenomenen voordoen passen niet in het toepassingsgebied, zelfs als het toepassingen zijn die te maken hebben met voeding. Zo zijn het maken van fruitsap en fruitbrochetten of het malen van graan geen toepassingen van biochemie omdat hier geen stofomzettingen plaats grijpen. Het domein van de biochemie is heel uitgebreid en vrij abstract voor leerlingen van de eerste graad. Genetica, genetisch gemodificeerde organismen, enzymen zijn allemaal toepassingen uit de biochemie. Deze toepassingen kunnen zeker niet in de eerste graad aan bod komen. Is het leerplan techniek niet te veel knutselen in plaats van echte techniek? Het nieuwe leerplan techniek heeft tot doel om de technische geletterdheid (techniek voor de burger van morgen) te ontwikkelen en niet om technici te vormen. De activiteiten die worden uitgevoerd zijn niet louter gericht om handvaardigheden zoals vijlen, boren, solderen te ontwikkelen. Daarnaast kan het niet de bedoeling zijn om bv. enkel te werken met schaar en papier. Uiteraard kan het bij bepaalde activiteiten noodzakelijk zijn om te vijlen, te boren, te solderen, te knippen maar ze behoren niet tot de doelstellingen van het leerplan. Bij de evaluatie zullen deze handvaardigheden zeker niet de hoofdmoot mogen uitmaken. Als de lessen techniek focussen op technische systemen en technische processen en als de verschillende dimensies (begrijpen, hanteren, duiden) evenwichtig aan bod komen, kan er onmogelijk vervallen worden in zuivere praktijklessen enerzijds of knutsellessen anderzijds. 3 FAQ s met betrekking tot de context van de school Is de context van de school bepalend voor de realisatie van het leerplan? Uit doorlichtingsverslagen blijkt dat er geen verband is tussen het al of niet realiseren van de doelstellingen technologische opvoeding en de context van de school. De context van de school heeft naast de competentie van de leraar, de didactische methode en nog vele andere factoren, een invloed op de specifieke uitwerking van een techniekles. De te realiseren leerplandoelen blijven dezelfde ongeacht de context van de school. Die laatste wordt ook weer bepaald door tal van factoren: ligging, leerlingenprofiel, bovenbouw De context van de school kan nauwer aansluiten bij bepaalde toepassings- en/of verkenningsgebieden uit het leerplan techniek. Hierdoor kan de inkleuring van deze gebieden verschillend zijn of soms zelfs meer geaccentueerd. Het kan echter niet zo zijn dat hierdoor bepaalde leerplandoelstellingen of toepassingsen/of verkenningsgebieden niet of onvoldoende aan bod komen. 6

7 Stopt de leerlijn techniek na de eerste graad? De eindtermen (en dus ook de leerplandoelstellingen) van techniek zijn gebaseerd op de standaarden voor technische geletterdheid zoals uitgeschreven in het TOS 21-kader. Deze standaarden combineren de kerncomponenten van techniek (technische systemen, technisch proces, hulpmiddelen en keuzes) met de dimensies (begrijpen, hanteren, duiden). Voor het bereiken van de standaarden is een consecutieve aanpak nodig die rekening houdt met het ontwikkelingsniveau en de ervaringswereld van leerlingen. Daarom wordt elke standaard vertaald naar verschillende leeftijdsniveaus (kleuter, lager, eerste graad secundair, tweede en derde graad secundair). Zo n naar een leeftijdsniveau toe geformuleerde standaard is een referentiepunt. De referentiepunten voor eenzelfde standaard vormen een leerlijn. Zoals de standaarden zelf, zijn ook de referentiepunten algemeen geldend geformuleerd. Ze hebben eveneens een generiek karakter. De realisatie van de leerplandoelstellingen in het vak techniek in de eerste graad heeft als doel de beoogde referentiepunten voor deze leeftijdsgroep te bereiken. Voor de tweede en de derde graad aso wordt via de vakoverschrijdende eindtermen technisch-technologische vorming gewerkt aan de leerlijn technische geletterdheid voor de betrokken leeftijdsniveaus. Voor de tweede en derde graad tso, kso en bso wordt vooral via de TV- en PVvakken de leerlijn technische geletterdheid gerealiseerd. Het aanleren van technieken, het werken met materialen, het creatief vermogen aanwenden bij het oplossen van problemen, het toepassingsgerichte zijn aspecten die in min of meerdere mate versterkend werken bij de ontwikkeling van technische geletterdheid. In vele studierichtingen gaat het echter verder dan technische geletterdheid en worden de leerlingen opgeleid tot technici. 4 FAQ s met betrekking tot lesmateriaal Hoe verhoudt een handboek zich tot een leerplan? Bij de uitwerking van een techniekproject met activiteiten techniek en het gebruik van een handboek is het leerplan altijd het uitgangspunt. Het leerplan bepaalt welke doelstellingen moeten worden gerealiseerd/nagestreefd. Bij de uitwerking van een techniekproject met activiteiten techniek zal het gepast pedagogisch-didactisch handelen, bepalen of de doelstellingen en dus ook de eindtermen/ontwikkelingsdoelen worden bereikt/nagestreefd. Het louter invullen van een invulboek beantwoordt niet aan de vooropgestelde doelen! Soms is dit voor de school een werkpunt na een doorlichting.

8 5 FAQ s met betrekking tot de schoolorganisatie Kan het vak techniek gegeven worden aan 24 leerlingen? Het al of niet doelmatig werken met grote klasgroepen is afhankelijk van de ervaring, de motivatie, de draagkracht van de leraar, de leerlingencontext, de in de school gekozen techniekprojecten, de grootte van het technieklokaal en de beschikbare uitrusting en het al dan niet geven van het vak in blokken van minimum 2 uur. Een verzuchting in vele scholen is dat het niet mogelijk/wenselijk/opportuun is om een bijkomend technieklokaal te voorzien om te kunnen werken met 12 tot 16 leerlingen. Ook organisatorisch kan dit tot heel wat problemen binnen de school leiden. Nochtans is het mogelijk om aan een groep van 24 leerlingen het vak techniek te geven. Dit kan bv. door: een tweede leraar bij de klas te voorzien voor het vak techniek in het technieklokaal; in een goed uitgerust technieklokaal te werken met hoekenwerk. Moet het vak techniek gegeven worden in blokken van twee uur? Gezien de aard van het vak waarin actieve werkvormen en realisaties, met inbegrip van onderzoeksopdrachten, voorop staan moeten we rekening houden met heel wat tijdverlies door o.a. het openen en afsluiten van computers, het aanbrengen en opbergen van materiaal, het op- en afzetten van machines Om de onderwijstijd optimaal te gebruiken is het een meerwaarde om dit vak in blokken van minimaal 2 uren aan te bieden. Voor het vak TV-techniek in 1B kan dit ook voor 3 of 4 blokuren worden ingeroosterd. Is het huidig lokaal technologische opvoeding nog bruikbaar voor het nieuwe leerplan techniek? Een technieklokaal dat beantwoordt aan de eisen voor het vak TV-technologische opvoeding zou in principe ook moeten voldoen voor het vak TV-techniek. Afhankelijk van de in de school gekozen techniekprojecten kunnen eventueel aanpassingen en/of bijkomende materialen nodig blijken of moet er extra uitrusting worden aangekocht. 8

9 Is er een lijst beschikbaar van materialen die moeten worden aangekocht? In het leerplan is de rubriek Minimale materiële vereisten opgenomen. Wat tot in detail moet worden aangekocht, is afhankelijk van de in de school gekozen techniekprojecten, de grootte van het lokaal, het aantal leerlingen Een technieklokaal goed en degelijk uitrusten hoeft niet duur te zijn. Soms kan degelijk materiaal worden aangekocht in de klassieke handel in plaats van bij gespecialiseerde firma s. Met een redelijk budget kan veel bruikbaar materiaal/toestellen/apparatuur worden aangekocht. Ook wat betreft softwarepakketten, die zinvol kunnen zijn bij de onderzoeksopdrachten en/of realisaties, is er heel wat betaalbaar materiaal op de markt. Moet een technieklokaal uitgerust zijn met een computer voor elke leerling? De leerlingen moeten tijdens de technieklessen op geregelde tijdstippen kunnen beschikken over een computer. We denken hierbij minimaal aan één computer per drie leerlingen. Op welke termijn dit gerealiseerd wordt, is afhankelijk van de keuzes die de school heeft gemaakt voor de uitbouw van haar ICT-infrastructuur: computers in vaklokalen waaronder het technieklokaal, een open leercentrum dat beschikbaar is tijdens de technieklessen, een informaticalokaal dat beschikbaar is tijdens de technieklessen. Hoe kan de leerling in verband met techniek doelgericht worden geëvalueerd? Evaluatie behoort tot de autonomie van de school. In het kader van techniek houden we rekening met een aantal uitgangspunten: veel leerplandoelstellingen slaan op niet-cognitieve vaardigheden. De evaluatie mag dus niet louter worden toegespitst op het cognitieve; sommige leerplandoelstellingen kunnen slechts worden bereikt door een procesmatige aanpak. Het is dus belangrijk om naast de productevaluatie ook de procesevaluatie mee te nemen; de evaluatie wordt best gekoppeld aan elk techniekproject afzonderlijk. 6 FAQ s met betrekking tot de leerling Worden sterke leerlingen voldoende uitgedaagd in het vak techniek? Sommige leerlingen hebben nood aan meer verdieping. Andere leerlingen hebben wat meer tijd nodig om de doelen te bereiken. Alle leerlingen hebben echter

10 nood aan uitdaging en ondersteuning. Techniek is op dit vlak niet anders dan de andere vakken van de eerste graad. Als we de leerling centraal stellen, dan is een gedifferentieerde aanpak in vele gevallen noodzakelijk. Het leerplan techniek en de bijbehorende leerplandoelstellingen laten toe om gedifferentieerd en uitdagend te werken. Het differentiëren en uitdagen van leerlingen kan hierbij slaan op de drie dimensies (begrijpen, hanteren, duiden) van techniek en de gekozen techniekprojecten. Het leerplan geeft mogelijkheden om via goed gekozen werkvormen leerlingen extra uit te dagen. Op die manier helpen we leerlingen hun talenten te ontdekken. Dient het nieuwe leerplan techniek om meer leerlingen in een studierichting van het tso of bso te krijgen? Het al of niet kiezen voor een bepaalde studierichting in de tweede graad wordt bepaald door vele factoren. De leerling, de ouders, de vrienden, de school en de maatschappij hebben een invloed op dit keuzeproces. De observerende en oriënterende rol van de eerste graad komt prominent naar voor in dit keuzeproces. Basisvorming, keuzeactiviteiten, basisopties en beroepenvelden moeten de leerling helpen om zijn/haar talenten te ontdekken en eventueel te ontwikkelen. Het ontdekken van talenten gaat gepaard met vragen als: Waar ben ik goed in?, Wat zijn mijn interesses?, Welke keuzemogelijkheden zijn er?. De leerling moet via correcte feedback antwoorden krijgen op deze vragen. Uit het bovenstaande blijkt dat geen enkel vak, noch van de basisvorming, noch van de keuzeactiviteiten, basisopties en beroepenvelden tot doel kan hebben om meer leerlingen naar een bepaalde studierichting te draineren. De keuze voor een studierichting moet altijd bij de leerling zelf vertrekken. Daar techniek een vak is van de basisvorming kan het nooit de bedoeling zijn om in dit vak noodzakelijke voorkennis of vaardigheden bij te brengen om succesvol te kunnen starten in een studierichting van het tso of bso. Nieuwe leerplannen betekenen ook nieuwe uitdagingen en mogelijkheden. Ik wens jullie veel creativiteit en inspiratie toe bij deze nieuwe start. Stef Grimonprez Bron: Dienst leren en onderwijzen, VVKSO 10

11 Basiscursus 3D-CAD tekenen Doelgroep: leraren elektriciteit - elektronica, hout en bouw, techniek en mechanica uit de eerste graad en uit de tweede en derde graad bso-tso Docent: Didier Alleman en Jo Desutter Datum en uur: woensdag 24 november 2010 van u. tot u. Plaats: DPB-centrum d'abdij, Baron Ruzettelaan 435, 8310 Assebroek (Brugge) Inschrijfprijs: 45 (onder voorbehoud van subsidies door REN-Vlaanderen) Cursuscode: R11/053/A Basiscursus pneumatica Doelgroep: leraren techniek, mechanica, hout en bouw, industriële wetenschappen, elektriciteit Docent: Wim Debyser en Heidi Robesyn Datum en uur: woensdag 19 januari 2011 van u. tot u. Plaats: Vrij Technisch Instituut Veurne, Ieperse Steenweg 90, 8630 Veurne Inschrijfprijs: 125 Cursuscode: S11/026/A