Gezondheids Effect Screening (GES) Gemeente Sliedrecht

Transcriptie

1 Gezondheids Effect Screening (GES) Gemeente Sliedrecht GGD Zuid-Holland Zuid Datum: 16 januari 2007 Status: definitief Opgesteld door: I.G. Akkersdijk, arts milieuzaken Postbus 166, 3300 AD Dordrecht T F

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Inventarisatie milieugezondheidskundige aspecten Bedrijven en luchtverontreiniging Wegverkeer en luchtverontreiniging Waterverkeer en luchtverontreiniging Bedrijven en stank Bedrijven en geluid Wegverkeer en geluid Railverkeer en geluid Bedrijven en externe veiligheid Wegverkeer en externe veiligheid Railverkeer en externe veiligheid Waterverkeer en externe veiligheid Bodemverontreiniging Bovengrondse hoogspanningslijnen Gecombineerde blootstelling Bespreking, conclusies en aanbevelingen Referenties Begrippen en afkortingen Bij dit rapport hoort een afzonderlijke kaartbijlage in kleur op A3 formaat. 2

3 1. Inleiding 1.1 Aanleiding De gemeente Sliedrecht heeft de GGD Zuid-Holland Zuid opdracht gegeven een gezondheidseffectscreening uit te voeren voor het hele grondgebied van de gemeente. 1.2 Waarom een GES? Bij ruimtelijke planvorming wordt doorgaans uitsluitend rekening gehouden met milieufactoren op basis van wettelijke milieunormen of afspraken (bijv. in het kader van vergunningverlening). Voor een aantal milieufactoren geldt dat ook beneden de wettelijke (grens-)waarden gezondheidsrisico s bestaan. Met de GES-methodiek wordt de milieugezondheidskwaliteit op een zodanige manier in beeld gebracht dat duidelijk zichtbaar is waar de kansen en de knelpunten ten aanzien van gezondheid in relatie tot de milieukwaliteit in het plangebied liggen. Dit maakt een transparante keuze bij de afweging van alternatieven mogelijk. Een plan wint hiermee aan kwaliteit en draagt zo bij aan de gezonde inrichting van de gemeente. Ook kan men hiermee latere, voorzienbare problemen voorkomen, wat veel geld kan besparen. Daarnaast kan een gemeente hiermee invulling geven aan de verplichting op basis van de Wcpv (Wet collectieve preventie volksgezondheid) om te waken over gezondheidsaspecten van bestuurlijke beslissingen. 1.3 Doelstelling Het doel van dit GES-rapport is om inzicht te geven in de milieugezondheidskundige situatie van de Sliedrecht. Daarmee wordt de mogelijkheid gegeven in de uitwerking van nieuwbouwen herstructureringsplannen en verkeerscirculatieplannen rekening te houden met de invloed van milieubelasting op de gezondheid. Bovendien kan het rapport gebruikt worden in de communicatie met bewoners en andere belangstellenden over de milieugezondheidskundige situatie in Sliedrecht. 1.4 Totstandkoming van dit rapport Het rapport is opgesteld door de GGD Zuid-Holland. De gemeente Sliedrecht heeft de benodigde milieugegevens verzameld. De GGD heeft de GES-methodiek toegepast en het rapport opgesteld. 1.5 Leeswijzer De indeling van het rapport is als volgt: In hoofdstuk 2 wordt aangegeven welke bronnen en milieufactoren voor Sliedrecht relevant zijn en in dit rapport worden beoordeeld. Vervolgens wordt de methodiek van de gezondheidseffectscreening kort beschreven. In de hoofdstukken 3 t/m 15 worden de beoordeelde bronnen en milieufactoren beschreven volgens de in de handleiding GES gebruikte indeling: Bronnen, Gezondheidseffecten en beoordelingskader, Milieubelasting en Resultaten. Hoofdstuk 16 omvat de bespreking van de bevindingen en de conclusies en aanbevelingen. Hoofdstuk 17 bevat de referenties en in hoofdstuk 18 worden gebruikte begrippen en afkortingen verklaard. De presentatie van de resultaten in de vorm van kaarten in kleur is gebundeld in de bijlage op A3 formaat. 3

4 2. Inventarisatie milieugezondheidskundige aspecten 2.1 Beschrijving gebied In figuur 2.1 in de bijlage is het grondgebied van de gemeente Sliedrecht weergegeven met voor de GES relevante bronnen. 2.2 Inventarisatie milieu-gezondheidskundige aspecten Met de GES-methodiek kunnen de volgende bronnen en milieufactoren die mogelijk invloed hebben op een gebied worden beoordeeld: bronnen: bedrijven, wegverkeer, railverkeer, waterverkeer, vliegverkeer, bodem, bovengrondse hoogspanningsleidingen milieufactoren: luchtverontreiniging, geurhinder, geluidhinder, externe veiligheid, bodemverontreiniging, elektromagnetische velden. Op basis van een inventarisatie van aanwezige bronnen van milieubelasting in en om Sliedrecht is onderstaand overzicht van mogelijk relevante milieubelasting en gezondheidsfactoren verkregen (tabel 2.1). Niet opgenomen in de tabel maar ook relevant is de bron bovengrondse hoogspanningslijnen met milieufactor elektromagnetische velden. Tabel 2.1: overzicht van gezondheidsrelevante bronnen en milieufactoren in en om Sliedrecht. Milieufactoren Bronnen Bedrijven Wegverkeer Railverkeer Waterverkeer Bodem luchtverontreiniging + + nvt + nvt geurhinder + nb nvt nvt nvt geluidhinder nb nvt externe veiligheid nvt bodemverontreiniging nvt nvt nvt nvt + nvt = niet van toepassing in de GES-methodiek Toelichting: voor de in de tabel met nb aangeduide bronnen en milieufactoren is geen informatie voorhanden. 2.3 De GES-methodiek De GES-methodiek waarmee de invloed op de gezondheid in beeld wordt gebracht is uitvoerig beschreven in de publicatie Gezondheidseffectscreening Stad & Milieu 2006 (GGD Nederland, 2006). De methodiek is tweeledig: het geeft per milieufactor een gezondheidskundige maat (GES-score) voor de mate van milieubelasting, en daarnaast een score voor het aantal woningen met een bepaalde milieubelasting (uitgedrukt als woningscore). Daartoe is in de GES-handleiding aangegeven welke dosis-respons-relatie 1 voor elke milieufactor gebruikt is. De GES-score varieert tussen 0 en 8, met op hoofdlijnen onderstaande indeling. Daarbij is een score 6 toegekend aan blootstellingen die hoger zijn dan het niveau waarvan het Ministerie van VROM, veelal wettelijk, heeft vastgelegd dat overschrijding niet toelaatbaar is, het Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR) 2. 1 Het verband tussen de mate van blootstelling aan de milieufactor en de aard en ernst van het gezondheidseffect. Hoe hoger de blootstelling, hoe groter het gezondheidseffect. 2 het MTR niveau is die concentratie van een stof waarbij er per jaar één extra sterfgeval optreedt op een miljoen blootgestelden. 4

5 Voor de verschillende milieuaspecten ziet er dat als volgt uit: Tabel 2.2: milieufactoren, dosis-respons-relaties en GES-scores Luchtverontreiniging* Stank Geluid (wegverkeer)** Externe Veiligheid Concentratie Hinder Ernstige L etm Ernstige Plaatsgeb. >Groepsrisico*** (%) hinder(%) db(a) hinder (%) risico < streefwaarde 0 0 <45 <0 <10-8 nee Streefwaarde GESscore **** nee 2 0,1 x MTR 0,1 0,5 x MTR ,5 0,75 x MTR nee 4 0,75 1,0 x MTR ,0 x MTR >10-6 ja *: Voor sommige luchtverontreinigende stoffen is ook GES-score 7 en 8 van toepassing **: Gegeven is de geluidbelasting en ernstige hinder ten gevolge van wegverkeer. Omdat de geluidhinder van bedrijven en railverkeer anders ervaren wordt gelden daarvoor andere GES-scores. Zie daarvoor de beschrijving in de specifieke hoofdstukken. ***: Bedoeld wordt een overschrijding van de Oriëntatiewaarde Groepsrisico. ****: Sommige GES-scores zijn niet voor alle milieufactoren van toepassing. De verschillende milieufactoren hebben verschillende soorten gezondheidseffecten, zoals kans op gezondheidsschade of kanker bij blootstelling aan stoffen, de kans op acute sterfte bij externe veiligheidsrisico s en het aantal ernstig gehinderden bij blootstelling aan lawaai en stank. Voor blootstelling aan stoffen en externe veiligheidsrisico s zijn formele MTR-niveaus vastgesteld. Dit is niet het geval voor blootstelling aan lawaai en stank. In het kader van de GES-methodiek is voor lawaai en stank wel een hinderniveau vastgesteld, waaraan een GESscore van 6 wordt toegekend, dat naar de mening van de auteurs op MTR-niveau ligt. Anders dan de voor stoffen en externe veiligheidsrisico s afgeleide MTR s is het MTR-niveau voor stank en lawaai daarom een minder hard gegeven. De grote verschillen in gezondheidseffecten maakt het onmogelijk om de gezondheidsrisico s van verschillende milieufactoren in absolute zin met elkaar te vergelijken. Het is dankzij de scoringssystematiek wel mogelijk om relatieve vergelijkingen te maken. Om die reden zijn de scores met elkaar in overeenstemming gebracht. Om GES-scores meer zeggingskracht te geven en voor een ieder duidelijk te omschrijven wordt gebruik gemaakt van de volgende aan de GES-scores gekoppelde milieugezondheidskwaliteiten: 5

6 Tabel 2.3: relatie tussen GES-scores en milieugezondheidskwaliteit GES-score Milieugezondheidskwaliteit 0 zeer goed groen 1 goed 2 redelijk geel 3 vrij matig 4 matig oranje 5 zeer matig 6 onvoldoende 7 ruim onvoldoende rood 8 zeer onvoldoende Voor het tekenen van contouren op een kaart wordt gebruik gemaakt van de aan GES-scores gekoppelde kleurenzones. De precieze betekenis van de GES-scores is in de komende hoofdstukken per type milieubelasting aangegeven. In dit rapport zijn geen woningscores bepaald. Woningscores kunnen een nuttig hulpmiddel zijn bij het afwegen van planalternatieven. In deze GES is dat niet aan de orde. Benadrukt moet worden dat de GES-methodiek alleen die milieufactoren beoordeelt waarvoor wetenschappelijk vastgestelde gezondheidseffecten bekend zijn. Daarnaast zijn er nog vele andere aspecten die de kwaliteit van een gebied bepalen, zoals uitstraling, architectuur, ligging t.o.v. het buitengebied, functie-bereikbaarheid, sociale veiligheid, omgevingskwaliteit, enz. De positieve invloed die van deze aspecten op de beleving van de leefomgeving en mogelijk daarmee op de gezondheid uitgaat kunnen met de GES-methodiek niet beoordeeld worden. 6

7 3. Bedrijven en luchtverontreiniging 3.1 Bronnen De uitstoot van bedrijven kan de luchtkwaliteit in een gebied beïnvloeden. In en rond Sliedrecht liggen de bedrijventerreinen Nijverwaard, Kerkerak (Molendijk/Industrieweg), Rivierdijk/de Peulen, Oosteind (Papendrecht) en de Staart (Dordrecht). 3.2 Gezondheidskundige beoordeling en toetsingskader De gezondheidskundige beoordeling is gebaseerd op de concentraties van stoffen in de lucht op leefniveau (immissie). Over het algemeen worden geen luchtmetingen verricht in de omgeving van bedrijven. Meetresultaten verdienen de voorkeur voor de beoordeling van gezondheidseffecten. Metingen geven echter meestal een momentopname. Ondersteuning met modelberekeningen is dan noodzakelijk. Met deze modellen kan dan bijvoorbeeld berekend worden wat de gemiddelde concentraties over een jaar zijn op verschillende afstanden. Ook kan dan de concentratie berekend worden die op een bepaalde afstand bijvoorbeeld in 98% van de tijd, het 98-percentiel, niet overschreden wordt. Dergelijke percentielwaarden spelen een grote rol in de normstelling van luchtverontreiniging. Voor de gezondheidskundige beoordeling van de concentratie wordt de berekende of gemeten concentratie inclusief het achtergrondgehalte beschouwd. Onder de streefwaarde of het Verwaarloosbaar Risico (VR) is een GES-score van 0 gegeven. Bij overschrijding van het Maximaal Toelaatbaar Risico (MTR) wordt een score van 6 toegekend. Sommige stoffen komen in de praktijk juist voor in concentraties tussen het Verwaarloosbaar Risico (VR) en Maximaal Toelaatbaar Risico (MTR). Om dit stuk meer onderscheidingsvermogen te geven is voor een verfijning gekozen (GES-score 2 t/m 5). Er wordt onderscheid gemaakt tussen carcinogene (kankerverwekkende) stoffen en toxische stoffen. Het MTR voor carcinogene stoffen is vastgesteld als een extra kans op overlijden van 1 op de miljoen per jaar (10-6 ) of 1 op bij levenslange blootstelling (10-4 ). Het MTR voor toxische stoffen is de concentratie waaronder bij levenslange blootstelling geen gezondheidseffecten te verwachten zijn. De indeling ziet er dan als volgt uit. Carcinogene stoffen Risico GES-score Opmerkingen < Onder Verwaarloosbaar Risico (VR) 1 x x Overschrijding VR, maar onder 0,1 x MTR 1 x x Tussen 0,1 x MTR en 0,5 x MTR 5 x x Tussen 0,5 x MTR en MTR 1 x Overschrijding MTR Toxische stoffen Concentratie GES-score Opmerkingen < streefwaarde 0 Onder streefwaarde Tussen streefwaarde en 0,1 MTR 2 0,1 0,5 x MTR 3 0,5 0,75 x MTR 4 0,75 1,0 x MTR 5 1,0 MTR 6 Overschrijding MTR Als geen streefwaarde bekend is dan kan 0,01 x MTR gehanteerd worden 7

8 Voor de gezondheidskundige beoordeling en GES-scores van stikstofdioxide (NO 2 ) en fijn stof wordt verwezen naar hoofdstuk 7 Wegverkeer en luchtverontreiniging. 3.3 Milieubelasting Bij de Milieudienst ZHZ is geen informatie beschikbaar over luchtverontreiniging door bedrijven waarvoor de gemeente bevoegd gezag is. In het jaar 2000 is er door het RIVM onderzoek verricht naar de emissie en verspreiding van geur en toxische stoffen in de omgeving van de Tweede en Derde Merwedehaven te Dordrecht en de hiermee samenhangende gezondheidsaspecten. 3 Voor het vaststellen van de emissies van de verschillende industriële bedrijven is in de eerste plaats gebruik gemaakt van gegevens uit de inventarisatie van de industriële emissies welke is uitgevoerd door de Milieudienst Zuid-Holland Zuid (1999). Deze gegevens zijn aangevuld met gegevens uit eigen onderzoek. Ten aanzien van de emissies van de stort stonden gegevens ter beschikking uit een drietal rapportages (Haskoning, Tauw, Arbounie). Deze gegevens zijn aangevuld met resultaten van onderzoek dat in het kader van dit RIVM-onderzoek is uitgevoerd door TNO/MEP. Aan de hand van de vier genoemde onderzoeken zijn emissiecijfers vastgesteld voor de stort. Met behulp van een verspreidingsmodel zijn aan de hand van de emissiegegevens concentratiebijdragen in de woonomgeving in Sliedrecht berekend. Daarnaast is in de omgeving van de Tweede en Derde Merwedehaven een uitgebreid meetprogramma uitgevoerd. Doel van dit meetprogramma was de validatie en waar nodig de aanvulling van de resultaten van het emissie- en verspreidingsonderzoek. Het meetprogramma bestond uit een aantal onderdelen: Continue meting van de concentraties van een aantal verontreinigende stoffen op een strategisch gekozen vaste locatie; de daarvoor benodigde apparatuur was geplaatst in een meetcontainer. Tijdsgemiddelde meting van de concentraties van een aantal vluchtige organische verbindingen op ca 35 locaties rondom de stort. Tijdsgemiddelde meting van de persoonlijke blootstelling van 7 bewoners aan een aantal vluchtige organische verbindingen. Op deze manier is voor 15 anorganische componenten en 42 koolwaterstofverbindingen de bijdrage aan o.a. de jaargemiddelde concentratie in Sliedrecht vastgesteld. Deze is vervolgens getoetst aan de toxicologische referentiewaarde die voor de stof is vastgesteld. Dit is de gemiddelde concentratie waarvan men bij levenslange blootstelling geen gezondheidseffecten te verwachten heeft. Uit deze toetsing blijkt dat de bijdrage van alle bedrijven op het industrieterrein voor nagenoeg alle beoordeelde stoffen, zowel in Dordrecht als in Sliedrecht, ver ligt beneden de concentratie die vanuit gezondheidskundig oogpunt als veilig voor levenslange blootstelling wordt beschouwd. Dit beeld werd in hoge mate bevestigd door de resultaten van de metingen. Een vergelijking laat verder zien dat ook de 99,5 percentiel-waarden, die een maat vormen voor de kortdurende piekblootstelling, beneden de toxicologische grenswaarden voor levenslange en voor kortdurende blootstelling liggen. Ook wanneer rekening gehouden wordt met de mogelijkheid dat de werking van de ene stof die van de andere versterkt worden bij deze concentraties, die (ver) beneden het effectniveau liggen, geen gezondheidseffecten verwacht. Een effect dat op grond van de resultaten niet kon worden uitgesloten is het 3 M.G. Mennen, M. van Bruggen, J.J.G Kliest, H.J.Th.M. Bloemen, R.J.W. Zwartjes, F. Fortezza, T.A. Regts, H.P. Bos, E.M. van Putten, C.J. Wiese, P.J.C.M. Janssen, H. Kruize, I. van Kamp. Emissie en verspreiding van geur en toxische stoffen in de omgeving van de Tweede en Derde Merwedehaven te Dordrecht en de hiermee samenhangende gezondheidsaspecten. September RIVM rapport

9 optreden van incidentele stankhinder, met name op basis van de te verwachten concentraties aan zwavelwaterstof. In 2006 heeft MOB in opdracht van de gemeente Sliedrecht gerapporteerd over de ontwikkeling van de luchtkwaliteit in Sliedrecht en Dordrecht. Daarin wordt geconcludeerd dat na een afname in de periode 1990 tot 2000 de emissies van de grotere bedrijven min of meer zijn gestabiliseerd. Op basis hiervan is het aannemelijk dat de uitkomsten van het RIVM-onderzoek uit 2000 in 2006 nog steeds relevant zijn. 3.4 Resultaten De stoffen waarvan de jaargemiddelde concentratie en/of de 99,5 percentiel-waarde (als maat voor de kortdurende piekblootstelling) in Sliedrecht 4 de streefwaarde (berekend als 0,01 x de toxicologische referentiewaarde (MTR)) overschreden zijn met de bijbehorende GES-scores weergegeven in onderstaande tabel. jaargemiddeld (µg/m 3 ) 99,5- percentiel (µg/m 3 ) MTR (µg/m 3 ) streefwaarde (µg/m 3 ) jaargem. incl. achtergrondconcentratie* GESscore** Stof Stikstofoxiden (NO x ) 1, nb 2 Stikstofdioxide (NO 2 ) nb nb 40 0,4 31,3*** 3 Zwaveldioxide (SO 2 ) 1, ,5 8 3 Zwavelwaterstof (H 2 S) 0,15 0,3 1, ,5 nb 0 Zwavelwaterstof (worst case) 2,5 4, ,5 nb 2 Fijn stof 0,1 1,5 40 0,4 28,1 4 Cadmium 0, ,0003 0,01 0,0001 nb 0 HCFK s nb 0 Tetrahydrofuran 0, ,5 nb 0 Methanol 0, nb 0 nb = niet bekend. * Hier zijn de hoogste waarden van de achtergrondconcentratie en de jaargemiddelde bijdrage van de industrie bij elkaar opgeteld. De achtergrondconcentratie (jaargemiddeld) bedroeg in 2005 (bron: CARII vs5): NO 2 : Sliedrecht-West: 30 µg/m 3, Sliedrecht-Oost: 28 µg/m 3 SO 2 : Sliedrecht-West: 5 µg/m 3, Sliedrecht-Oost: 4 µg/m 3 Fijn stof: 28 µg/m 3 ** De GES-score wordt toegekend op basis van de jaargemiddelde concentratie inclusief de regionaal heersende achtergrondconcentratie als deze bekend is. *** NO x omvat ook NO 2. De jaargemiddelde bijdrage NO x is hier opgeteld bij de achtergrondconcentratie NO 2 om de GES-score NO 2 te bepalen. 4 zoals berekend voor het punt met coördinaten (4500,2750) hoek Merwestraat/Adriaan Volkersingel respectievelijk coördinaten (1300,1150) industrieterrein Kerkerak 9

10 Hieruit blijkt dat de bijdrage van de bedrijven aan de luchtverontreiniging op leefniveau in Sliedrecht relatief gering is en ruim onder de gezondheidskundige grenswaarde ligt. Ook de berekende piekconcentraties liggen hier ruim onder. De milieugezondheidskwaliteit voor deze stoffen is dan ook zeer goed (GES-score 0) tot redelijk (GES-score 2). Van de stoffen die gerekend worden tot de grootschalige luchtverontreiniging waarvoor ook achtergrondconcentraties bekend zijn is de bijdrage zwaveldioxide van de industrie ten opzichte van de achtergrondconcentratie relatief het grootst (GES-score 3, vrij matig). De milieugezondheidskwaliteit voor NO 2 (GES-scores 3, vrij matig) en fijn stof (GES-score 4, matig) worden vooral bepaald door de achtergrondconcentratie. In het RIVM-rapport zijn voor NO x, dichloormethaan, HCFK s en etherverbinding kaarten met contouren van jaargemiddelde concentraties rond de bron opgenomen. Alleen voor HCFK s kon aan deze contouren een GES-score hoger dan 0 worden toegekend (figuur 3.1 in de bijlage). In Baanhoek-West en Benedenveer is de milieugezondheidskwaliteit voor deze stof redelijk (GES-score 2). 10

11 4. Wegverkeer en luchtverontreiniging 4.1 Bronnen Het wegverkeer in en door Sliedrecht vormt een bron van luchtverontreiniging, waardoor de luchtkwaliteit met name in de directe omgeving van de weg verslechterd wordt. In combinatie met de heersende regionale achtergrondconcentraties van luchtverontreiniging kan dit leiden tot een luchtkwaliteit waarbij negatieve gezondheidseffecten op kunnen gaan treden. 4.2 Gezondheidseffecten en beoordelingskader Uit onderzoek is gebleken dat bij de gezondheidskundige beoordeling van effecten van luchtverontreiniging door verkeer met name van belang zijn NO 2 (stikstofdioxide) en PM10 (fijn stof). Stikstofdioxiden (NO 2 ) Gezondheidseffecten van stikstofdioxide 5 De oxiderende eigenschappen van NO 2 kunnen effecten in de luchtwegen en longen veroorzaken in de vorm van vermindering van de longfunctie en afname van de weerstand tegen infecties van het longweefsel. De luchtwegklachten waarmee dit gepaard gaat, kunnen ziekenhuisopnames tot gevolg hebben. Ook is aangetoond dat blootstelling aan NO 2 bij gevoelige personen kan leiden tot een versterkte reactie op allergenen en een toename van astmatische klachten. De gezondheidseffecten die gerelateerd zijn aan NO 2 in de buitenlucht worden echter niet uitsluitend aan NO 2 toegeschreven. In de wetenschap wordt NO 2 vooral gezien als een indicator van het mengsel van luchtverontreiniging dat voornamelijk afkomstig is van uitlaatgassen van het verkeer. Niet NO 2 zelf is de belangrijkste veroorzaker van de gezondheidseffecten, maar de componenten die met NO 2 samenhangen. Dit betekent dat bij een overschrijding van de NO 2 norm langs een drukke weg, niet alleen NO 2 zelf een gevaar voor de gezondheid vormt, maar dat de concentratie van verkeersgerelateerde (deeltjesvormige) luchtverontreiniging er van dusdanige omvang is dat er gezondheidseffecten kunnen optreden. Om deze reden is er binnen de WHO discussie over de Europese grenswaarde voor NO 2 van 40 µg/m 3 jaargemiddeld. Er zou niet voldoende kennis zijn om een norm te stellen en er gaan zelfs stemmen op om de norm te verlagen. Het MTR is voor 2010 gesteld op 40 µg/m 3 (jaargemiddeld). Een gemiddelde van 40 µg/m 3 komt ongeveer overeen met een P98 6 van µg/m 3. De achtergrondconcentratie in Sliedrecht bedroeg in µg/m 3 (CARII v5). Tabel 4.1 GES-scores NO 2 Jaargemiddelde GES- Opmerkingen (µg/m 3 ) score < overschrijding streefwaarde overschrijding grenswaarde toename luchtwegklachten en verlaging longfunctie sterkere toename luchtwegklachten en verlaging longfunctie LCM. 19 mei Informatieblad luchtkwaliteit en gezondheid. 6 P98= 98-percentiel waarde=de waarde die gedurende 98 % van de tijd niet wordt overschreden (en dus gedurende 2 % van de tijd wel wordt overschreden). Dit is een maat om piekconcentraties aan te geven. 11

12 Fijn stof Geen gezondheidskundige norm 7 Fijn stof deeltjes kunnen diverse gezondheidseffecten veroorzaken waaronder vermindering van de longfunctie, verergering van astma (vooral bij kinderen), lagere luchtwegklachten (hoesten door irritatie van de luchtwegen) en klachten gerelateerd aan hart- en vaatziekten (vaatvernauwing, verhoogde bloedstolling en verhoogde hartslag). Deze effecten kunnen leiden tot ziekenhuisopnamen en vroegtijdige sterfte, met name aan longziekten en hart- en vaatziekten. Voor fijn stof bestaat geen gezondheidskundige grenswaarde waaronder geen gezondheidsschade optreedt. Ook bij lage blootstelling kan dus gezondheidsschade ontstaan. De WHO heeft om deze reden geen norm voor fijn stof bepaald. Grootte en samenstelling van de stofdeeltjes De mate waarin stofdeeltjes kunnen doordringen in longen en luchtwegen is afhankelijk van de grootte van de deeltjes. Het grovere deel van het PM10 stof (dat is het stof met een diameter tussen de 2,5 en 10 µm) bereikt het bovenste deel van de longen. De fijnere deeltjes, gekarakteriseerd als PM2,5 of PM1 dringen dieper in de longen door tot in de longblaasjes. Sinds enkele jaren is er ook aandacht voor zogenaamde ultrafijne deeltjes met een diameter kleiner dan 0,1 µm. Deze deeltjes kunnen tot in de bloedbaan doordringen en daar effecten uitoefenen op de bloedklontering. Ook de samenstelling van de stofdeeltjes kan sterk variëren en is van belang bij het veroorzaken van gezondheidseffecten. In de praktijk wordt vaak onderscheid gemaakt tussen de grove fractie van PM10 (>2,5 µm) en de fijne fractie <2,5 µm (PM2,5). De grove fractie van PM10 bestaat vooral uit deeltjes die het gevolg zijn van mechanische processen en opwaaiend bodemstof. De fijne fractie (PM2,5) bestaat vooral uit deeltjes die het gevolg zijn van verbrandingsprocessen, waaronder dieselroet. Ook bevat deze fractie zogenaamde secundaire aërosolen; deeltjes die in de lucht zijn gevormd. Er zijn sterke aanwijzingen dat de fijne fractie, gedefinieerd als PM2,5 schadelijker zou zijn dan de grove fractie, hoewel de grove fractie ook niet geheel onschadelijk is. Effecten na kortdurende blootstelling Effecten op de gezondheid kunnen optreden tijdens of kort nadat iemand is blootgesteld aan hoge concentraties fijn stof. Het gaat hierbij om afname van longfunctie, toename van luchtwegklachten zoals piepen, hoesten en kortademigheid, verergering van astma en verergering van klachten bij longziekten en bij hart- en vaatziekten. Deze symptomen leiden tot een toename in medicijngebruik en ziekenhuisopnames van mensen met een hart- of longziekte. Bij de meeste personen verdwijnen de klachten zodra de luchtverontreiniging afneemt en keert de normale toestand terug. Dit is niet altijd het geval. De verergering van klachten kan ook zo ernstig zijn dat mensen hierdoor overlijden. Voor dit effect wordt de term vroegtijdige sterfte gebruikt, omdat het gaat om het eerder sterven dan het geval zou zijn geweest wanneer er geen kortdurende hoge blootstelling was opgetreden. Vervroegd overlijden komt vrijwel niet voor bij gezonde mensen, maar meestal bij (oudere) mensen die al verzwakt zijn door een hart- of longziekte. Zij overlijden enkele weken tot maanden eerder dan wanneer zij niet waren blootgesteld aan verhoogde concentraties fijn stof. Uit tientallen onderzoeken gedurende de afgelopen decennia is een duidelijk verband aangetoond tussen dagelijkse variatie in luchtverontreiniging en dagelijkse variatie in sterfte. Volgens de laatste schattingen overlijden er jaarlijks tot Nederlanders vroegtijdig door kortdurende blootstelling aan hoge concentraties fijn stof 8. 7 LCM Landelijk Centrum Medische Milieukunde. 19 mei Informatieblad luchtkwaliteit en gezondheid. 12

13 Effecten na langdurige blootstelling In tegenstelling tot studies naar kortdurende blootstelling aan luchtverontreiniging en dagelijkse sterfte vergen studies naar sterfte als gevolg van langdurige blootstelling aan fijn stof een follow-up periode van enkele tientallen jaren. Daarom zijn er pas sinds de jaren negentig de eerste onderzoeksresultaten bekend van deze zogenaamde cohort studies en zijn de bewijzen voor beïnvloeding van de levensduur niet zo talrijk als die voor vervroegde sterfte als gevolg van kortdurende blootstelling aan luchtverontreiniging. Ondanks het beperktere bewijs, blijkt uit deze cohortstudies dat langdurige blootstelling aan fijn stof samenhangt met levensduurverkorting door met name hart- en vaatziekten en longkanker. Tot voor kort werden in Nederland alleen schattingen gegeven van vervroegde sterfte door kortdurende blootstelling, maar de laatste schattingen van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) betreft de levensduurverkorting waarmee langdurige blootstelling aan fijn stof gepaard gaat. Hieruit blijkt dat in Nederland jaarlijks ongeveer personen enkele jaren eerder overlijden dan wanneer zij niet aan fijn stof waren blootgesteld. Ook de mate van levensduurverkorting blijkt hoger te liggen dan bij kortdurende blootstelling en in eerdere schattingen. Het zou niet gaan om 1 of 2 jaar, maar om ongeveer tien jaar. Hierbij moet de kanttekening gemaakt worden dat er nog veel discussie over de schatting is en de berekening gebaseerd is op slechts een tweetal Amerikaanse studies. Wel is duidelijk dat langdurige blootstelling aan lagere concentraties fijn stof ernstiger is dan kortdurende blootstelling aan hoge concentraties. Ook in de toekomst wordt er ingeschat dat er in Nederland, met name in de Randstad, nog dusdanig hoge concentraties fijn stof voorkomen dat mensen hierdoor korter leven. Risicogroepen Als groepen die gevoelig zijn voor het optreden van gezondheidseffecten van luchtverontreiniging worden beschouwd: ouderen, patiënten met al bestaande luchtweg- of hartaandoeningen en kinderen met al bestaande luchtwegklachten. Ook gezonde kinderen kunnen gevoelig zijn voor luchtverontreiniging. Kinderen hebben namelijk een hogere blootstelling dan volwassenen, omdat ze relatief veel lucht inademen als gevolg van de verhouding longinhoud-lichaamsgewicht die bij kinderen groter is dan bij volwassen. Gezondheidseffecten van wonen langs drukke wegen In wetenschappelijke studies wordt niet altijd een verband gevonden tussen de blootstelling aan een bepaalde luchtverontreinigende component en een gezondheidseffect, maar blijkt er wel een verband te bestaan tussen het wonen langs drukke wegen en gezondheidseffecten. Meerdere epidemiologische onderzoeken in Nederland tonen aan dat bij kinderen die dichtbij drukke wegen wonen de longfunctie afneemt en luchtwegklachten toenemen. Het gaat dan om een afstand van minder dan 400 meter van snelwegen, maar vooral bij een woonplek erg dicht langs de weg (minder dan 100 meter) wordt deze relatie gevonden. Dit ligt waarschijnlijk aan het feit dat de bijdrage van verkeer aan het totale mengsel van fijn stof het grootst is binnen een afstand van 100 meter van de snelweg. Roetdeeltjes uitgestoten door vrachtverkeer wordt in een aantal studies als belangrijkste veroorzaker van deze associatie aangewezen. Ook bij kinderen op scholen nabij snelwegen met veel vrachtverkeer komen vaker luchtwegklachten voor dan bij kinderen op scholen verder (> 400 meter) van de snelweg. De effecten langs wegen beperken zich niet tot luchtwegklachten. Er bestaat (zij het beperkte) evidentie dat het wonen dichtbij drukke wegen leidt tot meer ziekenhuisopnames en verhoogde sterfte aan een longziekte of hart- en vaatziekte. 8 Zie 13

14 De jaargemiddelde concentratie van fijn stof (PM10) bedraagt in 2001, gemiddeld over Nederland, 31 µg/m 3. De achtergrondconcentratie in Sliedrecht bedraagt in µg/m 3 (CARII v5). Voor PM10 is de wettelijke grenswaarde een jaargemiddelde van 40 µg/m 3. Op niet meer dan 35 dagen per jaar mag de 24-uur-concentratie van 50 µg/m3 worden overschreden. Tabel 4.2 GES-scores fijn stof (PM10) Jaargemiddelde GES- Opmerkingen (µg/m 3 ) score < overschrijding streefwaarde (voorstel EU voor 2010) een bijdrage van verkeer tot circa 15 µg/m 3 een toename van luchtwegsymptomen, ziekenhuisopnamen en vroegtijdige sterfte (geschat wordt circa 0,3 % - 0,4 % per 10 µg/m 3 ) overschrijding grenswaarde een bijdrage van verkeer tot 25 µg/m 3 een toename van luchtwegsymptomen, ziekenhuisopnamen en vroegtijdige sterfte (geschat wordt een toename van circa 0,75 % - 1 % voor een toename van 25 µg/m 3 ) een bijdrage van verkeer tot circa 35 µg/m 3 een toename van luchtwegsymptomen, ziekenhuisopnamen en vroegtijdige sterfte (geschat wordt een toename van circa 1,1 % - 1,4 % voor een toename van 35 µg/m 3 ) 65 8 een bijdrage van verkeer van > circa 35 µg/m 3 een toename van luchtwegsymptomen, ziekenhuisopnamen en vroegtijdige sterfte (geschat wordt een toename > circa 1,1 % - 1,4 % voor een toename > 35 µg/m 3 ) 4.3 Milieubelasting De belangrijkste bron in Sliedrecht voor verkeersgerelateerde luchtverontreiniging is de A15. Rijkswaterstaat stelt ten behoeve van de rapportage Besluit luchtkwaliteit informatie beschikbaar over de luchtkwaliteit langs snelwegen in 2005, in de vorm van grafieken van dwarsdoorsneden voor elke hectometer snelweg met het concentratieverloop voor NO 2 en fijn stof vanaf de rand van de weg aan weerszijden. Hieruit kon een contour voor 40 en 30 µg/m 3 (jaargemiddeld) worden afgeleid. Van de MZHZ is een kaart met de hierop gebaseerde 40 µg/m 3 NO 2 contour verkregen. Van de provincie Zuid-Holland zijn 2 versies van de zonekaart luchtkwaliteit langs wegen beschikbaar met een prognose voor NO 2 (jaargemiddeld) in 2010 (UNRR scenario, berekend met het TNO-model in juli 2004 en scenario global competion, augustus 2002). Voor de bijdrage van lokale wegen zijn van de MZHZ gegevens uit het Milieumodel regio Drechtsteden verkregen. Het gaat om afbeeldingen van wegvakken waarin voor de afstand tot 5 m vanuit het hart van de weg wordt aangegeven of de jaargemiddelde concentratie 40 µg/m 3 (en voor NO 2 ook 50 µg/m 3 ) wordt overschreden, voor de situatie in 2005 en voor de prognose voor De berekeningen hiervoor zijn uitgevoerd met het model CAR II v5.0 gebaseerd op de RVMK Drechtsteden (v ). Hierbij is voor PM10 rekening gehouden met 4 µg/m 3 zeezoutaftrek. Bij de gezondheidskundige beoordeling wordt hier geen rekening mee gehouden. 14

15 4.4 Resultaten De lokale luchtkwaliteit wordt voornamelijk bepaald door de regionaal heersende achtergrondconcentraties. Dit is het mengsel van luchtverontreiniging door natuurlijke bronnen, industrie, verkeer en huishoudens afkomstig uit binnen- en buitenland waarvan de samenstelling onder andere onder invloed van de weersomstandigheden varieert. Daar bovenop levert het verkeer een lokale bijdrage aan de luchtverontreiniging, met name stikstofdioxide en fijn stof. Dit zijn voor de gezondheid de meest relevante stoffen. De achtergrondconcentraties in Sliedrecht in 2005 en de prognose hiervan voor 2010, 2015 en 2020 zoals die zijn opgenomen in het computermodel CAR II v5 dat wordt gebruikt voor de rapportages in het kader van het Besluit Luchtkwaliteit zijn met de bijbehorende GES-score weergegeven in de volgende tabel: Tabel 4.3 Achtergrondconcentraties NO 2 en fijn stof (PM10) in CAR II v5 Stof (in µg/m 3 ) GES-score Sl-West: NO 2 30* Sl-Oost: NO Sl-West: PM Sl-Oost: PM * GES-score 5 Dit betekent dat op basis van de heersende achtergrondconcentratie de luchtkwaliteit, ook met de verwachte verbetering tot 2020, als vrij matig wordt beoordeeld. De gebieden met GES-scores voor NO 2 van wegverkeer op de A15 en lokale wegen voor de situatie 2005 en prognose 2010 zijn weergegeven in de figuren 4.1, 4.2, 4.3 en 4.4 in de bijlage. In figuur 4.5 zijn deze naast elkaar geplaatst ter onderlinge vergelijking. Waar gebieden elkaar overlappen is de concentratie hoger en is mogelijk een hogere GESscore van toepassing. Hieruit blijkt dat het beeld rond de A15 voor 2005 gunstiger lijkt dan de prognose voor In de rapportage voor 2005 is door RWS een correctie toegepast voor de zogenaamde dubbeltelling 9. De grootschalige GCN concentraties worden gebruikt als de meest betrouwbare benadering voor de werkelijke achtergrondconcentraties. Zeer grote bronnen, zoals rijkssnelwegen, kunnen echter een significante bijdrage aan de grootschalige GCN concentraties leveren. Bij gebruik hiervan, zonder hiervoor te corrigeren, zou sprake zijn van dubbeltelling. Om deze reden kunnen de grootschalige GCN concentraties worden gecorrigeerd. Deze correctie kan in de orde van grootte liggen van 1 5 µg/m 3. In de prognose voor 2010, opgesteld in juni 2004 door TNO/MEP, is deze correctie niet toegepast. De situatie langs lokale wegen is in de prognose 2010 beter dan in 2005, maar er blijven knelpunten bestaan bij toevoerwegen naar de afslag Wijngaarden en het kruispunt Stationsweg Rembrandtlaan. De gebieden met GES-scores voor fijn stof (PM10) van wegverkeer op de A15 en lokale wegen voor de situatie 2005 en prognose 2010 zijn weergegeven in de figuren 4.6, 4.7, en 4.8 in de bijlage. Er zijn geen gegevens voor de prognose 2010 van de A15 voor fijn stof. In figuur 4.9 zijn deze figuren naast elkaar geplaatst ter onderlinge vergelijking. 9 ECN. Luchtkwaliteit rond het Nederlandse rijkswegennet in 2005; toelichting op de berekeningen. 7 april Bijlage D. Dubbeltellingen. 15

16 Waar gebieden elkaar overlappen is de concentratie hoger en is mogelijk een hogere GESscore van toepassing. Hieruit lijkt de situatie in 2005 langs de lokale wegen minder gunstig te zijn dan die langs de A15. In 2010 wordt een duidelijke verbetering verwacht, met alleen nog een zeer matige luchtkwaliteit voor fijn stof (GES-score 5) langs de toe- en afvoerwegen naar de op- en afritten van de A15. 16

17 5. Waterverkeer en luchtverontreiniging 5.1 Bronnen Het scheepvaartverkeer op de Beneden Merwede draagt bij aan de luchtverontreiniging in Sliedrecht. 5.2 Beoordelingskader De binnenvaart en de zeescheepvaart zijn bronnen van luchtverontreiniging, met name door de emissies van fijn stof, zwarte rook, NOx en SO 2 door de dieselmotoren. SO 2 -emissies komen vooral voor bij zeeschepen en kustvaarders, waarschijnlijk omdat deze schepen gebruik maken van goedkope, zwavelrijke brandstof. Deze brandstof is wel toegestaan op de volle zee, maar niet op vaarwegen van en naar een haven. De emissie van luchtverontreiniging door de scheepvaart is afhankelijk van het brandstofverbruik en het aantal scheepvaartbewegingen. Het brandstofverbruik is afhankelijk van het scheepstype en de grootte, de vaarsnelheid, het vaarwegtype, de stroomsnelheid van het water en de belading. Voor het berekenen van de verspreiding van de emissies van scheepvaart is geen rekenmodel voorhanden dat hiervoor specifiek is ontworpen. Door TNO wordt wel het (aangepaste) TNOverkeersmodel gebruikt om de immissie van scheepvaart te berekenen. Er is in Nederland op 3 plaatsen onderzoek gedaan naar de invloed van de emissies van de binnenscheepvaart op de luchtkwaliteit van de stoffen NO 2 en PM10. Voor de Waal en het Maas-Waal-kanaal bij Nijmegen zijn verspreidingsberekeningen uitgevoerd waaruit bleek dat de NO 2 -emissies op de Waal vergelijkbaar zijn met die van een autosnelweg met ongeveer voertuigen per dag (10% vrachtverkeer). Overigens is de Waal de drukst bevaren rivier van Europa. Uit deze berekeningen blijkt dat de grenswaarden voor de jaargemiddelde concentraties NO 2 op sommige locaties op de oevers van de Waal overschreden kunnen worden. Voor PM10 zijn geen overschrijdingen van de grenswaarde op de oevers gevonden. De berekeningen zijn niet met metingen geverifieerd. In het Rijnmondgebied doen TNO en de DCMR onderzoek om meer zicht te krijgen op de emissiefactoren van schepen en te toetsen of modelberekeningen overeenkomen met gemeten emissies aan de oevers. Uit het onderzoek is gebleken dat de emissiefactoren voor PM10 een factor 2-3 lager zijn dan gerapporteerd in de literatuur. Voor PM10 leidt de bijdrage van emissies door de binnenvaart niet tot significante verhoging van concentraties langs de oevers van druk bevaren vaarwegen in Rijnmond. De bevindingen dienen nog verder onderbouwd te worden m.b.v. PM10/PM2,5 immissiemetingen over langere tijd. Voor NO 2 wijzen de modelberekeningen op een verhoging van 4 5 µg/m³ NO 2 op 50 m van de oever ten opzichte van de achtergrond. Verhoging t.o.v. de achtergrond wordt gevonden tot op 250 m van de oever. Metingen met passieve samplers lijken hiermee redelijk overeen te komen. In een oriënterend onderzoek van TNO, waarbij met behulp van metingen (passieve samplers) de invloed van de scheepvaart op de NO 2 -concentraties langs de Oude Maas in Dordrecht en Zwijndrecht is onderzocht, is gevonden dat het scheepvaartverkeer een significante bijdrage levert aan de NO 2 -concentraties in de aan het water grenzende woonwijken. De bijdrage op 5-10 meter van de oever bedraagt 6 17 µg/m³ en op meter 3 8 µg/m³ ten opzichte van de locale achtergrondconcentratie 10. De meetresultaten passen bij die in het Rijnmondgebied. 10 Thijsse, Th.R. (2005). Oriënterend onderzoek naar de invloed van de scheepvaart op de concentraties stikstofdioxide langs de Dordtsche Kil en Oude Maas. TNO-rapport R&I-A R 2005/65. TNO, Apeldoorn 17

18 Samenvattend: de emissies van de scheepvaart op de grote waterwegen zijn vergelijkbaar met de emissies van een autosnelweg, maar door de grotere afstanden en de vrije verspreiding van de emissie lijken de emissies van scheepvaartverkeer minder bij te dragen aan de lokale luchtverontreiniging dan een autosnelweg. De NO 2 berekeningen en NO 2 metingen in Rijnmond stemmen redelijk met elkaar overeen. Of dat ook zo is voor de Waal bij Nijmegen moet nog blijken uit aanvullende metingen. De NO 2 meetresultaten van de Oude Maas te Dordrecht en Zwijndrecht passen bij de meetresultaten van het onderzoek in het Rijnmondgebied. Op dit moment is slechts een indicatieve schatting van de bijdrage van NO 2 door scheepvaart mogelijk op basis van de eerder beschreven onderzoeken voor de Waal bij Nijmegen en het Rijnmondgebied. De afleiding geldt dan in zijn algemeenheid voor hoofdvaarwegen in Nederland. Dit leidt tot een schatting van de NO 2 concentratie in relatie tot de afstand vanaf de oever zoals in de tabel is gegeven. Tabel 5.1 Schatting concentratiebijdrage NO 2 in µg/m³ vanaf de oever van een hoofdvaarweg Afstand vanaf de oever (m) Concentratiebijdrage NO 2 (µg/m 3 ) > De bijdrage van 10 µg/m³ is afgeleid uit de resultaten van de NO 2 -metingen met passieve samplers aan de oevers van de vaarwegen in Rijnmond. De concentratiebijdrage op m volgt uit de modelberekeningen uitgevoerd voor de vaarwegen in Rijnmond en de Waal bij Nijmegen. Gezondheidskundige beoordeling De gezondheidskundige beoordeling van waterverkeer is op basis van emissiegegevens uitsluitend mogelijk op basis van NO 2. De dieseluitstoot van schepen bevat echter ook CO, zwarte rook (roet) en PM10. De emissie van PM10 bestaat voor het overgrote deel uit deeltjes die kleiner zijn dan 2,5 µm. Hierdoor wordt verondersteld dat de PM10 emissies in de scheepvaart identiek zijn aan de PM2,5 emissies. De dieselemissie is een complex mengsel. Het is daarom moeilijk om waargenomen gezondheidseffecten toe te schrijven aan één of meer componenten uit dat mengsel. Aangezien er tot nu toe slechts beperkt inzicht is in de samenstelling van de emissie van waterverkeer kleven er onzekerheden aan het gebruik van NO 2 als indicator voor het complexe luchtverontreinigingsmengsel afkomstig van waterverkeer. Voor een beschrijving van de gezondheidseffecten van NO 2 wordt verwezen naar hoofdstuk 7 wegverkeer en luchtverontreiniging. GES-scores Voor het waterverkeer wordt (voorlopig) alleen de stof NO 2 beschouwd. De indeling van GES-scores is vergelijkbaar met die bij verkeer en luchtverontreiniging. Bij overschrijding van het MTR volgt er een score van 6. 18

19 De volgende indeling wordt gehanteerd: Tabel 5.2 GES-scores NO 2 NO 2 (µg/m 3, jaargemiddeld) GES-score Opmerkingen < overschrijding streefwaarde overschrijding grenswaarde toename luchtwegklachten en verlaging longfunctie sterkere toename 65 8 luchtwegklachten en verlaging longfunctie 5.3 Milieubelasting Er zijn voor de Beneden Merwede (vaarwegnr. 101, verkeersvak Waal 7) bij Sliedrecht geen berekeningen of metingen van NO 2 afkomstig van scheepvaartverkeer uitgevoerd. In de rapportage Luchtkwaliteit 2005 van de gemeente Sliedrecht is hierover het volgende opgenomen: Volgens een studie uitgevoerd door TNO (2004/2005) is de scheepvaart over de Dordtsche Kil en de Oude Maas verantwoordelijk voor een verhoging van de NO 2 concentratie met 6 à 17 µg/m 3 op 5 tot 10 meter afstand van het water tot 3 à 8 µg/m 3 op 50 tot 60 meter afstand van het water. Door middel van radartellingen is geconstateerd, dat in 2003 door de Beneden Merwede schepen passeerden. Dit is vergelijkbaar met de Oude Maas: vijf radartelpunten variërend van tot Ervan uitgaande, dat de situatie langs de Beneden Merwede vergelijkbaar is met de Oude Maas houdt dit in, dat de concentraties langs de Baanhoek met circa 10 µg/m 3 en langs de Rivierdijk met circa 5 µg/m 3 hoger liggen dan de waarden als gepresenteerd in de RVMK. Dit verkeersvak is daarmee ook vergelijkbaar met de Waal bij Nijmegen ( passages per jaar). Op basis van de onder 12.2 genoemde schattingen zijn voor de concentratiebijdrage NO 2 op bepaalde afstanden vanaf de oever GES-scores toegekend. De bijdrage wordt opgeteld bij de gemiddelde jaargemiddelde achtergrondconcentratie in 2005: 28 µg/m 3 en in µg/m 3 (zie tabel 5.3). Tabel 5.3 Jaargemiddelde achtergrondconcentratie NO 2 langs de rivier (CAR II v5) NO2 (jaargemiddeld) Baanhoek Adriaan Volkersingel Rivierdijk Gemiddeld Resultaten De jaargemiddelde concentratie inclusief bijdrage van het scheepvaartverkeer in 2005 en 2010 is weergegeven in de volgende tabel: 19

20 Tabel 5.3 NO 2 -concentraties en GES-scores Beneden Merwede NO 2 (µg/m 3, jaargemiddeld) GES-score Afstand vanaf de oever (m) De GES-scores voor de bijdrage NO2 van het waterverkeer in 2005 en 2010 zijn weergegeven in figuur 5.1 en 5.2 in de bijlage. Figuur 5.3 geeft deze naast elkaar weer ter vergelijking. De afstand vanaf de oever is hierbij als volgt bepaald: gemeentegrens = halverwege rivier. Rivierbreedte is 375m (zie hoofdstuk 13 waterverkeer en externe veiligheid). Afstand oever = 188m vanaf gemeentegrens. De grens van het GES-score 3 gebied geeft tevens de grens aan van het invloedsgebied voor luchtverontreiniging afkomstig van scheepvaartverkeer. In 2005 levert het waterverkeer met name binnen 200 m van de oever een bijdrage aan de luchtverontreiniging resulterend in een zeer matige milieugezondheids-kwaliteit (GES-score 5). In 2010 is door afname van de achtergrondconcentratie dit gebied beperkt tot 100 m van de oever. 20

21 6. Bedrijven en stank 6.1 Bronnen In en rond Sliedrecht zijn meerdere bedrijven die geurhinder kunnen veroorzaken: de afvalwaterzuiveringsinstallatie, de Bioderij, stortplaats Crayestein-West (Dordrecht), afvalberging Derde Merwedehaven (Dordrecht), slibverbrandingsinstallatie DRSH (Dordrecht), afvalverbrandingsinstallatie HVC (Gevudo) (Dordrecht), ziekenhuisafvalverbrandingsinstallatie Zavin (Dordrecht). 6.2 Gezondheidseffecten en beoordelingskader Bij het ruiken van een geur wordt deze beoordeeld op de soort geur, hoe sterk deze is, of het een aangename geur is of niet, en of er mogelijk gevaar dreigt (bijvoorbeeld een brandgeur). Als de geur onaangenaam is of als er mogelijk gevaar dreigt leidt dit tot (ernstige) geurhinder. Als vervolgens blijkt dat men niet in staat is om de geur weg te nemen of het dreigende gevaar te ontlopen zal er bijkomend stress worden ervaren. De hinder gaat dan vergezeld van stressgerelateerde lichamelijke gezondheidseffecten. Het is niet duidelijk welke gezondheidseffecten dit zijn; de resultaten van onderzoeken naar het verband tussen geurbelasting en stressgerelateerde gezondheidsklachten, zoals hoofdpijn, benauwdheid en misselijkheid, zijn niet eenduidig. Directe lichamelijke gezondheidseffecten zullen in principe niet optreden. De meeste geurstoffen zijn namelijk al te ruiken bij hele lage concentraties. Bij dergelijke concentraties zijn over het algemeen geen toxische (giftige) effecten te verwachten. Het ruiken van een hinderlijke geur kan ook leiden tot verstoring van gedrag of activiteiten. Dit uit zich bijvoorbeeld in het ramen sluiten, het niet graag buiten zijn, bezoek niet graag uitnodigen en/of familie of vrienden komen niet graag op bezoek, vertrouwde/aangename geuren niet meer kunnen ruiken (omdat de onaangename geur overheerst), minder diep ademhalen en het indienen van klachten. Geurbelasting of ernstige geurhinder kan een negatieve invloed hebben op de woontevredenheid, maar over het algemeen leveren andere kenmerken van de woning of woonomgeving hier een veel belangrijkere bijdrage aan. Geur kan dus verschillende gezondheidseffecten oproepen bij de mens: (ernstige) hinder, verstoring van gedrag en activiteiten en stressgerelateerde lichamelijke gezondheidsklachten. Het meest voorkomende en beschreven gezondheidseffect van geur is (ernstige) hinder. De blootstelling aan stank is moeilijk objectief vast te stellen. Over een juiste blootstellingmaat is nog veel discussie. Over het algemeen wordt de geurblootstelling bepaald door de emissie vast te stellen met een olfactometer en vervolgens verspreidingsberekeningen te doen. Hiermee worden geurcontouren berekend. Deze worden als volgt vastgesteld. De gehanteerde stankmaat voor emissie is het aantal geureenheden per m 3 (ge/m 3 ). Deze wordt als volgt bepaald. Eerst wordt de bronsterkte bepaald door een luchtmonster, bijvoorbeeld uit de pijp, te nemen. Van dit luchtmonster worden met behulp van een olfactometer verdunningen gemaakt. Een panel ruikt aan de verdunningen. De verdunning die de helft van het panel nog ruikt wordt op 1 ge/m 3 gesteld. De hierbij behorende verdunningsfactor geeft de bronsterkte aan. Is er bijvoorbeeld 10x verdund, dan is de geursterkte van het oorspronkelijke monster 10 ge/m 3. Met verspreidingsmodellen die voor luchtverontreiniging gebruikt worden, kan dan uitgaande van de geuremissieconcentratie de verspreiding berekend worden. Er kunnen dan geurcontouren, lijnen die punten met dezelfde geurconcentratie verbinden, getekend worden. 21

22 In een analyse van een groot aantal onderzoeken rond verschillende geurbronnen (Miedema, 2000) is de relatie tussen geurbelasting, berekend met behulp van het LTFD-model, en het percentage ernstig gehinderden beschreven. Ook voor het vaststellen van de hinder zijn verschillende methoden. Deze bestaan uit schriftelijke en telefonische enquêtes en dagboekjes. De gezondheidskundige beoordeling zal in eerste instantie gericht moeten zijn op in de omgeving van het bedrijf vastgestelde hinder. Het is niet eenvoudig deze hinder in te delen in scores. Welke hinder is aanvaardbaar? Allereerst moet een bovengrens, een MTR, bepaald worden. Hieruit volgt de verdere onderverdeling. De bovengrens wordt gebaseerd op de oude bovengrens van 10 ge/m3. Deze bovengrens krijgt een GES-score van 6, omdat deze grens als een soort MTR wordt beschouwd. Het MTR van stank is niet te vergelijken met het MTR van toxische stoffen. Toch wordt bij stank bij overschrijding van deze bovengrens gekozen voor een score 6, om tot uitdrukking te brengen dat stank wel degelijk een gezondheidsprobleem is en dat erg hoge geurbelastingen ontoelaatbaar worden geacht. Daarom wordt bij een overschrijding van deze bovengrens of 10% ernstig gehinderden de score van 6 toegekend. Ook wordt bij de indeling deels aangehaakt bij het streven van de overheid om maximaal 12% gehinderden en geen ernstig gehinderden te hebben. Wordt dit niet gehaald dan wordt een GES-score van 4 toegekend. De indeling in GES-scores, waarbij de geurconcentraties (P98) en percentage ernstig gehinderden aan elkaar gekoppeld zijn via de algemene dosis-responsrelatie, ziet er dan als volgt uit: Tabel 6.1 Hinder, ernstige hinder, geurconcentratie en GES-score Hinder (%) Ernstige hinder (%) Geurconcentratie (ge/m 3 ) GES-score Milieubelasting Van de afvalwaterzuiveringsinstallatie aan de Kweldamweg zijn geen geurcontouren bekend. In de Wm-vergunning (2003) van de afvalwaterzuiveringsinstallatie AWZI Dordrecht zijn geurimmissiecontouren voor 1, 2, 3 en ge/m3 als P98 (LTFD-model) opgenomen. De Bioderij is een pannekoeken en poffertjes producerend bedrijf. In 2003 is er door Buro Blauw gerapporteerd over geuremissiemetingen en een snuffelploegmeting. Hierbij zijn geurcontouren voor 2 en 4 ge/m 3 als P98 (LTFD-model) in de toenmalige situatie berekend. In de Wm-vergunning (2004) van de stortplaats Crayestein-West staat vermeld dat de geurconcentratie van 1 ge/m 3 als P98 juist wordt waargenomen op de stortplaats zelf, maar niet wordt waargenomen buiten de inrichting. De geurcontour 1 ge/m 3 als P98 kan daarom niet op kaart worden weergegeven. Voor de afvalverbrandingsinstallatie HVC (Gevudo), en de slibverbrandingsinstallatie DRSH zijn contouren (0,3, 1 en 3 ge/m3, P98) beschikbaar uit de Handreiking luchtkwaliteit en ruimtelijke ordening, module stank van de provincie Zuid-Holland (2002). De 22