Samen werken aan boeiend onderwijs in een lerende school

Transcriptie

1 Natuurlijk Leren Samen werken aan boeiend onderwijs in een lerende school schooljaar Jan Bisschops Arsène Francot Jan Jutten Truus Römgens

2 1. Inleiding Alle werkzaamheden van Natuurlijk Leren BV zijn gericht op het ondersteunen van scholen, besturen en samenwerkingsverbanden op weg naar boeiend onderwijs in een lerende school. We zijn gericht op het realiseren van duurzame schoolontwikkeling. De samenhang tussen de klas, de leerkracht, de leiding, de school en de bovenschoolse ontwikkeling vormt één van de hefbomen voor succes. Daarom hebben we een samenhangend aanbod ontwikkeld, dat besturen, scholen, leiders, leerkrachten en samenwerkingsverbanden kan helpen bij het vorm geven van duurzame ontwikkeling van het onderwijs. 2. Onze mensen Bij Natuurlijk Leren BV werken mensen die enerzijds hun eigen specialiteiten hebben, anderzijds allemaal de taal van de lerende school spreken. Ze werken allemaal vanuit deze kaders en vanuit de missie van de BV: levende systemen, duurzaam leren, boeiend onderwijs in een lerende school. Onderstaand schema is slechts bedoeld om een indruk te krijgen van onze mogelijkheden. Bij het inzetten op schoolniveau of bovenschools niveau zullen we opereren als een team. Het creëren van samenhang is daarbij een van de belangrijke doelstellingen van onze begeleiding. naam achtergrond specialiteiten, inzetten voor o.a. Jan Jutten leerkracht, schoolleider, begeleider bij de OBD. inspirerende studiedagen, inleidingen, scholing directies en middenkader, systeemdenken op alle niveaus. Professionele cultuur en communicatie. Missie en visie-ontwikkeling. Werken met het U-proces Arsène Francot leerkracht en schoolleider trajecten boeiend onderwijs: teambijeenkomsten en coaching van leerkrachten en directies. Five minds for the future. Licentie voor het project Afstemming voor samenwerkingsverbanden. Handelingsgericht werken. Missie en visieontwikkeling.

3 Jan Bisschops leerkracht, specialist in informatietechnologie en systeemdenken, bedrijf BACO-opleidingen I.C.T. en boeiend onderwijs in de klas; denkgewoontenmuur; leren werken met smart-boards; systeemdenken op alle niveaus; Optimaliseren van computergebruik. Leren toepassen van de software bij de methodes die gebruikt worden. Handelingsgericht werken. Coaching. Project betrokkenheid Truus Römgens leerkracht en adjunct-schoolleider SBO specialisatie hersenen en leren: de brug tussen wetenschap en de praktijk van de klas. Trajecten waarbij de relatie wordt gelegd tussen hersenonderzoek en boeiend onderwijs. Leren werken met mindmaps op alle niveaus. Ontwerpen van mindmaps. [b.v. van visie of de waarden van de school] 3. Onze missie; waarom wij er zijn We willen scholen ondersteunen bij het realiseren van onderwijs dat ertoe doet in deze tijd. Een lerende school is immers een school waarin mensen samen werken en samen leren doen wat ertoe doet! Dat houdt voor ons onder meer in dat scholen leerlingen leren om te gaan met de problemen en uitdagingen van nu en van de toekomst op een manier die bijdraagt aan een wereld die voor ieder de moeite waard is om in te leven; zowel voor de huidige als voor de toekomstige generaties. Duurzame ontwikkeling van de samenleving gaat hand in hand met duurzame schoolontwikkeling en dus met duurzaam leiderschap. We helpen bestuurders, bovenschoolse leiders, schoolleiders, interne begeleiders en bouwleiders te werken aan een systeem dat gericht is op zo n duurzame ontwikkeling. Een van de pijlers daarbij is het maken van de omslag van het machinedenken naar de klas en de school als een levend systeem. 4. Samenhang Steeds meer leraren en schoolleiders zien in onze hectische tijd door de bomen het bos niet meer. Ze ervaren de vele ontwikkelingen als chaotisch en complex; vaak wordt een verandering gezien als alweer iets nieuws erbij. We leggen in ons werk daarom een grote nadruk op samenhang: tussen de verschillende niveaus: de klas, het schoolniveau en de bovenschoolse activiteiten; binnen één niveau: denk bijvoorbeeld aan de samenhang van de vele aspecten van boeiend onderwijs en de samenhang tussen goed onderwijs, leiderschap, scholing en professionele cultuur. Bij onze activiteiten laten we ons leiden door dezelfde uitgangspunten van de lerende school. We besteden op verzoek van de klant aandacht aan de coördinatie van allerlei activiteiten. Doordat we werken in een team van begeleiders met verschillende kwaliteiten zijn we in staat om een breed scala aan activiteiten uit te voeren. Het is ten zeerste aan te bevelen om alle activiteiten in hun onderlinge samenhang te bezien en op te pakken. 5. Uitgangspunten voor begeleiding Natuurlijk Leren BV hanteert ten aanzien van scholing en begeleiding enkele uitgangspunten: ondersteunen bij het maken van de omslag van machinedenken naar het levend systeem; creëren van samenhang in het aanbod om duurzame ontwikkeling als lerende school mogelijk te maken; rekening houden met de onderlinge verschillen tussen scholen, directeuren, intern begeleiders en leerkrachten; scholing en begeleiding niet alleen richten op directieniveau, maar met name ook naar midd denkader en leerkrachten; evenwicht aanbrengen tussen inspiratie (groot denken) en ondersteuning in de praktijk van alledag (klein handelen); volledig recht doen aan eigen keuzes es die scholen en directeuren maken ten aanzien van inhouden en inzetten van begeleiders. 6. Activiteiten van Natuurlijk Leren BV Hierond der treft u een uitgebreid overzicht aan van activiteiten van Natuurlijk Leren BV. In het overzicht maken we een onderscheid tussen inleidingen, studiedagen, scholingstrajecten en begeleidingstrajecten. Met nad druk wijzen we erop dat deze in hun onderlinge samenhang gezien dienen te worden en niet als losse activiteiten.

4 Verder willen we er de nadruk op leggen dat alle begeleiding op maat kan worden verzorgd. Inhouden, doelen, data en tijdsinvestering kunnen in onderling overleg worden bepaald. Onderstaande is slechts een mogelijke opzet van een aantal activiteiten die kunnen bijdragen aan het dichterbij brengen van boeiend onderwijs en van duurzame ontwikkeling als lerende school Inleidingen Natuurlijk Leren BV verzorgt in het hele land inleidingen over allerlei thema s. We noemen hier slechts enkele voorbeelden: samen leren doen wat ertoe doet: inleiding op de lerende school voor diverse doelgroepen boeiend onderwijs in deze tijd voor leerkrachten en schoolleiders boeiend onderwijs in deze tijd voor ouders van een school of bestuur leiding geven aan levende systemen voor schoolleiders 6.2. Studiedagen Inspirerende studiedagen zijn belangrijk om bijvoorbeeld: stil te staan bij ons werk en bij onszelf; mensen op een boeiende manier kennis te laten maken met recente ontwikkelingen als start voor een traject op school. We kunnen studie(mid)dagen verzorgen rond vele thema s, verbonden met boeiend onderwijs in de lerende school. Doelgroepen kunnen zeer divers zijn: leerkrachten, leiders, bestuurders, ouders, intern begeleiders. Ze kunnen worden verzorgd op schoolniveau en bovenschools. Een van onze meest succesvolle bovenschoolse studiedagen is Boeiend Onderwijs met een inspirerende plenaire inleiding en daarna praktische workshops over alle takken van de mindmap boeiend onderwijs. Het voordeel van zo n dag is dat het geen verzameling workshops is, maar een systeem! 6.3. Scholing Bij scholing zijn er globaal genomen twee mogelijkheden: op teamniveau: De scholing vindt dan plaats met het hele team (of twee kleinere teams). Dit biedt natuurlijk grote voordelen. Voorwaarde is dat het team er daadwerkelijk mee aan de slag wil of zich in het onderwerp wil verdiepen. Meestal is zo n scholing in de vorm van een studiedag en een aantal teambijeenkomsten, gekoppeld aan coaching in de klas. Ook de directeuren van één bestuur kunnen als een team worden beschouwd. op basis van losse inschrijvingen: In dit geval wordt een aanbod gedaan van cursussen of van losse modules, waarvoor mensen zich kunnen inschrijven. Deze vorm biedt het voordeel dat er nog meer rekening kan worden gehouden met de verschillen in beginsituatie en in behoeften. De beperking zit erin dat het systeem als geheel (soms) niet verandert en dat veranderde mensen terug keren in een niet veranderd systeem.. Ook deze vorm kan zowel voor schoolteams als voor leidinggevenden worden georganiseerd: directeuren, intern begeleiders, middenkader. Speciale aandacht vragen we ook dit jaar voor het succesvolle Limburgs Netwerk Boeiend Onderwijs en het Limburgs Netwerk Boeiend Onderwijs voor gevorderden. Hieraan nemen leerkrachten deel die al ver zijn in het realiseren van boeiend onderwijs in hun klas en die samen willen werken aan hun verdieping van kennis, vaardigheden en inzichten. (zie onze website) In het overzicht vindt u een aantal activiteiten die Natuurlijk Leren BV op het gebied van scholing voor u kan verzorgen. Alle activiteiten zijn gericht op het ontwikkelen van de school als lerende organisatie of ze worden gedaan vanuit de kaders van dit concept Begeleiding op maat Besturen, scholen, directeuren en leerkrachten hebben vaak specifieke vragen rond activiteiten die alleen op maat kunnen worden uitgevoerd. In dat geval vindt een gesprek plaats om de vraag te verkennen en te bezien of Natuurlijk Leren BV iets kan betekenen. Bij alle begeleiding zullen we met nadruk letten op de samenhang.

5 7. Studiedagen (voor hele teams en/of op basis van bovenschoolse inschrijving) Thema, titel Doelgroep(en) Inhouden De lerende klas in en lerende school teams of leerkrachten, die nog niet of nauwelijks bekend zijn met de principes van de lerende school Deze dag is met name bedoeld voor mensen die voor het eerst op een inspirerende wijze kennis willen maken met de belangrijkste achtergronden, uitgangspunten en werkwijzen van de lerende school en de lerende klas. Aan de orde komen onder meer: wat is een lerende school eigenlijk? waar komt dit concept vandaan en wat betekent het voor mij? waarom een lerende school en een lerende klas? Hoe ver zijn wij al op onze school? hoe werk je eraan? Wat betekent het in de praktijk van alledag? verkenning van de rijke mogelijkheden van de vijf disciplines op alle niveaus. De lerende klas in en lerende school voor ondersteuners Bestuursniveau klassenassistenten, logopedisten, conciërges, administratief personeel, onderhoudspersoneel, systeembeheerders, enz. Ons bestuur wil een lerende organisatie zijn. Wat is dat eigenlijk? Wat is onze plaats in de lerende school? Relatie tot de kinderen? Relatie tot de leerkrachten?op een boeiende manier maken deze mensen kennis met de betekenis van de school als lerende organisatie. Binnen de ontwikkeling van de school maken ze immers ook deel uit van die lerende organisatie. Het is daarom een goed streven, dat deze mensen voor hun aandeel eveneens dezelfde taal spreken en zich deel voelen van het geheel. Systeemdenken: algemene informatieve dag iedereen die kennis wil maken met de wondere wereld van systeemdenken Tijdens deze dag komt systeemdenken uitgebreid aan bod. We ervaren wat systeemdenken is, we leren de systeemtaal en maken kennis met de vele mogelijkheden die de discipline biedt bij het leiding geven aan een bestuur en aan een school en bij het werken in de klas. Enkele doelen van deze dag: kennis nemen van de belangrijkste achtergronden, kenmerken en essenties van systeemdenken inzicht in de mogelijkheden die systeemdenken biedt op alle niveaus inzicht in de samenhang tussen systeemdenken en de vier overige disciplines kennis maken met de diverse hulpmiddelen en werkvormen die bij het systeemdenken worden gebruikt leren van vaardigheden om systeemdenken zelf toe te passen en om het in te zetten in de praktijk van de school en van de klas Mijn waarheid of dé waarheid: mentale modellen in een lerende school iedereen die zich verder wil verdiepen in de werking en het ontstaan van mentale modellen Tijdens deze studiedag komt onder meer aan de orde: het belang van goede communicatie in de school: naar elkaar, naar kinderen, naar ouders communicatie als basis voor leren en samenwerking de rol die mentale modellen spelen in communicatie en in het werk van alledag wat mentale modellen zijn en wat ze doen hoe mentale modellen ontstaan het verschil tussen discussie en dialoog visuele hulpmiddelen die het verkennen van mentale modellen kunnen bevorderen Er wordt niet alleen informatie gegeven, leerkrachten gaan de principes oefenen door middel van diverse praktische opdrachten. De breinvriendelijke klas teams of leerkrachten, die de recente inzichten rond de ontwikkeling van het brein willen vertalen naar de praktijk van de klas. De laatste jaren ontdekken we door hersenonderzoek steeds meer over hoe kinderen leren. Deze studiedag gaat over de vraag hoe we onze klas op een praktische manier kunnen omvormen tot een échte breinvriendelijke klas: een omgeving en een didactiek die recht doen aan datgene wat we weten door recent hersenonderzoek. Er wordt een relatie gelegd met de mindmap boeiend onderwijs.

6 Mindmaps maken Leerkrachten of teams die zich deze vaardigheid eigen willen maken Een van de mogelijkheden om kinderen én volwassenen samenhangen te leren zien, is het maken van mindmaps. Bovendien sluit het maken van mindmaps aan bij hetgeen we weten over de werking van onze hersenen. Op deze studiedag leren de deelnemers hoe je een mindmap kunt maken en in welke situaties en activiteiten je dit geweldige hulpmiddel kunt toepassen. Er is zowel aandacht voor het handmatig maken van mindmaps als voor het gebruik maken van de computer software kidspiration, inspiration, en mindmanager. Ont-moeten Boeiend onderwijs in een lerende school Leerkrachten of teams die zich hierin geïnteresseerd zijn of ermee aan de slag willen gaan Hoe kunnen we ons onderwijs zodanig blijven ontwikkelen dat het voor de leerlingen, voor de leerkrachten, voor de omgeving én voor de samenleving écht de moeite waard is? Er zijn in deze tijd vele prachtige ontwikkelingen die grote kansen bieden om het onderwijs nieuwe impulsen te geven. En het allermooiste is nog wel dat deze ontwikkelingen nauw met elkaar samenhangen en elkaar versterken. Boeiend onderwijs in deze tijd is géén optelsom van allerlei vernieuwingen, boeiend onderwijs is een systeem! Door middel van een mindmap met diverse takken wordt dit tijdens de inleiding en gedurende de workshops duidelijk. The Shape of Change (Nederlandse versie) Leerkrachten of teams die de hulpmiddelen van systeemdenken willen inzetten in de groep. We worden omgeven door veranderingen. Maar een verandering begrijpen is geen eenvoudige zaak. Bijna alles wat kinderen leren in een school gaat over verandering. Een manier om vat te krijgen op de wijze waarop iets verandert, is weer te geven hoe iets vermeerdert of vermindert gedurende een bepaalde periode. Dit leidt tot een beter begrip van de veranderingen in de wereld om hen heen. Tijdens deze studiedag (of bijeenkomsten) werken we met de lessen uit het boek The Shape of Change, waardoor systeemdenken op een heel concrete wijze betekenis krijgt. De denkgewoontenmuur (één of meerdere bijeenkomsten) Leerkrachten of teams die zich verder willen verdiepen in systeemdenken. Bij systeemdenken gaat het niet zozeer om het kunnen tekenen van grafieken en lussen, maar om het ontwikkelen van nieuwe manieren van denken: bij onszelf en bij kinderen. Wat is de plaats van de denkgewoonten van een systeemdenker in ons onderwijs? Hoe vul je deze begrippen bij jezelf en de leerlingen? Tijdens deze praktijkdag wordt het begrip denkgewoontenmuur verkend en wordt een denkgewoontenmuur gebouwd. Dit alles in relatie met de hulpmiddelen binnen systeemdenken en Meervoudige Intelligentie. ICT en boeiend onderwijs (één of meerdere bijeenkomsten) Leerkrachten of teams die geïnteresseerd zijn in of aan de slag willen gaan met ICT binnen boeiend onderwijs Hoe past de computer in een lerende organisatie, valt er iets te leren van de computer? Hoe vertaal je de visie naar concreet gedrag, concreet gebruik van de computer tijdens de lessen? De praktijk staat centraal op deze dag. Door middel van verkenning van de diverse softwarepakketten bij de methodes van de school, worden lessen uitgewerkt. Ook software naast de methode komt aan de orde, vooral gerelateerd aan boeiend onderwijs. Hoe organiseer je boeiend computeronderwijs? Adaptief Computer Onderwijs!!! Systeemdenken en ICT (één of meerdere bijeenkomsten) Leerkrachten of teams die bij het systeemdenken (meer) gebruik willen gaan maken van ICT Welke software gebruiken we bij de verschillende hulpmiddelen van systeemdenken? Op deze dag wordt kennis gemaakt met Mindmap software, pakketten om causale lussen en relatie cirkels te automatiseren, en de software voor het vervaardigen van computermodellen, het testen van uw mentale modellen. Kan de computer hulp bieden bij het maken van gedragspatroongrafieken? Dynamische modellen op de computer (één of meerdere bijeenkomsten) Dynamische computermodellen maken uw causale lussen levend. Ze brengen vaart in uw gedragspatroongrafieken. Ze testen uw aannames, uw mentale modellen. Dit ultieme hulpmiddel Leerkrachten of binnen systeemdenken is toepasbaar vanaf groep 6. U ervaart op deze studiedag hoe eenvoudig teams bij systeemdenken de verdieping derwijs van alle dag. U maakt kennis met de STELLA-software waarmee u deze modellen kunt kinderen hiermee aan de slag gaan, wat de toegevoegde waarde is van dit hulpmiddel in uw on- willen maken naar testen. modellen

7 8. Scholing: cursussen en modules op Thema, titel Doelgroep(en) Inhouden De systeemdenker in actie 6 dagen Schoolleiders en middenkader die deze opleiding nog niet gevolgd hebben Leiders spelen een heel belangrijke rol bij veranderingsprocessen in een lerende school. Veel schoolleiders vragen zich af: «Hoe krijg ik mijn mensen in beweging? Hoe ontwikkel ik onze school tot een plek waarin kinderen én medewerkers op een boeiende manier werken en dingen leren die belangrijk zijn in deze tijd? En wat betekent dit dan voor mijzelf als leider? Tijdens deze dagen gaan we samen op zoek naar mogelijkheden om hieraan te werken. De cursus bestaat uit zes hele dagen. De eerste dag staat in het teken van leiding geven aan veranderingsprocessen in een lerende school. Tijdens de overige vijf dagen staat steeds één van de kerncompetenties van leiders centraal: moreel leiderschap, inzicht in veranderingsprocessen, bouwen aan relaties, kennis ontwikkelen en delen, samenhang. Deze cursus kan ook in losse modules worden aangeboden waardoor zo optimaal mogelijk rekening gehouden kan worden met verschillen. Leren begrijpen van complexiteit 6 dagen De cursus is bedoeld voor mensen, die reeds de Systeemdenker in Actie afgerond hebben. Er wordt ingezoomd op systeemdenken als kerncompetentie van de leidinggevenden. Er wordt gewerkt met archetypen, relatiecirkels en de ijsberg als hulpmiddelen om zicht te krijgen op de complexiteit van de problemen waarmee een leider te maken krijgt. Het wordt gecombineerd met het gedachtegoed van Margaret Wheatley. Zij constateert, dat er in onzekere tijden een roep is om krachtige leiders met snelle oplossingen en vlotte structuren. Zij pleit er voor om te zoeken naar veel waardevollere oplossingen vanuit systeemdenken. Daarbij wordt eerst getracht de complexiteit van de problemen te begrijpen en vervolgens te komen tot oplossingen met een hoge kwaliteit. Deze cursus kan ook in losse modules worden aangeboden waardoor zo optimaal mogelijk rekening gehouden kan worden met verschillen. De interne begeleider als coach 5 dagen Voor intern begeleiders in een school, die werkt op basis van het gedachtegoed van de lerende organisatie Met name wordt ingegaan op de specifieke rol van de IB-er binnen de lerende organisatie. De IB-er werkt op het snijpunt binnen de schoolorganisatie. Aan de ene kant is er het directe contact met de kernactiviteit: het bieden van onderwijs. Aan de andere kant maakt de IB-er deel uit van de leiding van de organisatie. In toenemende mate is de rol van de IB-er het coachen van de collega s op weg naar boeiend onderwijs voor alle kinderen en daarmee is zij/hij vaak de spil voor veranderingsprocessen. In de cursus komt ook de vraag aan de orde, in hoeverre er een specifieke rol voor de begeleiding van de zorgleerling in de lerende school aanwezig moet zijn. Of zijn niet alle leerlingen zorg leerlingen? Hoort de organisatie van ons onderwijsaanbod niet zo te zijn, dat ALLE leerlingen tot hun recht komen? Andere belangrijke thema s in deze cursus zijn: coachen, cultuur en structuur van de leerlingenzorg, essenties van goed leiding geven, boeiend onderwijs als systeem (de mindmap), voeren van gesprekken: feedback, consultatie. Bouwen aan een lerende school: praktische werkvormen en hulpmiddelen voor leidinggevenden 6 dagen Schoolleiders en middenkader die zich willen verdiepen in de interventies die nodig zijn om een lerende school te ontwikkelen Hoe ontwikkel je samen met je team een gezamenlijke visie? Hoe kun je persoonlijk meesterschap en visie toepassen in de klas bij het werken aan boeiend onderwijs? Wat is goede communicatie eigenlijk? Hoe kun je als leider invloed uitoefenen op de manier waarop mensen met elkaar praten en samenwerken? Wat zijn mentale modellen eigenlijk? Welke rol spelen mentale modellen, hoe maak ik ze in mijn school zichtbaar en hoe leren we samen er beter mee om te gaan? Wat is leren eigenlijk? Onder welke voorwaarden leren leerkrachten het beste? Wat als ze niet willen leren? Hoe schep ik als leider de condities waaronder mensen zowel binnen als buiten de school kunnen leren van en met elkaar. Hoe kan ik de vele hulpmiddelen van systeemdenken toepassen in mijn school? We werken met casussen om zo concreet mogelijk te illustreren wat je met de werkvormen kunt doen in je school. Een van de werkvormen van systeemdenken is de ijsberg. Deze cursus kan ook in losse modules worden aangeboden waardoor zo optimaal mogelijk rekening gehouden kan worden met verschillen.

8 Five minds for the future 6 dagen Schoolleiders en middenkader Dit is een geheel nieuwe cursus die komend schooljaar voor het eerst zal worden uitgevoerd. De zesdaagse training is gebaseerd op het gelijknamige boek van Howard Gardner. Centraal in dit boek staat de vraag welke kennis, vaardigheden, attitudes en eigenschappen we de komende jaren nodig hebben in onze samenleving? En wat betekent dit vervolgens voor het onderwijs? Gardner beschrijft in zijn boek vijf minds die volgens hem cruciaal zijn om te leren van de toekomst: disciplined, synthesizing, creating, respectful en ethical. In deze cursus komen ze allemaal aan bod en wel op drie niveaus: de betekenis van de minds voor elk individu: leider, leerkracht, bestuurder de vijf minds in de school: het team, de cultuur, de waarden de vijf minds als basis voor de missie van de school en de betekenis ervan voor het werken met kinderen Samen leren van de toekomst: Theory U in de school 6 dagen Bovenschoolse leiders, schoolleiders en middenkader In zijn U-theorie laat Otto Scharmer ons kennismaken met een nieuw concept van veranderingsmanagement dat gebaseerd is op wat hij noemt presencing, een samenvoeging van de woorden presence (aanwezigheid) en sensing (gewaarwording). Hij laat zien dat veel van de huidige leiders (maar ook wij als individuen) een blinde vlek hebben waardoor veel zaken fout gaan. De oorzaak ligt in het feit dat we wel weten hoe een proces verloopt (of zou moeten verlopen), maar vaak niet weten wat de diepere bron is van waaruit het proces is ontstaan. De centrale vraag in het U-proces van Otto Scharmer is: welk leiderschap is nodig om een gewenste toekomst te creëren? The inner place van de leider speelt daarbij de meest centrale rol. In de meeste organisaties leren mensen van het verleden. We kunnen zeker veel leren van succeservaringen en van de fouten die we maken. Maar in een tijd waarin gisteren geen leidraad meer is voor morgen is deze vorm van leren onvoldoende. Zoals Einstein reeds zei: De problemen die we veroorzaakt hebben kunnen niet opgelost worden op het niveau van denken dat ze geschapen heeft. Om de omslag te maken van leren van het verleden naar leren van de toekomst doorlopen we de vijf bewegingen van de U. In deze training komen ze uitgebreid aan bod met een praktische vertaalslag naar de school. Duurzaam leiderschap 6 dagen Bovenschoolse leiders schoolleiders en middenkader Duurzaamheid is een belangrijk thema en zal de komende tijd alleen nog maar belangrijker worden. In deze training worden twee aspecten van duurzaamheid met elkaar verbonden: duurzame schoolontwikkeling én een duurzame samenleving. De belangrijkste bronnen voor deze nieuwe cursus zijn drie recente publicaties: Andy Hargreaves en Dean Fink: Sustainable school leadership Margaret Wheatley: Finding our way: leadership for an uncertain time Dabah Zohar: Spirituele Waarde: over spiritualiteit en management Systeemdenken en leiding geven aan levende systemen vormen de belangrijkste kaders in deze publicaties en dus ook in deze training. Andy Hargreaves legt de nadruk op zeven principes voor duurzaam leiderschap: diepere vormen van leren in plaats van snelle en oppervlakkige innovaties; oog hebben voor de langere termijn ontwikkeling van de school; verder kijken dan het hek van de eigen school: verbondenheid met grotere gehelen; rechtvaardigheid: wat zijn de effecten van onze acties voor andere plaatsen en voor de toekomst; verscheidenheid huldigen: verschillen leren zien als kans op alle niveaus in de school en in de samenleving; zorgvuldig omgaan met bronnen van energie: zowel in de school als in de samenleving; instandhouding: bouwen op het beste van het verleden bij het creëren van iets nieuws; beschermen en borgen. De hulpmiddelen van systeemdenken en ICT 4 bijeenkomsten Voor mensen die al hebben kennis gemaakt met de hulpmiddelen en willen verdiepen en koppelen met ICT In deze bijeenkomsten worden de rijke mogelijkheden van ICT bij systeemdenken verkend. Vier bijeenkomsten waarin telkens het denken rond een van de systeemhulpmiddelen centraal staat. De eigen vaardigheid bij het werken met de hulpmiddelen krijgt de nodige aandacht, maar ook hoe je in kunt zetten in de groep, op welk moment in de methode kunnen de hulpmiddelen een rol spelen. Ieder hulpmiddel wordt gekoppeld aan een softwarepakket.

9 Opbrengstgericht Bovenschoolse Besturen en schoolleiders hebben grote invloed op de kwaliteit en de resultaten van het onderwijs op hun schoolleider- leiders school- school. De wijze waarop invulling wordt gegeven aan leiderschap is bij uitstek onderdeel van de autono- schap leiders en mid- mie van scholen. Dit sluit aan bij het uitgangspunt dat geen blauwdruk is te geven van goed leiderschap. 4 dagen denkader Tegelijkertijd is er een aantal elementen van leiderschap te benoemen die een positief effect hebben op het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs en het verhogen van leeropbrengsten. Deze uitgangspunten worden breed gedeeld binnen de sector. De inzet is het realiseren van een leer- en verbetercultuur waarbij op systematische wijze leeropbrengsten worden geanalyseerd en waarover het gesprek wordt gevoerd binnen het lerarenteam. Waar nodig leidt dit tot bijstelling van het onderwijsproces. De uitgangspunten van de Aanpak Opbrengsgericht Leiderschap zullen in deze training aan bod komen. Leiding geven Bovenschoolse Onze huidige wijze van werken en leiding geven in organisaties is gebaseerd op de ideeën van Isaac New- aan levende leiders school- ton in de 17e eeuw en het machinedenken uit de 18e en 19e eeuw. Een manier van denken die tijdens systemen leiders en mid- de industriële revolutie werd geperfectioneerd en die ook een grote invloed had en heeft op de manier 4 dagen denkader waarop scholen zijn ingericht. Er is in onze tijd een geheel andere manier nodig om menselijk gedrag te beïnvloeden en te organiseren. Deze benadering lijkt nieuw, maar het is in wezen de oudste benadering die we kennen: leren van de natuur. De centrale vraag daarbij is of we organisaties kunnen leren zien als levende systemen. De inhouden zijn met name gericht op een synthese van de ideeën zoals die eerder op de conferenties van Duurzaam Leren aan bod zijn gekomen: Luc Stevens: leraar, wie ben je? Margaret Wheatley: ontwikkelen van waarden in zelforganiserende systemen Daniel Kim: werken met de piramide; specifieke aandacht voor de onderste drie lagen: missie, waarden, identiteit. Visie Howard Gardner: de five minds for the future Daarnaast zal intensief gebruik worden gemaakt van het boek van Jan Bommerez: Door de bomen het bos zien Hersenen en Leerkrachten en Opbrengst uit hersenonderzoek heeft ons in de afgelopen jaren meer geleerd over de werking van de her- leren schoolleiders die senen en wat dat kan betekenen voor het leerproces in school dan in alle eeuwen daarvoor. We weten al 6 dagdelen zich willen ver- veel over leren maar nu wordt het haarscherp met foto s en MRI-scans gevisualiseerd. In deze 6 dagdelen diepen in herse- verkennen we de hersenen; onder andere de hersencellen, de systemen en neurotransmitters. We werken nen en leren. uit hoe de hersenen interacteren met de omgeving. We staan stil bij emotie en aandacht en hoe het brein bepaalt wat belangrijk is. We ontdekken hoe het brein leert, onthoudt en vergeet en wat het brein kan betekenen in het oplossen van problemen. Ten slotte verkennen we hoe de hersenen zich aanpassen aan de omgeving. In alle dagen wordt de theorie geconcretiseerd in de praktijk van de dag in de klas en de school. Ook staan we elke dag stil bij wat dit betekent voor het leiderschap in de school.

10 9. Begeleidings- en scholingstrajecten op schoolniveau Thema, titel Doelgroep(en) Inhouden Boeiend onderwijs: een systeem, geen optelsom van innovaties.. 10 middagen of op maat Schoolteams die aan de slag willen met boeiend onderwijs als een geheel (mindmap) Gedurende alle bijeenkomsten worden de inhouden van boeiend onderwijs in hun onderlinge samenhang aangeboden. Elke afzonderlijke inhoud wordt heel concreet uitgewerkt: met veel praktijkvoorbeelden, ideeën, werkvormen en materialen, maar telkens kijken we ook naar het grote geheel. (zie de mindmap) Na elke bijeenkomst krijgen de deelnemers praktijk-opdrachten om in de eigen klas mee aan de slag te gaan. Wat is boeiend onderwijs in deze 21e eeuw? Wat weten we zoal over leren van kinderen? De recente opbrengsten van hersen-onderzoek. Hersenwerk in de klas. Nieuwe ideeën over intelligentie. De 8 intelligenties van Gardner. Werken met meervoudige intelligentie in de klas. Waarom coöperatief leren? Opleuken of moral purpose? Diverse groepen didactische structuren. Het gaat niet alleen om intelligentie, maar ook om wat je met die intelligentie doet: de denkgewoonten van Arhur Costa. Werkvormen om denkgewoonten te ontwikkelen en de wijze van aanpak op school. Praktisch leren werken met woordspinnen, clusters, mindmaps, organizers. Leren door het zelf te doen aan de hand van diverse concrete voorbeelden uit allerlei lessen. Leren werken met gedragspatroongrafieken, relatiecirkels, causale lussen. We werken met prentenboeken, methodes uit de scholen, gedichten, verhalen en situaties uit de klas. Systeemdenken in de klas: bouwsteen voor boeiend onderwijs in deze tijd Schoolteams die aan de slag willen met systeemdenken in de klas Welke betekenis heeft systeemdenken binnen het nieuwe leren? Welke werkvormen worden er bij het systeemdenken toegepast? Oefenen van enkele basisvaardigheden Leren werken met mindmaps en organizers. Variabelen: de bouwstenen van systemen. Werken met gedragspatroongrafieken in de klas. De taal van het systeemdenken Lineair en cyclisch denken. Werken met relatiecirkels en met causale lussen met kinderen. Hoe gaan we dit aanpakken op school, in de klas? Handreikingen voor de praktijk! Symptomen of problemen? De kracht van de ijsberg. Toepassingsmogelijkheden van dit praktische hulpmiddel. Werken met de ijsberg aan de hand van casussen uit de school. Toepassen van ICT bij systeemdenken. Kennis maken met Stella en met voorraad- en stroomdiagrammen. Van praten tegen elkaar naar praten met elkaar: goede communicatie in een lerende school Schoolteams die hun communicatie op alle niveaus willen verbeteren als basis voor het leren met en van elkaar. In dit traject komt onder meer aan de orde: het belang van goede communicatie in de school: naar elkaar, naar kinderen, naar ouders communicatie als basis voor leren en samenwerking basisregels bij communicatie; mijn eigen communicatiegedrag de rol die mentale modellen spelen in communicatie en in het werk van alledag het verschil tussen discussie en dialoog visuele hulpmiddelen die communicatie kunnen bevorderen het ontstaan van mentale modellen; herkennen ervan bij onszelf goed omgaan met mentale modellen bij communicatie oefenen van vaardigheden op het gebied van communicatie geven en ontvangen van feedback; het belang van openheid, omgaan met strooks Tussen de bijeenkomsten gaan leerkrachten ermee aan de slag: in de klas en in het team. Ontwikkelen van een gezamenlijke missie en visie Schoolteams die een gezamenlijke levende visie willen opbouwen die leidraad wordt voor de verdere schoolontwikkeling. Het doel van het traject is het gezamenlijk ontwikkelen van een visie. Na afronding van de activiteiten ligt er een door alle medewerkers ontwikkeld samenhangend stuk, waarover mensen zich hebben uitgesproken en waarvoor ze met zijn allen willen gaan. Verder zijn er een aantal uitspraken gedaan over prioriteiten waar men op korte en middenlange termijn concreet aan de slag wil gaan. Op de inleidende studiedag komen aan de orde: verkennen van de begrippen, de lerende school, werken met voorwerpen (metaforen), verkennen van centrale waarden, op zoek naar persoonlijke visie. Tijdens de teambijeenkomsten zijn de onderwerpen: mijn beelden van de ideale school: werken met placemats van individuele visie naar gezamenlijke visie naar buiten kijken : welke ontwikkelingen hebben welke gevolgen voor onze visie? dialoog in kleine en grote groepen bespreken van het concept en aanvullen uitspreken over prioriteiten voor de komende periode op basis van de visie; werken met de matrix van Daniel Kim in het team

11 Coaching van leerkrachten, intern begeleiders en van leidinggevenden. Specifiek traject voor startende directeuren Teams, leiders en leerkrachten die willen leren van coachen en zelf willen leren coachen Coaching blijkt bij leer- en veranderingsprocessen in scholen van groot belang. Mensen ontwikkelen zelden nieuw gedrag op basis van een artikel, een cursus of een inspirerende studiedag. Het kan zeker helpen, maar de begeleiding op de werkplek zelf is een hefboom voor succes. Natuurlijk Leren investeert daarom veel tijd in de kwaliteit van het coachen. Het kan volledig op maat worden verzorgd. Meestal is coaching verbonden aan een teamscholing, zoals b.v. werken aan boeiend onderwijs. We zijn erop gericht scholen te leren het zelf te doen. Daarom kiezen we ervoor het coachen in eerste instantie samen met interne mensen van de school te doen: leiders, intern begeleiders. In een volgende ronde coachingsronde voert de interne coach de gesprekken met feedback van de externe. In een volgende ronde coacht de interne persoon zelf. Op die wijze maken we de school minder afhankelijk van externe begeleiders. Ook leiders zelf kunnen worden gecoacht in hun werk, met name als ze een training volgen zoals De Systeemdenker in actie, Interne begeleiding in een lerende school of Begrijpen van complexiteit. De coach kan de leiders helpen bij het vertalen van het geleerde naar de eigen schoolpraktijk. Individuele begeleiding rond ICT Leerkrachten die ondersteuning willen op het gebied van ICT Iedere vraag met betrekking tot de computer en het onderwijs kan met individuele begeleiding ondersteund worden. In deze begeleiding wordt een Persoonlijk ICT-Plan uitgewerkt, waarin rekening wordt gehouden met de beginsituatie van de leerkracht, de specifieke situatie op de school en het gewenste effect. Hersenen en leren Schoolteams die de opbrengsten van hersenonderzoek willen vertalen naar de praktijk van de klas. Deelnemers maken kennis met de rijke opbrengsten van hersenonderzoek. Ze realiseren zich hoe belangrijk dit alles is voor het werken met kinderen. Ze krijgen eerste ideeën hoe je daar iets mee kunt in de klas. Ze zien de relatie tussen boeiend onderwijs en een breinvriendelijke klas. Elke bijeenkomst staat een aspect van boeiend onderwijs centraal. De werkvormen worden verkend vanuit de kennis die we hebben over de ontwikkeling van het brein. Opzetten van kwaliteitzorg op basis van de lerende school Directies van scholen die een systeem voor kwaliteitszorg willen ontwikkelen vanuit het gedachtegoed van de lerende school Kwaliteitszorg kan een belangrijke rol spelen bij duurzame schoolontwikkeling. Het mag echter ons inziens niet zo zijn, dat het systeem van kwaliteitszorg gaat bepalen wat kwaliteit is! Het vorm geven van kwaliteit is in een lerende school altijd verbonden met het realiseren van een levende gezamenlijke visie. Bovendien is een uitgangspunt van ons werk dat je kwaliteit niet kunt regelen, maar grotendeels het gevolg is van passie en innerlijke betrokkenheid. In dit traject gaat het om de vraag hoe je als school een systeem voor kwaliteitszorg kunt ontwikkelen, dat: recht doet een deze uitgangspunten van de lerende school de school helpt om duurzme ontwikkeling vorm te geven tegemoet komt aan de eisen die de overheid stelt m.b.t. kwaliteitszorg Project Betrokkenheid Leerkrachten die uitvallen of dreigen uit te vallen Schoolteams; Schoolbesturen. Leerkrachtniveau: Leerkrachten die in professioneel en persoonlijke zin risico lopen, ondersteunen we door middel van een op de persoon afgestemd project, begeleiden en inspireren, zodat er ontwikkeling op gang komt die leidt tot meer persoonlijk welbevinden en uiteindelijk tot een boeiende leerkracht voor de kinderen in de klas. Schoolniveau: Samen met de school m.b.v. de hulpmiddelen uit het systeemdenken duidelijk krijgen welke acties er op schoolniveau nodig zijn om elk teamlid voldoende kansen en mogelijkheden te bieden om een boeiende leerkracht te zijn. Het bevorderen van teamleren om na het individuele traject het team te ondersteunen in de voortgang. Bestuursniveau: Het bestuur ondersteunen en begeleiden in het ontwikkelen van initiatieven om de individuele en gezamenlijke ontwikkeling van het personeel zo goed mogelijk vorm te geven.

12 Project Afstemming Zorg-coördinatoren van Samenwerkigsverbanden. Directieleden Intern begeleiders Ambulant begeleiders Teamleden PCL-leden Leerkrachten Het belangrijkste doel van WSNS is om kinderen verantwoord en kwalitatief goed en passend onderwijs te bieden, zoveel mogelijk binnen de eigen reguliere basisschool. Binnen een samenwerkingsverband kan dit vertaald worden in een visie op zorg die zich kenmerkt door het begrip afstemming op onderwijsbehoeften van kinderen. Als kern van het project Afstemming richten we ons op het realiseren van gedragsverandering van verschillende actoren binnen het SWV. D.w.z. dat alle betrokkenen, leerkrachten stimuleren en begeleiden om de hiervoor noodzakelijke leerkrachtcompetenties te ontwikkelen. Uiteindelijk zijn het de leerkrachten die de realisatie van Afstemming binnen het SWV en in het bijzonder binnen de school vorm geven. Directeuren en zorgcoördinatoren leveren hun bijdrage door leiding te geven aan deze innovatie, intern begeleider en ambulant begeleiders ondersteunen de leerkrachten op de werkvloer. Het project afstemming duurt in totaal drie jaar met een op maat gemaakte inhoud voor de diverse actoren. Netwerk boeiend onderwijs 10 woensdag middagen Schoolteams die aan de slag willen met boeiend onderwijs als een geheel. Ook scholen en leerkrachten die nieuwsgierig zijn en meer willen weten of geïnspireerd willen worden, zijn van harte welkom. Gedurende alle bijeenkomsten worden kort de inhouden in hun onderlinge samenhang aangeboden. Elke afzonderlijke inhoud wordt heel concreet door ervaren leerkrachten uitgewerkt: met veel praktijkvoorbeelden, filmbeelden uit scholen, ideeën, werkvormen en materialen. Maar telkens kijken we ook naar het grote geheel. (zie de mindmap van boeiend onderwijs) Na elke bijeenkomst krijgen de deelnemers praktijkopdrachten om in de eigen klas mee aan de slag te gaan. Elke volgende bijeenkomst beginnen we met het bespreken van ervaringen: successen en knelpunten bij het werken aan de opdrachten. Zo leren we ontzettend veel van elkaar en vormen we een netwerk Boeiend Onderwijs. Als afsluiting organiseren we een extra netwerkbijeenkomst (de 11e) waarin de deelnemende leerkrachten zelf kansen krijgen hun verhaal te presenteren. Netwerk Boeiend Onderwijs voor Gevorderden 6 woensdag middagen Leerkrachten en interne begeleiders die meer willen leren en eraan toe zijn om hun boeiend onderwijs verder te verdiepen De deelnemers hebben in voorgaande activiteiten scholing gevolgd, maken Boeiend Onderwijs in de klas concreet en merken dat ze in hun team meer brengen dan halen. Ze hebben behoefte aan theoretische en praktische verdieping op eigen niveau en passend bij hun behoefte. De deelnemers bepalen samen met de begeleider de aard en inhoud van de bijeenkomsten. De opbrengst van deze bijeenkomsten wordt door de deelnemers toegankelijk gemaakt voor andere geïnteresseerden. De uitwerking hiervan wordt bij de start van de eerste bijeenkomst concreet gemaakt. Natuurlijk leren b.v. Wolfhagen BM Schinnen telefoon: [046] mobiel: janbisschops@natuurlijkleren.org website: