Handleiding leerkrachten

Transcriptie

1 Handleiding leerkrachten basisonderwijs Groep 7 en 8 Oriëntatie op jezelf en de wereld Kunstzinnige oriëntatie: muziek en dans

2 Beste leerkracht... Dit lespakket gaat over een belangrijk onderdeel van de Nederlandse geschiedenis. Een deel dat vaak onderbelicht is gebleven: ons slavernijverleden. Afrikaanse mannen, vrouwen en kinderen zijn op grote schaal als slaaf vervoerd naar de Nederlandse koloniën. In 2013 is herdacht dat 150 jaar geleden in Nederland, op 1 juli 1863, de slavernij werd afgeschaft. In 2014 herdenken we dat 200 jaar geleden de slavenhandel werd afgeschaft. DoReMixMax is in het kader van deze herdenkingen ontwikkeld. Het thema slavernij wordt op een toegankelijke manier behandeld via de insteek van muziek en dans uit Brazilië, Angola en Nederland. De basis van dit lespakket voor groep 7 en 8 bestaat uit twaalf korte films met opdrachten. De lessen zijn lesstofvervangend indien u bij film 3 en 4 extra aandacht besteedt aan het ontstaan en het werk van de WIC, de West-Indische Compagnie. De informatie hierover vindt u in deze handleiding. Elke film eindigt met een vraag die weer leidt naar de volgende film. Tussen de films door verwerken de leerlingen de stof middels kijkvragen en kleine opdrachtjes. Leerlingen krijgen hiervoor een eigen werkboekje dat u voor hen kunt uitprinten van de website. Het lespakket wordt afgesloten met een eindopdracht. We bieden u een aantal suggesties waarmee de leerlingen de slavernijgeschiedenis kunnen overdenken en verwerken. Leerlingen kunnen daarnaast zelf, of onder begeleiding van een vakdocent, actief met muziek en dans aan de slag. Materiaal hiervoor vindt u op de website. Ze kunnen muziek mixen met de mixtool, het frevo-ritme leren spelen, de frevo leren dansen en een eigen frevo-lied maken, al dan niet vertellend over de slavernijperiode. In de rubriek Mixverhalen op de website vindt u korte films die dieper ingaan op verschillende aspecten van de mixcultuur van Brazilië. Na afloop kennen uw leerlingen de geschiedenis van de slavernij. Naast deze lessen kunt u voor alle leerlingen het DoReMixMax concert naar school halen en/of workshops muziek en dans. Zie hiervoor het extra aanbod op de docentenpagina. Wij wensen u veel plezier met dit lespakket. Namens het gehele team, Miranda van der Spek 2

3 INHOUD lessen 1 Opbouw van de lessen en de leerdoelen Kijkvragen en opdrachten bij de films in de rubriek Frevo-geschiedenis Laura op onderzoek Frevo Driehoekshandel Muzikanten aan boord Slavenkolonie Slavenhandel Muziek en dans mee op reis Marsmuziek mee op reis Carnaval Vechtdansen Paraplu of wapen? Frevo, frevo en nog meer frevo Eindopdrachten Zelf aan de slag: actieve lessen muziek en dans...16 Aparte Bestanden Te downloaden van de website: Werkboekje voor de leerling Tekeningen bij het werkboekje Colofon DoReMixMax is een initiatief en een productie van Mirandas filmproducties, uitgevoerd door Stichting CineMusica. Productie, research, teksten, samenstelling films Miranda van der Spek Website en Mixtool Designserver Auteur en eindredactie handleiding Margriet Jansen Met dank aan: OBS t Vierschip, Arnemuiden - Nederland Basisschool Don Bosco, Cacuaco - Angola Daruê Malungo, Recife - Brazilië Met financiële steun van: Vormgeving website en handleiding Studio Annelies Vlasblom 3

4 1 Opbouw van de lessen en de leerdoelen De benodigde tijd voor de basislessen van dit lespakket is ongeveer drie uur. De leerlingen bekijken twaalf korte films en maken de bijbehorende vragen in hun werkboekje. U kunt zelf een tijdsindeling maken en besluiten of u per les drie of vier films behandelt. Nodig: Werkboekje, geprint voor elke leerling Tekeningen, geprint voor elke leerling Internetaansluiting Digi-bord of computer met beamer Atlassen of Google Maps voor gebruik in groepjes Eventueel lijm en kleurpotloden of stiften U kunt de basislessen heel goed klassikaal geven. Of, als u daar de voorkeur aan geeft, kunnen de leerlingen ook in kleine groepjes aan de slag waarna u de stof klassikaal bespreekt. Elk groepje moet dan wel de beschikking over een eigen computer met internetaansluiting hebben. Onder het kopje extra informatie vindt u steeds aanvullende informatie die u met de leerlingen kunt delen. Het is geen verplichte kennis maar het biedt wel een mooie verdieping. De informatie over de WIC bij film 3 en 4 is wel belangrijk als u DoReMixMax lesstofvervangend wilt gebruiken. Voordat de leerlingen een filmpje bekijken lezen zij eerst de vragen door. Dan weten ze waar ze extra op moeten letten. Natuurlijk kunnen zij, indien nodig, een filmpje altijd nog een tweede keer bekijken. Na elke film maken zij de vragen bij de film in hun eigen werkboekje. Leerlingen kunnen per blok van drie films een tekening krijgen. Deze plakken ze in het werkboekje en, indien er tijd is, kleuren ze deze in. Is er geen tijd op school geef dit dan eventueel als thuiswerk mee. Na de basislessen heeft u de keuze om een eindopdracht uit te voeren. U gaat dan met de leerlingen dieper in op de inhoud van het slavernijverleden. Daarnaast kunt u, of een vakdocent, met de leerlingen actief aan de slag gaan met muziek en dans. De leerlingen kunnen zelf een video-muziekclip mixen met de mix-tool. Zij kunnen het frevo-ritme en frevo-danspassen leren. De instructievideo s spreken voor zichzelf maar bekijk ze wel eerst even zelf om te beslissen of u met leerlingen klassikaal of in groepjes aan het werk gaat. Ook kunnen leerlingen een eigen frevo-lied maken. Op de website vindt u een video met de originele tekst, aanwijzingen hoe leerlingen zelf een tekst kunnen schrijven en een mp3-bestand met de instrumentale versie van het lied. Leerdoelen Na afloop hebben uw leerlingen de volgende doelen bereikt. Leerlingen: kunnen de geschiedenis van de transatlantische slavenhandel vertellen; kunnen uitleggen hoe Nederland rijk is geworden van de slavenhandel mede door de terugkeer naar Nederland met handelswaar als katoen, goud, tabak en suiker; kunnen uitleggen wat met de muziek en de instrumenten van Europese militaire orkesten is gebeurd die vanaf de 17e eeuw over de wereld uitwaaierden; kunnen uitleggen hoe slaven hun muziek en dans meenamen naar Brazilië, muziek die daar aan gekomen een andere rol en functie kreeg; kunnen vechtdans en carnavalsmuziek uit Brazilië herkennen en uitleggen hoe deze mixmuziek en dans zijn ontstaan; hebben geoefend met het samenstellen van een eigen muziekmix; kunnen zelf het frevo-ritme en frevo-danspassen uitvoeren. 4

5 2 Kijkvragen en opdrachten bij de films in de rubriek Frevo-geschiedenis Plus antwoorden en achtergrondinformatie voor de leerkracht 1 Laura op onderzoek Frevo 2 43 a Deze speurtocht naar het slavernijverleden gaat over drie landen. Welke drie landen? b Je hebt beelden gezien van een feest in Brazilië. Welk feest? c Laura is op onderzoek gegaan. Wat gaat ze uitzoeken? d Aan de slag samen met een klasgenoot. Een woordweb maken. Zet rond het woord slavernij alles wat jullie kunnen bedenken over slavernij. Antwoord a Brazilië, Angola, Nederland b Carnaval c Bespreek de onderzoeksvraag met de leerlingen. Maak u geen zorgen als de leerlingen het niet helemaal begrijpen. Het komt allemaal nog uitgebreid terug. Onderzoeksvraag: Als mensen over de frevo gaan vertellen hebben ze het over militaire orkesten uit Europa en over dansen van slaven uit Angola. Ik dacht toen, wat heeft dat met elkaar te maken? Wat heeft dat met carnaval in Brazilië te maken? d Leerlingen maken een woordweb en activeren daarmee hun voorkennis over de slavernij. Nadat de leerlingen het woordweb in hun werkboekje hebben gemaakt kunt u deze met de hele klas nog eens op het digi- of schoolbord maken. a Wat is frevo? b In welk werelddeel ligt Brazilië? En waar ligt de deelstaat Pernambuco in Brazilië? In het noorden, oosten, zuiden of westen, in het binnenland of aan de kust? c Welke instrumenten heb je in de film gezien? Kijk goed hoe het instrument bespeeld wordt en zet de naam dan in de juiste kolom hieronder. Ritme-instrument of blaasinstrument. d De Braziliaanse naam Wanderley komt van Van der Ley. Overleg met je klasgenoot hoe deze naam in Brazilië terecht gekomen zou kunnen zijn? Wat kunnen jullie bedenken? In het volgende filmpje gaan jullie zien of je op het goede spoor zit. Antwoord a Frevo is muziek en dans van Pernambuco. b Brazilië ligt in Zuid-Amerika. Pernambuco is een deelstaat in het noordoosten van Brazilië. Het ligt aan de kust. c Blaasinstrumenten: saxofoon, trombone, trompet, sousafoon. Ritme-instrumenten: snare drum (kleine trom), surdo. Surdo is een grote trommel met een lage klank. De surdo zorgt voor het basisritme, de hartslag van de muziek. Je kunt hem bespelen met een of twee stokken. d Ook deze vraag is bedoeld om voorkennis te activeren. 5

6 Amerika vervoerd. Vervolgens voeren volgeladen schepen terug naar Nederland. Deze driehoekshandel was heel winstgevend. Het was belangrijk voor Nederland om een eigen haven te hebben in Zuid-Amerika voor de in- en uitvoer van de handel. De kaping van de Spaanse zilvervloot in 1628 leverde zoveel geld op dat de WIC daarmee Brazilië kon aanvallen. In 1630 veroverde Nederland Pernambuco op de Portugezen. 3 Driehoekshandel 4 53 Dit is een film met veel informatie. Na afloop vul - len de leerlingen de kruiswoordpuzzel in. Vraag de leerlingen de vragen van de kruis woord puzzel door te lezen voordat zij naar de film gaan kijken. Antwoord Horizontaal Verticaal 4. bestuurder 1. suiker 5. kralen 2. trompetters 6. Portugezen 3. slaven 7. Portugees 8. goud Extra informatie In 1637 zeilde een vloot onder bevel van de kersverse gouverneur van Nederlands-Brazilië, Johan Maurits van Nassau-Siegen, naar de Afrikaanse Goudkust om het fort Elmina (in Ghana) te veroveren op de Portugezen. Het doel: het overnemen van de slavenhandel die hier plaatsvond. Het was voor Nederland het begin van de slavenhandel. Het fort Elmina was een groot depot waar slaven werden verzameld, voordat ze naar Amerika werden vervoerd. Ook stond het hoofdkantoor van de West-Indische Compagnie in Ghana. Het was het zenuwcentrum van de handel met West-Afrika, van de handel in ivoor, goud en slaven. In 1641 werd ook nog het fort Loanda en het eiland Sao Tomé veroverd op de Portugezen. Portugal veroverde later de gebieden in Zuid-Amerika terug op de Nederlanders. In 1674 werd de compagnie ontbonden, door geldgebrek. Onmiddellijk richtte men een nieuwe WIC op, die in 1792 ophield te bestaan. Wat was de WIC, de West-Indische Compagnie? Begin 17e eeuw ging het Nederland voor de wind, het was de zogenaamde Gouden Eeuw. De economie groeide en de handel overzee werd belangrijk. In 1621 werd de WIC - de West-Indische Compagnie - opgericht. De WIC had het alleenrecht (staatsmonopolie) om handel te voeren met landen in West-Afrika en Noord- en Zuid-Amerika. In die landen mocht de WIC ook gebieden in bezit nemen (kopen of veroveren). Op zee mocht de WIC aan kaapvaart doen (piraterij). Misschien kennen de leerlingen het liedje over Piet Heyn die de zilvervloot kaapte? De Nederlanders waren toen echte piraten die andere schepen aanvielen. Het verschil met nu is dat er in die tijd geen internationale afspraken waren die het verboden. Je kunt de WIC vergelijken met de multinationals van tegenwoordig, zoals Philips en Shell. Een groot internationaal bedrijf met aandeelhouders die rendement willen. Een van de belangrijke activiteiten van de WIC was de handel in slaven en andere producten als goud, ivoor en suiker. Hier werd veel geld mee verdiend. De WIC kocht slaven in verschillende gebieden op de Afrikaanse kust. De tot slaaf gemaakte Afrikanen werden naar veroverde gebieden in Waarom was Graaf Maurits van Nassau zo geliefd? In Pernambuco kent iedereen graaf Maurits van Nassau, ieder kind leert over hem in de geschiedenislessen. Hij wordt geprezen omdat hij het land heel goed bestuurde en omdat hij wetenschappers en kunstenaars naar Brazilië bracht. Hierdoor is veel van die tijd vastgelegd en is dus veel informatie over die tijd te vinden. Graaf Maurits werd ook wel De Braziliaan genoemd. En Recife heette toen: Mauritsstad (Mauritiopolis). Graaf Maurits heeft slechts zeven jaar geregeerd, van 1637 tot In die korte tijd heeft hij enorm veel tot stand gebracht. Hij zorgde voor een wapenstilstand tussen de bezetters en de guerrillastrijders aan Portugees-Braziliaanse zijde. Vrijheid van geloof vond hij belangrijk waardoor verschillende christelijke religies en joden in harmonie konden samen leven. De eerste botanische tuin en de eerste dierentuin verschenen in Brazilië en hij liet twee schilders overkomen om het leven aldaar vast te leggen. Maar hoe modern en vrijdenkend graaf Maurits ook was, hij was ervan overtuigd dat slaven nodig waren voor zijn kolonie. Hij startte de Nederlandse deelname aan de slavenhandel in Andere landen zoals Portugal waren hier al langer mee bezig. 6