Bepaling toezichtvorm Gemeente Sittard-Geleen

Transcriptie

1 Bepaling toezichtvorm Gemeente Sittard-Geleen Financieel verdiepingsonderzoek Provincie Limburg, oktober 2012

2 Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Conclusie, aandachtspunten en samenvatting Conclusie van het onderzoek Aandachtspunten Samenvatting Aandachtsgebieden Analyse begroting en meerjarenraming Analyse vermogen Analyse stuurinformatie Analyse wet- en regelgeving Financieel beleid en beheer Lokale heffingen Weerstandsvermogen Onderhoud van kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Verbonden partijen Grondbeleid Het onderzoek Inleiding Doel en kaders financieel toezicht Werkwijze Reikwijdte van het onderzoek Onderzoek naar het financieel verdiepingsonderzoek Begrippen Bronnen Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 3

4 Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 4

5 1. Inleiding Het financieel verdiepingsonderzoek Voor u ligt het rapport van het financiële verdiepingsonderzoek van de gemeente Sittard-Geleen Wij maken als het ware een foto van de financiële positie en financiële functie. Op basis van dit rapport doen Gedeputeerde Staten (GS) van Limburg een uitspraak over de toezichtvorm voor vier jaar. Het financieel verdiepingsonderzoek is een belangrijk onderdeel van de modernisering toezicht, waartoe GS in 2004 hebben besloten. Dit onderzoek gaat verder dan het traditionele begrotingsonderzoek. Het vernieuwende is, dat wij het verdiepingsonderzoek gebruiken om de toezichtvorm voor in principe vier jaar te bepalen. Het rapport geeft aan, wat de belangrijkste aandachtspunten voor de financiële positie en financiële functie zijn. En waar wij de gemeente op monitoren. Daarbij staan vier aandachtsgebieden centraal. Deze vier aandachtsgebieden én de onderwerpen uit de zeven verplichte paragrafen bij de begroting en de jaarstukken zijn de punten die in het financiële verdiepingsonderzoek aan de orde komen. Een nadere toelichting op de door ons gehanteerde werkwijze is opgenomen in paragraaf 5.3. Bij de verdiepingsonderzoeken in de andere regio's heeft de Visitatiecommissie Bestuurskracht Gemeenten tegelijkertijd bij de onderzochte gemeenten een bestuurskrachtmeting uitgevoerd. Net als bij de verdiepingsonderzoeken in 2010 in Midden-Limburg en in 2011 in Noord-Limburg heeft er geen bestuurskrachtmeting plaatsgevonden bij de verdiepingsonderzoeken 2012 in Parkstad Limburg en de Westelijke Mijnstreek. De verwijzingen in de rapporten van eerdere verdiepingsonderzoeken naar de bestuurskrachtmeting zijn daarom in dit rapport achterwege gelaten. Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 5

6 Het rapport Het rapport heeft steeds dezelfde opbouw. We beginnen met de hoofdlijnen en werken die vervolgens verder uit. De lezer kan op die manier gemakkelijk kiezen of hij volstaat met de hoofdlijnen. Of dat hij ook de nadere detaillering van dit onderwerp wil lezen. Inherent hieraan is dat de lezer zaken soms twee keer leest maar dan uitgebreider weergegeven. De naam van hoofdstuk 2, Conclusie, aandachtspunten en samenvatting, geeft aan dat hier de kern van het financiële verdiepingsonderzoek is te vinden. Wij adviseren in elk geval hoofdstuk 2 (Conclusie, aandachtspunten en samenvatting) te lezen. Hoofdstuk 3, Aandachtsgebieden, en hoofdstuk 4, Financieel beleid en beheer, bevatten de verslagen van het onderzoek. Ook deze hoofdstukken kennen een opbouw, waarbij eerst de hoofdlijnen worden geschetst, waarna de detaillering volgt. Hoofdstuk 5, Het onderzoek, gaat dieper in op kaders rondom toezicht en het financieel verdiepingsonderzoek. De twee laatste hoofdstukken, Begrippen en Bronnen, geven nadere toelichtingen. 1. Inleiding 2. Conclusie, aandachtspunten en samenvatting 3. Aandachtsgebieden (uitwerking + analyse) 4. Financieel beleid en beheer (Paragrafen en detailgegevens) 5. Het onderzoek 6. Begrippen 7. Bronnen Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 6

7 2. Conclusie, aandachtspunten en samenvatting 2.1. Conclusie van het onderzoek Op 13 december 2011 hebben Gedeputeerde Staten van Limburg besloten om de gemeente Sittard-Geleen op basis van de begroting 2012 repressief toezicht 1 toe te kennen. Dit betekent dat de Provincie (college van Gedeputeerde Staten) de begroting en begrotingswijzigingen niet hoeft goed te keuren. Op basis van ons onderzoek concluderen wij dat de gemeente aan de voorwaarden van ons toezicht voldoet. Deze conclusie hebben we pas kunnen trekken nadat op 22 maart 2012 besluitvorming heeft plaatsgevonden voor het structureel sluitend maken van de begroting. Ook de besluitvorming rondom het bijgestelde risicoprofiel van de grondexploitatie bij de vaststelling van de jaarrekening 2011, einde juni 2012 is hierbij meegenomen. Sittard-Geleen komt daarmee in aanmerking voor meerjarig repressief toezicht. Dit betekent, dat, zodra Gedeputeerde Staten de onderzoeksconclusie overnemen, de periode vanaf de bekendmaking van het besluit van GS tot en met het begrotingsjaar 2015 toezichtarm zal zijn. Aan dit besluit zijn de volgende voorwaarden verbonden: - zorg voor een materieel sluitende begroting 2013, 2014 en 2015 inclusief de meerjarenraming; - realiseer de ombuigingen voor de afzonderlijke jaren 2012, 2013, 2014 en 2015, indien deze niet realiseerbaar zijn, zorg dan tijdig voor alternatieven; - laat de raad in 2013 een visiedocument vaststellen voor accommodaties en gebouwen en geef daarbij inzicht in achterstallig onderhoud en hoe hiermee wordt omgegaan. Geef inzicht in de benodigde budgetten en/of extra middelen die nodig zijn en neem dit op in de vast te stellen begroting 2014 en meerjarenraming; - geef prioriteit aan de implementatie van risicomanagement, zodat het risicoprofiel berekend kan worden op basis van actuele cijfers en niet op basis van historische cijfers. Evalueer uiterlijk in 2014 maar bij voorkeur eerder de omvang en de toereikendheid van het risicoprofiel. Meerjarig repressief toezicht Als Gedeputeerde Staten de onderzoeksconclusie overnemen en daarmee dus besluiten de meerjarige repressieve status toe te kennen, zal voor het continueren van repressief toezicht wel aan de bovengenoemde voorwaarden moeten worden voldaan. Daarnaast zullen wij in de toezichtarme periode de gemeente op afstand volgen met behulp van risicoanalysemodellen. We letten dan vooral op de aandachtspunten uit dit onderzoeksrapport. 1 De tegenhanger van repressief toezicht, is preventief toezicht. Hierbij dient Gedeputeerde Staten wel goedkeuring te geven aan zowel begroting als begrotingswijzigingen. Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 7

8 2.2. Aandachtspunten Sittard-Geleen komt in aanmerking voor meerjarig repressief toezicht voor de jaren 2012 tot en met Om het meerjarig toezicht te behouden tot het eind van de periode is het essentieel dat Sittard-Geleen de voorwaarden realiseert. De belangrijkste voorwaarden en aandachtspunten uit ons onderzoek hebben wij hieronder verzameld. De beleidsarme begroting 2012 is sluitend vastgesteld. De meerjarenraming is in maart 2012 sluitend gemaakt. Kaasschaafmethode was geen optie meer, de gemeente heeft een fundamenteel debat gevoerd samen met stakeholders. Het is een bewuste keuze geweest als raad één keer het debat te voeren gericht op integrale afweging van fundamentele ombuigingsvoorstellen en de maatschappelijke effecten samen met nieuw beleid. Hiermee heeft Sittard-Geleen ook bewust tijd genomen tot maart 2012 om te komen tot structurele ombuigingen voor de tekorten in de meerjarenraming van afgerond 13 miljoen (2013) oplopend naar afgerond 16 miljoen in Het maatregelenpakket waartoe in maart 2012 door de raad is besloten is toereikend voor de taakstelling van bijna 16 miljoen in Met deze besluitvorming zijn de jaren 2012 en 2015 sluitend. De jaren 2013 en 2014 hebben een tekort van respectievelijk 0,75 en 0,54 miljoen. Voor beide tekorten heeft de gemeente een nadere zoekopdracht uitgezet en als achtervang zijn incidentele middelen beschikbaar. Een taakreductie ad 15,6 miljoen (2015) en daarbij ombuigingen op de organisatie ad 11 miljoen (2015) zijn een meer dan aanzienlijke taakstelling met alle risico s van dien. Het monitoren van de maatregelen is dan ook essentieel, niet alleen voor de realisatie maar ook om gericht te kunnen sturen. De ombuigingsmonitor zoals die vorm is gegeven bij de 1 e rapportage 2012 geeft een goed inzicht. De ombuigingen zullen gerealiseerd moeten worden zodat de begrotingen 2013, 2014 en 2015 inclusief meerjarenraming materieel sluitend zijn. Dit geldt ook ten aanzien van ontwikkelingen, de decentralisatiekortingen en de algemene rijksbezuinigingen op de algemene uitkering met name de accresmutaties. Indien ombuigingen niet realiseerbaar zijn moet de gemeente tijdig op zoek naar alternatieven. Bij een materieel sluitende begroting dienen alle structurele lasten gedekt te zijn door structurele baten. De gemeente werkt aan het implementeren van een goed werkend systeem van risicomanagement door de hele organisatie. Wij hebben een voorwaarde geformuleerd om hier prioriteit aan te geven. Dit houdt mede verband met de benadering van het risicoprofiel op basis van historische cijfers in plaats van actuele cijfers. Wij vragen prioriteit te geven aan de verdere implementatie, ondanks dat bij de jaarrekening de omvang van het risicoprofiel elk jaar geanalyseerd wordt op basis van onttrekkingen uit de algemene reserve. Risicomanagement is een dynamisch proces waarbij het noodzakelijk is de risico s actueel en compleet te houden. Bij onderhoud kapitaalgoederen zijn ten aanzien van accommodaties/gebouwen risico s gesignaleerd waarvoor dezerzijds geen correcties hebben plaatsgevonden bij de budgettaire ruimte. Hierbij heeft de gemeente aanvullend opgemerkt dat voor 2013 een integraal visiedocument wordt voorbereid in relatie tot kapitaalgoederen. Pas nadat hier besluitvorming over heeft plaatsgevonden wordt inzichtelijk of budgetten te laag zijn. Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 8

9 Tevens moet aandacht zijn voor achterstallig onderhoud en hoe hiermee wordt omgegaan. De benodigde budgetten en/of extra middelen dienen opgenomen te zijn in de vast te stellen begroting 2014 en meerjarenraming. Risico s zitten bij ook nieuwe rijksbezuinigingen vanaf 2014 en de bevolkingsdaling waarvoor na 2015 wellicht geen middelen meer via het gemeentefonds worden ontvangen. Aangezien de demografische ontwikkeling betrekking heeft op alle beleidsterreinen moeten passende beleidsreacties ervoor zorgen dat de financiële gevolgen niet onnodig groot zijn en in de tijd gespreid. Alle reden dus voor ons om ook vanuit financieel perspectief tijdig aandacht te vragen voor de gevolgen van bevolkingsdaling. Ook voor dit onderwerp is het van belang om ontwikkelingen te volgen en tijdig te anticiperen. In 2010 is door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een handreiking beschikbaar gesteld. Inmiddels is deze handreiking aangevuld door het Nationaal netwerk Bevolkingdaling en zijn digitaal bestanden beschikbaar gesteld aan alle gemeenten. Met behulp van deze bestanden kunnen voor de beleidsvelden onderwijshuisvesting, riolering en buitensportaccommodaties de financiële gevolgen van bevolkingsdaling op die terreinen zichtbaar worden gemaakt. Wij hebben de gemeenten inmiddels verzocht om in de paragraaf krimp in de begroting en jaarrekening met behulp van genoemde bestanden hun eigen situatie zichtbaar te maken. De aanbevelingen in ons onderzoeksrapport hebben een vrijblijvend karakter. De uitvoering is geen voorwaarde voor het behoud van het meerjarig repressief toezicht. Overigens merken we op dat aanbevelingen die verband houden met wettelijke eisen altijd opgevolgd moeten worden. Bijzondere aandacht vragen wij voor de ontwikkelingen rondom het EMU-saldo. Tot nu toe heeft het eigen EMU-saldo van de gemeente praktisch nog weinig betekenis. Op basis van het voorstel Wet houdbare overheidsfinanciën (Wet hof), die op 1 januari 2013 moet ingaan moeten gemeenten voldoen aan de EMU-norm. Deze norm wordt elk jaar door de minister van Financiën voor elke afzonderlijke gemeente bepaald. Als een gemeente niet aan de gestelde EMU-norm voldoet kan dat tot een korting op het gemeentefonds leiden, een boete van het Rijk en tot preventief toezicht. Elke gemeente en dus ook Sittard-Geleen zal moeten bezien welke gevolgen de Wet hof heeft voor haar beleid en met name voor haar investeringsprogramma. Op dit moment werkt het Rijk aan voorstellen met betrekking tot het invoeren van schatkistbankieren met ingang van 2013 voor alle decentrale overheden. Dit betekent dat alle decentrale overheden verplicht worden om hun overtollige middelen bij de schatkist aan te houden. Het schatkistbankieren wordt ingevoerd om de EMU-schuld van de collectieve sector kleiner te maken en om de risico s voor decentrale overheden op uitzettingen weg te nemen. Door de extreem lage rente die het Rijk op dit moment voor het aantrekken van gelden moet betalen, gaan rendementen op de uitzettingen van decentrale overheden ook fors omlaag. Berekend is dat het rendement bij schatkistbankieren gemiddeld zo n 1,5 procentpunt lager uitkomt. Door de verkoop van de aandelen Essent in 2009 en de afronding van die verkoop, die nog steeds plaatsvindt, hebben veel Limburgse gemeenten op dit moment aanzienlijke bedragen (langdurig) uitstaan. Daarbij moeten de uitzettingen vaak zorgen voor een compensatie van het structurele dividend dat door de verkoop van de aandelen Essent voor een groot deel verloren is gegaan. Het structurele rendement op hun uitzettingen is voor veel gemeenten belangrijk om de begroting sluitend te krijgen. Het schatkistbankieren met het daaraan verbonden lagere rendement is voor deze gemeenten een bedreiging voor hun begroting. Dit laatste speelt niet voor Sittard-Geleen, althans niet voor wat betreft de Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 9

10 opbrengsten Essent. De opbrengsten zijn namelijk niet belegd maar aangewend voor investeringen waardoor minder langlopende leningen zijn aangetrokken. In de volgende paragraaf 2.3 Samenvatting wordt ingegaan op de zogenaamde scorecard en de belangrijkste resultaten en aandachtspunten voor de vier aandachtsgebieden. In hoofdstuk 3 en 4 zijn per onderwerp aanbevelingen geformuleerd. Wij adviseren de gemeente deze punten op te pakken, omdat zij een verdere verbetering van de financiële positie en financiële functie kunnen betekenen. Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 10

11 2.3. Samenvatting In paragraaf 5.3 Werkwijze zijn de belangrijkste aandachtsgebieden van ons onderzoek benoemd. Wij hebben dit verder geconcretiseerd door aan deze aandachtsgebieden kritische indicatoren te koppelen. Dit heeft geleid tot de volgende scorecard van de gemeente Sittard-Geleen. Begroting en meerjarenraming Wet- en regelgeving Materieel begrotingsevenwicht Voldoende Termijnen Goed Structureel begrotingsevenwicht Duurzaam financieel evenwicht Voldoende Voldoende BBV Voldoende Conclusie Meerjarig repressief Vermogen Stuurinformatie Weerstandsvermogen Voldoende Strategisch Goed Tactisch Goed Algemene reserve 10% Gun Voldoende Operationeel Goed Toelichting op deze scorecard Het middenvlak is oranje: het resultaat van een afweging tussen de vier aandachtsgebieden, waarbij het zwaartepunt op de financiële positie ligt. Met deze kleur wordt, net als bij een verkeerslicht, een duidelijk signaal gegeven. Oranje in de situatie van Sittard-Geleen betekent, dat wij de financiële positie en de financiële functie van de gemeente als voldoende beoordelen en de gemeente daarom in aanmerking laten komen voor meerjarige repressief toezicht. Wij verbinden aan deze conclusie wel voorwaarden. In paragraaf 2.1 en 2.2 hebben wij deze voorwaarden toegelicht. Cruciaal hierbij zijn materieel sluitende begrotingen en meerjarenraming en kaderstelling door de raad ten aanzien van gebouwen en accommodaties met een juiste (financiële) vertaling in de begroting. Tevens dient het verder implementeren van risicomanagement prioriteit te krijgen, zodat het risicoprofiel berekend kan worden op basis van actuele cijfers en niet op basis van historische cijfers. Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 11

12 Belangrijkste resultaten en aandachtspunten bij de vier aandachtsgebieden Begroting en meerjarenraming De begroting 2012 laat ten opzichte van de voorjaarsnota een veel slechter financieel perspectief zien. De gemeente heeft er ervoor gekozen om de begroting 2012 beleidsarm op te stellen en begin 2012 een fundamenteel debat te voeren samen met stakeholders. Het is een bewuste keuze geweest als raad één keer het debat te voeren gericht op integrale afweging van fundamentele ombuigingsvoorstellen en de maatschappelijke effecten samen met nieuw beleid. Hiermee heeft Sittard-Geleen ook bewust tijd genomen tot maart 2012 om te komen tot structurele ombuigingen voor de tekorten in de meerjarenraming van afgerond 13 miljoen (2013) oplopend naar afgerond 16 miljoen in Alle inspanningen hebben geresulteerd in een groslijst met ombuigingsmogelijkheden van in totaal bijna 24 miljoen. Deze lijst vormde de basis voor het uiteindelijk samengestelde maatregelenpakket. Het maatregelenpakket waartoe in maart 2012 door de raad is besloten is toereikend voor de taakstelling van bijna 16 miljoen in Met deze besluitvorming zijn de jaren 2012 en 2015 sluitend. De jaren 2013 en 2014 hebben een tekort van respectievelijk 0,75 en 0,54 miljoen. Voor beide tekorten heeft de gemeente een nadere zoekopdracht uitgezet en als achtervang zijn incidentele middelen beschikbaar. Alle ombuigingen zijn nader toegelicht, waarbij niet alleen is ingegaan op kostenbesparingen en vrijval maar ook aandacht is voor noodzakelijke investeringen om besparingen te realiseren. De gemeente heeft ten aanzien van de ombuigingen een zo compleet mogelijk beeld geschetst waarbij is ingegaan op ontwikkelingen en mogelijke onzekerheden zodat ook een zo realistisch mogelijk beeld is geschetst. Een taakreductie ad 15,6 miljoen (2015) en daarbij ombuigingen op de organisatie ad 11 miljoen (2015) zijn een meer dan aanzienlijke taakstelling met alle risico s van dien. Het monitoren van de maatregelen is dan ook essentieel, niet alleen voor de realisatie maar ook om gericht te kunnen sturen. De ombuigingsmonitor zoals die vorm is gegeven bij de 1 e rapportage 2012 geeft een goed inzicht. De gemeente zal alert moeten blijven reageren op de ontwikkelingen, de decentralisatiekortingen en de algemene rijksbezuinigingen op de algemene uitkering met name de accresmutaties. Bij onderhoud kapitaalgoederen zijn ten aanzien van accommodaties/gebouwen risico s gesignaleerd waarvoor dezerzijds geen correcties hebben plaatsgevonden. Hierbij heeft de gemeente aanvullend opgemerkt dat voor 2013 een integraal visiedocument wordt voorbereid in relatie tot kapitaalgoederen. Pas nadat hier besluitvorming over heeft plaatsgevonden wordt inzichtelijk of budgetten te laag zijn. Vermogen De gemeente beschikt over een kadernota Beleidskader voor reserves en voorzieningen uit Volgens planning zal deze nota in het laatste kwartaal van 2012 geactualiseerd worden. Voor de hoogte van de algemene reserve (AR) heeft de gemeente vanaf december miljoen aangehouden. Dit bedrag is als norm gehanteerd totdat er een goed ingevoerd systeem is van risicomanagement. In november 2011 heeft de raad de geactualiseerde kadernota Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 12

13 weerstandsvermogen en risicomanagement vastgesteld. Toen is besloten het (minimum) niveau van de AR te bepalen op 7,2 miljoen. Het surplus bij de AR van op dat moment 2 miljoen heeft de gemeente laten vrijvallen ten gunste van de algemene middelen dat wil zeggen dat deze zijn toegevoegd aan de incidentele ruimte voor nieuw beleid c.q. voor het oplossen van knelpunten. Aanvullend heeft de gemeente opgemerkt dat in de jaarrekening 2011 voor de minimaal benodigde omvang van de AR wordt uitgegaan van een norm ad 7 miljoen. De hoogte van de AR wordt mede bepaald door het dekkingspercentage van het weerstandsvermogen en door de risico s. Sittard-Geleen heeft het dekkingspercentage vastgesteld op 80% maar wij opteren voor een dekkingspercentage van 100%. Van de verkoopopbrengst van de aandelen Essent heeft Sittard-Geleen 38 miljoen afgezonderd waarmee het weggevallen dividend ad 1,5 miljoen in de exploitatie structureel is gecompenseerd. Tevens is een bedrag beschikbaar van afgerond 6 miljoen als vrije ruimte verkoop Essent aandelen. Aanvullend heeft de gemeente hierbij opgemerkt dat deze ruimte inmiddels via de nota Ombuigen met Visie, na stortingen en onttrekkingen 9,1 miljoen bedraagt. Bij het opstellen van de jaarrekening 2011 zijn bij de grondexploitatie en de binnenstedelijke projecten aanvullende risico s gesignaleerd. De raad heeft besloten de reserve Essent ( 38 miljoen) samen met de Risicoreserve binnenstedelijk projecten te oormerken als achtervang voor toekomstige tekorten en risico s grondexploitatie en binnenstedelijke projecten. Tevens is 6,6 miljoen van de reserve Essent aangewend voor het afwaarderen van grondexploitatie c.q. om verliezen sneller te nemen. Wij achten de vermogenspositie en de ontwikkeling ervan op basis van de nu bekende risico s voldoende robuust. De gemeente werkt aan het implementeren van een goed werkend systeem van risicomanagement door de hele organisatie. Wij hebben een voorwaarde geformuleerd om hier prioriteit aan te geven zodat het risicoprofiel berekend kan worden op basis van actuele cijfers en niet op basis van historische cijfers. Hierbij is rekening gehouden met de analyse van de omvang van het risicoprofiel elk jaar bij de jaarrekening op basis van onttrekkingen uit de AR. Risicomanagement is een dynamisch proces waarbij het noodzakelijk is de risico s actueel en compleet te houden. Wet- en regelgeving Sittard-Geleen leeft de termijnbepalingen uit de Gemeentewet over de vaststelling en inzending van de begroting en jaarstukken goed na. Het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) wordt in voldoende mate toegepast. Op onderdelen zijn verbeteringen mogelijk waardoor de informatiewaarde ook wordt vergroot. De raad heeft zelf, bij de financiële verordening 212 Gemeentewet bepaald dat kaderstelling via aparte nota s plaatsvindt. In paragraaf 3.4 Analyse Wet- en regelgeving, zijn de belangrijkste aanbevelingen opgesomd. Verder zijn er in de overige paragrafen aanbevelingen per paragraaf/onderwerp opgenomen. Wij vragen aandacht voor het verder in overeenstemming brengen met de eisen uit het BBV en de eisen uit de financiële verordening. Het uitvoeren van onze aanbevelingen levert een meer transparante begroting op. Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 13

14 Stuurinformatie De informatie voor de raad om te sturen op strategisch, tactisch en operationeel niveau is gemiddeld goed. Sittard-Geleen beschikt hiermee over belangrijke instrumenten om financieel in control te zijn. Een verdere verbetering is mogelijk door meer relaties te leggen tussen visiedocumenten en programma s en paragrafen en door het explicieter ingaan op relevante interne en externe ontwikkelingen. Het meer voldoen aan de eisen van de financiële verordening betekent een verbetering op tactisch niveau. Op operationeel niveau ontbreekt op dit moment in een aantal paragrafen meerjarige cijfermatige informatie aangevuld met tekstuele toelichting. Het opnemen van volledige actuele informatie komt de transparantie van de begroting ten goede. Bovendien brengt het de raad meer in positie bij het uitoefenen van de controlerende taak. Ontwikkeling financiële positie De financiële positie van Sittard-Geleen staat onder druk door de economische situatie en de rijksbezuinigingen. De aanvullende besluitvorming (Ombuigen met Visie) van de raad in maart jl. om de meerjarenraming sluitend te maken heeft geresulteerd in meer dan aanzienlijke ombuigingen. De taakreductie bedraagt in ,6 miljoen bovenop de 11 miljoen aan ombuigingen op de organisatie (2015). Het nauwlettend monitoren van deze taakstellingen is cruciaal evenals het aanwijzen van alternatieven indien realisatie achterblijft c.q. uitblijft. Indien een nieuw kabinet besluit tot verdere bezuinigingen zullen ook hier maatregelen voor moeten worden getroffen. Wij zijn van mening dat de aanpak en de besluitvorming het vertrouwen verdienen om met in achtneming van de geformuleerde voorwaarden voor repressief toezicht in aanmerking te komen. Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 14

15 3. Aandachtsgebieden Zoals wij in de inleiding van deze rapportage al hebben aangegeven, zijn de belangrijkste aandachtsgebieden om te komen tot een meerjarige uitspraak over de vorm van toezicht: - Begroting en meerjarenraming (paragraaf 3.1); - Vermogen (paragraaf 3.2); - Stuurinformatie (paragraaf 3.3). - Wet- en regelgeving (paragraaf 3.4); Leeswijzer tabellen: In hoofdstuk 3 en 4 (met uitzondering van de paragrafen 3.3 en 3.4) vatten we de onderzoeksresultaten ook samen in tabellen aan het begin van de paragraaf. Deze resultaten hebben betrekking op: Financiële aspecten Hierbij ligt met name de nadruk op de kwaliteit van de ramingen van begroting en meerjarenraming. Betekenis symbolen en afkortingen in dit veld (tevens ook in het veld algemeen oordeel): = positief; = neutraal; = negatief. Stuurinformatie Hierbij kijken we naar de kwaliteit van stuurinformatie. Die maken we op strategisch, tactisch en operationeel niveau inzichtelijk. De scores die de gemeente kan behalen zijn: goed, voldoende, onvoldoende en slecht. Algemeen oordeel In dit veld bekijken we de financiële scores en de scores op stuurinformatie integraal. Ontwikkeling Met dit veld geven wij aan, of sprake is van ontwikkelingen die het beeld binnen de meerjarenraming kunnen beïnvloeden. Deze ontwikkelingen moeten wel concreet zijn. Bijvoorbeeld op basis van een besluit door college en/of de raad. Betekenis van de symbolen in dit veld: = ontwikkelingen laten een duidelijke verbetering zien; = er zijn geen ontwikkelingen die het beeld bijstellen; = ontwikkelingen laten duidelijke verslechtering zien. Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 15

16 3.1. Analyse begroting en meerjarenraming Onderzoek Begroting Meerjarenraming Begroting en Strategisch Tactisch Operationeel Algemeen Ontwikkeling oordeel meerjarenraming Goed Goed Goed Conclusie De begroting 2012 laat ten opzichte van de voorjaarsnota 2011 een veel slechter financieel perspectief zien. Er is een noodzakelijk maatregelenpakket berekend van in totaal 29,7 miljoen voor een sluitende begroting De gemeente heeft hierbij aangegeven dat ingrijpende keuzes onvermijdbaar zijn. Gesteld is dat maatschappelijke en politieke verworvenheden uit het verleden alsmede grote ambities voor de toekomst ter discussie gesteld zullen moeten worden. Een verdere verscherping van de koers, een herijking van prioriteiten en daarmee het doorvoeren van substantiële maatregelen zijn noodzakelijk. De gemeente heeft er ervoor gekozen om de begroting 2012 beleidsarm op te stellen en begin 2012 een fundamenteel debat te voeren samen met stakeholders. Het is een bewuste keuze geweest als raad één keer het debat te voeren gericht op integrale afweging van fundamentele ombuigingsvoorstellen en de maatschappelijke effecten samen met nieuw beleid. Hiermee heeft Sittard-Geleen ook bewust tijd genomen tot maart 2012 om te komen tot structurele ombuigingen voor de tekorten in de meerjarenraming van afgerond 13 miljoen (2013) oplopend naar afgerond 16 miljoen in Alle inspanningen hebben geresulteerd in een groslijst met ombuigingsmogelijkheden van in totaal bijna 24 miljoen. Deze lijst vormde de basis voor het uiteindelijk samengestelde maatregelenpakket. Het maatregelenpakket waartoe in maart 2012 door de raad is besloten is toereikend voor de taakstelling van bijna 16 miljoen in Met deze besluitvorming zijn de jaren 2012 en 2015 sluitend. De jaren 2013 en 2014 hebben een tekort van respectievelijk 0,75 en 0,54 miljoen. Voor beide tekorten heeft de gemeente een nadere zoekopdracht uitgezet en als achtervang zijn incidentele middelen beschikbaar. Alle ombuigingen zijn nader toegelicht, waarbij niet alleen is ingegaan op kostenbesparingen en vrijval maar ook aandacht is voor noodzakelijke investeringen om besparingen te realiseren. De gemeente heeft ten aanzien van de ombuigingen een zo compleet mogelijk beeld geschetst waarbij is ingegaan op ontwikkelingen en mogelijke onzekerheden zodat ook een zo realistisch mogelijk beeld is geschetst. Een taakreductie ad 15,6 miljoen (2015) en daarbij ombuigingen op de organisatie ad 11 miljoen (2015) zijn een meer dan aanzienlijke taakstelling met alle risico s van dien. Het monitoren van de maatregelen is dan ook essentieel, niet alleen voor de realisatie maar ook om gericht te kunnen sturen. De ombuigingsmonitor zoals die vorm is gegeven bij de 1 e rapportage 2012 geeft een goed inzicht. De gemeente zal alert moeten blijven reageren op de ontwikkelingen, de decentralisatiekortingen en de algemene rijksbezuinigingen op de algemene uitkering. Op basis van onze analyse de volgende aanbevelingen - zorg voor een materieel sluitende begroting 2013, 2014, en 2015 inclusief meerjarenraming; - realiseer de ombuigingen voor de afzonderlijke jaren 2012, 2013, 2014 en 2015, indien deze niet realiseerbaar zijn, zorg dan tijdig voor alternatieven; Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 16

17 - laat de raad in 2013 kaders stellen voor accommodaties en gebouwen. Geef de consequenties transparant weer en neem het achterstallig onderhoud en de benodigde budgetten op in de vast te stellen begroting 2014 en meerjarenraming; - geef prioriteit aan de implementatie van risicomanagement, zodat het risicoprofiel berekend kan worden op basis van actuele cijfers en niet op basis van historische cijfers. Evalueer uiterlijk in 2014 maar bij voorkeur eerder de omvang en de toereikendheid van het risicoprofiel - zorg ervoor dat structurele lasten gedekt zijn met structurele baten. Waarom onderzoek naar de begroting en meerjarenraming? Wij onderzoeken de gemeentelijke financiële positie, omdat dit essentieel is voor een meerjarige uitspraak over de toezichtvorm. In de Gemeentewet (art. 203) en Gemeenschappelijk Toezichtkader (GTK) staan een aantal toetsingskaders die van belang zijn om voor repressief toezicht in aanmerking te komen. Kwaliteit van de ramingen, zowel in de begroting als meerjarenraming, is belangrijk in onze beoordeling. Speciale aandacht hebben wij daarbij ook voor ontwikkelingen en risico s die de financiële positie sterk kunnen beïnvloeden, zoals grondexploitaties. Daarom beoordelen wij de budgettaire positie van de gemeente, oftewel het evenwicht tussen de jaarlijkse uitgaven en inkomsten, inclusief meerjarenraming. Hoofdzaak is, dat de begroting reëel sluitend moet zijn. Is dit niet het geval dan moet er een reëel perspectief op evenwicht zijn. Daarnaast kijken wij naar behaalde resultaten, zoals deze zijn vastgesteld in de jaarrekeningen. Wanneer er sprake is van structurele jaarrekeningtekorten, kan dat een reden zijn om de gemeente onder preventief toezicht te stellen. Onderzoek en bevindingen In ons onderzoek kijken we zowel terug als vooruit. De behaalde resultaten vanaf 2007 wegen mee in de beeldvorming over de begroting 2012 en meerjarenraming. In het coalitieprogramma is gewezen op de noodzaak tot forse ombuigingen van minimaal 20 miljoen structureel. Bij dit bedrag is een inschatting gemaakt van de toen aangekondigde bezuinigingen op rijksniveau. De gemeente heeft ook aangegeven dat het een forse opgave betreft en een oplossing via de kaasschaafmethode niet mogelijk is. Op onderdelen zal een heroriëntatie op de rol van de overheid moeten plaatsvinden en behoort het beëindigen van beleid tot de mogelijkheden. Bij de door uw college in 2011 gepresenteerde ombuigingsvisie is ook niet gekozen voor een kaasschaafmethode, maar voor het maken van bewuste keuzes. De gemeente is een traject ingegaan waarbij stakeholders, belangrijke partners uit het bedrijfsleven, welzijnswerk, wijkgericht werk en andere terreinen zijn uitgenodigd. Gezamenlijk zijn er zoekrichtingen gezocht voor de ombuigingen. Met behulp van werkgroepen zijn mogelijke maatregelen geformuleerd voor een totaal bedrag van 14 miljoen welke als bouwsteen hebben gefungeerd voor het voorjaarsdebat. Bij de Voorjaarsnota 2011 heeft u de kaders gesteld voor de begroting Bij de besluitvorming is uitgegaan van een noodzakelijk structureel ombuigingspakket van minimaal 8 miljoen vanaf Hierbij is al rekening gehouden met de ombuigingen op de organisatie ad 1 miljoen in 2013 oplopend naar 4,5 miljoen in Ook heeft u het kader vastgesteld voor het Meerjareninvesteringsprogramma en de exploitatielasten nieuw beleid. Ten aanzien van het nieuw beleid is aangegeven dat dit veel lager is dan gewenst. Hiervoor Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 17

18 moet een oplossing worden gezocht/gevonden door aanvullende taakstellingen, via taakreductie dan wel een combinatie van deze twee. Begroting 2012 Uit de begroting blijkt dat het beeld zoals dit in de Voorjaarsnota is geschetst fors is verslechterd. Door het actualiseren en completeren van het financieel perspectief aangeduid als 3 e fase is de taakstelling fors in negatieve zin bijgesteld. Bij de begroting is uitgegaan van een noodzakelijk maatregelenpakket van 29,7 miljoen voor een sluitende begroting Dit tekort is berekend met inbegrip van de zogenaamde Actualisatie financieel perspectief (3 e fase). De gemeente heeft aangegeven dat ingrijpende keuzes onvermijdbaar zijn. Gesteld is dat maatschappelijke en politieke verworvenheden uit het verleden alsmede grote ambities voor de toekomst ter discussie gesteld zullen moeten worden. Een verdere verscherping van de koers, een herijking van prioriteiten en daarmee het doorvoeren van substantiële maatregelen zijn noodzakelijk. Hiervoor heeft de gemeente opnieuw begin 2012 een fundamenteel debat gevoerd samen met stakeholders. Deze maatschappelijke dialoog is gevolgd door besluitvorming in de raadsvergadering op 15 maart Het is een bewuste keuze geweest als raad één keer het debat te voeren gericht op integrale afweging van fundamentele ombuigingsvoorstellen en de maatschappelijke effecten samen met nieuw beleid. Deze keuze heeft consequenties gehad voor de begroting In tegenstelling tot hetgeen bij de Voorjaarsnota 2011 beoogd was, is de begroting 2012 beleidsarm opgesteld. De gemeente heeft de intentie geuit om in maart te zorgen voor een structureel sluitende meerjarenraming, waarbij het te voeren debat 15,8 miljoen in 2015 moet opleveren. Hiermee heeft Sittard-Geleen bewust tijd genomen om te komen tot structurele ombuigingen. De begroting 2012 is sluitend gemaakt, door onder andere het nieuw beleid (vooralsnog) te laten vervallen. Bij de begrotingsvaststelling is één uitzondering gemaakt. Gelet op de urgentie en onderliggende regelgeving is voor de uitvoering van het onderwijshuisvestingsprogramma ,2 miljoen beschikbaar gesteld. De dekking hiervan is bij de begroting voorgefinancierd uit de incidentele middelen van de verkoop aandelen Borssele. In het voorjaar 2012 is deze voorfinanciering teruggedraaid ten laste van de middelen nieuw beleid. Om de begroting 2012 sluitend te maken zijn incidentele maatregelen getroffen. De storting in de risicoreserve grondexploitatie is eenmalig getemporiseerd. Dit geldt ook voor de frictiekosten met betrekking tot de organisatievisie. De ombuigingsmaatregelen die zijn opgenomen hebben geen of slechts beperkt maatschappelijk effect. Deze besparing bedraagt 6 miljoen in 2012, en voor 2013 tot en met ,2 miljoen. Op basis van de begroting 2012 is door ons geconstateerd dat er geen ruimte meer is opgenomen om vanuit de exploitatie risico s op te vangen en voor het compenseren van ongewenste effecten. Tevens heeft een onttrekking plaatsgevonden aan de algemene reserve ad 1,6 miljoen om de begroting sluitend te maken. Tegenover structurele lasten dienen structurele baten te staan. Dit is vastgelegd in de Gemeentewet maar ook in het Landelijk beleidskader. In onze brief van 13 december 2011 over de begroting 2012 is hier nadrukkelijk aandacht voor gevraagd. In deze brief hebben wij opgemerkt dat u strikt genomen niet aan de eis voldoet om voor 2012 voor repressief toezicht in aanmerking te komen. Echter bij onze beoordeling houden wij rekening met de hoogte van de incidentele baat, uw financiële actualisering waarbij ook rekening is gehouden met de zogenaamde septembercirculaire van het Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 18

19 ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), het financieel effect van de (concept) 2 e programmarapportage 2011 en het debat van maart In onderstaande tabel zijn voor 2012 tot en met 2015 het resultaat voor en na bestemming opgenomen, en de toevoegingen en onttrekkingen aan reserves. Het betreft de in november 2011 vastgestelde begroting vóór het integrale debat in maart Tabel Resultaat voor en na bestemming inclusief mutaties in reserves (bedragen * 1.000) Saldo B2012 B2013 B2014 B2015 Resultaat voor bestemming Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Resultaat na bestemming De saldi na resultaatbestemming geven voor ons onvoldoende inzicht in de financiële positie. Zoals hierboven aangegeven corrigeren wij de inzet van incidentele middelen negatief op het saldo, als hier geen incidentele lasten tegenover staan. Als de gemeente incidentele middelen inzet kunnen we ons terecht afvragen, of wel sprake is van een gezond duurzaam financieel beleid. Voor ons als toezichthouders is het belangrijk dat de cijfers realistisch, onderbouwd, actueel en volledig zijn. Verder is het van belang of de gemeente de uitgangspunten heeft gehanteerd die wij als provincie hebben geformuleerd. Zo gaan wij voor alle Limburgse gemeenten uit van de gegevens uit de septembercirculaire In onze analyse gaat onze aandacht uit naar het materiële begrotingsevenwicht. Dit is het evenwicht waarbij structurele lasten worden gedekt door structurele baten. Deze analyse gebeurt met behulp van het structurele gezuiverde saldo inclusief nieuw beleid en dekkingsplan op basis van besluitvorming bij de begroting Daarnaast kijken wij naar de ontwikkeling van de meerjarenraming met behulp van het structureel gezuiverde saldo exclusief nieuw beleid en dekkingsplan. Dit zuiveren levert het volgende beeld op van de gemeentelijke begroting en meerjarenraming. Tabel Gezuiverde saldi begroting en meerjarenraming (bedragen * 1.000) Saldo B2012 B2013 B2014 B2015 Gemeente (formeel saldo) Structureel gezuiverd saldo inclusief nieuw beleid en dekkingsplan Structureel gezuiverd saldo exclusief nieuw beleid en dekkingsplan in de meerjarenraming n.v.t Uit de tabel blijkt, dat het door ons berekende saldo 2012 inclusief nieuw beleid en dekkingsmiddelen afwijkt hetgeen veroorzaakt wordt door de onttrekking aan de algemene reserve ad 1,6 miljoen. Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 19

20 De saldi voor 2014 en 2015 exclusief nieuw beleid wijken af omdat Sittard-Geleen voor de laatste twee jaarschijven middelen heeft opgenomen voor nieuw beleid in de exploitatiesfeer en de kapitaallasten voor nieuwe investeringen. De effecten hiervan zijn gecorrigeerd. Het fundamentele debat moet oplossingen bieden voor het tekort van ruim 15 miljoen in Hierbij merken we op dat aan personele ombuigingen al een substantieel bedrag is ingeboekt. Voor 2012 is in totaliteit 5,5 miljoen opgenomen en voor 2013 tot en met 2015 respectievelijk 6,5 miljoen, 8 miljoen en 10 miljoen. Aanvullend is door de gemeente medegedeeld dat dit bedrag inmiddels is opgelopen naar 11,5 miljoen. De gemeente beschikt over incidentele middelen om knelpunten in beleid te kunnen voorfinancieren. Bij het vaststellen van de begroting 2012 is 14 miljoen beschikbaar. Deze middelen bestaan uit opbrengst verkoop Essent aandelen/borsele en vrijval algemene reserve. De hier genoemde 14 miljoen zijn niet alleen voor het oplossen van knelpunten in (nieuw) beleid maar ook voor de doorberekening van uren naar projecten, voor frictiekosten organisatieontwikkeling, grondexploitatie en compensatie specifieke uitkeringen. Ombuigen met visie De gemeente heeft aangegeven zo sterk mogelijk uit de crisis te willen komen. Als vertrekpunt is een denkmodel geïntroduceerd namelijk minder overheid, meer samenleving. Niet meer als intentie maar als noodzaak vanwege de financiële problematiek, een stap terug als overheid waarbij de samenleving weer meer eigen verantwoordelijkheid moet nemen. Met behulp van drie topprioriteiten die de gemeente benoemd heeft namelijk, economische structuur, sociale vitaliteit en stedelijke functies als sturend kader is gezocht naar ombuigingen. Voor deze kerntakenbenadering is de begroting vanaf 0 opnieuw opgebouwd. Iedere taak is opnieuw beoordeeld op de wettelijke basis en maatschappelijke noodzaak. Uitgangspunten voor het structureel sluitend maken van de begroting is niet alleen minder overheid, meer samenleving maar ook niet kaasschaven, kwaliteit gaat voor nabijheid, handhaven van ondersteuning voor wie het echt nodig heeft en volledige kostendekkendheid. Tevens noemt de gemeente het houden van ruimte voor investeren in de topprioriteiten zoals hierboven genoemd maar ook toekomstbestendigheid, passend bij maatschappelijke ontwikkelingen en evenwichtigheid. De voorstellen hebben geresulteerd in een groslijst met ombuigingsmogelijkheden van in totaal bijna 24 miljoen. Deze lijst vormde de basis voor het uiteindelijk samengestelde maatregelenpakket. Het maatregelenpakket waartoe in maart 2012 door de raad is besloten is toereikend voor de taakstelling van (actuele stand) 15,6 miljoen. Ook heeft een aanpassing plaatsgevonden van het kader voor nieuw beleid. Vooruitlopend op de daadwerkelijke kredietvotering zijn bedragen gereserveerd en voor een vijftal voorstellen al kredieten gevoteerd. Bij het formuleren van de ombuigingen is tevens voor beleidsmatige vernieuwing gekozen op het gebied van cultuur, integraal beheer openbare ruimte, parkeren en dienstverlening. De 36 ombuigingsmaatregelen waartoe besloten is zijn onderverdeeld in voorstellen: 1. die nu al concreet op korte termijn gerealiseerd kunnen worden; 2. die nadere uitwerking behoeven en gerealiseerd kunnen worden op korte dan wel middellange termijn gekoppeld aan een taakstellend bedrag; 3. dat wil zeggen een drietal ombuigingsopdrachten die nader uitgewerkt moeten worden, op de langere termijn realiseerbaar zijn en waar indicatief een bedrag aan is gekoppeld. Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 20

21 De door de raad vastgestelde ombuigingen resulteren in de volgende saldi. Tabel Saldi en Ombuigen met Visie begroting en meerjarenraming (bedragen * 1 miljoen) Saldo B2012 B2013 B2014 B2015 Tekorten actuele stand voor debat in maart ,00-13,3-14,00-15,60 1. concrete ombuigingen 3,61 4,99 5,11 5,29 2. nadere uitwerking met taakstellende bedragen 0,35 7,56 8,35 9,12 3. ombuigingsopdrachten nader uit te werken met indicatieve bedragen ,40 Totaal maatregelen 1 tot en met 3 3,96 12,55 13,46 15,81 Saldo na Ombuigen met visie 3,96-0,75-0,54 0,21 Op basis van bovenstaande voorstellen heeft Sittard-Geleen de meerjarenraming sluitend met tekorten voor 2013 en 2014 van respectievelijk 0,75 miljoen en 0,54 miljoen. Voor beide tekorten is een nadere zoekopdracht uitgezet en als achtervang heeft de gemeente incidentele middelen beschikbaar. Alle ombuigingen dat wil zeggen de concrete én die voor nader uit te werken zijn toegelicht. Zo is bij nader uit te werken niet alleen ingegaan op kostenbesparingen en vrijval maar is ook aandacht voor noodzakelijke investeringen om besparingen te realiseren. Ombuigingsopdrachten (inclusief taakstellende bedragen) voor nadere uitwerking betekent dat gekozen is voor het uitzetten van een actieve koers c.q. het geven van een bestuursopdracht. De gemeente werkt hierbij ook met P.M.-posten waar actie op is uitgezet. Hierbij is het doel duidelijkheid te krijgen over de besparing én eventuele investering. Tevens streeft de gemeente er bij P.M.-posten naar om deze besparing eerder in de tijd al is het voor een deel te realiseren. Aan het bedrag ad 1,4 miljoen voor 2015 zijn drie ombuigingsopdrachten/onderzoeksopdrachten dan wel een aanvullende optimalisatieopdracht gekoppeld en uitgezet. De bedragen die hierbij zijn opgenomen zijn indicatief doch benaderd vanuit zowel de kosten- als de opbrengstensfeer. Ten aanzien van deze drie opdrachten geldt dat voor de jaren 2013 en 2014 P.M.-posten zijn opgenomen. De gemeente heeft niet alleen de intentie deze ombuigingen verder uit te werken en te concretiseren maar ook om deze in de tijd naar voren te halen. Ten aanzien van de resterende tekorten voor 2013 en 2014 heeft de gemeente aanvullend opgemerkt dat de effecten van het mogelijk eerder realiseren van ombuigingen dan in 2015 hierbij betrokkenen moeten worden. Wij voegen hier aan toe dat ook de hoogte van de tekorten een rol speelt. Belangrijk is hoe zacht c.q. hoe hard de ombuigingen zijn. Zoals aangegeven zijn alle ombuigingen toegelicht in de nota Ombuigen met visie. De gemeente heeft hierbij een zo compleet mogelijk beeld geschetst waarbij is ingegaan op ontwikkelingen en mogelijke onzekerheden zodat ook een zo realistisch mogelijk beeld is geschetst. Ombuigingsmonitor De gemeente geeft zelf aan dat monitoring van de realisatie van groot belang is. De gemeente heeft immers een forse ombuigingstaakstelling en wil verzekerd zijn van daadwerkelijke realisatie maar ook gericht kunnen sturen. Periodiek dat wil zeggen via de programmarapportages wordt gerapporteerd aan de commissie en aan de raad. In de monitor bij de 1 e programmarapportage 2012 is niet alleen ingegaan op bovenstaande Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 21

22 ombuigingen uit Ombuigen met visie van maart 2012 (de zogenaamde fase 3). Ook op de hieraan voorafgaande ombuigingen is ingegaan. Het betreft de ombuigingen bij de begroting 2011 (fase 2), de ombuigingen bij de begroting 2010 (fase 1) en de resterende ombuigingen uit eerdere trajecten (fase 0). Per fase wordt telkens aangegeven hoe groot de taakstelling is, hoeveel hiervan op genoemde peildatum volledig gerealiseerd is en wat de status is van het nog niet gerealiseerde deel. Met name op het laatste deel wordt ingezoomd omdat hierbij sturing nodig is. Uit aanvullende stukken is gebleken dat de ombuigingen met betrekking tot taakreductie van fase 0 tot en met fase 2 en de taakstelling ad 4 miljoen van fase 3 nagenoeg geheel zijn gerealiseerd. Relevant zijn ook de ombuigingen met betrekking tot de ambtelijke organisatie. Worden de ombuigingen voor 2012 gerealiseerd? Volgens de eerste programmarapportage bedraagt de taakstelling voor 2012 op de organisatie/personele kosten/samenwerking 6 miljoen. Deze taakstelling loopt op naar ongeveer 11 miljoen in Medio dit jaar verwacht de gemeente dat voor 2012 circa 1 miljoen achter blijft qua realisatie en hierbij is aangegeven dat actie noodzakelijk is. Van dit bedrag heeft circa 0,7 miljoen betrekking op samenwerking. Naar verwachting zal deze taakstelling niet direct realiseerbaar zijn maar er is geen aanleiding om het bedrag zelf ter discussie te stellen. Voor het onderdeel organisatie is een taakstelling openomen van 1 miljoen voor 2013, 2,5 miljoen voor 2014 en 4,5 miljoen voor Deze ombuiging loopt fors op naar de laatste jaarschijf. Hiervoor zijn een zevental maatregelen genoemd die nader ingevuld moeten worden. Genoemd zijn onder andere verdergaand indikken van het management conform de nieuwe structuur uit Eén stad, één organisatie, besparingen volgend uit trajecten zoals informatiemanagement, digitalisering besluitvorming en reductie huisvestingskosten inclusief een koppeling met het nieuwe werken. Deze zeker naar de laatste jaarschijf toe substantiële taakstelling brengt gelet op de beperkte uitwerking op dit moment risico s met zich mee. Sittard-Geleen heeft berekend dat door het niet invullen van vrijkomende functies bij pensionering de taakstelling grotendeels realiseerbaar is. Dit is een optie maar voor de gemeente geen wenselijke situatie, immers teruggang in formatie zonder aanvullende maatregelen heeft consequenties voor onder andere de werkdruk. Deze optie vormt echter wel een achtervangscenario voor de verdere uitwerking. Duidelijk mag zijn dat de gemeente voor een zeer forse opgave staat. Een taakreductie ad 15,6 miljoen en ombuigingen op de organisatie ad 11 miljoen zijn een meer dan aanzienlijke taakstelling met alle risico s van dien. Het monitoren van de maatregelen is dan ook essentieel, niet alleen voor de realisatie maar ook om gericht te kunnen sturen. De ombuigingsmonitor zoals die vorm is gegeven bij de rapportage geeft een goed inzicht. Bij de verdere doorontwikkeling van de ombuigingsmonitor gaat de aandacht naar de taakreductie uit fase 3 en de nog niet gerealiseerde maatregelen uit eerdere fases. Dan gaat de gemeente een relatie leggen met de voor concretisering opgestelde plannen van aanpak. Hierbij worden de financiële voorgang en de inhoudelijke voortgang gevolgd. Tevens wordt in de doorontwikkeling ook nadrukkelijk aandacht besteed aan de P.M. posten. Naast de financiële indicatie rondom evenwicht, is het belangrijk te kijken of er indicatoren zijn, die het gemeentelijke financiële beeld kunnen verstoren. Met andere woorden is sprake van reële ramingen en/of zijn er bijzondere risico s? Hierbij is gebruik gemaakt van een analyse van de beleidsonderwerpen, zoals opgenomen in de verplichte paragrafen bij de begroting. Deze analyse is terug te vinden in hoofdstuk 4 (Financieel beleid Verdiepingsonderzoek Sittard-Geleen 22