Katholieke Hogeschool Limburg Campus Hemelrijk Hemelrijk Hasselt. Actieonderzoek. Juf, ik verveel me in de klas! Theoretische uiteenzetting

Transcriptie

1

2 Katholieke Hogeschool Limburg Campus Hemelrijk Hemelrijk Hasselt Juf, ik verveel me in de klas! Theoretische uiteenzetting

3 Katholieke Hogeschool Limburg Campus Hemelrijk Hemelrijk Hasselt Juf, ik verveel me in de klas! Theoretische uiteenzetting Natacha Thonissen 3 BaKo C2 Schooljaar: Docent: Lieven Faes

4 Woord vooraf De studenten hebben in hun derde en tevens ook laatste jaar van de bacheloropleiding kleuteronderwijs, de opdracht gekregen om een actieonderzoek op te starten. Voor dit actieonderzoek heb ik als onderwerp hoogbegaafdheid in de kleuterklas genomen. Dit heb ik in een andere context gegooid, waardoor ik tot de titel van mijn actieonderzoek gekomen ben. De titel luidt: Juf, ik verveel me in de klas!. Zelf wist ik hier nog niet heel veel over, maar dat was dan ook weer de uitdaging van dit actieonderzoek. Ik ben vooral informatie gaan opzoeken op het internet, maar daarnaast heb ik ook tal van boeken geraadpleegd. Ook ben ik naar de kleuterklas geweest, om een reeks van activiteiten uit te proberen bij mijn kleuters in de klas. De verzamelde informatie heb ik verwerkt tot mijn actieonderzoek. Hierbij heb ik de hulp gehad van mijn mentor, Heidi Hoeben en van mijn leergroepbegeleider, Lieven Faes, die ik bij deze dan ook wil bedanken. Door hun adviezen heb ik mijn actieonderzoek tot een goed einde gebracht. Natacha Thonissen

5 Inhoudstabel Woord vooraf... 4 Inhoudstabel... 5 Inleiding Hoogbegaafdheid Definitie Bruikbare modellen Het model van Renzulli en Mönks Het model van Heller Kenmerken Voordelen Nadelen Conclusie Signalen Signalen van intelligentie Signalen van creativiteit Signalen van taakgerichtheid Ontdekken van hoogbegaafdheid wanneer? Verschillende vormen van hoogbegaafdheid De succesvolle leerling De uitdagende leerling De onderduikende leerling De drop-out De leerling met leer- en/of gedragsproblemen De zelfstandige leerling Sociaal emotionele ontwikkeling Besef van het kind... 22

6 6 Het belang van de ouders De opvoeding Ouders stellen zichzelf in vraag Ik wil mijn kind aanvaarden zoals het is Taak van de leerkracht Sociaal emotionele ontwikkeling Onderpresteren tegengaan Stimuleren Differentiëren en verrijken Straffen en belonen Omgang in de klas Versnellen een klas overslaan Wat is versnellen Hoe dit gebeurt Testen & screeninglijsten Leidse Diagnostische Test Revisie Amsterdamse Kinder Intelligentie Test Wechsler Intelligence Scale for Children Revised Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence - Revised Bibliografie Besluit... 43

7 Inleiding Is het jou ook al opgevallen dat er de laatste jaren steeds meer aandacht is voor hoogbegaafde kinderen? Wanneer er sprake is van hoogbegaafde kinderen, lijkt het alsof we hoogbegaafdheid eerder als een handicap, dan als een gave in het daglicht proberen te zetten. Dit is niet verwonderlijk, want vaak zijn het alleen de negatieve punten en de nadelen van hoogbegaafdheid die het daglicht te zien krijgen. Als we nu ook eens de positieve punten zouden belichten, dan kon er een beeld ontstaan waardoor hoogbegaafdheid als eigenschap, wel mooi meegenomen is. Wanneer je het woord hoort, begin je al meteen een beeld te vormen van dit kind. Want al die vooroordelen kunnen we nu eenmaal niet uit de weg ruimen. Maar het is wel mogelijk om te proberen je te verdiepen in de leefwereld van deze kinderen. Wanneer je aan het einde van deze uiteenzetting bent, hoop ik dat ook jouw beeld (misschien) veranderd is.

8 1 Hoogbegaafdheid 1.1 Definitie Voor hoogbegaafdheid bestaat er geen echte definitie. Hoogbegaafdheid is veel meer dan alleen maar een hoge intelligentie hebben of bij een van de beste van de klas horen. Er zijn ook enkele persoonlijkheidskenmerken zoals taakgerichtheid, creativiteit en motivatie die aan dit begrip gekoppeld worden. Wanneer je echt kan spreken van hoogbegaafdheid, dan is het ook belangrijk dat er een goede wisselwerking is met factoren als gezin, school en vrienden. 1.2 Bruikbare modellen Het model van Renzulli en Mönks Het meest gehanteerde model binnen hoogbegaafdheid is het model van Mönks. Het wordt ook wel het interdependentiemodel genoemd. Dit wil zeggen dat er binnen dit model een onderlinge samenhang moet zijn binnen de verschillende kenmerken die voorkomen in het model. Het model van Mönks is een samensmelting van het triadisch model van Renzulli en het multifactorenmodel van Mönks. Het model van Renzulli beschikt over drie verschillende ringen, waarbij de verschillende ringen bestaan uit motivatie, creativiteit en hoge intellectuele capaciteiten. Dit zijn de drie persoonskenmerken waarvan dit model wil uitgaan. Motivatie: ze hebben een groot doorzettingsvermogen om een taak te volbrengen. Creativiteit: ze kunnen problemen oplossen door het bedenken van creatieve ideeën. Hoge intellectuele capaciteiten: het IQ ligt hoger dan 130 Het model van Mönks beschikt over de drie verschillende ringen en voegt daar ook nog de drie verschillende hoeken binnen een driehoek aan toe, waarbij de verschillende hoeken bestaan uit gezin, vrienden en school. Dit zijn de drie omgevingsfactoren waarvan dit model wil uitgaan. Gezin: een vertrouwde omgeving voor het kind waarbij stimulatie en steun van de ouders een grote bijdrage zijn. Vrienden: ontwikkelingsgelijken dit zijn niet noodzakelijk de leeftijdgenoten, maar bij hoogbegaafde kinderen zijn dit vaak oudere kinderen. School: een klimaat wat een invloed kan hebben op het tot uiting komen van buitengewone capaciteiten. Juf, ik verveel me in de klas! 8

9 Figuur 1 - Het model van Mönks (Tessa Kieboom - Als je kind (g)een Einstein is) Met de drie cirkels die zichtbaar zijn binnen dit model wil men aantonen dat hoogbegaafdheid eigenlijk een resultaat is van zowel taakgerichtheid (motivatie), creativiteit (de manier waarop men tot oplossingen komt) en hoge intellectuele capaciteiten (vaak zijn deze capaciteiten biologisch bepaald). Men spreekt van hoogbegaafdheid wanneer men een IQ score heeft van 130 of meer. De driehoek, die zich rond de drie cirkels bevindt, toont aan dat de sociale emotionele vaardigheid van het kind heel belangrijk is. Het is van een niet te onderschatten belang voor enerzijds een effectieve en goede communicatie en anderzijds een goede omgang met de omgeving. Indien de sociale omgeving van het hoogbegaafd kind, geen ruimte biedt om zich te ontplooien en te ontwikkelen, zal de hoogbegaafdheid van het kind benadeeld worden. Dit kan mogelijk gevolgen hebben voor het zelfbeeld, maar ook voor de ontwikkeling van het kind. Uit het model is ook duidelijk te lezen dat het belangrijk is dat de drie persoonskenmerken in hoge mate aanwezig moeten zijn, willen we kunnen spreken van hoogbegaafdheid. Daarnaast is het ook belangrijk dat de sociale omgeving van het kind op en top moet zijn. Vaak is dit een belemmerende factor. Wanneer het kind van hieruit geen voeding krijgt, zal het hoogbegaafde kind in zijn ontwikkeling belemmerd worden. Een hoogbegaafd kind kan tot hoge prestaties komen wanneer de drie persoonskenmerken in hoge mate aanwezig zijn, er een positief stimulerende sociale omgeving is en er een onderlinge harmonie ontstaat tussen de zes kenmerken van beide modellen. Juf, ik verveel me in de klas! 9

10 1.2.2 Het model van Heller In 1992 voegde Heller een aantal elementen toe aan het begrip hoogbegaafdheid. Het multifactorenmodel van Heller neemt hetgeen Renzulli en Mönks aanbrachten samen en voegt er nieuwe ideeën aan toe van Gardner. Gardner specialiseerde zich in de theorie over de meervoudige intelligentie. Figuur 2 - Het model van Heller (Tessa Kieboom - Als je kind (g)een Einstein is) Heller wil met dit model aantonen dat hoogbegaafdheid een samenspel is tussen verschillende elementen. Heller beschrijft deze elementen nog uitgebreider dan Renzulli en Mönks. In dit model beschrijft hij het samenspel tussen niet cognitieve persoonlijkheidskenmerken, begaafdheden, omgevingsfactoren en prestatiegebieden. Als juf kan je in de klas dit model gebruiken om een zicht te krijgen op de bepalende factoren die voor goede prestaties zorgen, alsook om te kijken welke factoren het kind juist remmen. Het model van Heller is eigenlijk een model van hoogbegaafdheid dat direct kansen biedt voor het onderzoek waarom een kind met grote mogelijkheden, deze mogelijkheden niet altijd kan omzetten in perfecte prestaties. Het is belangrijk dat je een niveau van presteren bereikt, waarbij het kind zelf zich gelukkig voelt. Juf, ik verveel me in de klas! 10

11 1.3 Kenmerken Als juf is het wel belangrijk om te weten welke kenmerken er zijn bij kinderen die mogelijk hoogbegaafd zijn. Het is als juf ook gemakkelijk om deze in het achterhoofd te hebben, zodat je ze gemakkelijk kan herkennen wanneer ze zich voordoen. Er zijn verschillende kenmerken die kunnen aangeven dat je te maken hebt met een hoogbegaafd kind. Eerst en vooral een opsomming van kenmerken over het algemeen. Het kind stelt veel waaromvragen Het kind heeft een sterk rechtvaardigheidsgevoel Het kind let enorm op details Het kind kan originele oplossingen bedenken Het kind speelt vaak alleen of met oudere of jongere kinderen Het kind heeft een uitstekend geheugen Het kind heeft soms problemen met slapen (weinig slapen) Het kind kan vroeg lopen het heeft de kruipfase overgeslagen anderzijds kan het ook zijn dat het kind net laat kan lopen Het kind kan vroeg praten in correcte zinnen en met opvallend woordgebruik het kind kan laat praten maar wel meteen in volledige zinnen Het kind kan vroeg verbanden leggen de dus redenering is vroeg aanwezig Het kind heeft een grote nieuwsgierigheid en een grote leergierigheid Het kind stelt op zeer jonge leeftijd reeds levensbeschouwelijke vragen Het kind heeft originele ideeën en originele oplossingen Het kind heeft een groot belang voor perfectionisme in zijn/haar handelingen Het kind kan verschillende dingen tegelijk behandelen en dit ook aan een hoog tempo Het kind heeft vaak moeite met leren zwemmen, fietsen Het kind heeft een apart gevoel voor humor Het kind is heel zelfstandig Het kind kan zichzelf leren lezen, tellen, schrijven Het kind is vaak gevoelig, ook wel eens overgevoelig Het kind is vaak onhandelbaar of agressief Het kind wil niet naar school Het kind speelt niet met klasgenootjes Het kind heeft vaak hoofdpijn, buikpijn Juf, ik verveel me in de klas! 11

12 1.3.1 Voordelen Het is vanzelfsprekend dat er voor hoogbegaafde kinderen en hoogbegaafde personen een aantal voordelen zijn, waar velen onder ons jaloers op zijn. Er zijn een aantal kenmerken waarvan hoogbegaafden kunnen profiteren. Bij deze opsomming merk je ook dat er veel kenmerken terugkomen van hoogbegaafdheid. Er zijn veel situaties waaruit blijkt dat hoogbegaafdheid ook een gave kan zijn. Het is ook belangrijk dat deze aspecten het daglicht te zien krijgen. De kinderen beschikken over een hoog werktempo, een overtuigende taakgerichtheid en veel concentratie waarmee ze aan de slag kunnen. De kinderen zijn snel van begrip en kunnen goed en logisch denken ze beschikken over een goed geheugen wat de dag van vandaag in de klas heel belangrijk is. Ze beschikken over een grote woordenschat en kunnen correct verwoorden wat ze voelen, waardoor spreken in de klas vaak gemakkelijker gaat. Ze kunnen zelfstandig werken en hebben vaak weinig nood aan instructies van de leidster, waardoor je ze rustig aan het werk kan zetten in de klas. De kinderen hebben minder nood aan bevestiging, maar dat neemt niet weg dat een schouderklopje het kind kan blijven stimuleren. De kinderen zijn heel gemotiveerd en hebben een groot doorzettingsvermogen, waardoor deze kinderen vaak niet opgeven. Hun creativiteit is één van hun sterkte troeven, vooral hun creativiteit in het oplossen van problemen. Ze kunnen een steun zijn voor de juf. Net omdat ze zo nieuwsgierig zijn, willen ze ook alles graag weten en dat is als juf verrijkend voor de klas. Ze hebben oor voor levensbeschouwelijke vragen en kunnen hier de andere kinderen bij helpen. In het algemeen is het zo dat een hoogbegaafd persoon veel eerder klaar is met taken die verplicht zijn, waardoor hij/zij vaak meer tijd heeft voor andere bezigheden. Net omdat hun prestaties vaak beter zijn, is het ook voor hen belangrijk om die nodige complimenten te blijven krijgen. En geef toe, wie zou er niet van genieten om te zien dat je als kind ergens vlug mee weg bent, terwijl de anderen nog zitten puffen om de eerste stap onder de knie te krijgen?! Juf, ik verveel me in de klas! 12

13 1.3.2 Nadelen Veel mensen zijn jaloers op de voordelen van hoogbegaafdheid, maar hoogbegaafd zijn is niet altijd rozengeur en maneschijn. Er zijn ook een aantal minder prettige kanten verbonden aan deze eigenschap. Vaak krijgen deze nadelen het daglicht te zien in de maatschappij, waardoor hoogbegaafdheid ook vaak als een opgave wordt gezien. Als kind kan je heel goed waarnemen maar dat brengt ook overgevoeligheid met zich mee. Wanneer het kind in een klasgroep zit die langzamer leert dan hij/zij, gaat hij/zij zich vlug vervelen. Vaak voelen de kinderen zich niet begrepen door andere mensen op gebied van gedachtesprongen of op gebied van humor. De kinderen voelen zich vaak eenzaam en anders dan de andere kinderen in de klas. Soms hebben de kinderen problemen in het maken van contact met de andere, daardoor kunnen er conflicten ontstaan waarin zij agressief reageren of zich volledig terugtrekken. Onderpresteren om er toch bij te horen of om aan de druk van die topprestaties van de omgeving te ontkomen. Omdat ze het gemakkelijk hebben met de leerstof, leren ze vaak niet hoe ze iets moeten leren waardoor ze later problemen kunnen krijgen bij dingen uit het hoofd te leren of gaat begrijpend lezen en helemaal niet goed af. Bij meerkeuzevragen beginnen de kinderen vaak te twijfelen, omdat ze te ver doordenken. Faalangst is een belangrijk fenomeen bij deze kinderen, net omdat de verwachtingen van het kind zelf, maar ook vaak van de omgeving heel hoog liggen. De kinderen hebben kans dat ze gepest worden of dat ze moeilijk vrienden maken Conclusie Het is belangrijk om te onderscheiden dat er dus zowel voor- als nadelen verbonden zijn aan deze eigenschap. Veel hoogbegaafden kinderen, jongeren, ouderen komen goed terecht in het leven, maar soms is er een beetje extra hulp nodig. Dit is zowel voor het kind als voor de omgeving belangrijk. Het is ook belangrijk om te weten dat niet alle hoogbegaafden kinderen hetzelfde zijn. Er kunnen wel een aantal gemeenschappelijke kenmerken zijn, maar het is ook belangrijk om te weten dat ieder persoon zijn eigen aard en karakter heeft. Een verdere opsomming van de verschillende soorten hoogbegaafdheid komen verder aan bod in dit actieonderzoek. Juf, ik verveel me in de klas! 13

14 1.4 Signalen Om hoogbegaafdheid te signaleren is het belangrijk dat je een breed beeld hebt waarin alle factoren aan bod komen. Zowel de leerkracht, de ouders, de kleuter, de andere kleuters in de klas kunnen een belangrijke rol spelen bij dit proces. Wanneer een kind bezig is met intellectueel boeiende taken is vooral de taak van de leerkracht belangrijk, omdat hij de leerling kan observeren terwijl hij/zij bezig is. Zoals eerder besproken in de modellen zijn er drie belangrijke signalen die hoogbegaafdheid kunnen aantonen. Deze drie algemeen geldende kenmerken voor hoogbegaafdheid zijn intelligentie, creativiteit en taakgerichtheid. Elk van deze kenmerken kan concreter gemaakt worden binnen zijn begrip door verschillende eigenschappen die wijzen op dit kenmerk te beschrijven Signalen van intelligentie Binnen deze categorie van kenmerken gaat het vooral om het leervermogen dat het kind bezit. Het gaat dus niet alleen om signalen die wijzen op een hoge prestatie van het kind. Het is namelijk mogelijk dat er een verschil is tussen de mogelijkheden van het kind en zijn uiteindelijk geleverde prestaties. Het kind is leergierig: het heeft brede en diepgaande interesses. Het kind heeft de mogelijkheid om heel scherpzinnig te oordelen. Het kind beschikt over een ruime woordenschat. Het kind heeft snel regels en principes, overeenkomsten en verschillen door. Het kind leert gemakkelijk en hoeft niet altijd alle leerstappen te doorlopen. Het kind heeft weinig nood aan herhaling en leert vaak vanuit zijn/haar eigen fouten. Het kind past eerder opgedane kennis toe in nieuwe situaties. Het kind heeft een hekel aan routineopdrachten en aan herhaling. Het kind heeft een goed geheugen. Juf, ik verveel me in de klas! 14

15 1.4.2 Signalen van creativiteit Dit is vaak een moeilijkere opgave omdat de structuur en de cultuur binnen de creativiteit in de klas vaak niet echt uitnodigt tot creatief denken. Daarom is het vooral belangrijk dat je de kinderen observeert in hun vrij spel, in de verschillende hoeken om te kijken naar hun creativiteit. Het kind beschikt over een brede leefwereld en een brede belangstelling, waardoor hij/zij ook vaak over veel dingen kan meepraten. Het kind kan op een scherpzinnige manier waarnemen. Het kind staat vaak kritisch tegenover beweringen en autoritair gedrag, omdat ze vaak zelf ook iets willen inbrengen. Het kind heeft een grote interesse en vraagt vaak door (waarom vragen). Het kind kan verbanden zien die de meeste kinderen inzichtelijk nog niet kunnen zien. Het kind wordt geboeid door complexe, moeilijke opgaven en ongewone onderwerpen. Het kind heeft een apart gevoel voor humor dat niet altijd gemakkelijk te begrijpen is. Het kind houdt van filosofische en diepgaande gesprekken Signalen van taakgerichtheid Taakgerichtheid is één van de vier peilers van zelfsturing en wordt vaak omschreven als een hoge mate van motivatie en leergierigheid. Enthousiasme, wilskracht, doorzettingsvermogen en durf zijn ook enkele eigenschappen die tot dit onderdeel behoren. Het is belangrijk om te weten dat de kinderen hun taakgerichtheid niet altijd uiten. Ze zullen deze taakgerichtheid vooral uiten tijdens momenten, activiteiten wanneer het onderwerp hiervan de leerlingen boeit. Belangrijk hierbij is om na te gaan hoe het kind zijn taakgerichtheid is bij activiteiten die het zelf gekozen heeft. Het kind is altijd bezig en verveelt zich niet snel. Het kind probeert zich in te zetten om een bepaald model na te leven. Het kind begint vaak uit eigen interesse aan een taak of aan een probleem dat zich voordoet. Het kind kan zelfstandig werken en heeft een groot doorzettingsvermogen. Het kind staat kritisch tegenover zijn werk en levert ook altijd verzorgd werk af. Het kind kan lang en geconcentreerd aan een taak werken. Het kind is aandachtig aan het luisteren wanneer de leidster iets vertelt of voordoet. Het kind heeft interesse voor de uitleg en de oplossingswijze van een probleem. Juf, ik verveel me in de klas! 15

16 2 Ontdekken van hoogbegaafdheid wanneer? Als ouder sta je vaak niet stil bij het fout dat jouw kind ook wel eens hoogbegaafd zou kunnen zijn. Vooral wanneer het een eerste kind is. Dan sta je als ouder voor allemaal nieuwe gebeurtenissen, waardoor het niet altijd duidelijk is welke mogelijke kenmerken het kind vertoont van hoogbegaafdheid. Maar vanaf welke leeftijd wordt de eigenschap hoogbegaafd dan ook merkbaar? Een vraag waar voor velen nog geen antwoord op is gegeven. Belangrijk om te weten is dat je bij heel jonge kinderen eigenlijk nog niet spreekt van hoogbegaafdheid, maar hier spreek je meer van een ontwikkelingsvoorsprong bij het kind. Vaak kunnen er wel al tekenen zijn dat een kind mogelijk hoogbegaafd is. Als baby kan je een ontwikkelingsvoorsprong merken bij de kinderen wanneer ze heel beweeglijk, energiek, nieuwsgierig zijn. Ook maken baby s met een mogelijke ontwikkelingsvoorsprong heel vlug oogcontact. Het is ook zo dat deze baby s vaak de kruipfase overslaan en dat ze meteen beginnen te stappen. Wanneer ze één jaar zijn, hebben ze vaak al de mogelijkheid om te spreken in actieve zinnen met een uitgebreide woordenschat. Het is ook mogelijk dat hoogbegaafdheid soms later op gang komt. De andere kenmerken van een hoogbegaafd kind zijn reeds duidelijk geworden in de vorige stukken van het actieonderzoek. Maar belangrijk is om een antwoord te krijgen op de gestelde vraag en dat is nog altijd wanneer kan ik hoogbegaafdheid ontdekken? Omdat we reeds bij een baby een aantal kenmerken kunnen waarnemen, wil dit niet zeggen dat we al meteen bij de baby leeftijd mogen vaststellen dat een kind hoogbegaafd is. Bij deze kinderen spreken we nog van een ontwikkelingsvoorsprong. Wanneer het kind in de derde kleuterklas de kenmerken vertoont die vernoemd worden in het model van Heller, dan mag je spreken van een hoogbegaafd kind. Tot de leeftijd van 4 jaar spreken we nog altijd van een ontwikkelingsvoorsprong bij de kinderen. Juf, ik verveel me in de klas! 16

17 3 Verschillende vormen van hoogbegaafdheid Er zijn verschillende vormen van hoogbegaafdheid waardoor er een variëteit is in de kenmerken van hoogbegaafde kinderen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen zes verschillende profielen. Voor elk van deze zes verschillende profielen hoort een aangepaste aanpak op gebied van de sociaal en emotionele ontwikkeling van het kind, maar ook op het gebied van leren op school. De zes verschillende profielen van hoogbegaafde kinderen worden hieronder voorgesteld. Binnen deze zes profielen wordt er ook telkens een onderscheid gemaakt tussen de verschillende gedragskenmerken, de herkenning en de begeleiding die nodig is van school uit. 3.1 De succesvolle leerling De gedragskenmerken De herkenning De begeleiding van school Perfectionistisch Goede prestaties Zoekt bevestiging van de leerkracht Vermijdt risico s Accepterend en conformerend Afhankelijk Schoolprestaties Prestatietest Intelligentietest Nominatie door de leerkracht Versneld en verrijkt curriculum Ontwikkelen van persoonlijke interesses Vooraf testen, uitsluitend leerstof die nog niet beheerst wordt: leerstof inkorting Contact met ontwikkelingsgelijken Ontwikkeling van de vaardigheden voor zelfstandig leren Mentor Begeleiding van schoolleven Juf, ik verveel me in de klas! 17

18 3.2 De uitdagende leerling De gedragskenmerken De herkenning De begeleiding van school Corrigeert de leerkracht Stelt regels ter discussie Is eerlijk en direct Grote stemmingswisselingen Vertoont weinig samenhangende werkwijzen Slechte zelfcontrole Creatief Voorkeur voor activiteit en discussie Komt op voor eigen opvattingen Competitief Nominatie door medeleerlingen Nominatie door ouders Interviews Geleverde prestaties Nominatie door volwassenen buiten het gezin Creativiteitstest Tolerant klimaat Zoveel mogelijk bij passende leerkracht plaatsen Cognitieve en sociale vaardigheden trainen Directe hen heldere communicatie met de leerling Gevoelens toestaan Mentor Zelfwaardering opbouwen Gedrag sturen met contracten Verdieping 3.3 De onderduikende leerling De gedragskenmerken De herkenning De begeleiding van school Ontkent hoogbegaafdheid Doet niet mee aan programma s voor hoogbegaafde leerlingen Vermijdt uitdaging Zoekt sociale acceptatie Wisselt in vriendschappen Nominatie door begaafde medeleerlingen Nominatie door ouders Prestatietest Intelligentietest Prestaties Begaafdheid herkennen en adequaat opvangen Niet participeren in speciale activiteiten toestaan Sexe-rol modellen geven (vooral meisjes) Doorgaan met informeren over opleidings- en beroepsmogelijkheden Juf, ik verveel me in de klas! 18

19 3.4 De drop-out De gedragskenmerken De herkenning De begeleiding van school Neemt onregelmatig deel aan het onderwijs Maakt taken niet af Zoekt buitenschoolse uitdaging Verwaarloost zichzelf Isoleert zichzelf Creatief Bekritiseert zichzelf en anderen Werkt weinig samenhangend Verstoort, reageert zich af Presteert gemiddeld of minder Defensief, verdedigend Analyse van verzameld werk Informatie van leerkrachten uit het verleden Een gebrek aan overeenstemming tussen intelligentiescore en geleverde prestaties Weinig samenhang in de geleverde prestaties Creativiteitstest Nominatie door begaafde medeleerlingen Geleverde prestaties in niet schoolse settings Diagnostisch onderzoek Groepstherapie Niet traditionele studievaardigheden Verdieping Mentor Niet traditionele leerervaringen buiten de klas 3.5 De leerling met leer- en/of gedragsproblemen De gedragskenmerken De herkenning De begeleiding van school Werkt met weinig samenhang Presteert gemiddeld of minder Verstoort, reageert zich af Sterk uiteenlopend Resultaten op onderdelen van een intelligentietest Herkenning door relevante anderen Herkenning door leerkracht met ervaring met onderpresteerders Interview Wijze van presteren Plaatsing in programma Voorzien van benodigde bronnen Niet traditionele leerervaringen Begin met onderzoek en ontdekking Tijd met ontwikkelingsgelijken doorbrengen (niet meteen leeftijdsgenoten) Individuele begeleiding Juf, ik verveel me in de klas! 19

20 3.6 De zelfstandige leerling De gedragskenmerken De herkenning De begeleiding van school Goede sociale vaardigheden Werkt zelfstandig Ontwikkelt eigen doelen Doet mee Werkt zonder bevestiging Werkt enthousiast voor passies Creatief Komt op voor eigen opvattingen Neemt risico s Bereikte schoolresultaten Producten Prestatietest Interviews Nominatie door leerkracht, klasgenoot, ouders en zichzelf Intelligentietests Creativiteitstests Ontwikkelen van lang termijnplan voor studie Versneld en verrijkt curriculum Belemmeringen in tijd en plaats wegnemen Vooraf testen, uitsluitend leerstof die nog niet beheerst wordt: leerstof inkorting Mentor Begeleiding van schoolloopbaan Vervroegde toelating tot vervolgopleiding (versnellen) Juf, ik verveel me in de klas! 20

21 4 Sociaal emotionele ontwikkeling De sociale ontwikkeling van het kind, is de manier waarop een kind leert omgaan met anderen en de manier waarop de anderen toenadering kunnen zoeken met het kind. Vragen die een belangrijke rol spelen in de sociale ontwikkeling zijn Wat verwacht ik van de andere? en Wie ben ik in relatie tot mijn klasgenoten?. De emotionele ontwikkeling van het kind gaat vooral over het bewustzijn van zichzelf. Hierbij zijn er vragen zoals Wie ben ik? en Waar wil ik naartoe?. Emotionele ontwikkeling houdt in dat het kind zich emotioneel weet te ontwikkelen. In eerste instantie zodat het emoties vertoond die passend zijn bij de omstandigheden die zich voordoen. In tweede instantie zodat zijn emoties passend zijn bij zijn leeftijd. Het is belangrijk dat de kinderen een antwoord kunnen vinden op deze vragen. Deze antwoorden kunnen gevonden worden door zichzelf in relatie tot de omgeving te bekijken. Over het algemeen kan gesteld worden dat de sociale en emotionele ontwikkeling van een kind alleen maar optimaal is als het kind zich bevindt in een omgeving met ontwikkelingsgelijken. Veel hoogbegaafde kinderen kennen een normale ontwikkeling op het gebied van sociaal emotionele ontwikkeling. Wanneer er rekening wordt gehouden met hun mogelijkheden hoeven zij niet vaker sociale en emotionele problemen te ervaren dan normaalbegaafde kinderen. Ook belangrijk is dat het onderwijs hieraan wordt aangepast. Extreme hoogbegaafden hebben een grotere kans en dus ook een verhoogd risico om sociale en emotionele problemen te ontwikkelen. Dit komt omdat zij weinig spiegeling hebben aan ontwikkelingslijnen, waardoor ze het gevoel ontwikkelen dat ze anders zijn. Hierdoor is het ontwikkelen van een reëel en positief zelfbeeld voor hen heel moeilijk. Dankzij de hoge intelligentie die deze kinderen hebben, praten zij vaak over andere onderwerpen dan hun klasgenoten. Hierdoor lopen ze het risico om buitengesloten en gepest te worden. Door hun perfectionistische houding, hebben zij heel vlug het gevoel dat ze niets waard zijn wanneer ze falen. Bij deze kinderen is het ook zo dat zij een groot rechtvaardigheidsgevoel hebben en dat ze vaak overgevoelig zijn voor het leed van anderen en voor opmerkingen die gegeven worden door klasgenoten. In het gedrag van het kind, kunnen sociaal emotionele problemen zich vooral uiten in het zoeken van contact met oudere kinderen of zelfs het vermijden van contacten met andere kinderen. Hiernaast kan het ook zijn dat het kind zich opstandig gaat opstellen of dat het zich teruggetrokken gaat gedragen. Juf, ik verveel me in de klas! 21

22 5 Besef van het kind Iedereen maakt in de loop van zijn/haar leven een aantal pakkende en ingrijpende gebeurtenissen mee. Iedereen ondergaat ook een aantal veranderingen en ervaart intense gevoelens die komen kijken bij die gebeurtenissen en die veranderingen. Ook het multifactorenmodel van Heller spreekt over kritische levenservaringen. Het woord kritisch wil niet alleen zeggen dat die levensgebeurtenis zo kritiek is dat die inderdaad hard kan aankomen, maar ook dat je er zelf vaak hard en intensief over nadenkt. We kunnen dus ook gerust stellen dat het gevoel anders zijn ongetwijfeld een van de meest kritische is in het leven van een hoogbegaafd kind. Op een bepaald moment, vroeg of laat, gaat het kind ontdekken dat hij/zij anders is dan anderen. Dat bepaald moment mag gerust breed geïnterpreteerd worden. De vaststelling dat hij/zij anders is dan anderen, kan op verschillende momenten in het leven opduiken. Een kind van drie kan dit ervaren, maar ook een puber of zelfs een volwassene. Vaak is het zo dat het vaak de volwassene zijn die er heel fel over beginnen na te denken, omdat ze beseffen dat hun kind hoogbegaafd blijkt te zijn. Hierdoor worden zij nog eens geconfronteerd met het anders zijn. Door dat de negatieve kenmerken van hoogbegaafdheid extra in het daglicht komen, leiden ze vaak een weinig bevredigend leven. Dit komt ook doordat ze van jongs af aan al meteen bestempeld worden door de wetenschap met het feit dat ze moeilijke mensen zijn. Het is belangrijk dat een kind onder ogen durft te zien dat hij/zij anders is. Maar het besef dat ze anders zijn, maakt natuurlijk een grote indruk op het kind. De ontdekking van het anders zijn op een bepaald moment in het leven kan verschillende gevolgen hebben. Het kan zijn dat sommige kinderen helemaal geen stress zullen ondervinden bij deze vaststellingen en kan zich daardoor vaak ook gemakkelijker neerleggen bij de ontdekking dat ze anders zijn. Langs de andere kant en ook in de meeste gevallen leidt het gevoel van anders te zijn wel tot een gevoel van stress. Voor sommige kinderen is het anders zijn behoorlijk bedreigend. Dat is ook logisch, want eigenlijk wil elk kind er gewoon graag bij horen. Sommige kinderen zijn er helemaal niet toe in staat om om te gaan met deze stress (non coping). Hierdoor krijgen ze problemen die erg variërend kunnen zijn (depressie, haaruitval, papier opeten ). Andere kinderen kunnen wel een weg vinden om met de stress om te gaan (coping) en doen dat dan ook meestal op drie mogelijke manieren: hoge zichtbaarheid, ontkennen (disidentifier) en lage zichtbaarheid. Juf, ik verveel me in de klas! 22

23 De kinderen die het zichtbaar willen maken kunnen in hun hoofd de klik maken en zeggen: ja, ik ben anders en dat levert mij stress op, maar ik weet ook hoe ik met die stress moet omgaan. Hierdoor zorgen deze kinderen er ook wel voor dat ze blijvend gezien zullen worden als hoogbegaafden. Ik denk dat we allemaal wel kunnen zeggen dat deze kinderen eigenlijk het beste af zijn. Daarnaast weten heel veel kinderen het nog niet zo goed. Ze kiezen er niet voor om zich zichtbaar te maken, noch om zich onzichtbaar te houden. Dit is gevaarlijk omdat de kinderen hun stress, al dan niet gewild, aanwenden om zichzelf ervan te overtuigen dat ze helemaal niet anders zijn. Hierdoor gaan ze tegenover anderen ontkennen dat ze anders zijn en ontkennen ze eigenlijk wat er aan de hand is. Ze hangen vaak de clown uit, of ook wel eens het zielenpootje van de klas. Dan hebben we ook nog de kinderen die ervoor kiezen om onzichtbaar te blijven. Ze doen dit door zich zoveel mogelijk aan te passen. Wanneer deze kinderen ontdekken dat ze anders zijn, besluiten ze dat ze dit helemaal niet willen en gaan ze gewoon doen zoals de andere kinderen. Vaak doen ze dit om erbij te willen horen. Omdat ze zoveel moeite doen om onzichtbaar te blijven, verdwijnen ze ook vaak in de groep. Belangrijk om te weten is dat het kind niet geheel alleen staat voor de keuze die het maakt. De omgeving waarin een kind functioneert, speelt ook een cruciale rol. Ook de signalen die het kind opvangt vanuit zijn omgeving, hebben een grote invloed. Figuur 3 - Model Information Management Colemann & Cross (Tessa Kieboom - Als je kind (g)een Einstein is) Juf, ik verveel me in de klas! 23

24 Belangrijk is dat je als juf het kind stimuleert om zich zichtbaar te maken. In de klas en in de buitenwereld mag het kind echt wel zijn wie het is. Daarom is het ook vaak zo dat wanneer een kind in een omgeving vertoeft, een omgeving die het kind stimuleert, het voor het kind vaak gemakkelijker is om voor de zichtbaarheid te kiezen. Een kind dat zich zichtbaar mag maken van de omgeving, wordt gezien als een kind dat geluk heeft om in zo een omgeving te vertoeven. Het is belangrijk dat je ook als juf een omgeving creëert waarin er plaats is voor alle talenten, ook bijzondere talenten, die zich gerespecteerd voelen. Het is ook zo dat je als juf niet een perfecte inhoudelijke achtergrond moet hebben over hoogbegaafdheid, om een goede omgeving te kunnen creëren voor het kind. Belangrijk is gewoon dat je als juf een sfeer creëert in de klas, die het kind uitnodigt om zich open te zetten voor meerdere dingen. Daarnaast is het ook belangrijk dat jij je als juf authentiek, geïnteresseerd en respectvol opstelt tegenover het kind. Wanneer je dit doet als juf, zullen deze kinderen vanzelf op zoek gaan naar de uitdagingen die ze nodig hebben. Ook het feit dat je als juf die nodige uitdagingen aanbiedt, maakt het voor het kind nog gemakkelijker. Door het aanbod dat wordt voorzien in de klas, gaat het kind zich gewaardeerd voelen. Respect, waardering, overtuiging zijn gevoelens en momenten die deze kinderen echt wel nodig hebben om uit de kast te komen. Laat hen zichzelf zijn en probeer als juf een omgeving op te bouwen waar plaats is voor alle bijzondere talenten, kortom waar plaats is voor alle kleuters! Juf, ik verveel me in de klas! 24

25 6 Het belang van de ouders Niet alleen de ouders van hoogbegaafde kinderen, maar de ouders van alle kinderen zijn diegene die hun kind het beste kennen. Daarom is het ook vaak zo dat zij uitstekend geplaatst zijn om iedereen die met hun kind in contact komt, te helpen, tips te geven en te steunen. Het is ook zo dat de ouders van deze kinderen de ervaringsdeskundigen zijn waarop iedereen een beroep kan doen. Waarschijnlijk omdat hier vaak de appel niet ver van de boom valt. Het is belangrijk om weten dat een hoogbegaafd kind in huis hebben, hetzelfde is als een gewoon kind in huis te hebben. Het is het kind van de ouders en zij zullen alles voor hem/haar willen doen. Als juf is het belangrijk om te weten dat wanneer het kind naar school gaat, er vaak veel meer op het schouders van de ouders terecht komt, dan wij zelf durven denken. Want het hoogbegaafde kind in de klas, past vaak niet in het plaatje. Hierdoor word je als ouder vaak gedwongen om het één en het ander op te zoeken, te lezen en je te bevragen. Omdat je dit moet doen, heb je als ouder vaak meer informatie over hoogbegaafdheid, dan de anderen die met het kind te maken krijgen. Het belangrijkste doel hiervan is dat de leerkrachten open moeten staan voor de informatie van de ouders. Vaak ook omdat de leerkrachten niet altijd in contact komen met hoogbegaafde kinderen. 6.1 De opvoeding Het opvoeden van een kind blijft zoeken. Opvoeden blijft ook vooral zelf zoeken en onderzoeken, omdat buitenstaanders alleen maar tips kunnen geven. Als ouder voel je nog altijd het best zelf aan wat het kind nodig heeft. Daarom is het ook belangrijk dat men weet dat ieder hoogbegaafd kind, een andere opvoeding vraagt! Belangrijk voor de ouders, maar ook voor de leerkrachten, is dat ze op zoek gaan naar hun eigen houding ten opzichte van hoogbegaafdheid. Het is belangrijk dat je daar een duidelijk standpunt in kan innemen, zodat je niet meer moet worstelen met je eigen gevoelens. Voor de kinderen is het ook belangrijk dat je als ouder en als leerkracht niet alleen kijkt naar de dingen die mislopen. Je moet durven kijken naar de positieve dingen en vooral niet zeuren over de dingen die mislopen. Als ouder maakt het je moe en futloos en ook het kind zal merken dat er iets niet juist zit. Juf, ik verveel me in de klas! 25

26 Het is belangrijk als leerkracht te weten dat het voor de ouders heel belangrijk is om met hun kind te praten over hun hoogbegaafdheid. Hiertoe krijgen ze in de klas vaak niet de kans. Ook het kind zelf weet heel goed dat hij anders is dan de andere! Hetgeen het kind mee maakt, is voor hem/haar heel vanzelfsprekend, wat niet wegneemt dat het verwoorden van die gevoelens vaak nog moeilijk is. Dit schept al te vaak een gevoel van onveiligheid. Door het praten met de kinderen over hun hoogbegaafdheid, kunnen we ook hier bijdragen aan de ontwikkeling van het kind. Voor een aanstaande juf of een onervaren juf is het contact met de ouders vaak nog een drempel die nog redelijk hoog ligt. Het is vaak niet zo gemakkelijk om met de ouders van een hoogbegaafd kind om te gaan, vooral niet wanneer zij het kind overdreven aandacht geven. Probeer het kind hier tegen te beschermen! Langs de andere kant is het ook zo dat vaak de leerkracht het hoogbegaafde kind als bijzonder beschouwt, waardoor zij enorm veel dingen van hem/haar zal verlangen. Hiervoor moeten de ouders hun kind dan weer beschermen! Belangrijk is om een juiste regelmaat te vinden binnen de opvoeding van het kind en ook kijken naar de gevoelens van het kind. Het kind moet zich goed voelen in zijn vel! 6.2 Ouders stellen zichzelf in vraag Als leerkracht is het belangrijk om te weten dat de ouders zich zelf vaak in vraag stellen bij het zijn van hun kind. Ze voelen zich bedreigt omdat hun kind heel veel energie vraagt van hen. Maar de ouders doen er net goed aan om in te gaan op de interesses van het kind. Dat doen alle ouders en niet alleen de ouders van hoogbegaafde kinderen. Het is als ouder helemaal niet verkeerd om je kind voor te bereiden op school. Je mag echt wel tegemoet komen aan deze interesse van het kind. Het is als leerkracht ook belangrijk om dit aan de ouders duidelijk te maken. Zij zitten vaak ook nog met veel vragen binnen zichzelf, waar jij als leerkracht wel een antwoord op kan geven. Het is echt belangrijk om als ouder en als leerkracht de nieuwsgierigheid en de leergierigheid van het kind te koesteren en in te gaan op hun vragen. Het is dus belangrijk om weten dat de ouders zich niet slecht moeten voelen bij het aanbrengen van verrijkende activiteiten en verrijkende materialen. Je mag als juf ook aanbrengen dat de ouders echt niet moeten wachten met dingen aan te leren, als het kind daar thuis al nood aan heeft. Wel belangrijk hierbij is te vermelden dat de ouders ook moeten weten hoe ze dit moeten doen. Als juf kan je dus best enkele mappen, boeken in de klas hebben liggen waarmee je de ouders kan helpen. Hoogbegaafde kinderen zijn uiterst nieuwsgierig en hebben veel baad bij nieuwe dingen. Het zijn kinderen die van alles wat de wereld biedt eens willen proeven. Geef hen die kans! En als de ouder hieraan tegemoet kan komen, dan is daar niets mis mee. Integendeel! Juf, ik verveel me in de klas! 26

27 6.3 Ik wil mijn kind aanvaarden zoals het is Figuur 4 - Cartoon hoogbegaafdheid (Hoogbegaafd Vlaanderen) Het aanvaarden van het kind begint bij de ouders en het is heel belangrijk dat zij aan het kind meegeven dat zij hem/haar ervaren zoals hij/zij is. Het aanvaarden van het kind is de basis van het opvoeden van een hoogbegaafd kind. Het is net datgene wat ze het meeste nodig hebben. Ze kunnen onmogelijk ontwikkelen in een omgeving en in een atmosfeer die hen de kansen ontneemt om te ontwikkelen binnen hun intellectuele, sociale en emotionele groei. Belangrijk om dit te kunnen doen is te weten dat het kind het niet kan helpen dat het hoogbegaafd is. Het kind heeft ook nood aan het aanbrengen van die sociale vaardigheden binnen zijn mogelijkheden. Als leerkracht merk je ooit dat het kind zich niet goed voelt. Durf als jus ook te kijken naar de thuissituatie! Aanvaarden zij hun kind wel zoals het is. Want stel je als juf eens voor, dat het kind in jouw klas thuis niet aanvaard wordt. Niet moeilijk dat het kind zich dan onbelangrijk of waardeloos zal vinden. Ze gaan beginnen nadenken en krijgen op latere leeftijd het gevoel dat ze een last zijn voor hun ouders en dat ze er beter niet zouden zijn. Juf, ik verveel me in de klas! 27

28 Belangrijke aspecten om het kind te aanvaarden zoals het is zijn de volgende. Deze aspecten kunnen zowel door de ouders, kennissen, vrienden als door de leerkracht in het achterhoofd gehouden worden. Hierdoor wordt het gemakkelijker om het aanvaarden als vanzelfsprekend te beschouwen. Luister naar het kind Ondersteun de interesses van het kind Loof je kind op een goede en juiste manier Vermijd kleineringen en kwetsende woorden (ook als jij ze niet kwetsend vindt) Respecteer de intelligentie van het kind zonder er in bewondering voor te staan Help het kind om sociale vaardigheden te ontwikkelen Humor: lach (samen) met je kind Deze aspecten kunnen het aanvaarden vergemakkelijken. Heb ze als juf altijd in je achterhoofd. Op die manier kan je deze aspecten altijd overbrengen aan de ouders, zodat zij op die manier al verder geholpen zijn. Juf, ik verveel me in de klas! 28

29 7 Taak van de leerkracht 7.1 Sociaal emotionele ontwikkeling Hoogbegaafde leerlingen met sociale en emotionele problemen verdienen extra aandacht. Er moet niet alleen aandacht besteed worden aan het klasklimaat, maar er moet ook aandacht besteed worden aan de houding tegenover de hoogbegaafde leerling. Het is belangrijk dat bijvoorbeeld door een klasgesprek, aandacht gaat naar de problematiek en naar de gevoelens van deze kinderen. Dit vooral om pesten en isolatie te vermijden. De andere klasgenoten kunnen de kinderen beter benaderen, wanneer zij de waarden als respect voor anderen en verdraagzaamheid onder ogen kunnen zien. Hierbij vervult vooral de leerkracht een belangrijke rol. Het stellen van een voorbeeldgedrag waarin de gelijkwaardigheid van alle leerlingen wordt benadrukt, kan bijdragen tot het verminderen van pestgedrag en tot de aanvaarding van het hoogbegaafde kind in de klasgroep. Soms kan het zelfs nuttig zijn dat de leerkracht een individueel gesprek aangaat met het kind. Het hoogbegaafde kind krijgt in dit gesprek de kans om zijn gevoelens, verwachtingen en frustraties duidelijk te maken aan de leerkracht en deze met hem/haar te bespreken. Tijdens klasgesprekken, rollenspelen, projectwerken is er ook de mogelijkheid om te werken aan de sociale vaardigheden van de kinderen. De kinderen leren hier contacten leggen met anderen, samen te werken in groep, hun mening te uiten Belangrijk is dat ze die sociale vaardigheden onder de knie krijgen. Durf te werken met het huis van de axen, waarbij ze een herkenningspunt hebben waarmee ze zich kunnen identificeren. Als juf moet je het hoogbegaafde kind ook in contact durven te brengen me ontwikkelingsgelijken en hen de mogelijkheid geven om samen een activiteit (filosofische gesprekken, gezelschapsspelen, projecten ) uit te werken. Dit draagt bij tot de sociaal emotionele ontwikkeling van het kind. Het contact dat ze krijgen met andere hoogbegaafde kinderen kan zorgen voor een grotere motivatie bij de leerling om goed te presteren en kan ook bijdragen tot een positieve ontwikkeling van hun zelfbeeld. Probeer hen ook duidelijk te maken dat het belangrijk is om deze kinderen ook buiten de schooluren in contact te brengen met andere begaafden. Denk als juf bijvoorbeeld eens na over de invulling van de vrijetijdsbesteding (bibliotheekbezoek, teken- of muziekschool ) en durf deze te bespreken met de ouders. Het is als leerkracht heel belangrijk om de hoogbegaafdheid van een kind te erkennen. Ondersteun hen en moedig hen aan om goed te presteren. Al te vaak wordt het enthousiasme en de motivatie van het kind onderdrukt. Er moet een rijke leeromgeving aangeboden worden: geschikte, uitdagende materialen, een passende begeleiding en aanmoediging Een goede samenwerking tussen leerkracht en ouders is het belangrijkste! Juf, ik verveel me in de klas! 29

30 7.2 Onderpresteren tegengaan Onderpresteren bij hoogbegaafde kinderen betekent dat zij lager presteren dan hun eigen niveau. Er zijn een aantal factoren, die ervoor zorgen dat wanneer het kind deze factoren vertoont, men niet kan zeggen dat het kind onderpresteert. Deze factoren zijn sociaal emotionele problemen, leerstoornissen of fysieke oorzaken. Wanneer het kind geen enkel van deze factoren vertoont, kan er gesproken worden van onderpresteren. Hierbij komt dat onderpresteren verdeelt kan worden in twee groepen. Je hebt de relatieve onderpresteerders en de absolute onderpresteerders. De relatieve onderpresteerders zijn leerlingen die beneden hun niveau presteren. De absolute onderpresteerders zijn de leerlingen die niet alleen onder hun eigen niveau presteren, maar ook onder het niveau van het groepsgemiddelde presteren. De taak van de leerkracht is vooral het voorkomen van onderpresteren. Onderpresteren kan voorkomen worden door in te spelen op beïnvloedende factoren. Deze beïnvloedende factoren zijn de volgende. Uitdagende leerstof en werkvormen Een positieve relatie tussen leerling, ouders en groepsleerkracht Bevordering van de algemene houding van de leerling De eerste stap die ondernomen moet worden is het bepalen van het onderpresteren van het kind, samen met de ouders. Belangrijke vragen die hierbij gesteld kunnen worden zijn Hoeveel presteert het kind beneden zijn niveau? en Is dit onderpresteren echt nadelig voor de leerling?. Het is namelijk zo dat onderpresteren niet noodzakelijk negatief moet zijn. Er zijn immers ook gevallen waarbij de leerling bewust een keuze maakt om tijdelijk wat minder hoog te presteren. Hiernaast moet men ook de werkelijke reden van het onderpresteren nagaan. Alle factoren van het ontstaan van onderpresteren moeten dus onder de loep genomen worden. Dit moet in eerste instantie door de juf gebeuren. De factoren van onderpresteren zijn voorgesteld in een schema. Figuur 5 - Factoren onderpresteren (Hulp bij hoogbegaafdheid) Juf, ik verveel me in de klas! 30

31 Een volgende stap die belangrijk is als juf om te ondernemen is het bepalen van het juiste didactische niveau van het kind. De beste manier om dit te bepalen is het mondeling overhoren van het kind. De leerkracht is er dan toe in staat om nog extra vragen te stellen om meer informatie te krijgen, of om het kind zijn/haar antwoorden te laten verduidelijken. Met al deze opgedane informatie kan er dan een evenwichtig leerstofaanbod samengesteld worden. Een positieve houding van de leerkracht en acceptatie door de klasgenoten zijn belangrijk binnen dit proces. Als er problemen zijn tussen het hoogbegaafde kind en zijn klasgenoten, kunnen deze het best aangekaart worden tijdens een klasgesprek. Wanneer je merkt dat het kind zo gedemotiveerd is dat ook het aangepast leerstofaanbod hem niet meer kan motiveren, dan moet er een niet schoolse motivatiebron gezocht worden. Als leerkracht kan je, in samenspraak met het kind en/of met de ouders, zoeken naar materialen, onderwerpen, activiteiten waarin het kind sterk geïnteresseerd is. Met dit laatste hulpmiddel mag het kind dan een aantal dagen aan deze activiteiten werken om de ergste frustraties van school en de demotivatie te laten afkoelen. Pas na een tweetal weken wordt er, in samenspraak met de ouders en de leerling, gezocht naar een mogelijke oorzaak van het onderpresteren. Hieruit wordt dan ook pas een didactisch niveau bepaald. Na dit gesprek en na de activiteiten die het kind zelf gekozen heeft, is het weer belangrijk dat er opnieuw overgeschakeld wordt op opgelegde activiteiten. Tijdens dit proces moet er vooral aandacht besteed worden aan de sociale positie van het kind binnen de klasgroep. 7.3 Stimuleren Als juf is het belangrijk dat je het kind stimuleert in zijn doen en laten. Maar let ook op dat je het kind niet gaat overstimuleren, waardoor je meer de nadruk gaat leggen op presteren. Het kind moet gestimuleerd worden, maar het moet ook de kans krijgen om te blijven genieten van de dingen die gedaan worden in de klas. Zo is het als juf niet de bedoeling dat je tijdens een excursie naar het bos, het kind voortdurend moet gaan onderwijzen. Laat het ook even kind zijn en genieten van de natuur. Wanneer je als juf teveel materialen gaat aanbieden om te onderwijzen, omdat je hiermee het kind wil stimuleren, ontneem je de kans van het kind om zelf eigen indrukken op te doen en deze in zijn eigen tempo te verwerken. Niemand twijfelt erover dat het stimuleren van kinderen belangrijk is voor hun intelligentie. Maar overstimuleren vanuit een soort prestatiedrang, is voor het kind kansen ontnemen binnen het ontdekken van zijn eigen wereld. Juf, ik verveel me in de klas! 31

32 7.4 Differentiëren en verrijken Als juf moet je weten dat de kleuterklas eigenlijk de ideale plek is om te differentiëren. En dit alleen al vanwege de grote schatten speelgoed en de leermaterialen die in e klas kunnen terugvinden. Jammer genoeg moeten we ook vaststellen dat al dit materiaal veel te weinig verplicht een de kinderen, met een ontwikkelingsvoorsprong, wordt aangeboden. In het ruime aanbod dat altijd aanwezig is in de klas, is zeker genoeg variatie aanwezig met een duidelijke routine en een vastomlijnd systeem. Maar het is eigen aan de kleuterschool dat we de iets moeilijkere dingen net niet verplichten. Het feit dat er in de kleuterschool altijd een duidelijke opbouw zit in het gebruik van materialen, activiteiten doet kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong net de das om. Hieronder is een tekst waarbij jij jezelf als juf misschien tegenkomt. Sla niet in paniek, want deze tekst geeft een beeld van een goede juf in de klas, die nog geen kennis heeft gemaakt met hoogbegaafde kinderen. Op het moment dat de juf van Lucas van de ouders hoorde dat Lucas heel goed kan puzzelen, kan de juf haar oren moeilijk geloven. In de klas vindt Lucas het helemaal niet leuk om te puzzelen en kiest hij nooit voor deze activiteit. Tijdens het oudergesprek komt dan ook ter sprake dat ze het heel raar vindt dat Lucas helemaal niet wil puzzelen. Zijn ouders weten niet wat ze horen wanneer de juf dit zegt. Zij weten dat Lucas niets liever doet dan alleen maar puzzelen. Hoe moeilijker de puzzel, hoe beter voor Lucas. Maar de juf heeft zo haar twijfels bij de constatering van de ouders. Wanneer de ouders zeggen dat Lucas zelfs een puzzel van tweehonderd stukjes kan oplossen, kan de juf haar oren niet geloven. De juf gaat er vooral van uit dat de ouders Lucas opdringen om die puzzels te maken. Wat de ouders van Lucas echter niet weten is dat de grootste puzzel in de klas slechts zestig stukjes telt. De band tussen de ouders van Lucas en tussen de juf verslechtert. De juf vindt dat de ouders van Lucas hem teveel onder druk zetten. Anderzijds vragen de ouders van Lucas zich af hoe het komt dat de juf niet ziet dat Lucas echt wel graag puzzelt. In dit verhaal is het duidelijk dat de juf nog geen weet had van de hoogbegaafdheid van Lucas. Wanneer je als juf hetzelfde meemaakt, weet dan dat het mogelijk is dat het kind een ontwikkelingsvoorsprong heeft. Natuurlijk speelt Lucas niet graag met de puzzels in de klas, ook al omdat ze volgens een opbouw gemaakt moeten worden. Eerst proberen we de puzzel van twee stukjes, daarna van vier, vijf, zes Maar wat heeft hij nu aan een puzzel van zo weinig stukjes, als hij thuis een puzzel van tweehonderd stukjes kan maken. De juf had onmiddellijk, als differentiatie, de puzzel met zestig stukjes moeten aanbieden aan Lucas. Belangrijk hierbij is om de juiste uitleg te verwoorden. Het gesprek tussen Lucas en de juf lees je hieronder. Juf, ik verveel me in de klas! 32