Handleiding. Participatieplan Windenergie. Inhoudsopgave. Amsterdam 2 april Voorwoord

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Handleiding 1 Voorwoord 4 Participatieplan Windenergie Waarom een participatieplan Participatie is de sleutel tot 6000 MW Achtergrond van het participatieplan Wat is een participatieplan? Hoe deze Handleiding te gebruiken? Opzet van de Handleiding Doelgroep op Land Zeven richtsnoeren voor het participatieplan Richtsnoer 1: Bepaal welke ruimte voor participatie bestaat. Stel vast welke besluiten vastliggen. Richtsnoer 2: Identificeer de project-specifieke uitdagingen en de daaraan gekoppelde stakeholders. Richtsnoer 3: Onderken de verschuiving van verantwoordelijkheden van overheid naar ontwikkelaar in het ontwikkelproces. Richtsnoer 4: Kies voor meerwaarde voor de omgeving. Kies alleen voor participatie-instrumenten waaraan de omgeving daadwerkelijk behoefte heeft. Richtsnoer 5: Heb oog voor de businesscase. Richtsnoer 6: Onderken de juridische beperkingen voor de overheid. Richtsnoer 7: Onderken dat het participatieplan niet wettelijk is geregeld Projectfases van een windpark Beleidsvormingsfase Vergunningverleningsfase Contracteringssfase Bouwfase Exploitatiefase Amsterdam 2 april Participatie-instrumenten Epiloog Bijlage: Begrippenlijst 39 70

2 4 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land 5 1 Voorwoord 1.1 Per 2020 moet in totaal 6000 MW aan windenergie op land operationeel zijn. Steeds meer partijen zijn ervan overtuigd dat die doelstelling alleen kan worden gehaald als alle stakeholders bij een windproject overheden, ontwikkelaars en omgeving - samenwerken. van 7 richtsnoeren en het uitwerken van 5 projectfases en 28 (participatie)instrumenten. Het is onze bedoeling dat het met deze structuur makkelijker wordt om met alle stakeholders een proces in te richten dat leidt tot een breed gedragen windpark. In hoofdstuk 3 werken wij uit hoe deze Handleiding kan worden gebruikt Bij de totstandkoming van deze samenwerking tussen overheden, ontwikkelaars en de omgeving kan het opstellen van een participatieplan een belangrijke rol spelen. In een participatieplan kan inzichtelijk worden gemaakt (en worden onderbouwd) op welke wijze de omgeving bij een windpark wordt betrokken en de overheden, ontwikkelaar en omgeving met elkaar samenwerken. Onder een participatieplan verstaan wij dus: het document waarin (per projectfase van een windpark) staat welke instrumenten worden ingezet in het kader van de samenwerking tussen overheden, de ontwikkelaar en de omgeving bij een windpark. Deze instrumenten noemen wij participatie-instrumenten. Hoewel een breed publiek het concept van een participatieplan omarmt, bestaat er in de praktijk onduidelijkheid over wat er concreet in een participatieplan zou moeten staan en hoe je tot een breed gedragen participatieplan komt. Verder bestaat er geen alomvattend overzicht van de instrumenten waarmee participatie kan worden gerealiseerd. Wel is duidelijk dat deze instrumenten zowel juridisch als niet-juridisch van aard zijn. Bovendien is het wenselijk te putten uit de ervaringen met (bestaande) windprojecten. Een goed participatieplan heeft daarom een interdisciplinair karakter. Tegen deze achtergrond hebben Houthoff Buruma en Ecofys hun krachten gebundeld. In de Handleiding Participatieplan Windenergie op Land ( Handleiding ) geven Houthoff Buruma en Ecofys gezamenlijk een antwoord op de vraag wat in een participatieplan zou moeten staan en welke instrumenten voor participatie kunnen worden ingezet. Daarbij richten wij ons tot alle stakeholders bij een windpark: overheden, ontwikkelaars en de omgeving. Deze Handleiding geeft een handzaam en gestructureerd overzicht hoe participatie in alle fasen van de ontwikkeling van een windpark kan worden opgezet. Dat doen wij door het geven Wij hebben de Handleiding geschreven voor overheden en ontwikkelaars die een participatieplan opstellen. Zij kunnen de Handleiding bijvoorbeeld raadplegen voordat zij de omgeving benaderen voor een co-creatie van een participatieplan. Ook omwonenden van een windproject kunnen uit de Handleiding putten en op die wijze gebruik maken van de ervaringen met andere windparken. Bij het schrijven van deze Handleiding was het geven van een uitputtend overzicht niet het uitgangspunt. De voorgestelde richtsnoeren en participatie-instrumenten zijn bovendien niet in beton gegoten. De komende maanden kan deze Handleiding op basis van praktijkervaringen, best practices en suggesties uit de markt worden aangevuld, gewijzigd en aangescherpt. Naar onze overtuiging is dat de beste wijze om te komen tot een breed gedragen Handleiding Participatieplan Windenergie op Land. Bij het opstellen van deze Handleiding zijn we geadviseerd door een aantal stakeholders vanuit de markt. Dit betreffen NUON, de VNG en de Natuur en Milieufederaties. Deze partijen fungeerden als een klankbordgroep en hebben in een aantal sessies mede vorm en inhoud gegeven aan deze Handleiding. We danken deze organisaties hartelijk voor hun advies en medewerking. Zonder deze inbreng was de totstandkoming van deze Handleiding niet mogelijk geweest. Contactgegevens Marjolein Dieperink Advocaat bij Houthoff Buruma m.dieperink@houthoff.com +31 (0) Bob Schulte Managing Consultant bij Ecofys b.schulte@ecofys.com +31 (0)

3 6 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land 7 2 Waarom een participatieplan? Participatie is de sleutel tot 6000 MW Per 2020 moet in totaal 6000 MW aan windenergie op land operationeel zijn. Het is algemeen geaccepteerd dat die doelstelling alleen kan worden gehaald als door alle stakeholders overheden, ontwikkelaars en omgeving bij een windproject wordt samengewerkt. In dat kader wordt ook wel gesproken over participatie (door de omgeving). Deze samenwerking door de stakeholders of participatie kan worden uitgewerkt in een participatieplan. Achtergrond van het participatieplan In het Energieakkoord (september 2013) is afgesproken dat in MW windenergie op land operationeel moet zijn. Over participatie staat in het Energieakkoord: Bij windprojecten (meer dan 15 megawatt) wordt voorafgaand aan een project gezamenlijk met betrokken overheden een Participatieplan opgesteld. Dit wordt verankerd in de Omgevingswet. Deze afspraak in het Energieakkoord is uitgewerkt in de gedragscode Draagvlak en Participatie wind op land uit september Deze gedragscode is opgesteld door de Nederlandse Wind Energie Associatie ( NWEA ), in samenspraak met natuur- en milieuorganisaties (de Natuur en Milieufederaties, Natuur & Milieu en Greenpeace); hierna: de NWEA-gedragscode. Net als het Energieakkoord, neemt de gedragscode van NWEA tot uitgangspunt dat bij windenergieprojecten een participatieplan wordt opgesteld. Dat plan dient te omschrijven hoe en wanneer de omgeving wordt betrokken en een stem moet krijgen bij de besluitvorming over de aanleg van een windpark. Wat precies onder een participatieplan wordt verstaan staat niet in de NWEA-gedragscode. Volgens deze gedragscode ligt de primaire verantwoordelijkheid voor het participatieplan bij de ontwikkelaars. Een verklaring hiervoor is dat de NWEA-gedragscode alleen betrekking heeft op de vergunningverleningsfase en opvolgende fases. Vanaf het moment dat er een ontwikkelaar bekend is (en dat is vaak na de beleidsvormingsfase) is de ontwikkelaar verantwoordelijk voor het opstellen van een participatieplan in samenspraak met de omgeving en overheden. 1 In het huidige wetsvoorstel Omgevingswet (TK 2013/14, , nr. 2) wordt geen participatieplan voorgeschreven. Wel regelt het wetsvoorstel, ingeval van complexe projecten waarvoor de besluitvorming middels een projectbesluit plaatsvindt, dat in zo n projectbesluit dient te worden aangegeven hoe burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en bestuursorganen bij de voorbereiding daarvan zijn betrokken (art van het wetvoorstel). 2 TK 2014/15, , 12 (Nota naar aanleiding van het verslag d.d. 18 februari 2015) TK 2014/15, , 12 (Nota naar aanleiding van het verslag d.d. 18 februari 2015) o.a. 6.3 en De Nederlandse Vereniging Omwonenden Windturbines ( NL- VOW ) heeft eveneens een standpunt bekend gemaakt over de wijze waarop de omgeving moet worden betrokken bij een windproject, de Gedragscode Windenergie op Land, Samen naar Duurzaam ( de NLVOW-gedragscode ). En verder heeft de Vereniging Eigen Huis ( VEH ) op 20 januari 2015 zeven spelregels voor windenergie op land geformuleerd ( de VEH-spelregels ). De NLVOWgedragscode en VEH-spelregels hebben niet als uitgangspunt dat een participatieplan moet worden opgesteld. Beide geven wel het belang aan van het betrekken van de omgeving vanaf de beginfase van de planontwikkeling. De NLVOW-gedragscode en de VEH-spelregels zijn betrokken in deze Handleiding. Dit heeft er onder meer toe geleid dat wij in deze Handleiding uitvoerig ingaan op de beleidsvormingsfase voor een windenergieproject. Dit is de fase waarin primair de overheid aan zet is, een locatiekeuze moet worden gemaakt en er nog geen ontwikkelaar in beeld hoeft te zijn. De NLVOW en de VEH hebben er in onze ogen terecht op gewezen dat participatie door de omgeving en een goede samenwerking tussen ontwikkelaars, overheden en de omgeving al vanaf dat moment een aandachtspunt moet zijn. Tot slot willen we er op wijzen dat de Omgevingswet (vanaf 2018) zal voorschrijven dat bij complexe projecten publieksparticipatie verplicht is. 1 Uit de parlementaire geschiedenis van de Omgevingswet volgt dat participatie door de betrokken stakeholders reeds in de beleidsvormingsfase zou moeten plaatsvinden. 2 Dit sluit aan bij de NLVOW-gedragscode en de VEH-spelregels. De wijze waarop participatie dient plaats te vinden, zal in de Omgevingswet niet gedetailleerd worden uitgewerkt. De reden daarvoor is dat participatie een specifiek op de situatie toegesneden aanpak vraagt. 3 Deze Handleiding sluit één op één bij deze insteek van de Omgevingswet aan. In deze Handleiding geven wij namelijk richtsnoeren waarmee op basis van de specifieke kenmerken van een project en de lokale problematiek de samenwerking door de verschillende stakeholders kan worden vormgegeven.

4 8 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land 9 3 Hoe deze Handleiding te gebruiken? 2.3 Concluderend hebben het Energieakkoord, de NWEA- en NLVOWgedragscodes en de VEH-spelregels met elkaar gemeen dat daarin uitgangspunt is dat bij de ontwikkeling van een windproject de betrokken overheden, ontwikkelaars en omgeving al in een vroeg stadium met elkaar in gesprek gaan en afspraken maken over de ontwikkeling en exploitatie van een windproject. Het wetsvoorstel Omgevingswet sluit hierbij aan. In het Energieakkoord en in de NWEA-gedragscode wordt uitgegaan van een participatieplan. In de andere documenten wordt weliswaar niet expliciet gesproken over een participatieplan, maar wij nemen aan dat het wenselijk is om een document op te stellen waarin wordt beschreven op welke wijze de omgeving bij een project wordt betrokken en de overheden, ontwikkelaar en omgeving met elkaar samenwerken. Wat is een participatieplan? In deze Handleiding verstaan wij onder een participatieplan: het document waarin (per projectfase van een windpark) staat welke instrumenten worden ingezet in het kader van de samenwerking tussen overheden, de ontwikkelaar en de omgeving bij een windpark. Deze instrumenten noemen wij de participatieinstrumenten. In deze Handleiding nemen wij expliciet tot uitgangspunt dat de overheid een participatieplan al opstelt en uitvoert voorafgaand aan de locatiekeuze (en ontwikkelaarkeuze); zie ook richtsnoer 3 (hoofdstuk 4). 3.1 Opzet van de Handleiding In deze Handleiding presenteren wij aan overheden en ontwikkelaars een gestructureerde aanpak om, samen met de omgeving, te komen tot een onderbouwde keuze van de participatie-instrumenten die in een concreet project worden ingezet. Onze voorstelling daarbij is dat die keuze wordt neergelegd in een participatieplan. Het participatieplan is dus het document waarin (per projectfase van een windpark) wordt aangegeven voor welke instrumenten is gekozen. De door ons voorgestelde aanpak houdt in dat aan de hand van 7 richtsnoeren wordt bepaald welke participatie-instrumenten kunnen worden ingezet. In lijn met deze aanpak is de opzet van de Handleiding als volgt: In hoofdstuk 4 geven we 7 richtsnoeren voor het opstellen van een participatieplan. De richtsnoeren zijn bedoeld om op hoofdlijnen de opzet en invulling van een participatieplan te bepalen. In hoofdstuk 5 maken wij het ontwikkelingstraject van een windpark inzichtelijk door 5 projectfases te beschrijven. Dit hoofdstuk vormt een uitwerking van richtsnoer 2: identificeer de project-specifieke uitdagingen en daaraan gekoppelde stakeholders. In iedere ontwikkelingsfase kunnen andere uitdagingen spelen om het draagvlak vanuit de omgeving te creëren en behouden. Voorafgaand aan het opstellen van een participatieplan zouden de project-specifieke uitdagingen per fase moeten worden benoemd. Op basis daarvan kan vervolgens worden bepaald welke instrumenten kunnen worden ingezet om die uitdagingen het hoofd te bieden. In hoofdstuk 5 schetsen wij, per fase, welke uitdagingen kunnen spelen. In hoofdstuk 6 geven wij tenslotte een overzicht van 28 participatie-instrumenten die in het ontwikkelingstraject van een windpark kunnen worden ingezet. Per instrument geven wij een aantal praktische aanwijzingen. Deze Handleiding zou de komende tijd kunnen worden aangevuld door concrete (succesvolle en minder succesvolle) toepassingen van deze

5 10 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land instrumenten te benoemen. Wij houden ons daar graag voor aanbevolen. Wij hebben (vooralsnog) geen model-participatieplan gemaakt. Het maken van een participatieplan is maatwerk, afgestemd op de lokale situatie. Elk project is uniek, bij elk project spelen andere zaken een rol en zijn er andere uitdagingen. Een aantal participatie-instrumenten is wettelijk verplicht, maar voor de meeste instrumenten geldt dat per project een keuze moet worden gemaakt omtrent de inzet. Deze keuzes moeten in samenspraak met de omgeving worden gemaakt, op basis van de (door ons gegeven) richtsnoeren (hoofdstuk 4) en de projectspecifieke uitdagingen (zie hoofdstuk 5). In een participatieplan worden deze verantwoord. Doelgroep De Handleiding is bedoeld voor alle stakeholders bij een project voor windenergie op land. Dit zijn overheden, ontwikkelaars en omgeving. Overheden: gemeenten en provincies De Handleiding geeft overheden richtsnoeren voor het opstellen en uitvoeren van een participatieplan in de fase van beleidsvorming. In die fase worden klimaatdoelstellingen vertaald naar een concrete doelstelling voor windenergie in de provincie of de gemeente en worden een locatie voor het windpark en een ontwikkelaar gekozen. 4 Het begrip belanghebbende wordt geregeld in art. 1:2 Awb. Volgens de rechtspraak wordt, bij een windpark, bij het bepalen of sprake is van belanghebbendheid acht geslagen op: (1) het zicht. Indien een omwonende geen zicht heeft, is hij in beginsel niet belanghebbend; (2) de afstand. Een omwonende op een afstand van meer dan 1500 meter van een windpark is in beginsel geen belanghebbende. Er bestaan evenwel praktijkvoorbeelden waarin op een grotere afstand nog sprake is van belanghebbendheid; (3) de ruimtelijke uitstraling van een windpark. In dit kader worden de omvang en de plaatsing van een windturbine betrokken Omgeving: omwonenden, bedrijven, natuur- en milieuorganisaties De omgeving moet worden betrokken bij het opstellen en uitvoeren van een participatieplan. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de overheden en ontwikkelaars. Met deze Handleiding beogen wij de omgeving inzicht te geven in de verschillende fases van een ontwikkelingsproces van een windpark en de instrumenten waarmee zij kunnen worden betrokken. Wij hanteren bewust het begrip de omgeving en niet het begrip belanghebbenden. Het begrip belanghebbende heeft namelijk in de wet en de rechtspraak een beperkte betekenis. Tot belanghebbenden worden in het algemeen slechts gerekend de partijen die zich in een straal van 1500 meter van een windpark bevinden. 4 Deze uitleg in de rechtspraak is op zich bindend, bijvoorbeeld om vast te stellen welke partijen ontvankelijk zijn in een beroep tegen een omgevingsvergunning. Wij kiezen er echter bewust voor dit beperkte begrip niet als basis te nemen voor het in deze Handleiding gebruikte begrip omgeving. Een reden daarvoor is dat de VEH in haar spelregels stelt dat de belangen van woningeigenaren binnen een straal van 2 kilometer moeten worden meegenomen in het ontwikkelproces van een windpark. Een andere reden is dat wij ons kunnen voorstellen dat, bijvoorbeeld, in een klankbordgroep van een ruimere kring omwonenden wordt uitgegaan. Ontwikkelaars: energiebedrijven, windontwikkelaars, windverenigingen, coöperaties, etc. De Handleiding geeft ontwikkelaars richtsnoeren voor het opstellen en uitvoeren van een participatieplan in de fase van vergunningverlening. In de daarop volgende fases van een windproject - de contracteringsfase, de bouwfase en de exploitatiefase - moet het participatieplan verder worden uitgewerkt en uitgevoerd. Elk van deze fases kent specifieke participatie-instrumenten. Zo kan een ontwikkelaar financiële participatie door middel van aandelenuitgifte in de vergunningverleningsfase in het participatieplan opnemen, maar gaan wij ervan uit dat die aandelenuitgifte (bij een externe (bank) financiering) pas in de exploitatiefase wordt geëffectueerd.

6 12 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land 13

7 14 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land 15 4 Zeven richtsnoeren voor het participatieplan In deze Handleiding geven we 7 richtsnoeren voor het participatieplan. De richtsnoeren zijn bedoeld om op hoofdlijnen de opzet en invulling van een participatieplan te bepalen. Op basis van de richtsnoeren kan een keuze worden gemaakt omtrent de in te zetten participatie-instrumenten. Deze keuze zou moeten worden verantwoord in een participatieplan. In dit hoofdstuk zullen de 7 richtsnoeren nader worden toegelicht. De 7 richtsnoeren zijn: 1 Bepaal welke ruimte voor participatie bestaat. Stel vast welke besluiten vastliggen. 2 Identificeer de project-specifieke uitdagingen en de daaraan gekoppelde stakeholders. 3 Onderken de verschuiving van verantwoordelijkheden van overheid naar ontwikkelaar gedurende het ontwikkelproces. 4 Kies voor meerwaarde voor de omgeving. Kies alleen voor participatie-instrumenten waaraan de omgeving daadwerkelijk behoefte heeft. 5 Heb oog voor de businesscase. 6 Onderken de juridische beperkingen voor de overheid. Houd ermee rekening dat de overheid beperkt is in de (contractuele) verplichtingen die zij aan een ontwikkelaar kan opleggen. 7 Onderken dat het participatieplan niet wettelijk is geregeld. 4.1 Richtsnoer 1: Bepaal welke ruimte voor participatie bestaat. Stel vast welke besluiten vastliggen. Voorafgaand aan het opstellen van een participatieplan moet worden vastgesteld hoe ver de ontwikkeling van het windproject op dat moment is gevorderd. Om dat goed te kunnen vaststellen, schetsen wij in hoofdstuk 5 het ontwikkelingstraject van een windpark. Wij delen het ontwikkelingstraject in in 5 projectfases. In hoofdstuk 5 geven wij duidelijk aan op welk moment een fase is voltooid. Het is van belang om te bepalen in welke fase een project zich bevindt, omdat sommige instrumenten afvallen naarmate een ontwikkeling vordert. Bijvoorbeeld: indien de locatie is gekozen en de ontwikkelaar vaststaat, kan over die aspecten geen participatie (meer) plaatsvinden. Bij voorkeur worden omwonenden in een zo vroeg mogelijk stadium bij het project betrokken. Op dat moment zijn er nog vele keuzes te maken. Indien al besluiten zijn genomen, dan zou richting de omgeving moeten worden onderkend dat daarover geen participatie meer kan plaatsvinden. Ook bij al lopende ontwikkelingen voor windparken kunnen nog (nieuwe) participatie-instrumenten worden ingezet. De keuzemogelijkheden zijn dan waarschijnlijk beperkter. Bijvoorbeeld: als een locatie en een ontwikkelaar al zijn bepaald, dan heeft een planmer of een structuurvisie in het kader van de participatie geen toegevoegde waarde. Niettemin kan het windproject dan nog op onderdelen worden aangepast naar aanleiding van inbreng van de omgeving. Zo kan tot aan het indienen van de aanvraag voor een omgevingsvergunning de grootte van het project of de precieze plaatsing van de windturbines worden bepaald. Zelfs in de exploitatiefase kan financiële participatie nog worden vormgegeven, alhoewel het natuurlijk beter is om dat al in een eerder stadium te doen.

8 16 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Richtsnoer 2: Identificeer de project-specifieke uitdagingen en de daaraan gekoppelde stakeholders. Voorafgaand aan het opstellen van een participatieplan moet de juiste diagnose worden gesteld, dat wil zeggen het identificeren van de (grootste) uitdagingen die voor het specifieke project en de betrokken locatie gelden, en de daarbij betrokken stakeholders. Bijvoorbeeld: gaat het vooral om het zoeken naar de meest geschikte locatie? Of is de locatie al bekend en gaat het vooral nog om de invulling daarvan (aantal en grootte van de windturbines)? Of gaat het vooral om het verdelen van de lusten en het minimaliseren van hinder? Bestaat er lokaal draagvlak of juist verzet? Is er een windcoöperatie of een andere ontwikkelaar? Loopt de communicatie tussen de stakeholders goed of juist stroef? De exacte situatie bepaalt de grootste uitdagingen. Een complicerende factor in dit proces is dat de discussie soms niet alleen op basis van feiten, maar ook op basis van emoties wordt gevoerd. Niet iedereen is het eens met het nut van windenergie, omwonenden zijn soms (terecht) zeer bezorgd over hun wooncomfort/woningwaarde, soms is er wantrouwen in de lokale overheden vanwege slechte ervaringen op heel andere terreinen, etc. Het is belangrijk dit soort emoties in een vroeg stadium te onderkennen. Zorg voor een goede, objectieve en tijdige informatievoorziening. Zorg verder ervoor dat de omwonenden ergens terecht kan met hun emoties en neem hen serieus. Dit werken we uit in hoofdstuk 5. Daarbij geven wij per projectfase aan welke uitdagingen er kunnen zijn om het draagvlak in de omgeving te creëren en behouden, en welke participatie-instrumenten in de desbetreffende fase kunnen worden toegepast om die uitdagingen het hoofd te bieden. Welke participatie-instrumenten ten behoeve van een concreet windproject worden ingezet, vergt dus maatwerk. De mogelijke participatie-instrumenten beschrijven wij in hoofdstuk 6. Indien de project-specifieke uitdagingen zijn bepaald, wordt het ook duidelijk wie de directe stakeholders zijn. Het is van belang om deze stakeholders op het juiste moment van het ontwikkelingsproces bij het project te trekken. De timing van de inzet van instrumenten is daarbij ook essentieel. Zo moet je de omgeving betrekken bij het formuleren van het beleid als het beleid nog te vormen is. De bepaling van de precieze grootte van het windpark en de toelaatbare impact op de omgeving moet plaatsvinden tijdens de vergunningverlening via bijvoorbeeld een ProjectMER. Gesprekken over de exacte invulling van obligaties en aandelen vinden plaats pas tijdens of vlak voor de exploitatiefase, Zo heeft elk instrument zijn eigen timing in het ontwikkelproces.

9 18 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Richtsnoer 3: Onderken de verschuiving van verantwoordelijkheden van overheid naar ontwikkelaar in het ontwikkelproces. Er zijn twee betekenissen van het begrip participatieplan in omloop: het participatieplan dat wordt opgesteld in de fase dat nog geen locatie en ontwikkelaar voor een project bekend zijn (wij noemen dit de beleidsvormingsfase; zie hoofdstuk 5). Daarnaast wordt gesproken over het participatieplan dat wordt opgesteld bij de vergunningverlening (dit noemen wij de vergunningverleningsfase; zie hoofdstuk 5). Met de term participatieplan in de gedragscode van NWEA wordt hoofdzakelijk op dit laatste participatieplan gedoeld. In deze Handleiding gaan wij er echter van uit dat bij voorkeur al eerder als de locatie en/of de ontwikkelaar nog moeten worden gekozen een participatieplan wordt opgesteld. In de beleidsvormingsfase is de overheid primair verantwoordelijk voor het opstellen en het uitvoeren van een participatieplan. Vanaf de vergunningverleningsfase ligt die verantwoordelijkheid (hoofdzakelijk) bij de ontwikkelaar. In het belang van de omgeving wordt bij voorkeur één participatieplan opgesteld, met dien verstande dat zo n participatieplan in fases tot stand kan komen. Op deze wijze is het proces voor de omgeving het meest transparant. Als het opstellen van één participatieplan niet haalbaar is en er in een ontwikkelingstraject twee participatieplannen worden opgesteld, moet ervoor zorg worden gedragen dat deze plannen geen tegenstrijdigheden bevatten en naadloos op elkaar aansluiten. Om deze reden is het van belang dat niet al in de beleidsvormingsfase definitieve keuzes worden gemaakt omtrent de wijze van projectrealisatie, zoals een keuze omtrent het al dan niet plaatsvinden van financiële participatie door de omgeving (zie ook richtsnoer 5). 4.4 Richtsnoer 4: Kies voor meerwaarde voor de omgeving. Kies alleen voor participatie-instrumenten waaraan de omgeving daadwerkelijk behoefte heeft. Indien op basis van de richtsnoeren 1 en 2 de potentiële participatie-instrumenten zijn bepaald en de relevante stakeholders in kaart zijn gebracht, moet vervolgens worden geïnventariseerd aan welke instrumenten daadwerkelijk behoefte bestaat. Zo is de uitgifte van aandelen een relatief duur instrument, zodat daarvoor alleen zou moeten worden gekozen als de omgeving daarvoor daadwerkelijk belangstelling heeft. Er zou alleen voor die participatie-instrumenten moeten worden gekozen die helpen om de geïdentificeerde uitdagingen het hoofd te bieden. Vervolgens is het raadzaam om voor de omgeving helder op papier te zetten welke participatie-instrumenten direct tegemoet komen aan haar financiële belangen; oftewel: hoe de omgeving is gebaat bij het windpark. Voor de inhoud van het participatieplan is het essentieel te bepalen of het gaat om een participatieplan in de beleidsvormingsfase of in de vergunningverleningsfase, onder meer omdat: in een participatieplan dat een ontwikkelaar opstelt toezeggingen kunnen worden gedaan met betrekking tot financiële participatie, zoals aandelenuitgifte. De overheid kan financiële participatie niet afdwingen (zie richtsnoer 6). met het voortgaan van het project participatie-instrumenten kunnen afvallen.

10 20 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Richtsnoer 5: Heb oog voor de businesscase. De inzet van bepaalde participatie-instrumenten zal de investeringskosten of operationele kosten van een windpark verhogen of de inkomsten doen verminderen. Om die redenen kunnen zij de businesscase in gevaar brengen. De winstmarge die op windparken wordt gemaakt is wellicht in tegenstelling tot wat velen denken beperkt en dit stelt begrenzingen aan de inzet van instrumenten die de marge (verder) drukken. Instrumenten die daarvoor gevoelig zijn, zijn bijvoorbeeld: Anterieure (grondexploitatie)overeenkomst of een fondsbijdrage in een grondexploitatieplan; Planschade; Terugregeling / stilstand. Een belangrijk aandachtspunt is dat de businesscase niet al op voorhand in gevaar wordt gebracht door in een vroeg stadium van het ontwikkelingsproces definitieve keuzes te maken die de financiële haalbaarheid van het windpark in gevaar kunnen brengen. Een definitieve keuze over de participatie-instrumenten die het projectrendement kunnen beïnvloeden, zou pas moeten worden gemaakt als het cumulatieve effect van die instrumenten op dat projectrendement is beoordeeld. 4.6 Richtsnoer 6: Onderken de juridische beperkingen voor de overheid. In de praktijk bestaat nog wel eens het idee dat de overheid een ontwikkelaar kan verplichten tot financiële participatie door omwonenden in een windpark, bijvoorbeeld door aandelenuitgifte. Indien de overheid geen grondeigenaar is, is dit niet mogelijk, omdat: De overheid in een anterieure (grondexploitatie)overeenkomst alleen kan verplichten tot een financiële bijdrage of de realisatie van een compenserende maatregel. Dat is bovendien slechts mogelijk indien de financiële bijdrage een direct ruimtelijke verband heeft met het windpark. De bedoelde verplichting niet in een bestemmingsplan kan worden opgenomen. Een vergunning niet kan worden geweigerd vanwege geen bereidheid tot financiële participatie. Onderkend dient dus te worden dat de overheid beperkt is in de (contractuele) verplichtingen die zij aan een ontwikkelaar kan opleggen. Indien de overheid grondeigenaar is, ligt dit anders, omdat: Bij de gronduitgifte verdergaande verplichtingen kunnen worden opgelegd. Bij een selectie van de ontwikkelaar (en in de aanbesteding) kan worden betrokken of bereidheid tot financiële participatie door de omgeving bestaat. Een ontwikkelaar kan wel, bijvoorbeeld in de vergunningsverleningsfase, met de omgeving bindende afspraken maken over financiële participatie.

11 22 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Richtsnoer 7: Onderken dat het participatieplan niet wettelijk is geregeld. Omdat het participatieplan (vooralsnog) niet wettelijk is geregeld, is het opstellen van een participatieplan niet verplicht en heeft een participatieplan voor een ontwikkelaar geen directe juridische binding. Weliswaar kan de politieke besluitvorming afhankelijk zijn van de inhoud en uitvoering van zo n plan, indien eenmaal het politieke besluit (zoals: de bestemmingsplanvaststelling of de vergunningverlening) is genomen en een ontwikkelaar haar toezeggingen niet nakomt, dan kan, in het algemeen, niet rechtstreeks nakoming van het participatieplan worden afgedwongen. Het kan wenselijk zijn om additioneel juridische binding te borgen, door het maken van contractuele afspraken. De wet kan daaraan beperkingen stellen (zie bijvoorbeeld richtsnoer 6). Omdat het opstellen van een participatieplan geen wettelijke eis is en niet wettelijk is geregeld, gelden daarvoor geen juridische regels. Er kunnen wel regels gelden voor de daarin gekozen participatie-instrumenten. Leden van NWEA hebben zich middels de NWEA-gedragscode gecommitteerd aan de opstelling van een participatieplan. 5 Projectfases van een windpark In de Handleiding onderscheiden wij 5 projectfases van een windpark. Wij bakenen de 5 projectfases van een windparkontwikkeling als volgt af: De beleidsvormingsfase start met een klimaatambitie en eindigt als een locatie en een ontwikkelaar bekend zijn. De vergunningverleningsfase eindigt als de vergunningen zijn verleend. De contracteringsfase eindigt als de financiering rond is en de bouwcontracten onvoorwaardelijk tot stand zijn gekomen. De bouwfase eindigt bij de start van de exploitatie. De exploitatiefase eindigt bij het beëindigen van de exploitatie en het afbreken van het windpark. De reden waarom wij deze 5 fases onderscheiden, is dat het voor een goed participatieplan wenselijk is om de project-specifieke uitdagingen en daaraan gekoppelde stakeholders te identificeren (richtsnoer 2). Elk van de fases kent echter eigen uitdagingen; in iedere ontwikkelingsfase kunnen andere uitdagingen spelen, om het draagvlak vanuit de omgeving te creëren en behouden. Voorafgaand aan het opstellen van een participatieplan zouden de project-specifieke uitdagingen per fase moeten worden benoemd. Dit hoofdstuk is daarbij behulpzaam. Per fase schetsen wij een aantal mogelijke uitdagingen. Aan de uitdagingen koppelen we vervolgens de participatie-instrumenten. Afhankelijk van de fase is het aan de verantwoordelijke stakeholder overheid of ontwikkelaar om de instrumenten in te zetten. In het navolgende stroomschema geven wij schematisch het ontwikkelproces van een windpark weer. Daarbij worden de 5 projectfases aangegeven en de participatie-instrumenten die in die fases ingezet kunnen worden. Ook geven we schematisch het verloop van de mate van betrokkenheid van de stakeholders weer met de gekleurde pijlen onderaan het schema. In dit stroomschema staan: De doorlooptijd van het ontwikkelingsproces De 5 projectfases van een windenergieproject. De 28 participatie-instrumenten, ingedeeld per projectfase. Sommige participatie-instrumenten komen terug in meerdere projectfases.

12 24 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land 25 Ontwikkelingsproces windprojecten Doorlooptijd Fases 1 3 jaar 1 4 jaar ~1 jaar ~1 jaar 20 jaar Beleidsvorming Vergunningverlening Contractering Bouw Exploitatie 1 Beleidsplan en/of structuurvisie 2 Communicatie / informatievoorziening 3 Planschade 4 Convenant / intentieovereenkomst 5 Enquête / opinieonderzoek 6 Inspraak / advies bij opstellen participatieplan 7 Klankbordgroep / adviesgroep 8 Ontwerpateliers 9 PlanMER 10 Selectie ontwikkelaar / aanbesteding ##. 1 Anterieure (grondexploitatie)overeenkomst 2 Bestemmingsplan / inpassingsplan 3 Communicatie / informatievoorziening 4 Planschade 5 Convenant / intentieovereenkomst 6 Grondexploitatieplan 7 Inspraak / advies bij opstellen participatieplan 8 Klankbordgroep / adviesgroep 9 Maatwerkvoorschrift 10 Omgevingsvergunning / overige vergunningen ##. 1 Communicatie / informatievoorziening 2 Contracten met lokale ondernemers 3 Financiële participatie: coöperatie of windvereniging ##. 1 Bouwvoorlichting 2 Klachtenloket windenergie 3 Schadevergoedingsregeling 4 Vier de successen ##. 1 Delen opbrengst met omgeving 2 Financiele participatie: coöperatie / windvereniging 3 Financiele participatie: obligaties 4 Klachtenloket windenergie 5 Monitoring 6 Terugregeling / stilstand ##. Betrokkenheid stakeholders mbt participatie Verantwoordelijk Ondersteuning Inspraak Bevoegd gezag Ontwikkelaar Omgeving

13 26 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Beleidsvormingsfase De betrokkenheid van de stakeholders: overheden, ontwikkelaars en omgeving. Gedurende het ontwikkelingsproces van een windpark verschuift de mate van betrokkenheid van de verschillende stakeholders. In de beleidsvormingsfase is vooral de overheid aan zet met inspraak van de omgeving, (eventueel) ondersteund door ontwikkelaars. Tijdens de vergunningverlening verschuift het initiatief naar de ontwikkelaar en daarmee ook de verantwoordelijkheid om de omgeving te betrekken bij het proces. Tijdens de exploitatie kan de omgeving een actieve ondersteunende rol spelen doordat zij financieel deelnemen in het windpark. De mate van betrokkenheid en interactie tussen stakeholders verschilt verder natuurlijk van project tot project. In de paragrafen hierna worden de 5 fases, de daarbij behorende uitdagingen en de in te zetten participatie-instrumenten nader beschreven Omschrijving In de beleidsvormingsfase besluit de lokale overheid of er een windpark komt en zo ja, waar en hoe. In beginsel is dat de gemeente, maar dat kan ook de provincie zijn. 5 In deze fase hoeft er nog geen initiatiefnemer voor een windpark bekend te zijn, of zijn er meerdere initiatieven op verschillende locaties, en dient er nog een locatiekeuze gemaakt te worden. In de beleidsvormingsfase bestaat nog veel ruimte voor keuzes. Verantwoordelijke stakeholders zijn de overheden (provincie en gemeenten). Start en einde beleidsvormingsfase Start fase Klimaatdoelstelling Eventueel: een initiatief voor een windpark Einde fase Klimaat- /windbeleidsplan/ structuurvisie vastgesteld PlanMER opgesteld Locatie bekend Initiatiefnemer bekend 5 Art. 9e en 9f Elektriciteitswet regelen in welke situaties provinciale bestuurorganen bevoegd gezag zijn..

14 28 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Uitdagingen en participatie-instrumenten De navolgende tabel koppelt de verschillende uitdagingen in deze projectfase aan een plan van aanpak en participatie-instrumenten. Uitdagingen Plan van aanpak Participatie-instrumenten 1 Voorkomen slepende processen, want dan haken mensen af. Zorg voor een duidelijk, objectief en transparant proces, met duidelijke processtappen, planning, beslismomenten. Betrek de omgeving bij het formuleren en invullen van dat proces waardoor er commitment ontstaat. Leg het proces goed vast en laat het bewaken. 2 Vertraging door verkiezingen Zorg voor een goed geborgd (transparant en objectief) proces dat niet door tussenkomst van verkiezingen ter discussie komt te staan. 3 Ervoor zorgen dat besluitvorming op feiten is gebaseerd en niet op emoties 4 Bouwen aan maatschappelijk draagvlak en politieke wil 5 Zorg dragen voor representatieve en betrouwbare gesprekspartner (namens de omgeving). Zorg voor een objectieve en gedegen informatievoorziening zodat alle betrokkenen hun afweging kunnen maken. Creëer een brede betrokkenheid in alle lagen van de bevolking. Luister naar de omgeving om de grootste zorgen en vragen te identificeren. Zorg voor het zorgvuldig en objectief informeren van de omgeving over nut en noodzaak windenergie, het proces en de consequenties van windenergie. Vaak zal de (neutrale) omgeving nog niet georganiseerd zijn. Bewaak dat alle stakeholders vertegenwoordigd zijn en die ook erkend worden door de omgeving. Zorg ook voor duidelijke aanspreekpunten vanuit overheid en ontwikkelaar. Inspraak en advies bij opstellen participatieplan Inspraak en advies bij opstellen participatieplan Communicatie en informatievoorziening Klankbordgroep / adviesgroep Communicatie en informatievoorziening Enquête / opinieonderzoek Klankbordgroep / adviesgroep Uitdagingen Plan van aanpak Participatie-instrumenten 6 Vertalen van politieke en soms ambitieuze lange-termijndoelen (klimaatdoelstellingen) soms van hogere overheden - naar praktische en realistische mogelijkheden voor de realisatie van windenergie 7 Kiezen voor de meest geschikte locatie 8 Kiezen voor de meest geschikte ontwikkelaar #.. Betrek de omgeving bij de vertaalslag, formuleer de randvoorwaarden waaraan een windplan dient te voldoen maar houd wel de (financiële) haalbaarheid in de gaten. Schep geen valse verwachtingen. Doe in de beleidsvormingsfase geen toezeggingen die uiteindelijk niet (door een ontwikkelaar) kunnen worden waargemaakt, bijvoorbeeld over financiële participatie. Zorg voor een zorgvuldig, objectief en transparant onderzoek naar de verschillende locatie-alternatieven. Houd bij de locatiekeuze rekening met de financiële haalbaarheid. Betrek de omgeving bij het opstellen van de gunningscriteria. Ontwerpateliers Beleidsplan en/of Structuurvisie Planschade PlanMER Ontwerpateliers PlanMER Ontwerpateliers Selectie ontwikkelaar / aanbesteding

15 30 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Vergunningverleningsfase Omschrijving De vergunningsverleningsfase is gericht op het verkrijgen van Start en einde vergunningverleningsfase een omgevingsvergunning voor een windpark op de gekozen Start fase Einde fase locatie. Indien het windpark in strijd is met de geldende planologische regeling ter plaatse is hiervoor besluitvorming van de urvisie vastgesteld inpassingsplan Klimaat / windbeleidsplan / structu- Vastgesteld bestemmingsplan / gemeenteraad en/of Provinciale Staten (PS) vereist. De omgevingsvergunningverlening is daarom ook een politiek besluit. PlanMER opgesteld Verlening omgevingsvergunning Locatie windpark bekend Verlening overige vergunningen Immers, de meerderheid van de gemeenteraad of PS dient achter het windpark te staan. Dat zal in de regel alleen zo zijn als er voldoende Initiatiefnemer bekend maatschappelijk draagvlak voor het windpark bestaat. Een zorgvuldige voorbereiding en toetsing van het plan door de lokale overheden in hun hoedanigheid van bevoegd gezag is essentieel. In deze fase werkt de ontwikkelaar de gekozen windlocatie verder uit. Middels een ProjectMER kunnen verschillende inrichtingsvarianten met elkaar worden vergeleken om zo de beste variant te kunnen bepalen. De ontwikkelaar zal deze variant opnemen in zijn vergunningaanvragen. Naast een ProjectMER kan een passende beoordeling zijn vereist. Dat is het geval indien het windpark beschermde natuurgebieden kan verstoren. Wij hebben ervoor gekozen om de vergunningverleningsfase te laten eindigen bij de vergunningverlening. De vergunningen hoeven dan nog niet onherroepelijk te zijn. Dat kan gedurende de contracteringsfase gebeuren. In deze fase kan de financiële participatie door de omgeving worden uitgewerkt. Externe (bank)financiers kunnen zich ook op het standpunt stellen dat financiële participatie door middel van aandelenuitgifte of obligaties pas in de exploitatiefase wenselijk is. Verantwoordelijke stakeholders zijn de ontwikkelaar en overheden. De primaire verantwoordelijkheid voor het opstellen van het participatieplan ligt bij de ontwikkelaar

16 32 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Uitdagingen en participatie-instrumenten De navolgende tabel koppelt de verschillende uitdagingen in deze projectfase aan een plan van aanpak en participatie-instrumenten. Uitdagingen Plan van aanpak Participatie-instrumenten 1 Voorkomen te lange vergunningverleningsprocedures, o.a. vanwege het risico op veranderende wetgeving, technologie, overheidsbeleid, politieke wisselingen en het risico op verlies van SDE-subsidie. 2 Het afbakenen en organiseren van de omgeving die een daadwerkelijke invloed van het windpark zullen ondervinden. 3 Compenseren van ruimtelijke impact van het windpark op de omgeving Zorg voor een duidelijk, objectief en transparant proces, met duidelijke processtappen, planning, beslismomenten. Betrek de omgeving bij het formuleren en invullen van dat proces waardoor er commitment ontstaat. Leg het proces goed vast en laat het bewaken. Omdat de locatie voor een windpark bekend is, kan de groep omwonenden, bedrijven en organisaties bepaald worden die impact hiervan zullen ondervinden. Soms kan volstaan worden met een afstandscriterium (bijvoorbeeld tot 1500 meter vanaf het windproject), soms is dat (volgens de rechtspraak) te grof. De groep die impact ondervindt dient soms nog georganiseerd te worden. Door het windpark kan de ruimtelijke kwaliteit ter plaatse verslechteren. Om deze verslechtering te neutraliseren, kan worden afgesproken dat de windparklocatie financieel bijdraagt aan compenserende ruimtelijke ingrepen. - Inspraak en advies bij opstellen participatieplan - Klankbordgroep / adviesgroep Klankbordgroep/ adviesgroep Anterieure (grondexploitatie) overeenkomst Grondexploitatieplan Uitdagingen Plan van aanpak Participatie-instrumenten 4 Kiezen voor het meest geschikte ontwerp van het windpark. 5 Behouden van maatschappelijk en politiek draagvlak 6 Keuze maken omtrent en vastleggen van financiële participatie Bij het ontwerpen van een windparkopstelling op de gekozen locatie, moet rekening worden gehouden met harde (milieu) belemmeringen en met de impact op de omgeving. Het aantal windturbines, de grootte en de exacte posities moeten worden bepaald waarbij enerzijds de maximale hindernormen op de omgeving, anderzijds een minimale gewenste elektriciteitsproductie als uitgangspunt gelden. Verschillende opstellingsvarianten worden integraal met elkaar vergeleken. De financiële haalbaarheid moet worden bewaakt. Betrokkenheid en inspraak bij alle procedures (zie punt hierboven) voorziet hier deels in. Verder is een continue goede communicatie met en objectieve informeren van de omgeving van belang. Maatschappelijk draagvlak kan ook behouden worden door tijdig de verdeling van de lusten vast te leggen. Daarmee wordt voor de omgeving duidelijkheid geschapen over de financiële consequenties van het windpark in samenhang met de verwachtte impact / hinder. In deze Handleiding nemen wij aan dat financiële participatie door middel van aandelen of obligaties pas in de exploitatiefase wordt geëffectueerd. 7 Bepalen aanspraak planschade Door planologische wijzingen kunnen woningen minder waard worden. Dit moet deugdelijk worden getaxeerd. #.. Ontwerpateliers ProjectMER / m.e.r.-beoordelingsplicht Bestemmingsplan / inpassingplan Omgevingsvergunning en overige vergunningen Maatwerkvoorschrift Klankbordgroep / adviesgroep Communicatie en informatievoorziening Convenant/ intentieovereenkomst Planschade Planschadeovereenkomst

17 34 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Contracteringssfase Omschrijving In de contracteringsfase vindt de financiering plaats en worden alle projectcontracten voor de levering en bouw van windturbines getekend (final investment decision ( FID )). Hiervoor is vereist dat gedurende deze fase een (onherroepelijke) SDE-subsidie wordt verkregen. Gedurende deze fase kunnen er nog bezwaaren beroepsprocedures lopen tegen de vergunningen, hetgeen betekent dat de vergunningen nog niet definitief vaststaan. De contracteringsfase zal, in de regel, pas kunnen worden afgerond als de vergunningen onherroepelijk zijn. In deze fase zal veelal ook, indien van toepassing, de windcoöperatie of windvereniging worden geëffectueerd en zullen de leden geld inleggen om het benodigde eigen vermogen op te halen. De uitgifte van aandelen en obligaties zal in de regel pas geschieden net na de oplevering van het windpark (zie exploitatiefase). Verantwoordelijke stakeholder is de ontwikkelaar. Start en einde contracteringsfase Start fase Vastgesteld bestemmingsplan / inpassingsplan Verlening omgevingsvergunning Verlening overige vergunningen Einde fase Alle bouw- en leveringscontracten getekend Financial close / FID: Financiering vreemd vermogen van het windpark (banklening) Financiering eigen vermogen van het windpark Uitdagingen en participatie-instrumenten De navolgende tabel koppelt de verschillende uitdagingen in deze projectfase aan een plan van aanpak en participatie-instrumenten. Uitdagingen Plan van aanpak Participatie-instrumenten 1 Behouden van maatschappelijk en politiek draagvlak 2 Juridische procedures tegen de vergunningen. 3 Voorkomen van onnodige bezwaaren beroepsprocedures tegen het bestemmingsplan/inpassingsplan en omgevingsvergunning. 4 Mitigeren van de risico s van financiële participatie voor de verstrekkers van vreemd vermogen. 5 Aantrekken voldoende financiering uit de omgeving #... Houd de dialoog open en kom tegemoet aan redelijke zorgen. Bouw draagvlak verder uit door het betrekken van lokale bedrijven. Attent blijven op nieuwe inzichten en daarop ageren. Als er onverhoopt een fout in de procedure is geslopen of nieuwe inzichten zijn ontstaan, is tijdig overleg met de stakeholders om de vergunning aan te passen / te repareren raadzaam. In gesprek gaan met de omgeving om te onderzoeken of er mogelijkheden zijn om aanvullende afspraken te maken en daarmee de procedures te beëindigen. Bezwaar- en beroepsprocedures zijn een essentieel onderdeel van de Nederlandse rechtsorde en dienen als laatste controlemiddel / noodrem om verkeerd gevoerde vergunningsprocedures te corrigeren. Geef duidelijk aan wat ontvankelijke gronden voor bezwaar en beroep zijn om onnodige procedures te voorkomen. In deze Handleiding nemen wij aan dat financiële participatie door middel van aandelen of obligaties pas in de exploitatiefase wordt geëffectueerd. In deze fase wordt door een coöperatie of windvereniging geld opgehaald bij haar leden. Communicatie en informatievoorziening Contracten met lokale ondernemers Communicatie en informatievoorziening Communicatie en informatievoorziening Financiële participatie: coöperatie of windvereniging

18 36 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Bouwfase 5.5 Exploitatiefase Omschrijving In deze fase wordt het windpark gebouwd en opgeleverd. De ontwikkelaar is in deze fase gericht op een realisatie binnen de bouwplanning en binnen het budget. Daarnaast dient hij ervoor te waken dat geen onnodige overlast op de omgeving of ongelukken zullen plaatsvinden en geen schade aan het milieu wordt toegebracht Omschrijving In deze fase wordt het windpark geëxploiteerd. Voor een ontwikkelaar c.q. exploitant is het zaak dat het geïnstalleerde windpark zou goed mogelijk functioneert, met zo min mogelijk storingen en stilstand. Voor de omgeving is het vooral van belang dat het windpark zo min mogelijk overlast veroorzaakt en dat de lasten en de lusten zo eerlijk mogelijk worden verdeeld Verantwoordelijke stakeholder is de ontwikkelaar. Start en einde contracteringsfase Start fase Financial close Alle bouw- en financieringscontracten getekend Einde fase Start energieproductie Eindoplevering windpark Uitdagingen en participatie-instrumenten De navolgende tabel koppelt de verschillende uitdagingen in deze projectfase aan een plan van aanpak en participatie-instrumenten. In deze Handleiding nemen wij aan dat financiële participatie door middel van aandelen of obligaties pas in de exploitatiefase wordt geëffectueerd. In de exploitatiefase kan het windpark worden verkocht of een herfinanciering plaatsvinden. Omdat het windpark is gebouwd en in exploitatie is, heeft het project een ander risicoprofiel. Aan het einde van de exploitatiefase dient het windpark te worden afgebroken en de omgeving te worden hersteld (o.a. verwijderen fundering, kabels, toegangswegen). Dit wordt over het algemeen al vastgelegd in de grondovereenkomst tussen de ontwikkelaar en grondeigenaar. Aangezien dit geen relatie heeft met participatie laten we dit aspect hier verder buiten beschouwing. Verantwoordelijke stakeholder is de ontwikkelaar c.q. exploitant. Uitdagingen Plan van aanpak Participatie-instrumenten 1 Behoud van maatschappelijk draagvlak Voorkomen / minimaliseren hinder op de omgeving door de bouwwerkzaamheden (geluid, stof, verkeershinder) en opstarten windpark (testfase) Voorkom vertragingen in de bouw Het draagvlak bij de directe omgeving van het windpark kan deuken oplopen als het bouwproces niet goed verloopt of niet goed gecommuniceerd wordt. De houding van de ontwikkelaar en van de bouwbedrijven ten opzichte de omgeving is daarbij cruciaal. Soms kan door kleine aanpassingen in het bouwplan, schade en overlast op de omgeving verminderd worden tegen geringe of verwaarloosbare meerkosten. Bouwvoorlichting- Klachtenloket windenergie Schadevergoedingsregeling Vier de successen Start en einde contracteringsfase Start fase Start energieproductie Eindoplevering windpark Einde fase Afbreken windpark Vervangen of opknappen windpark #...

19 38 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Uitdagingen en participatie-instrumenten De navolgende tabel koppelt de verschillende uitdagingen in deze projectfase aan een plan van aanpak en participatie-instrumenten. Uitdagingen Plan van aanpak Participatie-instrumenten 1 Minimaliseren van de exploitatieoverlast 2 Behoud van maatschappelijk draagvlak 3 Compenseren van ruimtelijke impact van het windpark op de omgeving 4 Voorkomen van onnodige stilstand en opbrengstverlies 5 Voorkomen van gerechtelijke procedures en schadeclaims In deze fase moeten de afspraken die in de eerdere fasen gemaakt zijn omtrent impact op de omgeving (m.b.t. geluid en schaduw) nagekomen worden. Er moet tijd en aandacht zijn voor het optimaal inregelen van het windpark. Effectueren van de afspraken rondom het delen van de opbrengst met de omgeving. Door het windpark kan de ruimtelijke kwaliteit ter plaatse verslechteren. Om deze verslechtering te neutraliseren, kan worden afgesproken dat de windparklocatie financieel bijdraagt aan compenserende ruimtelijke ingrepen. Goede afspraken en onafhankelijke monitoring van geluid, slagschaduw en andere hinder aspecten kunnen helpen bij het precies vaststellen van de grenzen waarbinnen gedraaid mag worden. Ondanks de goede afspraken en onafhankelijke monitoring kan het zijn dat omwonenden klachten blijven houden. Die dienen voorgelegd te kunnen worden aan een onafhankelijke commissie of loket, en serieus en goed afgehandeld te worden. Terugregeling/ stilstand Monitoring Klachtenloket windenergie Schadevergoedingsregeling Klankbordgroep/ adviesgroep Delen opbrengst met omgeving Terugregeling / stilstand Monitoring Klachtenloket windenergie 6 Participatie-instrumenten Bij het opstellen van deze Handleiding hebben wij in totaal 28 verschillende participatie-instrumenten geïdentificeerd. Met deze 28 participatie-instrumenten kunnen de belangrijkste uitdagingen om het draagvlak met de omgeving te creëren en behouden worden aangepakt. Sommige instrumenten kunnen in meerdere fases worden ingezet, andere zijn heel specifiek gekoppeld aan een bepaalde fase. Hierna volgt een overzicht van alle instrumenten op alfabetische volgorde. Deze instrumenten worden in de navolgende paragrafen nader uitgewerkt: 1. Anterieure (grondexploitatie) overeenkomst 2. Beleidsplan en/of structuurvisie 3. Bestemmingsplan / inpassingsplan 4. Bouwvoorlichting 5. Communicatie en informatievoorziening 6. Contracten met lokale aannemers 7. Convenant / intentieovereenkomst 8. Delen opbrengst met omgeving 9. Enquête / opinieonderzoek 10. Financiële participatie: aandelenuitgifte 11. Financiële participatie: obligaties 12. Financiële participatie: coöperatie of windvereniging 13. Grondexploitatieplan 14. Inspraak en advies bij opstellen participatieplan 15. Klankbordgroep / adviesgroep 16. Klachtenloket windenergie 17. Maatwerkvoorschrift 18. Monitoring 19. Omgevingsvergunning en overige vergunningen 20. Ontwerpatelier 21. PlanMER 22. Planschade 23. Planschadeovereenkomst 24. ProjectMER / m.e.r.- beoordelingsplicht 25. Schadevergoedingsregeling 26. Selectie ontwikkelaar / aanbesteding 27. Terugregeling / stilstand 28. Vier de successen De blauwgemarkeerde instrumenten hebben een sterk juridisch karakter, hetgeen overigens niet betekent dat die instrumenten verplicht moeten worden gebruikt in een windproject. De juridische instrumenten worden gebruikt: om de afspraken tussen de stakeholders vast te leggen (bijvoorbeeld de intentieovereenkomst en de anterieure (grondexploitatie)overeenkomst);

20 40 Handleiding Participatieplan Windenergie op Land Handleiding Participatieplan Windenergie op Land 41 ten behoeve van de ruimtelijke besluitvorming, resulterend in vergunningverlening; en om financiële participatie te regelen. De groengemarkeerde instrumenten zijn wat vrijblijvender van karakter. Zij zijn ontstaan vanuit de ervaring met de ontwikkeling van windparken en zijn effectief gebleken voor een goed participatieproces. Bij dit overzicht maken wij drie kanttekeningen: 1 In een windproject kunnen nieuwe instrumenten worden bedacht of combinaties van instrumenten worden gebruikt. 2 Voor sommige instrumenten zijn ook andere termen in omloop. 3 Uit het overzicht mag niet de conclusie worden getrokken dat al deze instrumenten moeten worden ingezet voor een deugdelijk participatieplan. Het opstellen van een participatieplan is maatwerk. Per project dient, op basis van de specifieke projectomstandigheden, te worden geïnventariseerd welke instrumenten worden ingezet. 6.1 Anterieure overeenkomst / grondexploitatieovereenkomst In een anterieure overeenkomst spreekt de overheid (gemeente of provincie) met een ontwikkelaar af dat hij investeert in de ruimtelijke kwaliteit in de omgeving van een windpark, om zo het verlies van omgevingskwaliteit door het windpark te compenseren. De investering kan van financiële aard zijn (bijvoorbeeld: een storting in een omgevings- of gebiedsfonds) of van feitelijke aard (bijvoorbeeld: de aanleg van een groenvoorziening). In ruil daarvoor heeft de overheid een inspanningsverplichting voor het planologisch inpassen van het windpark. Een anterieure overeenkomst komt tot stand voordat het bestemmings- of inpassingsplan wordt vastgesteld maar nadat de overheid een structuurvisie heeft vastgesteld (dat laatste is wettelijk vereist). In die structuurvisie moet zowel het windpark als de investering in de omgeving worden onderbouwd. Nakoming van een anterieure overeenkomst kan bij de (civiele) rechter worden afgedwongen. Een anterieure overeenkomst wordt gesloten als de overheid geen grondeigenaar is. Indien de overheid wel grondeigenaar is, zal een bijdrage aan de omgeving worden ondergebracht in de gronduitgifteprijs. Uit de wet volgt dat de overheid en de ontwikkelaar partij zijn bij een anterieure overeenkomst. De omgeving kan geen directe partij zijn bij een anterieure overeenkomst. De omgeving kan wel begunstigde zijn, omdat er geld vrijkomt voor investeringen in de omgevingskwaliteit. De overheid kan met een anterieure overeenkomst een ontwikkelaar niet verplichten tot financiële participatie (zie richtsnoer 6). Een investering in de ruimtelijke omgeving van een windpark mitigeert de negatieve impact van een windpark en kan daarom bijdragen aan de acceptatie door de omgeving. De financiële bijdrage verlaagt het rendement van een ontwikkelaar en kan daarom de haalbaarheid van een windpark in gevaar brengen. Een bijdrage aan de omgevingskwaliteit moet daarom altijd worden afgestemd op andere instrumenten die het rendement kunnen verlagen (zoals: planschade en financiële participatie). De bevoegdheid van de overheid tot het sluiten van een anterieure overeenkomst is wettelijk begrensd. De belangrijkste begrenzing is dat de overheid geen vergoeding mag vragen in ruil voor het wijzigen van het bestemmingsplan. De structuurvisie moet onderbouwen dat de investering van de ontwikkelaar nodig is voor een goede omgevingskwaliteit. Als een ontwikkelaar uitsluitend wordt verplicht tot een storting in een (algemeen) gemeentelijk (of provinciaal) omgevings- of gebiedsfonds, dan bestaat het risico dat een anterieure overeenkomst nietig is. In dat geval kan geen nakoming van de anterieure overeenkomst worden afgedwongen. Art lid 1 onder a Wet ruimtelijke ordening