Duurzame en integrale aanpak van funderingsproblemen in het Kleiwegkwartier te Rotterdam

Transcriptie

1 Duurzame en integrale aanpak van funderingsproblemen in het Kleiwegkwartier te Rotterdam goed gefundeerd! is een initiatief van bewonersgroep BIK, gemeente Rotterdam, het ministerie van Binnenlandse Zaken en KCAF December 2014 tot en met 1 december 2016 (voorlopige versie)

2 2 INHOUD 1. Pilot in het kort Voorbereiding Draagvlak 4. Bloksgewijs funderingsonderzoek Nieuwe ontwikkelingen Code Oranje Preventie door grondwateraanvulling Handleiding voor gemeenten Financiering van funderingsherstel De toekomst is vandaag begonnen 27

3 3 BIJLAGEN 01 Startdocument pilot 02 Eerste nieuwsbrief goed gefundeerd 03 Presentatie aanpak op voorlichtings avonden 04 Kaart met overzicht bouwblokken 05 Voorbeeldofferte F3O funderingsonderzoek 06 Stappenplan funderingsonderzoek 07 Subsidieregeling voor bloksgewijs funderingsonderzoek 08 Vragen en antwoorden draagvlakonderzoek 09 Nieuwsbrief juli 2015 over de stand van zaken 10 Nieuwsbrief juni 2015 voor professionals 11 Communicatieplan 12 Goed, voldoende, matig en onvoldoende: de F3O-indeling 13 Resultatenkaart funderingsonderzoek 14 Handhaving Rotterdam Beleidsregel Funderingsherstel 15 Droogstand houten funderingen bij lage grondwaterstand 16 Droogstand funderingshout bij plannen gemeente 17 Handleiding funderingsproblemen voor gemeenten

4 4 1 PILOT IN HET KORT De pilot goed gefundeerd! in het Kleiwegkwartier te Rotterdam (zie bijlage 1) beoogt een voorbeeldplan van aanpak te zijn in de breedste zin van het woord. Dit betekent het werken aan oplossingen voor de financieringsproblematiek, een bloksgewijze aanpak van funderingsproblemen en het voorkomen en/of uitstellen van nieuwe problemen. Angst voor de financiële gevolgen dreef in het verleden partijen uiteen. Het besef dat de gevolgen van niets doen op termijn vele malen groter zullen zijn, zou alle partijen moeten binden. Dit is in ieders belang: in de eerste plaats van eigenaren, maar ook van de gemeente en de hypotheekverstrekkers. In de pilot wordt duidelijk gemaakt waar en wanneer er wat zou moeten gebeuren om de funderingsproblematiek optimaal aan te pakken. Waar is funderingsherstel nodig en op welke termijn? Waar niet en waar zijn welke preventieve maatregelen aan de orde? Voorkomen moet worden dat funderingsproblemen zo maar met de woningen doorverkocht worden met alle gevolgen van dien. Bovendien kan funderingsherstel aanleiding zijn voor verbetering van de totale woningkwaliteit: woninggrootte (kelders toevoegen), cascoherstel en verbetering van isolatiewaarden. Een integrale aanpak, samenwerking van partijen, innovatie en transparantie in de markt waren dan ook de uitgangspunten. Opdrachtgevers van de pilot waren het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF), Bewonersinitiatiefgroep Kleiwegkwartier (BIK), gemeente Rotterdam en het Ministerie van Binnenlandse Zaken/Wonen. Financiële bijdragen van de gemeente Rotterdam, de gebiedscommissie Hillegersberg-Schiebroek, het Ministerie van Binnenlandse Zaken maakten het mogelijk projectleiding en projectcommunicatie in te zetten. Ook hebben diverse partijen om niet bijgedragen door inzet van menskracht. Het doel van de pilot is drieledig: Een integrale en duurzame aanpak van de aanwezige funderingsproblematiek in de buurt; Het opstellen van een handreiking voor vergelijkbare wijken/buurten elders; Het bevorderen van acceptatie van de situatie van de funderingen en draagvlak voor een aanpak.

5 5 Het startdocument voor de pilot (bijlage 1) Kleiwegkwartier heeft als wegwijzer gefungeerd en niet als blauwdruk. In de afgelopen twee jaar is er niet alleen in het Kleiwegkwartier veel gebeurd, ook in de wereld er omheen. Daar is op ingespeeld, zoals bij lezing van deze eindrapportage duidelijk zal worden. Dit resulteerde in een andere tijdsplanning. De planning ging uit van afronding van de pilot eind 2015; het is eind 2016 geworden. Winst is dat er nieuwe processen in gang zijn gezet en het denken over handhavingstermijnen (de resterende levensduur van funderingen) volop in beweging is gekomen. Het monitoren van grondwater, zettingen van gebouwen, scheurvorming en dergelijke zaken gaat een steeds belangrijkere rol vervullen. De experimentfase van het KCAF-project Code Oranje (digitale monitoring) waar in het pilotgebied volop aan meegewerkt wordt, gaat in december 2016 van start en kan tot wezenlijke veranderingen leiden als het over de beoordeling en kwaliteitsbewaking van houten paalfunderingen gaat. De classificatie voor een fundering is: slecht, goed of ertussenin. De handhavingstermijnen die in de gehouden funderingsonderzoeken in de pilot zijn genoemd, blijken te vaak niet uit te komen omdat het funderingsondezoek een momentopname is. Om de toekomst te kunnen voorspellen is het noodzakelijk te weten hoe de houten palen en de panden zich in de tijd gedragen. Blijft er droogstand van paalkoppen of niet? In hoeverre helpt grondwateraanvulling? Nemen scheuren, verzakkingen en verdraaiingen toe? Zeker bij een onderzoeksresultaat op basis van een eenmalig funderingsonderzoek van er tussenin geldt: meten is weten. Code Oranje kan derhalve uitkomst bieden. Preventie waar mogelijk en funderingsherstel waar noodzakelijk, zouden meer gelijkwaardige sporen kunnen worden. Dat is nu nog niet het geval. De landelijke financieringsregeling van funderingsproblemen, waarin banken, rijk en gemeenten participeren, zal er volgens planning begin 2017 zijn, waarbij de regeling in het Kleiwegkwartier gaat worden getest.

6 6 2 VOORBEREIDING Eind november 2014 is begonnen met de voorbereiding van de pilot. Er kwam een intensieve samenwerking op gang tussen de Bewonersinitiatiefgroep Kleiwegkwartier (BIK), gemeente en de professionals. Er werd een naam bedacht en een website ontworpen. Ook het startdocument werd afgerond. In december 2014 kwam de eerste nieuwsbrief uit, gericht aan alle eigenaren in het gebied van de pilot (bijlage 2). De artikelen vormden een introductie van het project. Verschillende partijen kwamen daarin aan het woord. Vervolgens is de startbijeenkomst voor professionals voorbereid. Deze vond plaats op 16 januari Alle genodigde partijen waren aanwezig en er ontstond enthousiasme voor deze aanpak. Op 4 en 11 februari 2015 vonden informatieavonden voor eigenaren in het gebied plaats. Er vonden twee sessies per avond plaats die in totaal door ruim 300 van de circa 800 eigenaren werden bezocht.de BIK, het gemeentelijke funderingsloket en de projectleiding introduceerden zich. De presentatie van de aanpak, zoals de projectleider die presenteerde, is opgenomen in bijlage 3. Met het oog op de gemeentelijke subsidie voor bloksgewijs funderingsonderzoek, werd gekozen voor een blokindeling van het pilotgebied (bijlage 4). Om draagvlak voor en de coördinatie van gezamenlijk onderzoek te realiseren, werd een oproep gedaan aan de aanwezigen om zich aan te melden als contactpersoon voor het eigen blok. Per blok werd een contactpersoon gevraagd om het onderzoek van de grond te krijgen. Veel eigenaren zagen het belang in van funderingsonderzoek. Recent had er op verschillende locaties al bij circa 40 woningen funderingsherstel plaatsgevonden en daarnaast was in 2014 een zestal woningen in de buurt ontruimd als gevolg van problemen met de fundering. Tegengeluiden waren er ook op de avonden: waarom onderzoek, mensen onnodig op kosten jagen, droogstand is de schuld van de gemeente, procederen graag, waren de meest gehoorde betogen. Na deze avonden meldden zich echter al aardig wat contactpersonen aan. Na twee werkgroepvergaderingen met vertegenwoordigers van de onderzoeksbureaus, F3O (de branchevereniging van onderzoekbureaus), de gemeente en de BIK konden de belangrijkste voorbereidende activiteiten afronden. Met een nieuwsbrief aan professionals (maart 2015) werd de voorbereidingsfase afgesloten (zie bijlage 10). Als concrete resultaten gelden: Kaart met overzicht bouwblokken (bijlage 4) Voorbeeldofferte F3O funderingsonderzoek (bijlage 5) Stappenplan funderingsonderzoek (bijlage 6) De gemeentelijke subsidieregeling bloksgewijze funderingsonderzoek (bijlage 7)

7 7 3 DRAAGVLAK De derde doelstelling van de pilot, het ontwikkelen van draagvlak en acceptatie, werd van meet af aan essentieel geacht. Denk daarbij aan werken aan acceptatie van geconstateerde en te constateren problemen en beter nog de bereidheid om tot een oplossing te komen. De ervaring leert dat een deel van de eigenaren enige tijd in de ontkenningsfase zit wanneer funderingsproblemen zich voordoen: zwijgen over geconstateerde problemen, dat geldt niet voor mij, geen onderzoek willen laten doen. Een houding die zeker verklaarbaar is bijvoorbeeld door verhuisplannen, financieel gevangen zitten in een al dan niet verbeterde woning en persoonlijke of zakelijke omstandigheden die los staan van de woning. Voor deze groep eigenaren is acceptatie de volgende stap. Een ander deel van de eigenaren wil juist gelijk duidelijkheid: wat is er aan de hand, wanneer moet er wat gebeuren of hoeft er (voorlopig) niets te gebeuren? Voor deze groep is het perspectief op oplossingen van belang om hen te motiveren aan de slag te gaan met de fundering. De financierbaarheid van de aanpak van funderingsherstel speelt voor deze groep eigenaren een sleutelrol. Daarnaast houdt de vraag of funderingsherstel voorkomen kan worden door grondwateraanvulling, eigenaren bezig. De eigen mogelijkheiden zijn beperkt in vergelijking tot wat een gemeente daaraan zou kunnen doen. Een heldere en transparante projectcommunicatie heeft bijgedragen aan acceptatie en gezorgd voor een breed draagvlak. Voor het draagvlak voor dit project hebben een omvangrijk funderingsherstelproject, dat al in de Lisbloemstraat in uitvoering was en de calamiteit in de Margrietstraat zeker een rol gespeeld. Het heeft mensen wakker geschud. In de Margrietstraat moesten enkele panden worden ontruimd omdat het niet langer verantwoord was om er in te wonen. De panden werden in een korset gezet om ongelukken voor te blijven. Daar is men van geschrokken. Twee eigenaren vanuit het project Lisbloemstraatvormden de kern van de Bewonersinitiatiefgroep Kleiwegkwartier (BIK), die één van de opdrachtgevers was voor de pilot. Door een subsidie van de Gebiedscommissie Hillegersberg-Schiebroek kreeg de BIK een subsidie voor de pilot toegekend van ,=.

8 8 Voor het ontwikkelen van draagvlak binnen het pilotgebied bleek het een negatief signaal dat de gemeente Rotterdam per 1 januari 2015 afzag van het aanbieden van een laagrentende lening voor funderingsherstel. Daar stond het goede nieuws tegenover dat de gemeente bloksgewijs funderingsonderzoek zou gaan subsidiëren (zie bijlage 7). Dit heeft ertoe geleid dat funderingsonderzoek, mits bloksgewijs, betaalbaar werd voor de meeste eigenaren. Voor de pilot bleek het van belang om te weten of en hoeveel eigenaren duidelijkheid wilden over de staat van de funderingen. Het dienstencentrum Onderzoek en Business Intelligence (OBI) van de gemeente Rotterdam heeft onder alle eigenaren (verhuurders en eigenaar-bewoners) een draagvlakonderzoek uitgevoerd. Omdat er reeds draagvlak bestond en het project al was gestart, kon dit geen nulmeting meer worden genoemd. De vragen en antwoorden zijn in bijlage 8 opgenomen. Draagvlakonderzoek mei juni 2015, OBI, gemeente Rotterdam Uit het draagvlakonderzoek van de gemeente Rotterdam bleek dat een grote meerderheid van de eigenaar-bewoners duidelijkheid wilde over de kwaliteit van de fundering van hun panden. Ook eigenaar-verhuurders wilden dat. Dit was voor het project de bevestiging dat de ingeslagen weg kon worden vervolgd. Uit het onderzoek bleek ook dat er veel zorgen waren over de financiering van funderingsherstel, als dat noodzakelijk mocht blijken. Een belangrijk deel van de eigenaren zou de kosten van funderingsherstel niet gefinancierd krijgen en bij de gemeente was immers geen laagrentende lening meer verkrijgbaar. Achter de schermen werd toen al op initiatief van KCAF, vergaderd door de bankensector, enkele gemeenten waaronder Rotterdam en het ministerie van Binnenlandse Zaken over de oprichting van een landelijk fonds. Met enige regelmaat zijn de contactpersonen over de voortgang rond dit fonds geïnformeerd. Dat was nodig om een perspectief te kunnen bieden. In de pilot werd de aandacht verlegd van indivuele eigenaren naar de contactpersonen

9 9 per blok om zo een netwerk te organiseren. De boodschap in het begin was: organiseer uw eigen blok en word contactpersoon. Contactpersonen moesten zorgen voor een zo groot mogelijke deelname aan het gesubsidieerde funderingsonderzoek in hun blok. Van eigenaren werd een bescheiden eigen bijdrage verwacht. De BIK ondersteunde hen waar mogelijk. Voor de (potentiële) contactpersonen werd op 12 mei 2015 een avond gehouden om hen gedetailleerder inhoudelijk te informeren over funderingsonderzoek en hoe dat te organiseren. Via de website en facebook konden vervolgens gerichte vragen worden gesteld over de pilot, vragen die in eendrachtige samenwerking werden beantwoord. Informatieavonden werden telkens door dertig tot zeventig personen bezocht. In de loop van het project werd de rol van de contactpersonen steeds belangrijker. De BIK heeft vooral in de beginfase een belangrijke rol gespeeld. Contactpersonen kregen extra informatie via of tijdens een informatieavond. Daarbij werden de problemen besproken waartegen ze aanliepen in gesprek met de buren. Vragen aan de gemeente werden beantwoord. En wat doe je als enkele mensen in een blok niet mee willen doen? Hoe ga je om met een Vereniging van Eigenaren die niet echt actief is? Eigenaren hielpen elkaar verder en waar mogelijk werd professionele hulp geboden door bij voorbeeld VVE010, KCAF en het funderingsloket. Concreet stelde Rotterdam ook een regeling op die het mogelijk maakt om onder bepaalde omstandigheden eigenaren te verplichten deel te nemen aan funderingsonderzoek. Hier is nog geen gebruik van gemaakt. Een terugkerend item onder eigenaren was de aansprakelijkheid voor de oorzaak van funderingsproblemen. Funderingsherstel is immers kostbaar en de eigenaar draait op voor de kosten. Sommige eigenaren wilden de gemeente of het waterschap aansprakelijk stellen. Procederen tegen de gemeente was een discussie-item als het om de kosten van funderingsherstel ging. Door uitleg te geven over de gevoerde procedures en de jurisprudentie (met name Dordrecht) en door te wijzen op het feit dat in dit project door de initiatiefnemers gekozen was voor samenwerking, werd deze discussie beslecht. Een ander item was procederen over de gemeentelijke zorgplicht, zoals verankerd in de Waterwet. Hoe ver gaat de gemeentelijke zorgplicht? Over dit item is geen jurisprudentie. Het standpunt van de deelnemende partijen in de pilot goed gefundeerd! was te kiezen voor samenwerking. Het stond eigenaren vrij te procederen maar de pilot ging door. Niet iedereen was het daarmee eens.

10 10 De gemeentelijke zorgplicht in het kader van de Waterwet en het grondwaterpeil bleven veel terugkerende thema s. Dat maakte dat de pilot daar veel aandacht aan heeft besteed. Een bewonersinitiatief in de aangrenzende wijk Oud-Hillegersberg, de Commissie Grondwater Oud Hillegersberg (cgoh), bracht in het voorjaar van 2015 een rapport uit over droogstand van funderingen in het gebied van goed gefundeerd! Een van de eigenaren die daarbij betrokken was, overhandigde het rapport aan de BIK en de projectleider. Dit was het begin van meer samenwerking met de cgoh. Hoe krijgen we samen in beide wijken de grondwaterstand omhoog zodat de houten palen weer onder water staan en de levensduur van de funderingen wordt verlengd? werd een belangrijke vraag. De pilot sloeg aan, de nieuwsbrief van juli 2015 (bijlage 9) doet daar verslag van. In slechts 7 van de 57 blokken waren toen nog geen contactpersonen. Dit aantal van 50 blokken dat mee wilde doen, lag ver boven de verwachting. De eerste funderingsonderzoeken werden uitgevoerd en de eerste rapporten zagen het daglicht. Voor betrokken professionals werd in juni 2015 weer een aparte nieuwsbrief uitgebracht om hen zodoende op de hoogte te houden van de ontwikkelingen (zie bijlage 10). Ook onder eigenaren werden periodiek nieuwsbrieven rondgebracht. De prestaties van de onderzoeksbureaus die funderingsonderzoek deden, de handhavingstermijnen die uit die conceptrapporten kwamen, Code Oranje en monitoring waren belangrijke onderwerpen. De discussie over de kwaliteit van de funderingsonderzoeken zette het vertrouwen van eigenaren in het project onder druk. Het inschakelen van onafhankelijke expertise en een extra inzet op communicatie konden het wantrouwen onder eigenaren wegnemen. Een goede projectcommunicatie is essentieel, daar is goed gefundeerd! zich vanaf het begin van bewust geweest. Dat maakte dat dit soort situaties beheersbaar zijn. Het communicatieplan is in te zien in bijlage 11.

11 11 4 BLOKSGEWIJS FUNDERINGSONDERZOEK Nadat de voorbereidingsfase was afgerond en de contactpersonen per blok zich hadden gemeld en uitvoerig waren voorgelicht, kon het funderingsonderzoek per blok van start. Voor een rapport dat aan de kwaliteitseisen van de branche-organisatie F3O voldeed, verleende de gemeente subsidie. Met deze regeling wil Rotterdam woningeigenaren stimuleren bloksgewijs onderzoek te laten doen naar de houten fundering van de bouwkundige eenheid. Vervolgens kwamen de resultaten van de eerste funderingsonderzoeken binnen. Ondanks de richtlijn onderzoek en beoordeling van houten paalfunderingen onder gebouwen van F3O bleken er te grote interpretatieverschillen voor te komen bij de verschillende onderzoeksbureaus. Dat leidde tot discussie over de handhavingstermijnen zoals opgenomen in de F3O-classificatie (bijlage 12). Kortom, de onderzoeksrapportages waren onder de maat, voldeden niet aan de gestelde kwaliteitseisen en kwamen dus niet voor subsidie in aanmerking. Eind 2015 moest er helaas een pas op de plaats worden gemaakt. De onderzoeksbureaus kwamen met relatief gunstige handhavingstermijnen. Maar bij de kwaliteitstoets door de gemeente Rotterdam, voorafgaand aan de toekenning van de subsidie, bleek dat de kwaliteit van de rapporten onder de maat was. Aanvankelijk verweten eigenaren de gemeente dat zij de uitkomsten wilde beïnvloeden. Het zorgvuldig opgebouwde vertrouwen en draagvlak dreigden te verdwijnen. Het spreekwoord: Vertrouwen komt te voet en vertrekt te paard leek waarheid te worden. Intensief communiceren tussen de projectleider en de contactpersonen (face to face en per ) en het inschakelen van onafhankelijke deskundigheid en de branche-organisatie F3O hebben het tij doen keren. Het onderling vertrouwen werd hersteld. Dat de rapporten tekort schoten werd door deskundigen gedeeld en ook het F3O-bestuur deelde die mening. Het bestuur van F3O werd schriftelijk gevraagd zich tot het uiterste in te spannen om de daarbij aangesloten leden, de onderzoeksbureaus die in het Kleiwegkwartier actief zijn, op korte termijn een kwaliteitsslag te laten maken. De onderzoeksbureaus werden hiervan op de hoogte gebracht en tevens geïnformeerd over de punten in het verrichte onderzoek die konden worden verbeterd.

12 12 Het F3O-bestuur trof in alle rapporten slordigheden aan die de betrouwbaarheid ervan aantastten. De inhoudelijke kritiekpunten waren een samenspel van afwijkingen op de richtlijn voor wat betreft de onderzoeksdelen en de inhoudelijke beoordelingsaspecten. Het bestuur miste in alle rapporten een duidelijke analyse. Een onduidelijke, en zelfs foute, analyse kan niet leiden tot een goed advies. Vervolgens stelde het F3O-bestuur de onderzoeksbureaus/leden, die actief waren in het pilotgebied, voor nieuwe conceptrapporten te maken waarin de kritiek was verwerkt en deze ter beoordeling en bespreking aan de gemeente voor te leggen. Alle bureaus zeiden toe vertrouwen te hebben in de te zetten stappen zoals door het bestuur voorgesteld en stemden in de kritiekpunten te verbeteren. En zo kon de pilot dus verder. De onderzoeksbureaus waren aan zet. Eerst met de 14 reeds ingediende rapporten die al uitgebracht waren. Per blok werd een bespreking georganiseerd over de herziene rapporten met eigenaren, de gemeente, de funderingsonderzoeker en de projectleider van goed gefundeerd! Vanaf die tijd werden contactpersonen per mail regelmatig geïnformeerd over de voortgang van deze besprekingen en de resultaten per onderzoeksbureau. De nieuwsbrief die in maart 2016 aan de eigenaren is verstuurd, deed daarvan verslag. Daarna stuurde de projectleider regelmatig mails naar de contactpersonen met ondermeer een schema met stand van zaken van de onderzoeksrapporten per onderzoeksbureau en per locatie. Maar liefst 39 blokken zijn aan de slag gegaan met funderingsonderzoek. Door over de problemen met de funderingsonderzoeken open en veelvuldig te communiceren met de contactpersonen, werden het vertrouwen en het draagvlak hersteld. Overigens bleek toen hoe waardevol het was om een groep contactpersonen te hebben zodat de projectleiding snel informatie kon overbrengen naar een grote groep. Eind november 2016 vond een evaluatie plaats van de funderingsonderzoeken door een vertegenwoordiger van het bestuur van F3O, de directeur en een bestuurslid van het KCAF, gemeente Rotterdam, een onafhankelijke deskundige en de projectleiding. Een jaar nadat de onderzoeksbureaus was gevraagd de rapporten op te stellen volgens de F3Orichtlijn, bleken nog steeds acht rapporten onder de maat. Omdat er veel onderzoeken zijn uitgevoerd, was het mogelijk een goede vergelijking te maken. Met elkaar werd geconstateerd dat er een kwaliteitsslag is gemaakt en dat geleerd is bloksgewijs onderzoek te doen en bloksgewijs conclusies te trekken. Ook leidde de onderzoeken tot een goed inzicht van de opbouw van de woonblokken. Bijna alle blokken bleken geen dwarshout (liggend over de houtenpaalkoppen) te hebben dat extra gevoelig

13 13 is voor droogstand. In plaats daarvan is er sprake van een betonbalk die het gewicht van het gebouw overdraagt aan de palen. De aanwezige betonbalken zijn er ook debet aan dat veel blokken er nog zo goed bij staan ondanks het feit dat de houten palen eronder zijn aangetast door droogstand. Belangrijk punten die uit de evaluatie naar voren kwamen, zijn de constateringen dat funderingsonderzoek een momentopname is en dat handhavingstermijnen gebaseerd zijn op een momentopname van de grondwaterstand. De aanwezige peilbuizen in de omgeving voegen daar weinig aan toe. Een handhavingstermijn geldt voor gelijkblijvende omstandigheden. Een goede prognose voor de grondwaterstand kan meer duidelijkheid geven, maar daar voorziet het funderingsonderzoek niet in. In het pilotgebied is het de vraag wat de nieuwe riolering en de drainage infiltratieleidingen doen met de grondwaterstand en daarmee wat de levensduur is van de houten palen. Daarom is in de meeste onderzoeken een passage opgenomen waarin staat wat de gevolgen zijn van een stijging van de grondwaterstand op de levensduur van houten palen. Een les is in ieder geval dat de peilbuizen, die bij funderingsonderzoek worden aangebracht, na het onderzoek aanwezig moeten blijven. Dit geeft eigenaren de mogelijkheid om de ontwikkelingen te volgen. In de pilot was dat niet zo afgesproken. Eensluidend werd tijdens de evaluatie geconcludeerd dat de onderzoeken op hoofdlijnen wel goed zijn uitgevoerd, maar dat de bureaus de situatie beter hebben voorgedaan dan het was en dat de F3O-richtlijn af en toe al te vrijzinnig is geïnterpreteerd: In een advies kun je meegeven dat de handhavingstermijn langer is als het grondwater omhoog zou gaan, maar dit wordt in veel rapporten als een feitelijkheid genoemd, was de conclusie. De bureaus zouden geen toekomstvoorspelling moeten doen, maar alleen feiten registreren. Bovendien kan niet op een eenmalige waarneming een dergelijke verstrekkende conclusie worden getrokken. Onderzoeken die aan het bovenstaande voorbij gaan, richten schade aan bij de branche, luidde het oordeel. Een goed samenhangend oordeel over de onderzoeksresultaten vraagt om senioriteit bij de beoordelaar van die resultaten. Sommige rapporten bevatten details die minder ter zake doen en slordigheden die een eigenaar ook zonder deskundigheid wel opvallen. Kortom, alleen een F3O-richtlijn is niet voldoende om een goed onderzoeksrapport te garanderen. Er is behoefte aan een kwaliteitstoets van de bureaus en de mogelijkheid van eigenaren om bij meningsverschillen een klacht in te kunnen dienen die onafhankelijk wordt behandeld. Het KCAF heeft aangegeven, mede op verzoek van F3O, een erkenningsregeling (met klachtencommissie) te gaan opstellen waar onderzoeksbureaus aan moeten voldoen. Tegelijkertijd werkt het KCAF aan een erkenningsregeling voor procesbegeleiders en uitvoerende aannemers waardoor de wereld van funderingsherstel een kwalitatieve impuls krijgt.

14 14 Een apart punt van aandacht is de begrijpelijke neiging van eigenaren om voor de goedkoopste offerte voor funderingsonderzoek te gaan terwijl het voor hen moeilijk te beoordelen is welke kwaliteit een bureau kan leveren. In de pilot is daar aandacht aan besteed door een modelofferte en een stappenplan aan eigenaren mee te geven. Dit bleek onvoldoende te helpen. Eigenaren zijn als belanghebbenden gebaat met een goed onderzoek en een goed rapport. Het gaat immers om grote belangen. Dit pleit des te meer voor een verdergaand kwaliteitsbeleid. In een analyse van de funderingsrapporten is eveneens gekeken in hoeverre het onderzoek van houtmonsters bepalend is geweest voor de beoordeling van de fundering. De vraag is aan de orde of de meting van de indringingswaarde (het aantal millimeters dat de pen van een gestandaardiseerde inslaghamer in het funderingshout kan doordringen omdat het aangetast is) niet reeds voldoende informatie biedt en zodoende een kostenbesparing kan worden bereikt. Daarentegen geldt echter ook dat houtmonsters inzage geven in de houtsoort en de aard en omvang van de schimmel- en bacteriële aantasting. De onderzoeksrapporten van 19 locaties waar in totaal 114 houtmonsters werden genomen zijn geanalyseerd. Voor de pilot geldt dat de grondwaterstand in 18 van de 19 locaties bepalend is geweest voor de beoordeling van de fundering. Wel is het zo dat het laboratoriumonderzoek van de houdmonsters voor 21% een grotere aantasting gaven als gevolg van bacteriële aantasting dan de indringingswaarde. De laagdikte van aantasting als gevolg van paalrot uit het laboratoriumonderzoek was in 37% van de gevallen maatgevend, dus groter dan de indringingsdiepte bepaald met de inslaghamer. Bovenstaande geeft aanleiding tot nader onderzoek om te bepalen of het analyseren van een houtmonster gewenst is. Uit de definitieve rapportages alsmede uit een aantal voorlopige rapportages (29 van de 39) kunnen de volgende cijfers over de funderingskwaliteit per bouwblok worden gegeven. Daarbij worden 3 groepen gehanteerd: goed (code groen, er tussen in (code oranje) en slecht (code rood): 1 blok (Code Groen) goed: handhavingstermijn (HHT) meer dan 25 jaar; 14 blokken ertussenin (Code Oranje): 2 blokken een HHT van jaar, 5 blokken een HHT van jaar, 7 blokken een HHT van 5-10 jr; 14 blokken slecht (Code Rood): met een HHT van 0-5 jaar. Voor die 14 blokken met de aanduiding Code Rood) geldt: 1 blok nu funderingsherstel noodzaak; 3 blokken funderingsherstel niet te vermijden en/of eigenaren willen nu herstel; 10 blokken funderingsherstel te voorkomen, mits snel (binnen 0 tot 2 jaar) voldoende hoge grondwaterstand nabij de fundering kan worden gerealiseerd.

15 15 Dit laatste gegeven is opmerkelijk: 10 van de 29 (bij 50 blokken zou dit aantal op kunnen lopen tot 17) blokken hebben baat bij het zo snel mogelijk verhogen van de grondwaterstand. Het gemeentelijke voornemen om (op zijn vroegst) in 2019 de grondwaterstand te verhogen is niet zo snel mogelijk. De onderzoeken leiden tot de hoofdconclusie dat 800 van de bijna 1200 woningen in dit gebied binnen pakweg tien jaar funderingsherstel moeten uitvoeren als de omstandigheden hetzelfde zouden blijven en het grondwater niet zou stijgen als gevolg van nieuwe riolen en andere maatregelen. De oorzaak van de funderingsproblemen is eenduidig: te lage grondwaterstanden, gevolgd door paalrot. Als er niet snel iets gebeurt aan het grondwaterniveau heeft dat verstrekkende gevolgen. Een berekening: 800 woningen funderingsherstel komt neer op een geraamde investering in de panden van 32 miljoen euro. Tenslotte valt nog te vermelden dat per 25 oktober 2016 de branche-organisatie de F3Ohaar richtlijn voor funderingsonderzoek heeft aangepast. Deze nieuwe richtlijn heeft in de pilot geen rol gespeeld. Bijlage 13: Kaart resultaten funderingsonderzoek: goed, ertussenin en slecht

16 16 5 NIEUWE ONTWIKKELINGEN De pilot goed gefundeerd! is niet voor niets een proefproject. Er zijn zaken uitgeprobeerd op basis waarvan kennis is vergaard. Voor innovatie fungeerde KCAF vaak als trekker omdat de insteek van dit kenniscentrum landelijk is. Vanuit de pilot is actief gewerkt aan nieuwe ontwikkelingen op lokaal niveau. De belangrijkste innovatie die gaande is, vormt de digitale monitoring Code Oranje, dat de experimentfase ingaat. Elders in dit document wordt hierop ingegaan, net als op grondwateraanvulling. Kennis over palenpest (bacteriële aantasting) In 2015 is een landelijk onderzoek gestart op initiatief van KCAF en de Stichting Hout Research (SHR) om te bezien of en op welke wijze aantasting van houten palen door bacteriën een halt kan worden toegeroepen. Het onderzoek vindt plaats met steun van diverse gemeentes en het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Alhoewel in de pilot vooral sprake is van funderingsproblemen door schimmelaantasting als gevolg van te lage grondwaterstanden, is er ook sprake van bacteriële aantasting. Vandaar dat in de opdracht naar de onderzoeksbureaus in de pilot is opgenomen om van elke op te graven paal twee houtmonsters op verschillende hoogtes te nemen. Deze houtmonsters kunnen in het onderzoek van KCAF/SHR betrokken worden. Medio november 2016 was het laboratoriumonderzoek bij SHR in een afrondende fase en de verwachting is dat begin 2017 eerste conclusies kunnen worden getrokken. Dit betekent dat er daarna in de praktijk nadere onderzoeken dienen plaats te vinden. Daarbij zullen de houtmonsters van de pilot kunnen worden meegenomen. Levensduurverlenging en negatieve kleef Bij het vervangen van de riolering kiest de gemeente voor een beperkte ophoging van de openbare ruimte. Na het opnieuw bestraten moet de openbare ruimte weer op orde zijn en bestand tegen hevige regenbuien. Soms grenst de gevel van woongebouwen direct aan het trottoir. Tijdens de pilot vond in het pilotgebied rioolvervanging plaats. De vraag kwam aan de orde wat piepschuim kan betekenen ter vermindering van de negatieve kleef. Gesproken werd over ophogen met polystyreen en het tegengaan van aanhangende grond aan de gevel door daar piepschuimplaten tegen aan te plakken. Na een discussie met vakspecialisten kon de conclusie getrokken worden dat piepschuim voor het pilotgebied weinig tot niet effectief is. Monitoring en collectief sparen Als een blok als ertussenin is beoordeeld en funderingsherstel pas op termijn gaat

17 17 plaatsvinden, is collectief sparen een optie. Als vergelijking kan worden genomen een Vereniging van Eigenaren die in haar onderhoudsfonds moet sparen voor groot onderhoud. Het grote voordeel is dat iedere eigenaar een bodem onder de financiering legt. Bij herstel moet ook iedere eigenaar meedoen. Een ander voordeel is dat de verkoopbaarheid van een woning toeneemt omdat de onzekerheid over toekomstig funderingsherstel, een noodzakelijke collectieve ingreep, afneemt als iedereen spaart. Een aantrekkelijke spaarregeling (fiscaliteit, rente) zou eigenaren moeten stimuleren een collectief onderhoudsfonds op te zetten. Na enkele gesprekken, ondermeer met de Rabobank, zijn de bevindingen weinig vernieuwend. Collectief sparen kan slechts geschieden op vrijwillige basis. Dit in tegenstelling tot appartementen in een Vereniging van Eigenaren waar het appartementsrecht een juridische basis vormt die de vrijblijvendheid ontneemt. Een aantrekkelijke rente valt in de huidige markt met lage rentes bij een spaarbank niet te behalen. Een eigenaar is normaal gesproken beter uit met het vervroegd aflossen van de hypotheek op het huis. Binnen de gemeente Rotterdam leeft de gedachte om een zogenaamde wooninvesteringszone op te zetten bij een buurtgerichte aanpak van funderingsproblemen naar analogie van de bestaande bedrijfsinvesteringszones. Als een meerderheid van eigenaren dat wil, komt er een collectieve verplichte heffing die later als een subsidie wordt uitgekeerd. Daartoe is een wetswijziging noodzakelijk. Voor het programma van deze pilot was dit dus geen bruikbare optie. Een kosten baten-analyse In een notitie gaf Geldstromen door de Wijk een voorzet voor een maatschappelijke kosten- en batenanalyse. Hierin zouden behalve fysieke kosten en baten ook de maatschappelijke kosten en baten worden meegenomen. De notitie is besproken met een vertegenwoordiging van gemeente Rotterdam en van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). RVO toonde interesse om in dit onderzoek financieel te participeren. De gemeente achtte ten tijde van de pilot de tijd niet rijp om dit traject te starten. Dat heeft veel te maken met de inschatting dat er op dit moment in de welzijnshoek eerder sprake is van een tekort dan van een in de fysieke hoek aan te wenden surplus. Aanschrijvingsbeleid Rotterdam De gemeente heeft in 2015 beleid geformuleerd om handhavend op te treden mits tenminste 50% van de eigenaren in een bouwblok meedoet met funderingsherstel en er sprake is van urgentie. De gemeente verleent dan namens de niet meewerkende eigenaar opdracht om tot uitvoering van funderingsherstel over te gaan. De kosten worden op

18 18 betreffende eigenaar verhaald. De beleidsregel funderingsherstel is te vinden in bijlage 14. Naar aanleiding van een discussie in de pilot over wat te doen met eigenaren die niet meewerken met funderingsonderzoek heeft de gemeente beleid geformuleerd waarmee een eigenaar onder bepaalde omstandigheden kan worden gedwongen mee te werken aan funderingsonderzoek. Verzekeren Tijdens de startbijeenkomst gaven enkele partijen aan mogelijkheden te zien voor verbeteringen in de CAR-verzekering. Het sluiten van een projectverzekering bijvoorbeeld door een zogenaamde bouwprocespolis verdient de voorkeur boven losse polissen van de uitvoerende partijen en bedrijven voor funderingsherstel, omdat hierbij de belangen van de woningeigenaar beter kunnen worden geborgd. Bij eventuele schade tijdens herstel dienen de schadepenningen rechtstreeks te worden uitgekeerd aan de woningeigenaar. De CAR-verzekering zal meer een maatwerkpolis dienen te worden, waarbinnen schade, ten gevolge van herstel-, aansprakelijkheid- en ontwerp-risico s, in één polis vervat zijn en er een dekking is gedurende de gehele uitvoering van het funderingsherstelproces. Verkend zal moeten worden, in hoeverre er gekomen kan worden tot een verplichte projectpolis voor de uitvoerende partijen bij funderingsherstel, waarbij tevens dient te worden nagegaan in hoeverre deze polis kan worden uitgebreid met een verzekerde garantie op de uitgevoerde werkzaamheden. Een werkgroep vanuit KCAF zal in de eerste helft van 2017 verder onderzoek doen naar de haalbaarheid van bovengenoemd product en de hieraan gerelateerde randvoorwaarden. Code Oranje De belangrijkste innovatie die mede is voortgekomen uit de pilot goed gefundeerd! is Code Oranje, de digitale monitoring. Eind 2016 zal de experimentfase hiervan in gaan. Vanwege het belang van deze innovatieve aanpak, wordt Code Oranje in het volgend hoofdstuk toegelicht. Energiebesparing en funderingsherstel Energiebesparing heeft bij de meeste gedupeerden niet gelijk de eerste prioriteit. Het is al lastig genoeg om de financiering van funderingsherstel op te brengen. Dat wil echter niet zeggen dat energiebesparing uit het oog wordt verloren. Om voor een lening in aanmerking te komen bij het landelijke Fonds voor Duurzaam Funderingsherstel is de isolatie van de begane grondvloer verplicht. Mocht een verdere woningverbetering al dan niet in combinatie met het herstellen van het casco aan de orde zijn, dan dient isolatie van de schil van het pand een onderwerp van aandacht te zijn. In de pilot is het onderwerp energiebesparing maar mondjesmaat aan de orde geweest omdat daar nog geen aanleiding toe was. KCAF heeft het voornemen om begin 2017 hier verdere aandacht aan te geven op landelijk niveau, in samenwerking met diverse partijen uit de energiebesparingswereld.

19 19 6 CODE ORANJE In het pilotgebied werd geconstateerd dat veel blokken niet goed, niet slecht maar ertussenin zijn. En dat gaf aanleiding tot het ontstaan van Code Oranje. Een ruime belangstelling bij eigenaren voor dit serieuze experiment is dan ook niet verwonderlijk. Code Oranje, een initiatief van KCAF, betreft het realiseren van een duurzaam, nauwkeuring en haalbaar geacht online digitaal meetsysteem waarmee de stand van het grondwater nabij woningen aan de straat- en tuinzijde wordt gemeten. Tegelijkertijd worden verzakkingen van gebouwen, scheurvorming en trillingen gemeten. Het meten van aantasting van houten palen staat ook op het verlanglijstje maar dat is ingewikkelder. Het streven is om na een tot twee jaar dit systeem in de vorm van een betaalbaar abonnement aan eigenaren (en andere belangstellenden) aan te kunnen bieden. Het dit jaar uitgevoerde haalbaarheidsonderzoek is veelbelovend. De experimentfase waarin het meetsysteem in de praktijk zal worden uitgetest, gaat in december 2016 van start. De belangstelling vanuit het pilotgebied, maar ook daarbuiten, voor deelname aan de experimentfase is groot. Dat is niet verwonderlijk want de hoofdconclusies van de funderingsonderzoeken liegen er niet om. In pakweg tien jaar tijd dreigt bij 800 van de bijna 1200 woningen in dit gebied bij gelijkblijvende omstandigheden funderingsherstel. De oorzaak van de funderingsproblemen: te lage grondwaterstanden, gevolgd door paalrot. Als het grondwater in de komende jaren echter dertig tot veertig centimeter stijgt naar het niveau van voor 1985, is funderingsherstel in de meeste gevallen niet nodig. Voor het merendeel van de 800 woningen zou een dergelijke aanpak dus de redding zijn. Slechts voor enkele blokken is het dan echt te laat voor preventie. De schade aan panden is nu nog beperkt. Door een betonnen dwarsbalk waar de paalkoppen in eindigen, staan de panden nog recht op hun palen en is de schade aan de casco s van panden nog beperkt. Kortom het leeuwendeel van de woningen kan nog vele jaren mee maar dan moeten wel de juiste preventieve maatregelen worden genomen. Meten is weten, denken veel eigenaren. Maar het zelf meten moet een eigenaar wel vol weten te houden. Sommige eigenaren in het pilotgebied hebben al peilbuizen geplaatst. De belangstelling onder eigenaren in het pilotgebied, die inmiddels per bouwblok georganiseerd zijn, is groot en dat geldt vooral voor het meten van grondwaterstanden.

20 20 Alleen de eerste 7 aanmeldingen van een bouwblok kunnen vooralsnog meedoen aan Code Oranje. Het streven is om deelname gratis te laten zijn omdat het er nu om gaat te bewijzen dat het systeem goed werkt. De contactpersonen van deze blokken hebben een intentieverklaring ondertekend. Het gaat om de volgende 7 bouwblokken: Juliana van Stolberglaan / Jan Willem Frisostraat 2 Azaliastraat / Cliviastraat 9 Lisbloemstraat Lisbloemstraat Prins Frederik Hendrikstraat / Jan Willem Frisostraat Orchideestraat 3 17 Orchideestraat Het streven is dat aan het experimenteren geen kosten voor eigenaren verbonden zijn. Mede daartoe is bij het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard subsidie aangevraagd. Daarover is bij het schrijven van deze rapportage nog geen beslissing genomen. Wel zijn er bijdragen toegezegd vanuit de gemeente Rotterdam en het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Ook elders wordt positief gereageerd op de experimentfase van Code Oranje. Zo doen bijvoorbeeld corporaties in Rotterdam en Zaanstad en de gemeente Schiedam mee. Ook de gemeente Rotterdam en de gebiedscommissie Hillegersberg-Schiebroek doen enthousiast mee. Naast het onderzoek aan geselecteerde bouwblokken bij goed gefundeerd! ( zie verderop) is gekozen voor het toevoegen van bouwblokken/deelpilots uit andere gebieden/ gemeentes/bezit ( corporaties). Hierdoor is er door de verschillende situaties meer te zeggen, te concluderen en te valideren met betrekking tot de meetresultaten. Bovendien worden daardoor de benodigde overhead en begeleidingskosten over verschillende blokken verdeeld, en dus per bouwblok lager. Gestreefd is dus naar een mix van bouwkundige eenheden (BE s) van zowel corporatiebezit als van particuliere eigenaren. Partijen als het ministerie van Binnenlandse Zaken en de TU Delft (Civiele Techniek) zijn eveneens betrokken bij het experiment. De experimentfase gaat in naar verwachting in december 2016 van start. Dat betekent dat op de verschillende locaties sensoren worden geïnstalleerd en een meetsysteem wordt aangebracht. Dan begint het monitoren, valideren en verbeteren totdat er een operationeel goed en betaalbaar systeem staat.

21 21 7 PREVENTIE DOOR GRONDWATERAANVULLING Droogstand van funderingshout tast het draagvermogen van houten funderingen in de meeste gevallen binnen 10 tot 20 jaar ernstig aan. Schimmels hebben zuurstof nodig om paalrot te veroorzaken. Onder water is er te weinig zuurstof aanwezig om paalrot te veroorzaken. KCAF bracht eind 2014 een inspiratieboekje uit met voorbeelden uit de praktijk onder de titel Grondwateraanvulling voor funderingsbehoud. Deze uitgave bevat onder andere praktijkvoorbeelden van preventieve maatregelen door grondwateraanvulling. Een begin van een aanpak met preventie. Het rapport Graven- en Bloemenbuurt, oorzaken droogstand funderingshout van cgoh, (juni 2015) en het gemeentelijke rapport Waterhuishouding Kleiwegkwartier, historie en effecten (januari 2016) schetsen op basis van een analyse van bestaande peilbuisgegevens het volgende beeld over droogstand: In de gehele Graven- en Bloemenbuurt is de grondwaterstand in ,3 tot 0,4 meter lager dan in Van het merendeel van de peilbuizen ligt de grondwaterstand in 2013 tussen de NAP -3,0 meter en de NAP -3,2. De bovenkant van het funderingshout varieert van NAP -2,8 tot NAP -3,4 meter. Dit betekent, rekening houdend met een jaarlijkse fluctuatie van de grondwaterstanden met 2 decimeter, dat het merendeel van de houten funderingen in de zomer (tijdelijk) droog staat. De droogstandskaart (bijlage 15) laat zien dat het overgrote deel van het funderingshout droog staat bij een gemiddelde lage grondwaterstand. De mogelijk positieve effecten van de rioolvervanging en het aanbrengen van waterpasseerbare verharding in de Bloemenbuurt binnen het pilotgebied konden hier nog niet in meegenomen worden omdat er te weinig representatieve gegevens waren. In een deel van de Gravenbuurt binnen het pilotgebied, bleek dat de rioolvervanging van rond de eeuwwisseling geen positief effect heeft gehad op de grondwaterstand, die te laag is. De funderingsonderzoeken (zie hoofdstuk 4) maakten duidelijk dat veel funderingsschade door effectieve grondwateraanvulling te beperken of te voorkomen valt. De invloed van bewoners op het grondwaterpeil is echter beperkt. Dat neemt niet weg dat alle beetjes helpen.

22 22 Voorbeelden van bewonersinitiatieven zijn: Het plan om een waterzak in de kruipruimten van een blok huizen aan te brengen en daarin het hemelwater van het dak op te vangen en in de drogere tijd dit te infiltreren in de bodem. Het afkoppelen van de hemelwaterafvoer en dit te laten infiltreren in de bodem. In de nieuwsbrieven is hier aandacht aan besteed, evenals aan de inrichting van zogenaamde natte tuinen. Het grootste effect mag van gemeentelijke maatregelen verwacht worden. Dat werd nog eens duidelijk gemaakt op de bewonersavond van 24 maart 2016 met de titel Droge voeten en natte palen. De cgoh zette met de samenwerkende bewonersgroepen in het Kleiwegkwartier en het aangrenzende Oud-Hillegersberg het probleem van de wateronderlast uitvoerig op de kaart. De belangstelling was groot: meer dan 250 eigenaren, de verantwoordelijke wethouder, diverse ambtenaren en raadsleden en het hoogheemraadschap, ze waren er allemaal. Eigenaren hopen dat de gemeente meer stappen gaat zetten in de richting van actief grondwaterbeheer. Actief grondwaterbeheer door de gemeente zou tot de noodzakelijke verhoging van de grondwaterstand kunnen leiden. De rioolvervanging en de drainage infiltratieleidingen in de Bloemenbuurt volgens de plannen van de gemeente zullen naar verwachting maar deels werken. Bijlage 16 laat zien dat met de aanvoer van oppervlaktewater (peil 2,85 NAP) volgens het gemeentelijke plan ruim de helft van de houten palen onvoldoende (algemeen aanvaarde norm 20 centimeter) onder water staat. Dat laat de rode lijn op de kaart zien. Voor de eigenaren uit het goed gefundeerd!- gebied aanleiding om op 7 september 2016 de raadscommissie Bouwen, Wonen en Buitenruimte te bezoeken. Op de agenda stond een voorstel om de afdoening van de motie prioriteit aan funderingsrisicogebieden te aanvaarden. Verschillende samenwerkende bewonersgroepen hielden een pleidooi om samen inhoud te geven aan een grondwaterbeleid dat structurele wateronderlast tegen gaat en funderingsschade voorkomt. Namens zo n 50 contactpersonen van bouwblokken uit het goed gefundeerd!- gebied hield Andreas van Rooijen, contactpersoon van het bouwblok Orchideestraat 3-19, zijn verhaal. In het onderstaande is een deel van de tekst opgenomen.

23 23 De hoofdconclusie liegt er niet om. In pakweg tien jaar tijd moeten 800 van de bijna 1200 woningen in dit gebied funderingsherstel doen. Directe kosten Euro per woning. De oorzaak van de funderingsproblemen: Te lage grondwaterstanden, gevolgd door paalrot. Dit komt neer op een geraamde investering van circa 36 miljoen euro waarvan vier direct voor rekening van de gemeente en 32 miljoen euro aan leningen voor eigenaren. Maar als het grondwater dertig tot veertig centimeter stijgt naar het niveau van voor 1985 is dit niet nodig! Voor het merendeel van de 800 woningen betekent dit de redding. Slechts voor enkele blokken is het te laat voor preventie. De schade aan panden is nu nog beperkt. Door een betonnen dwarsbalk waar de paalkoppen in eindigen staan de panden nog recht op hun palen en is de schade aan de casco s van panden nog beperkt. Kortom het leeuwendeel van de woningen kan nog vele jaren mee maar dan moeten wel de juiste preventieve maatregelen worden genomen! Het is vijf voor twaalf. U kunt voorkomen dat vele eigenaren een lening van pakweg Euro aan moeten gaan en de gemeente 4 miljoen euro kwijt is. Dit kan veel doelmatiger! Tot zo ver dit betoog van eigenaar Andreas van Rooijen. De motie werd aangehouden en krijgt een vervolg in de raadscommissie begin Alle inspraakvragen worden dan beantwoord. Het ambtelijke standpunt is ongewijzigd gebleven. Het maatschappelijke debat zal naar verwachting tussen wethouders, bewoners en de raad binnen niet al te lange tijd plaatsvinden. Bewonersorganisaties stuurden 21 oktober een brief naar wethouder Schneider om de problematiek onder zijn aandacht te brengen. Op 18 november bracht het 2e kamerlid Roald van der Linden een werkbezoek aan Hillegersberg en het Kleiwegkwartier. Daarbij waren tevens aanwezig vertenwoordigers van het hoogheemraadschap, de gemeenteraad en de gebiedscommissie.

24 24 8 HANDLEIDING VOOR GEMEENTEN Eén van de doelen van de pilot was het opstellen van een handleiding voor vergelijkbare buurten/wijken elders, die gemeenten zouden kunnen hanteren. De handleiding is uitgebracht in de vorm van een brochure (zie bijlage 17). Een handleiding voor het herkennen en aanpakken van funderingsproblemen is voor twee doelgroepen nuttig: gemeenten en woningeigenaren. Voor eigenaren is een recente update ter beschikking op de site van het KCAF. De handleiding bevat naast een wat algemener deel een stappenplan en is gebaseerd op praktische ervaringen in onder meer Rotterdam, Woerden en Schiedam. Het geeft gemeenten inzicht in de stappen die kunnen worden doorlopen indien er vermoedens zijn van funderingsproblemen en bij het herkennen van en zoeken naar oplossingen voor funderingsproblematiek. De handleiding is op de KCAF-website te raadplegen.

25 25 9 FINANCIERING VAN FUNDERINGSHERSTEL Doordat de regels voor financiering strenger werden stagneerde de financiering van funderingsherstel. Op verzoek van de Tweede Kamer bracht KCAF in 2014 een rapportage uit,waarin ondermeer werd voorgesteld om een landelijk fonds voor funderingsherstel op te richten, waarin naast eigenaren en gemeentes, ook de bankensector en het rijk een rol dienente spelen. Onder leiding van het ministerie van BZK is toen een brede werkgroep gestart die onderzoek heeft gedaan of de financiering van funderingsherstel, en met name de financiële risico s daarvan, op een goede manier kan worden geregeld door het inrichten van een landelijk fonds. Tot nu toe liggen alle financiële risico s bij de gemeente. Betrokken partijen zijn ondermeer KCAF (initiatiefnemer), enkele grote hypotheekverstrekkers, de Nederlandse Vereniging van Banken, de Nationale Hypotheek Garantie en de gemeenten Rotterdam, Schiedam, Zaanstad en Dordrecht. Op 19 maart 2015 werd de pilot goed gefundeerd! in deze brede werkgroep gepresenteerd. Het is de bedoeling om de pilot als een proeftuin te zien voor een in principe landelijke regeling, het Fonds Duurzaam Funderingsherstel, en de eerste financieringen aldaar uit te testen. Deze voorverkenning is in oktober 2016 gestart. Het fonds zal in eerste instantie werkzaam zijn in de vier genoemde gemeenten, waarbij het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVn) als fondsbeheerder zal optreden.. Het fonds is bedoeld om eigenaren van deelnemende gemeenten een lening te verstrekken voor funderingsherstel. De streefdatum voor de start van het fonds is het eerste kwartaal van Aan het fonds kunnen ook andere gemeenten deelnemen. Aan deelname worden wel eisen gesteld aan de activiteiten die de gemeente ontplooit en de gemeente dient een deel van de te lopen risico s af te dekken. Bij activiteiten gaat het om zaken als actieve voorlichting, procesbegeleiding en handhaving om de belangrijkste te noemen. In het najaar van 2016 is in het pilotgebied de proef Voorverkenning Fonds Duurzaam Funderingsherstel gestart. Een drietal blokken met een slechte fundering uit het pilotgebied neemt deel aan deze proef om vervolgens aande slag te gaan met funderingsherstel. De voorlichtingsavonden hierover zijn inmiddels afgerond. Onderzocht zal worden hoe de financieringsaanvraag van het fonds zal gaan lopen.