Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Transcriptie

1 Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Vademecum Natuurwetenschappen ( ) 1 Situering van het vak Natuurwetenschappen 1.1 Natuurwetenschappen in de eerste graad van de toekomst In opdracht van de onderwijsminister vond in juni 2006 in Vlaamse scholen een peiling plaats naar de realisatie van de eindtermen Natuurwetenschappen/Biologie. Naar aanleiding van de resultaten van deze peiltoetsen zijn de eindtermen aangepast en goedgekeurd. Op basis van de geactualiseerde eindtermen trad een nieuw leerplan in voege op 1 september voor het eerste leerjaar van de eerste graad. In de nieuwe eindtermen en het bijbehorend leerplan voor het vak Natuurwetenschappen in de eerste graad van de a-stroom blijven de biologische leerinhouden beklemtoond. Ze worden uitgebreid met inhouden uit de niet-levende natuur en wetenschappelijke vaardigheden. AV Biologie wordt AV Natuurwetenschappen omdat de eindtermen Natuurwetenschappen heten. Het is de keuze van VVKSO geweest om de eindtermen natuurwetenschappen te realiseren via een biologische leerlijn. De biologische leerlijn vormt de basis van het nieuwe leerplan. Deze biologische leerlijn wordt uitgebreid met inhouden uit de niet-levende natuur en wetenschappelijke vaardigheden. De niet-levende materie vormt een ondersteuning voor de realisatie van deze biologische leerlijn en voor de ontwikkeling van een breed wetenschappelijke vorming en wetenschappelijke vaardigheden. Op 1 september 2011 start het nieuwe leerplan natuurwetenschappen in het 2 jaar van de eerste graad (/001). LPD NW Aantal Inhoud Onderwerp Biologie Ondersteuning leerlijn biologie Algemene bouw bloemplanten Biotoop Gewervelde dieren Bouwstenen organisme Deeltjesmodel 22 1 Ondersteuning biologie 23 Energie 23 1 Biologie Voeding Ondersteuning biologie Biologie Biologie Stelsels Aggregatietoestanden, faseovergangen Stofomzetting, energieomzetting in cel Biologie Voortplanting plant Biologie Voortplanting mens NW opstapje naar 2 de graad Kracht, warmte transport en straling

2 Natuurwetenschappen in tso en kso tweede en derde graad Op termijn worden in alle natuurwetenschappelijk zwakkere studierichtingen van het tso en kso de vakken biologie, chemie en fysica geïntegreerd aangeboden in het vak natuurwetenschappen. Tweede graad Vanaf 1 september 2011 gebeurt een progressieve invoering van een nieuw leerplan Natuurwetenschappen in de studierichting Fotografie 3 de graad tso (D/2011/006). Voor de studierichtingen kso Audiovisuele vorming, Beeldende en architecturale kunsten, Beeldende en architecturale vorming en de studierichtingen tso Handel/Handel-talen/Grafische media/grafische communicatie werd al eerder gestart met de progressieve invoering van het leerplan natuurwetenschappen in de tweede graad. Concreet betekent dit nu aan al deze leerlingen in de tweede graad het vak natuurwetenschappen wordt onderwezen. Alle scholen met de studierichting Sociale en technische wetenschappen volgen in de ganse tweede graad het leerplan D/2011/7841/041 (Natuurwetenschappen bleef ongewijzigd). Voor Artistieke opleiding geldt vanaf 1 september 2009 het leerplan D/2009/006. Derde graad Voor de studierichting Grafische communicatie wordt vanaf 1 september 2008 progressief het leerplan D/2008/7841/042 ingevoerd en voor Multimedia en Printmedia het leerplan D/2008/7841/043. Voor de ganse derde graad van het volledige studiegebied Handel tso Boekhoudeninformatica, Handel, Secretariaat-talen geldt het nieuwe leerplan natuurwetenschappen (D/2008/7841/002). Het is een 1-uurs graadleerplan (1 uur in het vijfde jaar en 1 uur in het zesde jaar). Het leerplan is opgebouwd uit thema's. De thema's 'Voortplanting' en 'Erfelijkheid' zijn verplicht. Naast de twee verplichte thema s moeten er nog minimum 20 lestijden besteed worden aan het behandelen van minimum twee andere thema's uit dit leerplan te kiezen uit: evolutie, water, kunststoffen, geluid en licht, kernfysica, hygiene en gezondheid. De volgorde van de thema's is vrij. Het leerplan wordt in alle studierichtingen van het studiegebied Handel gevolgd, ook in Secretariaat-talen. Scholen met de studierichting Sociale en technische wetenschappen volgen het leerplan D/2011/7841/038 in de ganse derde graad (Natuurwetenschappen ongewijzigd). In de kso studierichtingen Architecturale vorming, Audiovisuele vorming en Beeldende vorming gebruikt men leerplan D/2009/008. Overzicht Onderstaande tabel geeft een overzicht van de leerplannen Natuurwetenschappen in de eerste graad, in tso en kso van de tweede en derde graad. Bestaande leerplannen zijn in het zwart weergegeven, nieuwe leerplannen en/of nieuwe leerplannummers in het rood. De blauwe gegevens verwijzen naar toekomstig leerplanwerk. Richting I graad A-stroom Natuurwetenschappen Basisoptie Moderne wetenschappen Basisoptie Techniek wetenschappen Aantal uur 3 graaduren Progressief in voege vanaf Sept Sept Sept Leerplannummer D//7841/001 D/2011/7841/009 D/2011/7841/010

3 I graad B-stroom Natuurwetenschappen TSO II Sociale en technische wetenschappen 4 graaduren Sept D//7841/ Sept D/2012/080 Studiegebied Handel 2 Sept D/2012/079 Grafische communicatie 3 Sept D/2012/079 Grafische media 2 Sept D/2012/079 Fotografie 2-3 Sept D/2012/079 KSO II Beeldende en architecturale vorming 2-3 Sept D/2012/079 Beeldende en architecturale kunsten 1-2 Sept D/2012/079 Audiovisuele vorming 2-3 Sept D/2012/079 Artistieke opleiding 1 Sept D/2012/079 Woordkunst-drama 1 Sept D/2012/079 Muziek 1 Sept D/2012/079 Richting TSO III Sociale en technische wetenschappen Aantal uur Progressief in voege vanaf Leerplannummer 4-5 Sept D/2011/7841/038 Studiegebied Handel 1 Sept D/2008/7841/002 Multimedia (grafische) 1-2 Sept D/2008/7841/043 Printmedia (grafische) Sept (9 scholen) 2009 D/2008/7841/043 Grafische communicatie (grafische) 2009 Sept D/2008/7841/042 Fotografie 1-2 Sept D/2011/7841/006 Industriële wetenschappen Sept (TV toegepaste chemie) 1998/ /035 Industriële wetenschappen Sept (TV toegepaste fysica) 1998/ /034 KSO III Beeldende vorming 2 Sept / /008 Architecturale vorming 2-3 Sept / /008 Audiovisuele vorming 2-3 Sept / /008 Architecturale en binnenhuiskunst (fysica) vak) 2009/007 (complementair 0-1 Sept Vrije beeldende kunst 0-1 Sept /007 (complementair vak) Toegepaste beeldende kunst 0-1 Sept /007 (complementair vak) Zevende jaar Chemische procestech- - 3

4 - 4 nieken Herziening leerplannen op basis visie SenSe 1.3 Natuurwetenschappen aso derde graad Dit leerplan is bedoeld voor de niet-wetenschappelijke en niet-wiskundige studierichtingen, namelijk Economie-moderne talen, Grieks-Latijn, Latijn-moderne talen, Humane wetenschappen. Het is een graadleerplan voor vier uur natuurwetenschappen waarin de wetenschapsvakken fysica, chemie en biologie geïntegreerd worden aangeboden aan de hand van contexten. Alle eindtermen van fysica, biologie en chemie moeten binnen dit leerplan worden gerealiseerd. Contextgebieden Er worden vier contextgebieden verplicht gesteld. Deze vier contextgebieden zijn: 1. Materie, energie en leven; 2. Gezondheid en voeding; 3. Verkeer en veiligheid; 4. Evolutie en informatieoverdracht. De contextgebieden zijn op te vatten als thema s waarrond leerplandoelstellingen en contexten worden geordend. Een concrete studie van die contextgebieden wordt niet beoogd. Zo is het bijvoorbeeld voor het contextgebied Gezondheid en voeding niet de bedoeling gezondheidsleer en voedingsleer te brengen maar wel de leerinhouden te verwerken in contexten die verwijzen naar gezondheid en voeding. Binnen deze contextgebieden worden de leerplandoelstellingen en bijbehorende leerinhouden geformuleerd. De leerplandoelstellingen en leerinhouden mogen niet worden losgekoppeld van het contextgebied en moeten gerealiseerd worden door middel van een contextgerichte benadering. In het leerplan zijn voor elk contextgebied concrete contexten voorgesteld. De leraar mag deze eventueel vervangen door zelf gekozen contexten. Binnen elk contextgebied komen meestal eindtermen van biologie, chemie en fysica aan bod. Het is dus onmogelijk om één contextgebied volledig vanuit de biologie te behandelen en een ander bijvoorbeeld exclusief vanuit de fysica. Het leerplan natuurwetenschappen is geen afkooksel van de afzonderlijke leerplannen wetenschappen (biologie, chemie, fysica). Het is dus zeker niet de bedoeling om stukjes leerstof uit biologie, chemie en fysica zo maar over te nemen uit bestaande leerboeken. Het realiseren van de vakinhoudelijke eindtermen geschiedt veeleer kwalitatief in tegenstelling tot de eerder kwantitatieve aanpak in de afzonderlijke wetenschapsvakken, bedoeld voor de wetenschappelijke en/of wiskundige studierichtingen. Het maken van vraagstukken of het hanteren van formules gebeurt enkel om de context te verduidelijken. Overgang naar studierichtingen met natuurwetenschappen derde graad aso De studierichtingen in de derde graad aso met natuurwetenschappen in de basisvorming zijn duidelijk geprofileerd als studierichtingen met minder conceptuele diepgang, sterk contextuele aanpak en een geïntegreerde aanbreng van leerinhouden uit de biologie, chemie en fysica. Omwille van de polyvalente tweede graad wat betreft wetenschappen sluit het leerplan natuurwetenschappen aan op de leerplannen biologie, chemie en fysica van de tweede graad met 1 lestijd per week. Elke overgang van een studierichting aso in de tweede graad naar een studierichting aso met natuurwetenschappen in de derde graad kan wet-

5 telijk en vereist geen inhaalmanoeuvre. De klassenraad oordeelt of een leerling voldoende gemotiveerd en competent is om de overgang te maken. 1.4 De leraar natuurwetenschappen In eenzelfde klas en tijdens hetzelfde schooljaar worden de lestijden natuurwetenschappen gegeven door eenzelfde leraar. Het verdient aanbeveling dat in parallelklassen de opdracht wordt toegewezen aan leraren van een verschillende discipline: biologie, chemie of fysica. Op die manier ondervinden de betrokken leraren ondersteuning van elkaar in vakspecifieke gedeelten en wordt de samenwerking tussen de wetenschappen ingebouwd en gestimuleerd. Alternatieve opties om opdrachten te verdelen kunnen worden besproken met de begeleiding. 1.5 Begeleiding natuurwetenschappen Leraren en directeurs kunnen een beroep doen op de vakbegeleiding voor hulp in verband met de interpretatie en pedagogische verwerking van het leerplan en informatie over de nodige didactische infrastructuur voor het onderwijs in de natuurwetenschappen. Marijke Covens, J. Mehaudensstraat 25, 1600 Sint-Pieters-Leeuw Stefaan Lamonte, Wijngaardstraat 123, 1703 Schepdaal lamonte.stefaan.mb@kerknet.be Sedert september 2004 is in de Maandberichten van de pedagogische begeleiding een afzonderlijke rubriek natuurwetenschappen opgenomen. Deze rubriek bevat berichten voor zowel aso- als tso-richtingen. Vanaf juli 2008 krijgen ook de Integrale opdrachten voor STW afzonderlijke aandacht in de Maandberichten van de pedagogische begeleiding. 2 Actualiteit 2.1 Gezondheidbeleid op school Vanaf 2008 wordt er extra aandacht besteed aan een gezondheidsbeleid op school. Vanuit het vak natuurwetenschappen kan de ontwikkeling van een positieve attitude tegenover al wat leeft een direct aanknopingspunt voor gezondheidseducatie vormen. Uitgebreidere informatie over dit thema kun je terugvinden op Het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie biedt een brochure Werken aan een gezondheidsbeleid op school aan met nuttige tips en informatie. 2.2 Beginnende leraren Beginnende leraren worden begeleid door de vakwerkgroep van de school en/of scholengemeenschap. Ze kunnen verder raad vragen bij hun opleidingsinstituut. De diocesane pedagogische begeleiding richt ook specifiek haar aandacht naar de beginnende leraren. Elk jaar worden er twee ontmoetingsdagen georganiseerd voor beginnende leraren. Beide namiddagen zijn aanvullend en bieden de mogelijkheid ervaringen uit te wisselen, specifieke vragen te stellen en eventuele problemen op te lossen. Die zijn dit schooljaar gepland op woensdagnamiddag 3 oktober 2012 en woensdagnamiddag 30 januari Ondersteuning Natuurwetenschappen aso door VVKSO Als ondersteuning voor het leerplan natuurwetenschappen aso derde graad biedt het VVKSO leerteksten aan die werden opgesteld door een stuurgroep van het VVKSO. De digitale versie van dit lesmateriaal kan worden gedownload van de website Deze website wordt af en toe aangevuld met materiaal uit het veld. Neem regelmatig even een kijkje. Wil je ook documenten delen - 5

6 stuur deze dan naar Emile Claeys Interessant zou het zijn indien deze sharepoint blijft fungeren als een centraal punt wat betreft uitwisseling van lesmateriaal. Beginnende collega s zullen je zeer dankbaar zijn. 2.4 Ondersteuning natuurwetenschappen door de begeleiding Voor natuurwetenschappen in de eerste graad kan men voor verdere informatie terecht bij Marijke Covens (levende natuur) en Stefaan Lamonte (niet-levende natuur). Voor natuurwetenschappen aso derde graad en tso tweede en derde graad kunnen leraren gewenste informatie inwinnen bij Stefaan Lamonte. Voor het aanbod van de nascholingen lees de maandberichten Natuurwetenschappen en raadpleeg > Aanbod > DPB-OND Mechelen-Brussel > secundair onderwijs. - 6 Met vriendelijke groet De pedagogische begeleider Natuurwetenschappen 1 graad levende natuur Marijke Covens J. Mehaudensstraat Sint-Pieters-Leeuw Tel.: marijke.covens.mb@kerknet.be De pedagogisch begeleider natuurwetenschappen 1 graad niet-levende natuur, aso en tso Stefaan Lamonte Wijngaardstraat Schepdaal Tel.: stefaan.lamonte.mb@kerknet.be