bij stedenbouwkundig plan Gezondheidspark Dordwijk te Dordrecht

Transcriptie

1 Gezondheids Effect Screening (GES) bij stedenbouwkundig plan Gezondheidspark Dordwijk te Dordrecht Datum: 16 mei 2003 Status: definitief Opgesteld door: I.G. Akkersdijk, arts milieuzaken 1

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aanleiding Waarom een GES? Doelstelling Totstandkoming van dit rapport Inventarisatie milieu-gezondheidskundige aspecten Beschrijving stedenbouwkundig plan Inventarisatie milieu-gezondheidskundige aspecten De GES-methodiek Bedrijven en externe veiligheid Bronnen Beoordelingskader Milieubelasting Resultaten Wegverkeer en luchtverontreiniging Bronnen Gezondheidseffecten en beoordelingskader...13 Benzeen...13 Fijn stof...13 Benzo(a)pyreen (B(a)P)...14 Stikstofdioxiden (NO 2 )...15 Koolmonoxide (CO) Milieubelasting Resultaten Wegverkeer en stank Bronnen Gezondheidseffecten en beoordelingskader Bronnen en milieubelasting Resultaten Wegverkeer en geluidhinder Bronnen Gezondheidseffecten en beoordelingskader Milieubelasting

3 6.4 Resultaten Wegverkeer en externe veiligheid Bronnen Gezondheidseffecten en beoordelingskader Milieubelasting Resultaten Railverkeer en geluidhinder Bronnen Beoordelingskader Milieubelasting Resultaten Geluidhinder door wegverkeer en railverkeer in combinatie Resultaten Railverkeer en externe veiligheid Bronnen Beoordelingskader Bronnen en milieubelasting Resultaten Samenvatting resultaten Externe veiligheid Luchtverontreiniging Geurhinder Geluidhinder Conclusies Referenties Begrippen en afkortingen...37 Bijlagen

4 1. Inleiding 1.1 Aanleiding In opdracht van de gemeente Dordrecht is een stedenbouwkundig plan ontwikkeld onder de benaming Gezondheidspark Dordwijk. De locatie van het plangebied is aangegeven in figuur 1 van de bijlage. Het plan beoogt de door het Albert Schweitzer Ziekenhuis gewenste uitbreiding in de vorm van een gezondheidspark te realiseren en de sportvoorzieningen te clusteren op een meer attractieve en toekomstgerichte manier in de vorm van een sportboulevard. Het plan omvat, naast de uitbreiding van het ziekenhuis en de sportboulevard, woonbebouwing, kantoorruimte, winkels, parkeervoorzieningen en een manifestatieterrein. Rondom het gebied zijn diverse milieubelastende bronnen gesitueerd, zoals een drukke verkeersweg, een spoorlijn, en lokale wegen. Deze bronnen beïnvloeden in meer of mindere mate de lokale milieukwaliteit en daarmee mogelijk ook de gezondheid. De gemeente Dordrecht streeft ernaar in de ruimtelijke planvorming in een vroegtijdig stadium rekening te houden met milieu- en gezondheidsaspecten, om op deze wijze toekomstige milieurisico s voor de gezondheid te vermijden en een optimaal leefklimaat te realiseren. Daartoe is in het stedenbouwkundig plan reeds rekening gehouden met wettelijke randvoorwaarden voortkomend uit de milieuwet- en regelgeving. Deze randvoorwaarden geven veelal de minimaal vereiste milieukwaliteit aan, waarbij echter nog steeds sprake kan zijn van (een beperkte mate van) gezondheidseffecten en hinder en daarmee niet van een optimale milieukwaliteit. In het algemeen kan gesteld worden dat in een drukbevolkt en verkeersbelast stedelijk gebied als de Drechtsteden de milieugezondheidskwaliteit van de leefomgeving onvermijdelijk minder goed is dan op de hei in Drenthe. In de ruimtelijke ordening wordt mede daarom en uit oogpunt van verkeersveiligheid en het verkleinen van overlast en risico gekozen voor het leggen van bezoekconcentraties in de buurt van verkeersknooppunten. Daarmee worden deze knooppunten van bezoek niet de meest veilige gebieden uit oogpunt van gezondheid. Voor de GGDen in Nederland is in opdracht van de ministeries van VWS en VROM in het kader van het landelijke project Stad en Milieu een methodiek ontwikkeld waarmee in een vroegtijdig planstadium de gezondheidseffecten van een plan inzichtelijk kunnen worden gemaakt. In geval sprake is van nadelige gevolgen voor de gezondheid kan aan de hand van dit inzicht worden bijgestuurd. Deze methodiek, de zogenaamde GezondheidsEffectScreening (GES) wordt nader beschreven in hoofdstuk 2. De heeft in overleg met de gemeente Dordrecht het initiatief genomen de GES-methodiek toe te passen op het stedenbouwkundig plan Gezondheidspark Dordwijk, om op deze wijze ondersteuning te bieden aan het planproces. De inzichten van deze GES kunnen bijdragen aan de realisatie van een plan dat ook vanuit oogpunt van milieu en gezondheid optimaal genoemd kan worden. Dit rapport is een van de eerste GES-rapporten in Nederland. Eerder verschenen rapporten betroffen het Stad & Milieu-project Drachtstervaart (Smallingerland), het Stad & Milieuproject Spoorwegzone Amersfoort en het Hatema-terrein te Helmond. Omdat in deze GES als het ware met een vergrootglas wordt gekeken naar een ontwikkelingslocatie in stedelijk gebied zou de indruk kunnen ontstaan dat de hier beschreven situatie uitzonderlijk is. Het tegendeel is echter waar. Overal in stedelijk gebied is sprake van een zekere milieubelasting, vanwege de vervoersstromen die door een dergelijk gebied lopen 4

5 en door allerlei vormen van menselijke bedrijvigheid. Bovendien wordt de luchtkwaliteit grotendeels bepaald door de regionale achtergrondconcentratie. Het is de uitdaging voor de gemeente en de projectontwikkelaars om gegeven deze milieubelasting aan de locatie een zo optimaal mogelijke invulling te geven. 1.2 Waarom een GES? Bij ruimtelijke planvorming wordt doorgaans uitsluitend rekening gehouden met milieufactoren op basis van wettelijke milieunormen of afspraken (bijv. in kader van vergunningverlening). Voor een aantal milieufactoren geldt dat ook beneden de wettelijke (grens-)waarden gezondheidsrisico s bestaan. Met de GES-methodiek wordt de milieukwaliteit in relatie tot gezondheid op een zodanige manier inzichtelijk gemaakt, dat een genuanceerder beeld van de plankwaliteit ten aanzien van milieu en gezondheid ontstaat. Naast de informatieve waarde ten behoeve van het planproces, biedt dit GES-rapport tevens aanknopingspunten voor verbetermogelijkheden in de uitwerking van het plan. 1.3 Doelstelling Het doel van dit GES-rapport is om inzicht te geven in de relevante milieugezondheidskundige gevolgen van het stedenbouwkundig plan. Daarmee wordt de mogelijkheid gegeven in de verdere uitwerking van het plan optimaal rekening te houden met milieugezondheidskundige aspecten. Bovendien kan het rapport gebruikt worden in de communicatie met aspirant bewoners en andere belangstellenden over milieugezondheidskundige aspecten van het plan. 1.4 Totstandkoming van dit rapport Het rapport is opgesteld door de met een bijdrage van de GGD Rotterdam e.o. en commentaar van Tilly Fast van het steunpunt GES (GGD Nederland). De GGD heeft de benodigde milieugegevens verzameld en de Milieudienst Zuid-Holland Zuid heeft berekeningen uitgevoerd ten aanzien van geluid en luchtkwaliteit. De GGD heeft de GES-methodiek toegepast en het rapport opgesteld. 5

6 2. Inventarisatie milieu-gezondheidskundige aspecten 2.1 Beschrijving stedenbouwkundig plan In de figuren 2.1 en 2.2 van de bijlage is het stedenbouwkundig plan (versie ) weergegeven. Het plangebied wordt omsloten door de N3, de Oudendijk, het fietspad ten oosten van het ziekenhuis, en het Overkamppark. Het ziekenhuis en de daarachter gelegen bebouwing (APZ, Daltoncollege, JPC de Kreek) blijven in hun huidige vorm bestaan, evenals de bedrijven aan de Amnesty Internationalweg. Het plangebied laat zich functioneel in drie delen opsplitsen: de ziekenhuiszone ten oosten van de Karel Lotsyweg de middenzone ten westen van de Karel Lotsyweg de sportzone aan de westzijde van het gebied, langs de N3. In de ziekenhuiszone vóór de huidige voorzijde van het ziekenhuis zal een uitbreiding van (poli)klinische functies, radiologie en eerste hulp plaatsvinden, met ambulancetoegang aan de zuidzijde en parkeren in enkele lagen (600 plaatsen) aan de noordzijde. Op een aantal plaatsen in dat gebied zullen een aantal kantoorgebouwen van verdiepingen ten behoeve van het ziekenhuis worden gerealiseerd. In de middenzone worden een aantal gezondheidszorggerelateerde kantoren gerealiseerd, zoals Thuiszorg, GGD, huisartsenpost e.d. Op termijn - over circa 10 jaar - wordt hier ook het vervolg van de poliklinische zorg gerealiseerd, als de klinieken van de locatie Amstelwijck overkomen. Over het gehele gebied wordt halfverdiept een parkeerbak voor circa 1000 auto s aangelegd. In de sportzone zullen een zwembad met m 2 vloeroppervlak worden gerealiseerd, 2 sporthallen, en een nieuwe ijshal met buitenring van 220 m. Tevens komen er parkeervoorzieningen (700 plaatsen) en een beperkt oppervlak kantoren voor de sport- of gezondheidssector. Daarnaast wordt in de sportzone een gebied van minstens m 2 opgenomen voor een manifestatieterrein. In het stedenbouwkundig plan wordt uitgegaan van de bouw van circa 200 woningen en circa m 2 stedelijke en op gezondheid gerichte kantoorruimte. Voor deze GezondheidsEffectScreening is het van belang op te merken dat bij de totstandkoming van dit stedenbouwkundig plan reeds rekening is gehouden met de milieurandvoorwaarden zoals die door Stadsontwikkeling in de beginfase van het planproces zijn geïdentificeerd (notitie Milieu en duurzaamheid Kombipark, d.d ). 2.2 Inventarisatie milieu-gezondheidskundige aspecten Met de GES-methodiek kunnen de volgende bronnen en milieufactoren die mogelijk invloed hebben op het plangebied worden beoordeeld: bronnen: bedrijven, wegverkeer, railverkeer, waterverkeer, vliegverkeer, bodem, bovengrondse hoogspanningsleidingen milieufactoren: luchtverontreiniging, geurhinder, geluidhinder, externe veiligheid, bodemverontreiniging, elektromagnetische velden Op basis van een inventarisatie van aanwezige bronnen van milieubelasting in en om het plangebied is onderstaand overzicht van mogelijk relevante milieubelasting en gezondheidsfactoren verkregen (tabel 1.1). De bronnen vliegverkeer en waterverkeer zijn gelet op de ligging van het gebied niet relevant. Er loopt ook geen bovengrondse hoogspanningsleiding door het gebied. 6

7 Tabel 1.1: overzicht van gezondheidsrelevante bronnen en milieufactoren in en om het plangebied Gezondheidspark Dordwijk. Milieufactoren Bronnen Wegverkeer Railverkeer Bedrijven Luchtverontreiniging + nvt - Geurhinder + nvt - Geluidhinder Externe veiligheid Bodemverontreiniging nvt nvt - Uit een door de Milieudienst ZHZ verstrekt overzicht van bedrijven in de nabije omgeving en uit de overzichten van de Milieudienst ZHZ van klachten en meldingen van de laatste drie jaren blijkt dat er geen bedrijven in of om het plangebied aanwezig zijn die aanleiding geven tot relevante luchtverontreiniging, geurhinder of geluidhinder. Uit de notitie Milieu en duurzaamheid Kombipark blijkt ten aanzien van de bodem dat historisch onderzoek uitwijst dat vanuit de huidige gegevens en de Bodemkwaliteitskaart de verwachting is dat de bodem schoon tot licht verontreinigd is. Deze aspecten worden in de onderhavige GES dan ook niet verder uitgewerkt. 2.3 De GES-methodiek De GES-methodiek waarmee de invloed op de gezondheid in beeld wordt gebracht is uitvoerig beschreven in de publicatie Lokale gezondheidseffectscreening t.b.v. ruimtelijke ordening en milieu, kwantificering van gezondheidseffecten (Fast et al., 2002). Dit rapport is gebaseerd op deze handleiding. De GES-methodiek is tweeledig: het geeft per milieufactor een gezondheidskundige maat (GES-score) voor de mate van milieubelasting, en daarnaast een score voor het aantal woningen met een bepaalde milieubelasting (uitgedrukt als woningscore). Daartoe is in de GES-handleiding aangegeven welke dosis-respons-relatie voor elke milieufactor gebruikt is. De GES-score varieert tussen 0 en 8, met op hoofdlijnen onderstaande indeling. Daarbij is een score 6 toegekend aan blootstellingen die hoger zijn dan het niveau waarvan het Ministerie van VROM, veelal wettelijk, heeft vastgelegd dat overschrijding niet toelaatbaar is, het Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR) 1. Voor de verschillende milieuaspecten ziet er dat als volgt uit: 1 het MTR niveau is die concentratie van een stof waarbij er per jaar één extra sterfgeval optreedt op een miljoen blootgestelden. 7

8 Tabel 1.2: milieufactoren, dosis -respons -relaties en GES-scores Luchtverontreiniging Stank Geluid Externe Veiligheid GESscore Concentratie Hinder Ernstige L etm Ernstige P.R. >G.R. (%) hinder(%) hinder (%) < streefwaarde 0 0 <50 <2 <10-8 nee nee 2 Streefwaarde - 0, MTR 0,1-0,5 x MTR nee 4 0,5-1,0 x MTR ,0 - (1,3...5) x >25 >10 >70 >26 >10-6 ja 6 MTR > (1,3...5) x MTR 7-8 Bedacht moet worden dat de verschillende milieufactoren verschillende gezondheidskundige eindpunten kennen, zoals kans op gezondheidsschade of kanker bij blootstelling aan stoffen, de kans op acute sterfte bij externe veiligheidsrisico s en het aantal ernstig gehinderden bij blootstelling aan lawaai en stank. Voor blootstelling aan stoffen en externe veiligheidsrisico s zijn formele MTR-niveaus vastgesteld. Dit is niet het geval voor blootstelling aan lawaai en stank. Er is geen formeel MTR-niveau gekoppeld aan hinder door lawaai of stank. In het kader van de GES-methodiek is wel voor lawaai en stank een hinderniveau vastgesteld, waaraan een GES-score van 6 wordt toegekend, die naar de mening van de auteurs op MTRniveau ligt. Anders dan de voor stoffen en externe veiligheidsrisico s afgeleide MTR s is het MTR-niveau voor stank en lawaai een minder hard gegeven. De grote verschillen in gezondheidskundige eindpunten maakt het onmogelijk om de gezondheidsrisico s van de verschillende milieufactoren in absolute zin met elkaar te vergelijken. Het is dankzij de scoringssystematiek wel mogelijk om relatieve vergelijkingen te maken. Om die reden zijn de scores met elkaar in overeenstemming gebracht. Om GES-scores meer zeggingskracht te geven en voor een ieder duidelijk te omschrijven wordt gebruik gemaakt van de volgende aan de GES-scores gekoppelde milieugezondheidskwaliteiten: Tabel 1.3: relatie tussen GES-scores en milieugezondheidskwaliteit GES-score Milieugezondheidskwaliteit 0 zeer goed groen 1 goed 2 redelijk 3 vrij matig geel 4 matig 5 zeer matig 6 onvoldoende 7 ruim onvoldoende rood 8 zeer onvoldoende 8

9 Voor het tekenen van contouren op een kaart wordt gebruik gemaakt van de aan GES-scores gekoppelde kleurenzones. De precieze betekenis van de GES-scores is in de komende hoofdstukken per type milieubelasting aangegeven. Benadrukt moet worden dat de GES-methodiek alleen die milieufactoren beoordeelt waarvoor kwantificeerbare dosis-effect-relaties voor gezondheidseffecten bekend zijn. Daarnaast zijn er nog vele andere aspecten die de kwaliteit van een gebied bepalen, zoals uitstraling, architectuur, ligging t.o.v. het buitengebied, functie-bereikbaarheid, sociale veiligheid, omgevingskwaliteit, enz. De positieve invloed die van deze aspecten op de beleving van de leefomgeving en mogelijk daarmee op de gezondheid uitgaat kunnen met de GES-methodiek niet beoordeeld worden. Dit onderstreept de functie van de GES: niet het geven van een alomvattend kwaliteitsoordeel over een plangebied, maar het beschrijven van de milieugezondheidskwaliteit als randvoorwaarde waar men bij de ontwikkeling van een ruimtelijk plan mee te maken heeft met als doel het, gegeven deze randvoorwaarden, creëren van een ook vanuit gezondheidkundig oogpunt zo optimaal mogelijk plan. Tenslotte wordt in GES een beoordeling gegeven van de omvang van het gebied waarvoor een zekere GES-score geldt. Gekozen is voor het aantal woningen als maat voor de omvang van de invloed van een activiteit. De woningscore is als volgt toegekend aan het aantal woningen: Aantal woningen Woningscore 0 0 < > In de GES-handleiding wordt aangegeven dat ook kantoren en andere verblijfsruimten van mensen meegenomen kunnen worden in de woningscore, op basis van een correctiefactor gebaseerd op verblijftijd in de betreffende ruimte. In dit stadium van planvorming voor het Gezondheidspark Dordwijk is nog onduidelijk waar woningen, kantoren en overige voorzieningen precies zullen worden gebouwd en hoeveel personen er in de gebouwen zullen verblijven. Op basis van het genoemde aantal van circa 200 woningen en m 2 kantoren wordt in deze GES voor het gehele plangebied uitgegaan van woningscore 3. In dit rapport zal daarom aan een GES-score die voor het hele plangebied geldt een woningscore 3 worden toegekend. Als een GES-score niet voor het hele plangebied geldt zal er geen woningscore worden toegekend, maar zal waar mogelijk worden aangegeven tot op welke afstand van de bron de GES-score geldt. In de figuren in de bijlage zal dit duidelijk worden weergegeven. 9

10 3. Bedrijven en externe veiligheid 3.1 Bronnen Tijdens de productie, opslag, verwerking en het transport van gevaarlijke stoffen kunnen zich ongevallen voordoen. Hierdoor kan brand of een explosie ontstaan of er kunnen toxische stoffen vrijkomen. Binnen het plangebied bevindt zich een kunstijsbaan met een ammoniakkoelinstallatie. Volgens de plannen wordt de ijsbaan verplaatst naar een andere locatie in de sportzone. Omdat nog onduidelijk is waarheen zal in deze GES uitgegaan worden van de huidige locatie. 3.2 Beoordelingskader Voor een beschrijving van de effecten van calamiteiten met gevaarlijke stoffen wordt een onderscheid gemaakt tussen giftige stoffen en brandbare of explosieve stoffen. Bij stoffen met brand- of explosiegevaar kunnen brandwonden, rookvergiftiging, botbreuken, snijwonden en kneuzingen het gevolg zijn. Bij toxische stoffen gaat het om vergiftigingsverschijnselen. In het veiligheidsbeleid worden echter alleen normen gehanteerd voor overlijdensrisico s. Hiervoor wordt onderscheid gemaakt in het Individueel of Plaatsgebonden Risico en het Groepsrisico. Het Plaatsgebonden Risico (PR) is de kans per jaar, dat een persoon die onafgebroken en onbeschermd op een plaats in de nabijheid van een inrichting of transportroute zou verblijven, overlijdt als rechtstreeks gevolg van een ongewoon voorval binnen een inrichting of op een transportroute waarbij een gevaarlijke stof is betrokken. Dit is dus de kans dat er een ongeval optreedt, bijv /jaar, vermenigvuldigd met de kans op overlijden op een bepaalde plek, bijv. 1% oftewel Het PR is dan = Op basis van het PR zijn op een plattegrond contouren te tekenen rond de inrichting. Deze contouren verbinden plekken met gelijk risico. Het Groepsrisico (GR) houdt niet alleen rekening met de kans op een ongeval en de kans op overlijden, maar ook met de verdeling en de dichtheid van aanwezige bevolking rond de inrichting. Dit GR wordt uitgedrukt in twee getallen. Ten eerste is dat de kans dat er een ongeval optreedt, bijv Ten tweede is dit het aantal dodelijke slachtoffers dat minimaal te betreuren valt. Dit is dus het overlijdensrisico vermenigvuldigd met het aantal aanwezigen. Is het overlijdensrisico bijvoorbeeld 10-2 en zijn er bijvoorbeeld 1000 mensen aanwezig, dan is het aantal slachtoffers 10-2 x 1000 = 10. Het GR is dan een kans van 10-4 op 10 slachtoffers. Het GR is niet met contourlijnen op een kaart aan te geven, omdat het in 2 getallen wordt uitgedrukt, de kans op een ongeval en het aantal slachtoffers daarbij. In tegenstelling tot het PR is het GR afhankelijk van het aantal mensen dat rond de inrichting aanwezig is. Als er woningen rond het bedrijf worden bijgebouwd neemt het GR toe. Voor het PR is tot dusverre voor nieuwe situaties en kwetsbare bestemmingen een norm gesteld van 10-6 /jaar. In de generieke regelingen is vastgelegd voor welke bestemmingen (woningen, kantoren e.d.) de regelgeving van toepassing is. Het PR is als norm algemeen geaccepteerd maar niet wettelijk vastgelegd. Voor het GR geldt een oriënterende waarde en geen grenswaarde. Er is wel een inspanningsverplichting om aan deze oriënterende waarde te voldoen. Er wordt een AMvB voorbereid waarin de omgang met het GR wettelijk zal worden vastgelegd, maar uit een 10

11 inventarisatie is gebleken dat er veel knelpunten door overschrijding van de oriënterende waarde zijn. Het is te verwachten dat het GR een oriënterende waarde blijft. Voor GES zal uitgegaan worden van het Plaatsgebonden Risico en het Groepsrisico. Allereerst wordt een indeling gemaakt naar PR. Een score van 6 wordt gegeven bij een overschrijding van het MTR, een risico van Een risico van 10-8 wordt beschouwd als het Verwaarloosbaar Risico (VR). Wordt het GR overschreden, dan wordt de hoogste GES-score toegekend, ook al wordt het MTR van het PR niet overschreden. Het GR zal veelal niet bekend zijn. In die gevallen wordt alleen getoetst aan het PR. De indeling ziet er dan als volgt uit: Plaatsgebonden Risico Overschrijding Groepsrisico GES-score < 10-8 nee nee nee 4 > 10-6 ja 6 Is het PR van 10-7 niet bekend, dan wordt bij een risico tussen 10-8 en 10-6 een GES-score 3 toegekend. 3.3 Milieubelasting Plaatsgebonden risico Voor veel voorkomende inrichtingen waar externe veiligheid een rol speelt zijn er zogenaamde generieke richtlijnen. Deze zijn vervat in besluiten op basis van de Wet milieubeheer en daaruit voortvloeiende Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB's), zoals het Ontwerpbesluit milieukwaliteitseisen externe veiligheid inrichtingen milieubeheer. De ammoniakkoelinstallatie van de ijsbaan heeft een capaciteit van 3000 kg 2. Uit de ministeriële regeling bij het genoemde ontwerpbesluit valt af te leiden dat hiervoor een afstand van 50 m vanaf de bron geldt voor de PR=10-6 -contour. Binnen deze contour geldt GES-score 6. Groepsrisico In de ministeriële regeling bij het ontwerpbesluit worden ook de dichtheden van personen per hectare in de omgeving van de inrichting gegeven, waarbij nog voldaan wordt aan de oriënterende waarde van het Groepsrisico. Het Groepsrisico is berekend voor het invloedsgebied van de inrichting, tot de 1%-letaliteitsgrens. Dit is de geografische verzameling van punten in de omgeving van een inrichting waar, voor het ongevalscenario met het grootste effect in de richting van dat punt, de overlijdenskans voor een onbeschermde persoon 1% is. Voor een ammoniakkoelinstallatie van deze aard en omvang wordt de afstand van de PR=10-6 contour tot de 1%-letaalgrens niet van belang geacht en mag het maximaal aantal personen per ha. in het gebied vanaf de PR=10-6 contour tot de 1%-letaliteitsgrens 300 bedragen. 2 referentie: Gemeente Dordrecht, Stadsontwikkeling, Milieu en duurzaamheid Kombipark. 11

12 3.4 Resultaten GES-score PR (afstand) GR (dichtheid) 6 < 50 m > 300 personen/ha In figuur 3 in de bijlage is het gebied met GES-score 6 voor het plaatsgebonden risico van de ammoniakkoelinstallatie van de ijsbaan weergegeven, gebaseerd op de huidige locatie. Omdat de contouren voor het PR=10-7 en 10-8 niet bekend zijn kunnen zij niet worden weergegeven. Het GR kan niet in een figuur worden weergegeven. 12

13 4. Wegverkeer en luchtverontreiniging 4.1 Bronnen Het wegverkeer direct langs en door het plangebied vormt een bron van luchtverontreiniging, waardoor de luchtkwaliteit met name in de directe omgeving van de weg verslechterd wordt. In combinatie met de heersende regionale achtergrondconcentraties van luchtverontreiniging, kan dit leiden tot een luchtkwaliteit waarbij negatieve gezondheidseffecten op kunnen gaan treden. De wegen die invloed hebben op de luchtkwaliteit in het plangebied Gezondheidspark Dordwijk zijn: de Randweg (N3), de Overkampweg en de Karel Lotsyweg. 4.2 Gezondheidseffecten en beoordelingskader Op basis van eerdere studies naar wegverkeer en luchtverontreiniging, is gebleken dat de volgende stoffen van belang zijn bij de gezondheidskundige beoordeling van effecten van luchtverontreiniging door verkeer: Benzeen NO 2 (stikstofdioxide) CO (koolmonoxide) PM 10 (fijn stof) B(a)P (benzo-a-pyreen) als indicator voor PAK Elk van deze stoffen komt in andere concentraties niveaus voor in de buitenlucht, en heeft eigen gezondheidsbeïnvloedende eigenschappen, zoals kort aangegeven in onderstaande tabellen. Benzeen Chronische blootstelling aan lage concentraties benzeen kan leiden tot het ontstaan van leukemie. Het achtergrondgehalte van benzeen is laag en ligt tussen de 1 en 2 µg/m 3. Verkeerswegen leveren in de meeste gevallen een geringe bijdrage aan het benzeengehalte. Bij lage snelheden is de verbranding onvollediger. De benzeenemissie is bij lage snelheden dan ook het hoogst. Vooral bij een koude start is dit het geval. Het RIVM heeft in 2000 een MTR voorgesteld van 20 µg/m 3. Concentratie Jaargemiddeld µg/m 3 GESscore Opmerkingen < 5 0 geen overschrijding richtwaarde (5 µg/m 3 jaargemiddeld) een verwaarloosbaar risico op kanker geen overschrijding grenswaarde (10 µg/m 3 jaargemiddeld) een verwaarloosbaar risico op kanker Overschrijding grenswaarde geen overschrijding MTR > 20 6 Overschrijding MTR op leukemie Fijn stof Blootstelling aan fijn stof kan tot een verhoging van de dagelijkse sterfte, toename van ziekenhuisopnamen, verergering van astma, toename in klachten van de luchtwegen en longfunctievermindering leiden. 13

14 Bij een toename van de PM 10 -concentratie met 10 µg/m 3 bedraagt de bijdrage aan gezondheidseffecten naar schatting (Gezondheidsraad, 1995): toename van dagelijkse sterfte 1,0 % toename ziekenhuisopnames voor luchtaandoeningen 1,5 % toename spoedopnames voor luchtwegaandoeningen 1,8 % verergering van astma, astmatische aanvallen 4,4 % verhoging klachten onderste luchtwegen 3,8 % longfunctievermindering, FEV1 0,2 % Er is nog geen concentratie (drempelwaarde) bekend waar beneden geen effecten verwacht worden. Het achtergrondgehalte van fijn stof is in Nederland relatief hoog en ligt tussen 28 en 42 µg/m 3, in Zuid-Holland bij 38 µg/m 3. De gemiddelde daggemiddelde concentratie gemeten in het jaar 2000 door het meetstation aan de J.W. Frisostraat in Dordrecht bedraagt 32 µg/m 3. 3 Verkeerswegen kunnen vooral op relatief korte afstand een extra bijdrage leveren aan het fijn stofgehalte. Bij lage snelheden is de verbranding onvollediger. De emissie van fijn stof is bij lage snelheden dan ook het hoogst. Vrachtverkeer stoot, afhankelijk van de snelheid, ongeveer 5-6 x zoveel fijn stof uit als overig verkeer.de EU heeft voor 2005 een MTR vastgesteld van 40 µg/m 3 (jaargemiddeld). Concentratie Jaargemiddeld µg/m 3 GESscore Opmerkingen < Overschrijding streefwaarde (voorstel EU voor 2010) Overschrijding MTR; een bijdrage van verkeer van circa 0-10 µg/m 3 ; een toename van sterfte, ziekenhuisopnamen, luchtwegsymptomen en vermindering longfunctie Overschrijding MTR; een bijdrage van verkeer van circa µg/m 3 ; een toename van sterfte, ziekenhuisopnamen, luchtwegsymptomen en vermindering longfunctie. >65 8 Overschrijding MTR; een bijdrage van verkeer van circa meer dan µg/m 3 ; een toename van sterfte, ziekenhuisopnamen, luchtwegsymptomen en vermindering longfunctie. Benzo(a)pyreen (B(a)P) B(a)P wordt geclassificeerd als waarschijnlijk carcinogeen. Chronische blootstelling aan lage concentraties kan leiden tot het ontstaan van longkanker. Bij lage snelheden is de verbranding onvollediger. De B(a)P-emissie is bij lage snelheden dan ook het hoogst. Verkeerswegen leveren in de meeste gevallen een geringe bijdrage aan het B(a)P-gehalte. De streefwaarde is 0,01 ng/m 3. De achtergrondconcentratie (circa 0,3 ng/m 3) ligt boven de streefwaarde. Het MTR bedraagt 1 ng/m 3. 3 Bron: Jaaroverzicht Luchtkwaliteit RIVM, Bilthoven. Rapportnr

15 Concentratie Jaargemiddeld ng/m 3 Opmerkingen < 0,01 0 0, Overschrijding streefwaarde en Verwaarloosbaar Risico Overschrijding MTR, risico 1 5 x 10-4 voor longkanker >5 7 Overschrijding MTR, risico meer dan 5 x 10-4 voor longkanker Stikstofdioxiden (NO 2 ) Blootstelling aan NO 2 kan leiden tot een verlaagde longfunctie en een toename in luchtwegklachten. Bij welke concentraties dit optreedt is nog niet precies vastgesteld. Piekconcentraties zijn in ieder geval belangrijk voor het optreden van effecten. Vermoedelijk spelen alleen piekconcentraties boven circa 1 mg/m 3 een rol. De door het verkeer optredende piekblootstellingen liggen daar onder. Voor een gezondheidskundige beoordeling van NO 2 van verkeer lijkt het dus beter om van gemiddelde concentraties uit te gaan. De emissie van NO 2 hangt vooral af van de temperatuur waarbij de verbranding van brandstof plaatsvindt. Bij een hogere temperatuur ontstaat er meer NO 2. Motoren van auto s zijn zo afgesteld dat bij een kruissnelheid van 80 km/uur een optimale verbranding plaats vindt. Bij deze snelheid is de temperatuur het hoogst. Bij auto s is de emissie van NO 2 bij deze snelheid dan ook 1,5x zo hoog als bij lage snelheden. Bij vrachtverkeer is de emissie juist bij lage snelheden ongeveer 1,5x zo hoog als bij hoge snelheden. Vrachtverkeer stoot bij hoge snelheden ongeveer 10x en bij lage snelheden ongeveer 17x zoveel NO 2 uit als overig verkeer. Verkeerswegen kunnen een grote bijdrage aan het NO 2 -gehalte leveren. Het MTR is voor 2010 gesteld op 40 µg/m 3 (jaargemiddeld). Een gemiddelde van 40 µg/m 3 komt ongeveer overeen met een P98 4 van µg/m 3. Het achtergrondgehalte in Nederland bedroeg 21 µg/m 3 in het jaar In de Drechtsteden lag dit gehalte tussen de 30 en 40 µg/m 3. De jaargemiddelde concentratie in 2000 gemeten door het meetstation aan de J.W. Frisostraat in Dordrecht bedroeg 35 µg/m 3. 5 Concentratie µg/m 3 < 0,4 jaargemiddeld < 8 P98 uurgem. 0,4-40 jaargemiddeld 8-80 P98 uurgem jaargemiddeld P98 uurgem. > 70 jaargemiddeld >135 P98 uurgem. GESscore GESscore Opmerkingen Overschrijding streefwaarde Overschrijding MTR; Toename luchtwegklachten en verlaging longfunctie. Overschrijding MTR en grenswaarde; Sterkere toename luchtwegklachten en verlaging longfunctie. Koolmonoxide (CO) CO verdringt zuurstof bij binding aan het hemoglobine in het bloed. Dit kan leiden tot effecten op het hart en het centraal zenuwstelsel. Boven 3% COHb-gehalte in het bloed 4 P98= 98-percentiel waarde=de waarde die gedurende 98 % van de tijd niet wordt overschreden (en dus gedurende 2 % van de tijd wel wordt overschreden). Dit is een maat om piekconcentraties aan te geven. 5 Bron: Jaaroverzicht Luchtkwaliteit RIVM, Bilthoven. Rapportnr

16 kunnen lichte verschijnselen als afwijkingen in het ECG en afname van reactieen onderscheidingsvermogen optreden. Dit COHb-gehalte ontstaat bij lichte inspanning en een blootstelling aan CO van mg/m 3 gedurende 8 uur. Verkeerswegen leveren in de meeste gevallen een geringe bijdrage aan het CO-gehalte. Het achtergrondgehalte van CO in de buitenlucht is 1 à 2 mg/m 3. In het jaar 2000 bedroeg de 8-uursgemiddelde concentratie (P98) gemeten door het meetstation aan de J.W. Frisostraat in Dordrecht 1,08 mg/m 3. 6 Het MTR is 10 mg/m 3 (8-uursgemiddelde). Concentratie (P98) 8-uursgemiddelde mg/m 3 GESscore Opmerkingen < 6 0 geen overschrijding grenswaarde Overschrijding grenswaarde; geen overschrijding MTR, Overschrijding MTR, lichte afwijkingen in het ECG en geringe afname reactieen onderscheidingsvermogen. > 20 7 Overschrijding MTR; Grotere afwijkingen in het ECG en afname reactieen onderscheidingsvermogen. 4.3 Milieubelasting Voor het verkrijgen van een indicatie van de luchtverontreinigingsconcentraties langs de relevante wegen in en rond het plangebied, is uitgegaan van de verkeersgegevens zoals door de Milieudienst ZHZ gehanteerd in de CAR-II-modelberekeningen voor de update van de verkeersmilieukaart in De berekeningen zijn uitgevoerd voor de huidige situatie en voor het jaar 2010 volgens het scenario van het Besluit luchtkwaliteit. In deze scenarioberekening is echter nog geen rekening gehouden met extra verkeer op de bestaande (en nieuwe) wegen ten gevolge van nieuwe woningen en kantoren in het plangebied, omdat hierover nog geen gegevens voorhanden zijn. Evenmin is rekening gehouden met de omvangrijke toekomstige parkeervoorzieningen die een belangrijke functie hebben in het plangebied. Weg Intensiteit Snelheidstypering (mvt/etm) (km/uur, gemiddeld) Randweg N snelweg, 100 Karel Lotsyweg stagnerend verkeer, 13 Overkampweg: gedeelte Randweg N3-Karel Lotsyweg gedeelte Karel Lotsyweg-Oudendijk stagnerend verkeer, 13 In onderstaande bepaling van de GES-scores per component is uitgegaan van de met het CAR-II-model berekende concentraties, waarbij voor de Karel Lotsyweg en de Overkampweg uitgegaan is van stagnerend verkeer (gemiddelde rijsnelheid 13 km/u), vrachtverkeerfractie 0,05 en bomenfactor 1,25 (één of meer rijen bomen met een onderlinge afstand van minder dan 15 meter). Voor de Karel Lotsyweg is voorts uitgegaan van bebouwing aan beide zijden en een beoordelingsafstand van 15, 20 en 25 meter tot de wegas, voor de Overkampweg van 6 Bron: Jaaroverzicht luchtkwaliteit RIVM, Bilthoven. Rapportnr

17 bebouwing aan één zijde van de weg en een beoordelingsafstand van 20, 25 en 30 meter tot de wegas. Voor de Randweg N3 is uitgegaan van wegtype snelweg met gemiddeld 100 km/u, open wegtype, bomenfactor 1,0 (geen of hier en daar bomen), vrachtverkeerfractie 0,14 en beoordelingsafstand 30, 50, 80, 100, 200 en 300 m tot de wegas. Voor alle drie wegen is het aantal parkeerbewegingen op nul gesteld. figuur 4.1 GES-scores verkeer en luchtverontreiniging, op basis van berekeningen met het CAR-II-model, situatie 2001 Component GES-achtergrond GES-totaal* Opmerkingen Fijn stof 3 3 Dit geldt voor het hele plangebied. Vlak langs de Randweg N3 (<30 m) liggen de waarden tegen de EU-grenswaarde van 40 µg/m 3 (jaargemiddeld) aan en voor het hele plangebied is de gemiddelde waarde niet lager dan 30 µg/m 3. B(a)P 3 3 Achtergrond is bepalend NO2 3 6 Dit geldt op korte afstand langs de wegen: < 15 m Karel Lotsyweg < 30 m Overkampweg (N3-KLweg) < 70 m Randweg N3 Benzeen 0 0 CO 0 0 * GES-score op basis van beïnvloeding lokale luchtkwaliteit door de weg en de heersende achtergrondconcentratie samen. De achtergrondconcentratie geldt uiteraard voor het hele plangebied. In de scenarioberekening voor 2010 met het CAR-II-model wordt het MTR van 40 µg/m 3 voor stikstofdioxide niet meer overschreden zodat de GES-totaal score 3 wordt. De overige scores blijven gelijk. Voor het berekenen van de verspreiding van stoffen over grotere afstanden dan 30 m vanaf de wegas is het TNO-verkeersmodel een nauwkeuriger methode dan het CAR-II-model, o.a. omdat hierin rekening wordt gehouden met de invloed van de windrichting. In opdracht van de provincie Zuid-Holland zijn hiermee voor stikstofdioxide (jaargemiddeld) zonekaarten opgesteld voor de luchtkwaliteit langs snelwegen, voor het jaar 2000 en voor een scenarioberekening ( global competition ) voor Voor het jaar 2000 geldt dan GESscore 6 voor het gebied binnen 400 m vanaf de wegas van de Randweg N3 (zie figuur 4.2 in de bijlage). Volgens de scenarioberekening wordt in 2010 slechts in een smalle strook langs de N3 de GES-score 6 gehaald. Voor de rest van het plangebied zou in 2010 GES-score 3 gelden (zie figuur 4.4). Bij de scenarioberekening is uitgegaan van schonere en zuinigere motoren en andere technologische ontwikkelingen in de nabije toekomst. 4.5 Resultaten De lokale luchtkwaliteit wordt voornamelijk bepaald door de regionaal heersende achtergrondconcentraties voor luchtverontreiniging. 17

18 Voor benzeen en voor koolmonoxide geldt een GES-score 0 voor het hele plangebied. Voor CO en benzeen is de luchtkwaliteit zodanig dat geen nadelige gezondheidseffecten te verwachten zijn. Voor benzo(a)pyreen geldt op basis van de achtergrondconcentratie GES-score 3 voor het hele plangebied en is er nauwelijks een bijdrage van het plaatselijke wegverkeer. Voor stikstofdioxide geldt voor het hele plangebied GES-score 3 op basis van de achtergrondconcentratie. Bij woningen die gesitueerd zijn op korte afstand tot wegen kan voor NO 2 de GES-score 6 bereikt worden ten gevolge van de invloed van het wegverkeer in combinatie met de reeds heersende (relatief hoge) achtergrondconcentratie (situatie 2001). De zones met GES-scores voor NO 2 zijn weergegeven in figuur 4.1 (CAR-II-model) en 4.2 (TNO-verkeersmodel) in de bijlage. De zones langs de wegen waarbinnen de EU-norm van 40 µg/m 3 overschreden wordt (GES-score 6) zullen in 2010 bijna geheel verdwijnen volgens scenario berekeningen met het CAR-II-model (figuur 4.3) en met het TNO-verkeersmodel (figuur 4.4). De NO 2 concentratie zal ongeveer met 10 µg afnemen. In het hele plangebied zullen echter waarden van µg/m 3 blijven bestaan, dus een GES score van 3 blijft in 2010 van toepassing. Voor fijn stof (PM 10 ) geldt een GES-score 3 voor het hele plangebied (woningscore 3), hetgeen voornamelijk wordt bepaald door de achtergrondconcentratie. Door de bijdrage van het verkeer liggen de waarden vlak langs de Randweg N3 (<30 m) tegen de EU-grenswaarde van 40 µg/m 3 (jaargemiddeld) aan. Ook voor PM 10 geldt dat ondanks de voorspelde afname van enkele µg tot 2010 de concentratie relatief hoog blijft (tussen de 30 en 40 µg/m 3 ). De grenswaarde van 40 µg/m 3 wordt weliswaar niet overschreden, maar het is niet zo dat er bij dergelijke concentraties geen gezondheidseffecten kunnen optreden. Er bestaat geen drempelwaarde waarbij geen effecten verwacht worden. Ook bij het voldoen aan de wettelijke grenswaarde kunnen met name gevoelige groepen zoals kinderen en ouderen wel degelijk hinder en gezondheidsklachten ondervinden door blootstelling aan een slechte luchtkwaliteit. 18

19 5. Wegverkeer en stank 5.1 Bronnen Het wegverkeer kan een bron van stank vormen op korte afstand tot de weg, met name in situaties waarbij sprake is van stagnerend verkeer en bij slechte verspreidingscondities (zoals weinig wind, dichte bebouwing). 5.2 Gezondheidseffecten en beoordelingskader De geuremissie van wegverkeer is bij lage snelheden en onvolledige verbranding het hoogst. De geuremissie van vrachtverkeer is circa 10 x zo hoog als van personenauto s. Over de relatie tussen de geurbelasting van wegverkeer en hinder is niet veel bekend. Door TNO is hiernaar een onderzoek gedaan. Voor een kleine 1000 woningen werd de geurbelasting berekend en de hinder door geur van wegverkeer bepaald. Voor ernstige hinder was een duidelijke relatie met de geurbelasting te leggen. De percentages ernstig gehinderden zijn circa 2x zo hoog als de percentages die berekend worden met de door TNO beschreven algemene relatie tussen geurconcentratie en ernstige hinder: Geurconcentratie (P98) (ge/m 3 ) % ernstig gehinderden (relatie stank-wegverkeerhinder) % ernstig gehinderden (algemene relatie stankhinder) In de GES-methodiek wordt uitgegaan van de relatie tussen geur van wegverkeer en ernstige hinder. Deze hinder wordt als volgt beoordeeld: Hinder Ernstige hinder (%) (%) GES-score >25 > 10 6 De score wordt met name bepaald door het feit dat er niet meer dan 10% ernstig gehinderden zouden moeten zijn. Daaraan wordt de GES-score 6 gekoppeld. Ook wordt bij de indeling deels aangehaakt bij het streven van de overheid om maximaal 12% gehinderden en geen ernstig gehinderden te hebben. Wordt dit niet gehaald dan wordt een GES-score van 3 toegekend. Aangezien de hinder van geur van wegverkeer over het algemeen niet wordt vastgesteld, zijn ook voor berekende geurbelastingen GES-scores bepaald. Zoals gezegd zijn deze berekeningen indicatief. De indeling in GES-scores geeft dan ook alleen een grove indicatie van de omvang van geurproblemen rond wegen. 19

20 Geurblootstelling-P98 (ge/m 3 ) GES-score 1 0 >1 en < Bij zeer geringe verkeersintensiteit worden al geurbelastingen van meer dan 1 ge/m 3 berekend, zodat rond wegen vrijwel altijd een GES-score van minstens 2 geldt. 5.3 Bronnen en milieubelasting In onderstaande tabel zijn de verkeersgegevens aangegeven voor de lokale wegen (zie ook paragraaf 3.3). Op basis van deze gegevens, de wegtypering zoals gebruikt in het CAR-IImodel en de rekentabellen van de GES-handleiding wordt afgeleid binnen welke afstand tot de wegas de geurconcentratie 10 ge/m 3 wordt overschreden. Binnen deze afstand geldt GESscore 4, daarbuiten 2. Weg Verkeersintensiteit Afstand >10 ge/m 3 (mvt/etm) (m vanaf wegas) Karel Lotsyweg Overkampweg (N3-Karel Lotsyweg) Overkampweg (Karel Lotsyweg-Oudendijk) Voor een snelweg type 1 zoals de Randweg N3 wordt in de GES-handleiding geen berekening gegeven, daarom is deze voor dit aspect buiten beschouwing gelaten. Deze berekening geldt voor de situatie in 2001, er is geen rekening gehouden met de invloed van verkeer op nieuwe wegen in het plangebied in de toekomst. 5.4 Resultaten Voor het gehele plangebied geldt rond wegen GES-score 2 en op korte afstand (10 20 m) rond wegen GES-score 4. Dit geldt voor de situatie in De GES-scores zijn weergegeven in figuur 5 in de bijlage. 20

21 6. Wegverkeer en geluidhinder 6.1 Bronnen De belangrijkste bron van wegverkeerslawaai voor het plan wordt gevormd door het verkeer op de Randweg N3. Daarnaast heeft het verkeer op de Overkampweg en de Karel Lotsyweg invloed op de geluidbelasting, afhankelijk van de verkeersintensiteit, soort wegverharding en rijsnelheid. 6.2 Gezondheidseffecten en beoordelingskader Voor omgevingsgeluid met etmaalwaarden tot circa db(a) zijn hinder en slaapverstoring de belangrijkste gezondheidseffecten. Hinder treedt op bij etmaalwaarden vanaf 40 db(a) in de woonomgeving. Ernstige hinder begint op te treden bij een etmaalwaarde van circa 42 db(a). Bij stijgende geluidbelasting neemt de hinder van vliegverkeer het sterkst toe, vervolgens die van wegverkeer en tenslotte die van railverkeer. Bij geluid van wegverkeer kunnen boven etmaalwaarden van db(a) andere effecten als verhoogde bloeddruk en vooral ischemische hartziekten optreden. Het achtergrondniveau, in de natuur, bedraagt circa 20 db(a). Een gesprek levert een geluidbelasting van db(a). Op korte afstand, 5 meter, van een zeer drukke weg in de bebouwde kom wordt een geluidbelasting van db(a) berekend. Als grove indicatie geldt dat de geluidbelasting met 3 à 4 db(a) afneemt bij een verdubbeling van de afstand. De Milieubalans 2001 (RIVM) geeft aan dat op basis van berekeningen geschat wordt dat 75% van de Nederlandse bevolking op de woonlocatie te maken heeft met een geluidbelasting van meer dan 50 db(a). Voor ruim 4% is de geluidbelasting hoger dan 65 db(a) en voor ruim 1% hoger dan 70 db(a). Er zijn voor wegverkeer relaties tussen hinder van bewoners en de geluidbelasting aan de hoogst belaste gevel van de woning afgeleid op basis van een meta-analyse van een groot aantal onderzoeken. De hinder is vastgesteld door enquêtes onder een groot aantal bewoners. Met deze relaties is eigenlijk alleen de hinder voor een grote groep bewoners en niet voor een individu of kleine groep te schatten. De individueel ondervonden hinder hangt namelijk af van de mate van geluidsisolatie van de woning en individuele gewoonten als het sluiten van ramen, het zich verplaatsen naar de stille kant van het huis of bijvoorbeeld binnen blijven in de zomer. Ook of de woonkamer of slaapkamer aan een geluidluwe zijde ligt is van belang. In de grote groep waar deze relaties zijn vastgesteld, zijn de isolatie van de woning, de aanwezigheid van geluidluwe ruimten en de individuele gewoonten uitgemiddeld. Vooralsnog is het niet mogelijk om relaties tussen hinder en geluidbelasting te schatten voor subgroepen, bijvoorbeeld voor zeer goed geluidsgeïsoleerde woningen of voor woonkamers aan de geluidluwe zijde. Worden er bijvoorbeeld woningen gebouwd met een dove gevel dan zal de hinder minder zijn dan op grond van de algemene relatie geschat wordt. Hoeveel minder is echter niet precies aan te geven. De hinder is namelijk niet zomaar te schatten door uit te gaan van de lagere binnenwaarden voor het geluid. Een dove gevel heeft bijvoorbeeld gebruiksbeperkingen tot gevolg, omdat in deze gevel geen deuren of ramen geopend kunnen worden. Hierdoor kunnen ook geen deuren en ramen tegen elkaar opengezet worden, waardoor de woning niet doorgespuid kan worden. Het gevolg kan zijn dat de hinder minder daalt dan op grond van de lagere binnenwaarden verwacht zou worden. Voor de gezondheidskundige beoordeling van de geluidbelasting wordt als uitgangspunt het optreden van ernstige hinder genomen. Bij het percentage ernstige hinder wordt wel vermeld 21

22 hoeveel procent slaapverstoring er tevens vermoedelijk optreedt. De mate van ernstige hinder wordt op grond van de etmaalwaarden (L etm ), de mate van slaapverstoring op grond van de equivalente nachtwaarde (L Aeq,23-7 ) van de geluidbelasting geschat. Om te schatten hoeveel slaapverstoring er bij een bepaald percentage ernstige hinder is, wordt de etmaalwaarde eerst omgezet worden in de equivalente nachtwaarde. Als de L den -waarde bekend is, wordt de GES-score daarop gebaseerd. Is alleen de L etm- waarde bekend, dan wordt daar een GES-score aan toegekend, waarbij gebruik gemaakt wordt van de algemene relatie tussen L den en L etm voor wegverkeer. De volgende indeling wordt gehanteerd: Gevelgeluidbelasting db(a) L etm L den Ernstig gehinderden (%) Geluidbelasting L Aeq, 23-7 db(a) Ernstig slaapve rstoorden (%) GESscore <50 <48 <3 < >70 >68 >21 >59 > Milieubelasting Door de Milieudienst ZHZ zijn de geluidbelastingen aan de gevel op een waarneemhoogte van 10 m berekend met rekenmodel SRM voor de prognose van de situatie in De resultaten zijn weergegeven in een kaart met contouren voor de etmaalwaarden 50, 55, 60, 65 en 70 db(a). Hieruit blijkt dat de geluidbelasting in het gehele plangebied boven de 60 db(a) etmaalwaarde ligt en langs de wegen boven de 65 db(a) etmaalwaarde. 6.4 Resultaten Op basis van de berekende etmaalwaarden geldt voor het gehele gebied tenminste GES-score 4 en voor het gebied langs de wegen GES-score 5 (zie figuur 6 in de bijlage). Dit betekent dat in 9 14 % (score 4) respectievelijk % (score 5) van de woningen ernstige hinder kan worden ondervonden en in 4 7% respectievelijk 7 10% ernstige hinder door slaapverstoring. Ernstige hinder moet worden gezien als een stressor die aanleiding kan geven tot stressgerelateerde gezondheidsklachten. Bij figuur 6 moet worden opgemerkt dat de langs de Overkampweg-oost geplande nieuwbouw geprojecteerd is op het huidige tracé van de Overkampweg, en daarmee binnen de aan de weg gerelateerde contour voor GES-score 5. Wanneer het wegtracé in de toekomst wordt verlegd in de richting van het park, verschuift daarmee ook de GES-contour en zal bij voldoende afstand tot de nieuwe weg de nieuwbouw buiten de GES-score 5 contour komen te liggen. 22

23 7. Wegverkeer en externe veiligheid 7.1 Bronnen Over de Randweg N3 vindt transport plaats van gevaarlijke stoffen. Bij een incident kunnen gevaarlijke stoffen vrijkomen naar de omgeving die mogelijk gevaar opleveren voor de gezondheid van omwonenden. Op basis van een berekening van de kans op een incident en het effect (aantal slachtoffers) wordt het risico voor de omgeving bepaald. 7.2 Gezondheidseffecten en beoordelingskader Voor het beoordelingskader van veiligheidsrisico s wordt verwezen naar paragraaf 3.2. Voor het vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg geldt een MTR voor het Plaatsgebonden Risico van 10-6 voor nieuwe en 10-5 voor bestaande situaties, met voor de laatste de aantekening dat sanering gewenst is. Voor het Groepsrisico geldt de volgende normlijn: Kans van 10-4 /jaar op 10 slachtoffers per km route; Kans van 10-6 /jaar op 100 slachtoffers per km route; Kans van 10-8 /jaar op 1000 slachtoffers per km route enzovoort. Bij veranderingen in de lokale situatie (in transport en/of in aanwezigheid van bevolking) zijn er opnieuw berekeningen van groepsrisico s nodig. Voor GES worden de veiligheidsrisico's als volgt beoordeeld: Plaatsgebonden Risico Overschrijding Groepsrisico GES-score < 10-8 Nee Nee Nee 4 > 10-6 Ja 6 Is de ligging van het plaatsgebonden risico van 10-7 niet bekend, dan wordt bij een risico tussen 10-8 en 10-6 een GES-score van 3 toegekend. 7.3 Milieubelasting In opdracht van de Provincie Zuid-Holland is in januari 2002 door adviesgroep AVIV gerapporteerd over risico s van wegtransport van gevaarlijke stoffen in de Drechtsteden. Voor het plangebied Gezondheidspark Dordwijk zijn de gegevens over wegvak W04 (Werkendam Rijksweg 16) en met name over het wegvak m relevant. Plaatsgebonden risico De berekende afstanden (vanuit het hart van de weg gemeten) voor het PR en de bijbehorende GES-scores zijn: PR-niveau Afstand GES-score

24 Groepsrisico In het genoemde rapport wordt voor het wegvak km in de huidige situatie een overschrijding van de oriënterende waarde voor het groepsrisico berekend. Voor het wegvak km wordt de oriënterende waarde niet overschreden. Dit resulteert in een GES-score 6 voor het plangebied. 7.4 Resultaten De GES-scores voor het plaatsgebonden risico zijn weergegeven in figuur 7. Op basis van berekeningen vanuit de huidige situatie wordt voor het plangebied de oriënterende waarde van het groepsrisico overschreden, resulterend in GES-score 6. In deze berekening is geen rekening gehouden met de toename van het aantal mensen in het gebied als gevolg van de planontwikkeling Gezondheidspark Dordwijk. De verwachting is dat het groepsrisico hierdoor zal toenemen. 24

25 8. Railverkeer en geluidhinder 8.1 Bronnen Geluid afkomstig van personen- en goederentreinen rijdend over het spoortracé Dordrecht Lage Zwaluwe heeft invloed op het gehele plangebied. 8.2 Beoordelingskader Voor geluid door railverkeer is het beoordelingskader gebaseerd op relaties zoals die door TNO-PG (2001) worden aangehouden. Geluid van railverkeer blijkt minder hinderlijk te zijn dan geluid van bedrijven of wegverkeer. Dit betekent dat bij gelijke geluidbelasting die van railverkeer een lagere GES-score krijgt. Is de L den -waarde bekend, dan wordt de GES-score hierop gebaseerd. Is alleen de L etm -waarde bekend, dan wordt hieraan een GES-score toegekend. Er wordt dan gebruik gemaakt van de algemene relatie tussen deze geluidsmaten voor railverkeer. Hieruit volgt de volgende indeling: Geluidbelasting db(a) L etm L den Ernstig gehinderden (%) Geluidbelasting L Aeq,23-7 db(a) Ernstig slaapverstoorden (%) GES-score <50 <48 <1 <42 < >70 >68 >12 >62 > Milieubelasting Door de Milieudienst ZHZ zijn geluidsberekeningen uitgevoerd voor railverkeerslawaai in het plangebied volgens RLM2 en een prognose voor de situatie in De resultaten zijn weergegeven in een kaart met contouren voor de etmaalwaarden 50, 55, 60, 65 en 70 db(a). De geluidbelasting ligt in het gehele plangebied boven de 60 db(a) etmaalwaarde en in een groot deel van de sportzone en een klein deel van de middenzone boven de 65 db(a) etmaalwaarde. In een klein gedeelte van de sportzone ligt de etmaalwaarde boven de 70 db(a). 8.4 Resultaten Op basis van de berekende etmaalwaarden geldt voor het gehele gebied tenminste GES-score 2 en voor een klein deel van de middenzone en een groot deel van de sportzone GES-score 4. In een klein gedeelte van de sportzone geldt GES-score 6. De GES-scores zijn weergegeven in figuur 8 in de bijlage. Dit betekent dat in 4 7 % (score 2) respectievelijk 7 12 % (score 4) van te bouwen woningen in het gebied ernstige hinder kan worden ondervonden en in 4 5 % respectievelijk 5 7 % ernstige hinder door slaapverstoring. Ernstige hinder moet worden opgevat als een stressor die aanleiding kan geven tot stressgerelateerde gezondheidsklachten. 25

26 9. Geluidhinder door wegverkeer en railverkeer in combinatie Uit het voorgaande blijkt dat het hele plangebied wordt belast door geluid afkomstig zowel van wegverkeer als van railverkeer. Voor de gezondheidskundige beoordeling van het effect van de gecombineerde geluidsbelasting kan de hinder van wegverkeer en van railverkeer niet zomaar bij elkaar opgeteld worden. Ook moet rekening gehouden worden met het gegeven dat de hinderlijkheid van geluid van railverkeer geringer is dan die van wegverkeer. Door de Milieudienst Zuid-Holland Zuid zijn voor wegverkeer en railverkeer contouren uitgerekend voor de geluidsbelasting. Op basis hiervan zijn in het voorgaande GES-scores vastgesteld en weergegeven in de figuren 6 en 8 in de bijlage. Door deze contouren over elkaar heen te leggen kunnen GES-scores voor de gecombineerde geluidbelasting worden toegekend, volgens de volgende vuistregels, gebaseerd op een berekening die wordt onderbouwd in de GES-handleiding (T. Fast e.a., 2002): GES-score railverkeer > GES-score wegverkeer: GES-score railverkeer aanhouden GES-score wegverkeer = GES-score railverkeer: GES-score één klasse verhogen GES-score wegverkeer > GES-score railverkeer: GES-score wegverkeer aanhouden. 9.1 Resultaten In figuur 9 in de bijlage zijn de GES-scores voor de gecombineerde geluidbelasting door wegverkeer en railverkeer in het plangebied weergegeven. Voor het gehele gebied geldt tenminste GES-score 4 en langs wegen en voor het westelijke deel van de sportzone geldt GES-score 5. Voor het meest westelijke gedeelte van de sportzone geldt zelfs GES-score 6. Hieruit blijkt dat voor het plangebied als geheel de milieugezondheidskwaliteit als gevolg van de gecombineerde geluidbelasting minder goed is dan voor de geluidbelasting door de bronnen railverkeer en wegverkeer afzonderlijk. Met name in gebieden met gelijke kwaliteit vanwege de bronnen afzonderlijk vermindert de milieugezondheidskwaliteit als gevolg van de combinatie. Bij figuur 9 moet worden opgemerkt dat de langs de Overkampweg-oost geplande nieuwbouw geprojecteerd is op het huidige tracé van de Overkampweg, en daarmee binnen de aan de weg gerelateerde contour voor GES-score 5. Wanneer het wegtracé in de toekomst wordt verlegd in de richting van het park, verschuift daarmee ook de GES-contour en zal bij voldoende afstand tot de nieuwe weg de nieuwbouw buiten de GES-score 5 contour komen te liggen. 26

27 10. Railverkeer en externe veiligheid 10.1 Bronnen Over het vrije baantracé Dordrecht Lage Zwaluwe vindt ook transport plaats van gevaarlijke stoffen. Deze kunnen bij een incident vrijkomen naar de omgeving en mogelijk gevaar opleveren voor de gezondheid van omwonenden. Op basis van een berekening van de kans op een incident en het effect (aantal slachtoffers) wordt het risico voor de omgeving bepaald Beoordelingskader Voor het beoordelingskader van veiligheidsrisico s wordt verwezen naar paragraaf 3.2. Voor het vervoer van gevaarlijke stoffen per spoor geldt een MTR voor het Plaatsgebonden Risico van 10-6 voor nieuwe en 10-5 voor bestaande situaties, met voor de laatste de aantekening dat sanering gewenst is. Voor het Groepsrisico geldt de volgende normlijn: Kans van 10-4 /jaar op 10 slachtoffers per km route; Kans van 10-6 /jaar op 100 slachtoffers per km route; Kans van 10-8 /jaar op 1000 slachtoffers per km route enzovoort. Bij veranderingen in de lokale situatie (in transport en/of in aanwezigheid van bevolking) zijn er opnieuw berekeningen van groepsrisico s nodig. Voor GES worden de veiligheidsrisico's als volgt beoordeeld: Plaatsgebonden Risico Overschrijding Groepsrisico GES-score < 10-8 Nee Nee Nee 4 > 10-6 Ja 6 Is het plaatsgebonden risico van 10-7 niet bekend, dan wordt bij een risico tussen 10-8 en 10-6 een GES-score van 3 toegekend Bronnen en milieubelasting In januari 2000 is in opdracht van de gemeente Dordrecht door onderzoeksbureau SAVE gerapporteerd over risicoberekeningen inzake het vervoer van gevaarlijke stoffen over de vrije baan op Dordts grondgebied van het spoortraject Dordrecht Lage Zwaluwe. Voor het plangebied Gezondheidspark Dordwijk zijn de gegevens over kilometervak 4 (Laan der Verenigde Naties Vorrinklaan) relevant. De berekeningen zijn gebaseerd op de prognose voor de situatie 2010 afkomstig van Railned. Plaatsgebonden risico De berekende afstanden (vanuit het hart van de spoorlijn) voor het PR en de bijbehorende GES-scores zijn: PR-niveau Afstand GES-score

28 Groepsrisico Voor het groepsrisico zijn 3 scenario s doorgerekend: huidige situatie (1998), huidige situatie met vigerende plannen en de huidige situatie met vigerende plannen en met nieuwbouwplannen. Voor kilometervak 4 is berekend dat zowel voor de huidige situatie als voor die met inbegrip van vigerende plannen de berekende risico s lager zijn dan de oriënterende waarde. Bij uitvoering van de nieuwbouwplannen ontstaat er een duidelijke toename van het groepsrisico, maar is er nauwelijks overschrijding van de oriënterende waarde. In het scenario met nieuwbouwplannen is echter geen rekening gehouden met het plangebied Gezondheidspark Dordwijk Resultaten Op basis van het berekende PR ligt een groot deel van de middenzone en de sportzone in het gebied tussen de 10-7 en 10-8 contouren (GES-score 2). Een klein gedeelte van de sportzone ligt in het gebied tussen de 10-6 en 10-7 contouren (GES-score 4). De GES-scores voor het plaatsgebonden risico zijn weergegeven in figuur 10 in de bijlage. Omdat uit de berekeningen voor het groepsrisico blijkt dat in het scenario met nieuwbouwplannen een zeer geringe overschrijding van de oriënterende waarde wordt berekend en er in dit scenario geen rekening is gehouden met het plangebied Gezondheidspark Dordwijk wordt aanbevolen hiervoor een aanvullende berekening te laten uitvoeren. 28

29 11. Samenvatting resultaten In de figuren 11.1 en 11.2 (blz. 29) zijn voor de verschillende bronnen en beoordeelde milieukwaliteitsfactoren de bijbehorende GES-scores weergegeven. Voor luchtverontreiniging is tevens de GES-score voor de achtergrondconcentratie vermeld. Een GES-score die geldt voor het gehele plangebied krijgt woningscore 3 (zie 2.3, blz. 9). Een GES-score die niet voor het gehele plangebied geldt krijgt woningscore onbekend (?). De reikwijdte van deze score blijkt uit de figuren in de bijlage en uit de beschrijving in de voorgaande hoofdstukken. Bron Milieukwaliteitsfactor (0 8) achtergrond GES-score GES-score IJsbaan Externe veiligheid 6 -? Luchtverontreiniging: Benzeen NO 2 Wegverkeer Railverkeer CO Fijn stof Benzo(a)pyreen Stank Geluid Woningscore (0 4) Externe veiligheid 6-3 Geluid ?? Externe veiligheid Figuur 11.1 Samenvatting van de resultaten 11.1 Externe veiligheid De externe veiligheid in het gebied wordt beïnvloed door de aanwezigheid van zowel de Randweg N3 en het spoor als de ijsbaan. Randweg N3. Op basis van berekeningen vanuit de huidige situatie wordt voor het plangebied de oriënterende waarde van het groepsrisico overschreden, resulterend in een GES-score 6. In deze berekening is geen rekening gehouden met de toename van het aantal mensen in het gebied als gevolg van de planontwikkeling Gezondheidspark Dordwijk. De verwachting is dat het groepsrisico hierdoor zal toenemen. De GES-scores voor het plaatsgebonden risico zijn weergegeven in figuur 7 in de bijlage. Spoorlijn. Op basis van het berekende plaatsgebonden risico ligt een groot deel van de middenzone en de sportzone in het gebied tussen de 10-7 en 10-8 contouren (GES-score 2). Een klein gedeelte van de sportzone ligt in het gebied tussen de 10-6 en 10-7 contouren (GESscore 4) (zie figuur 10 in de bijlage). Omdat uit de berekeningen voor het groepsrisico blijkt dat in het scenario met nieuwbouwplannen een zeer geringe overschrijding van de oriënterende waarde wordt ? ? 3?? 3? 29

30 berekend en er in dit scenario geen rekening is gehouden met het plangebied Gezondheidspark Dordwijk wordt aanbevolen hiervoor een aanvullende berekening te laten uitvoeren. Indien blijkt dat de oriënterende waarde voor het groepsrisico hierbij duidelijk wordt overschreden geldt voor het hele plangebied een GES-score IJsbaan-Externe veiligheid Wegverkeer-Benzeen Wegverkeer-NO2 Wegverkeer-NO2 Wegverkeer-CO Wegverkeer-Fijn stof Wegverkeer-Benzo(a)pyreen Wegverkeer-Stank Wegverkeer-Stank Wegverkeer-Geluid Wegverkeer-Geluid Wegverkeer-Geluid Randweg N3-Externe veiligheid Railverkeer-Geluid Railverkeer-Geluid Railverkeer-Geluid Railverkeer-Externe veiligheid Railverkeer-Externe veiligheid GES-score GES-score achtergrond Woningscore Figuur 11.2 Samenvatting van de resultaten IJsbaan. In figuur 3 in de bijlage is het gebied met de GES-score 6 voor het plaatsgebonden risico weergegeven. Omdat de contouren voor het PR=10-7 en 10-8 niet bekend zijn kunnen zij niet worden weergegeven. Omdat onduidelijk is waar de ijsbaan in de toekomst zal komen is er geen woningscore bepaald. In figuur 11 in de bijlage zijn de GES-scores gebaseerd op het plaatsgebonden risico voor de Randweg N3, de spoorlijn en de ijsbaan gecombineerd weergegeven. Hieruit blijkt dat er een grote mate van overlapping is van de PR-zones voor de afzonderlijke bronnen. Dit betekent dat er in grote delen van het plangebied zowel risico s zijn door het vervoer van gevaarlijke 30

31 stoffen via de Randweg N3 als via de spoorlijn en plaatselijk komt daar het risico van de ammoniakkoelinstallatie van de ijsbaan nog bij Luchtverontreiniging Het verkeer op de Randweg N3 en de lokale wegen beïnvloedt de luchtkwaliteit in het plangebied. Beoordeeld zijn de factoren benzeen, stikstofdioxide (NO 2 ), koolmonoxide (CO), fijn stof (PM 10 ) en benzo(a)pyreen (BaP). Gebleken is dat de lokale luchtkwaliteit voornamelijk bepaald wordt door de regionaal heersende achtergrondconcentraties voor luchtverontreiniging. Voor benzeen en voor koolmonoxide geldt een zeer goede milieugezondheidskwaliteit (GESscore 0) voor het hele plangebied. Voor CO en benzeen is de luchtkwaliteit zodanig dat geen nadelige gezondheidseffecten te verwachten zijn. Voor benzo(a)pyreen geldt op basis van de achtergrondconcentratie een GES-score 3 voor het hele plangebied en is er geen bijdrage van het plaatselijke wegverkeer. Voor stikstofdioxide geldt voor het hele plangebied GES-score 3 op basis van de achtergrondconcentratie. Bij woningen die gesitueerd zijn op korte afstand tot wegen kan voor NO 2 de GES-score 6 bereikt worden ten gevolge van de invloed van het wegverkeer in combinatie met de reeds heersende (relatief hoge) achtergrondconcentratie. De GES-scores voor NO 2 zijn weergegeven in figuur 4.1 (CAR-II-model) en 4.2 (TNO-verkeersmodel) in de bijlage. De zones langs de wegen waarbinnen de EU-norm van 40 µg/m 3 overschreden wordt (GES-score 6), zullen in 2010 bijna geheel verdwijnen volgens scenario berekeningen met het CAR-II-model (figuur 4.3) en het TNO-verkeersmodel (figuur 4.4). De NO 2 concentratie zal ongeveer met 10 µg afnemen. In het hele plangebied zullen echter waarden van µg/m 3 blijven bestaan, dus een GES score 3 blijft in 2010 van toepassing. Voor fijn stof (PM 10 ) geldt GES-score 3 voor het hele plangebied, hetgeen voornamelijk wordt bepaald door de achtergrondconcentratie. Door de bijdrage van het verkeer liggen de waarden vlak langs de Randweg N3 (<30 m) tegen de EU-grenswaarde van 40 µg/m 3 (jaargemiddeld) aan. Ook voor PM 10 geldt dat ondanks de voorspelde afname van enkele µg tot 2010 de concentratie relatief hoog blijft (tussen de 30 en 40 µg/m 3 ). De grenswaarde van 40 µg/m 3 wordt weliswaar niet overschreden, maar het is niet zo dat er bij dergelijke concentraties geen gezondheidseffecten kunnen optreden. Er bestaat geen drempelwaarde waarbij geen effecten verwacht worden. Ook bij het voldoen aan de wettelijke grenswaarde kunnen met name gevoelige groepen zoals kinderen en ouderen wel degelijk hinder en gezondheidsklachten ondervinden door blootstelling aan een slechte luchtkwaliteit Geurhinder Voor het gehele plangebied geldt rond wegen GES-score 2 en op korte afstand (10 20 m) rond wegen GES-score 4. Dit geldt voor de situatie in De GES-scores zijn weergegeven in figuur 5 in de bijlage Geluidhinder Het plangebied wordt beïnvloed door geluid afkomstig zowel van het wegverkeer op de Randweg N3 en de lokale wegen als van het railverkeer op de spoorlijn Dordrecht-Lage Zwaluwe. 31

32 Wegverkeer. Op basis van de berekende etmaalwaarden geldt voor het gehele gebied tenminste GES-score 4 en voor het gebied langs de wegen GES-score 5. De GES-scores zijn weergegeven in figuur 6 in de bijlage. Dit betekent dat in 9 14 % (score 4) respectievelijk % (score 5) van de woningen in het gebied ernstige hinder zal worden ondervonden en in 4 7 % respectievelijk 7 10 % ernstige hinder door slaapverstoring. Ernstige hinder moet worden gezien als een stressor die aanleiding kan geven tot stressgerelateerde gezondheidsklachten. Railverkeer. Op basis van de berekende etmaalwaarden geldt voor het gehele gebied tenminste GES-score 2 en voor een klein deel van de middenzone en een groot deel van de sportzone GES-score 4. In een klein gedeelte van de sportzone geldt GES-score 6. De GESscores zijn weergegeven in figuur 8 in de bijlage. Dit betekent dat in 4 7 % (score 2) respectievelijk 7 12 % (score 4) van te bouwen woningen in het gebied ernstige hinder kan worden ondervonden en in 4 5 % respectievelijk 5 7 % ernstige hinder door slaapverstoring. Ernstige hinder moet worden opgevat als een stressor die aanleiding kan geven tot stressgerelateerde gezondheidsklachten. Wegverkeer en railverkeer gecombineerd. In figuur 9 in de bijlage zijn de GES-scores voor de gecombineerde geluidbelasting door wegverkeer en railverkeer in het plangebied weergegeven. Voor het gehele gebied geldt tenminste GES-score 4 en langs wegen en voor het westelijke deel van de sportzone geldt GES-score 5. Voor het meest westelijke gedeelte van de sportzone geldt zelfs GES-score 6. Hieruit blijkt dat voor het plangebied als geheel de milieugezondheidskwaliteit als gevolg van de gecombineerde geluidbelasting minder goed is dan voor de geluidbelasting door de bronnen railverkeer en wegverkeer afzonderlijk. Met name in gebieden met gelijke kwaliteit vanwege de bronnen afzonderlijk vermindert de milieugezondheidskwaliteit als gevolg van de combinatie. 32

33 12. Conclusies Het doel van deze gezondheidseffectscreening is het inzichtelijk maken van de milieukwaliteit in relatie tot de gezondheid ten behoeve van de besluitvorming in het kader van de planvorming van het stedenbouwkundig plan Gezondheidspark Dordwijk, met als uiteindelijk doel het komen tot een ook in gezondheidskundig opzicht optimale inrichting van het plangebied. Omdat een plaatje in één oogopslag meer kan zeggen dan woorden, is veel aandacht besteed aan de figuren. Door gebruik te maken van de vertrouwde signaalkleuren rood, geel en groen is meteen te zien in welke delen van het plangebied er sprake is van een meer of minder goede milieugezondheidskwaliteit. Voor externe veiligheid en voor geluid is tevens voor een combinatie van de verschillende bronnen in beeld gebracht wat de kwaliteit van het gebied is. De bedoeling is dat mede op basis hiervan beslissingen genomen kunnen worden over de inrichting van het gebied, rekening houdend met de verblijfsduur van toekomstige bewoners en bezoekers en eventuele bijzondere gevoeligheid van subgroepen zoals kinderen en ouderen, zieken en cara-patiënten. Omdat het de eerste keer is dat de GES-methodiek in Dordrecht wordt toegepast kan de indruk ontstaan dat er sprake is van een uitzonderlijke situatie in het Gezondheidspark. Niets is echter minder waar. Overal in stedelijk gebied is sprake van milieubelasting, o.a. door verkeersstromen en menselijke bedrijvigheid. Wanneer dit in een bestaande situatie tot problemen leidt is het niet altijd mogelijk om de noodzakelijke (ruimtelijke) maatregelen te treffen. De (her)ontwikkeling van een plangebied biedt de kans om gegeven de stedelijke milieubelasting eventuele gezondheidseffecten zoveel mogelijk te voorkomen. Dat kan pas als deze effecten duidelijk in beeld gebracht worden. Dat is de rol van de GES. Externe veiligheid is een belangrijk probleem in het plangebied, maar op een andere manier dan de andere milieufactoren. Het gaat hierbij steeds om de kans op het optreden van een incident. Als een incident zich voordoet kan dit tot grote gezondheidseffecten leiden, maar zo lang het zich niet voordoet is er geen effect. Wanneer zich echter wel een incident in het gebied voordoet, kan dit extra gevolgen hebben vanwege de voorgenomen clustering van gezondheidszorgvoorzieningen en hulpverleningsdiensten (ziekenhuis, huisartsenpost, GGD, ambulancedienst, thuiszorg, politie). Het is mogelijk dat de totale hulpverlening dan ernstig getroffen wordt, waardoor adequate hulp niet geboden kan worden. Voor de andere beoordeelde milieufactoren geluid, luchtverontreiniging en geur is er altijd in meerdere of mindere mate een effect in het plangebied. In hoeverre dit uiteindelijk tot gezondheidseffecten zal leiden heeft te maken met mate en de duur van de blootstelling van mensen die in het gebied verblijven. Dit is een belangrijke overweging in de beslissing òf en zo ja, waar men in het gebied woningen en andere gevoelige bestemmingen wil realiseren. Voor luchtverontreiniging wordt de milieugezondheidskwaliteit vooral bepaald door de achtergrondconcentratie zoals die regionaal heerst. De snelweg en de lokale wegen voegen daar nog wel een gezondheidsrelevante bijdrage aan toe, met name wat betreft stikstofdioxide en fijn stof. Hoe dichter bij de weg, hoe groter deze bijdrage wordt. 33

34 Toename van de blootstelling aan stikstofdioxide en fijn stof kan leiden tot een verlaagde longfunctie en een toename van luchtwegklachten. Bij fijn stof leidt dit tevens tot verergering van astma, toename van het aantal ziekenhuisopnamen en verhoging van de dagelijkse sterfte. In de huidige situatie is de milieugezondheidskwaliteit door de bijdrage van de snelweg aan luchtverontreiniging in het hele plangebied onvoldoende. Scenarioberekeningen voor het jaar 2010, rekening houdend met technische ontwikkelingen en schonere en zuinigere motoren, geven aan dat voor stikstofdioxide de achtergrondconcentratie zal dalen. Zowel voor stikstofdioxide als fijn stof zal de bijdrage van het verkeer afnemen, resulterend in een betere, maar nog steeds niet in een goede milieugezondheidskwaliteit. Ook in die situatie zal de kwaliteit dichterbij de snelweg en de overige wegen minder goed zijn. In deze GES is overigens geen rekening gehouden met de belangrijke parkeerfunctie en de mogelijke verkeerstoename binnen het gebied in de toekomst. Het is dus mogelijk dat hierdoor de GES-scores enigszins onderschat zijn. Geconcludeerd kan worden dat vanwege de blijvend hoge fijn stof en stikstofdioxide concentraties vlak langs de N3, er geadviseerd wordt om geen gevoelige bestemmingen in die strook te plannen; d.w.z. geen woningen maar ook geen buitensportvoorzieningen als zwembad, tennisbanen, etc. Voor binnensportvoorzieningen geldt dat er een gesloten ventilatiesysteem nodig is, die een inlaat kan plaatsen op een relatief schone plek. Tevens wordt geadviseerd rekening te houden met het in de loop van de jaren geleidelijk opschuiven van de contour voor de kritieke grenswaarde van stikstofdioxide. Als er woningen in het plangebied gebouwd worden kunnen deze daarom het beste als laatste opgeleverd worden, zodat er niet een situatie ontstaat waarbij mensen in een gebied wonen waar de Europese norm wordt overschreden. In het hele plangebied kan in de nabijheid van wegen enige geurhinder worden verwacht. Ook vanwege het voorkómen van geurhinder door wegverkeer blijft het van belang om de verkeersintensiteit nabij woningen zoveel mogelijk te beperken en ruim voldoende afstand aan te houden tussen woningen en wegen. Wat geluid betreft is de prognose voor de geluidbelasting in 2010 voor het hele plangebied zodanig, dat de verwachting is dat er door 9 14 resp % van de bewoners ernstige hinder kan worden ervaren, en door 4 7 resp % ernstige hinder door slaapverstoring. Ernstige hinder moet gezien worden als een stressor die aanleiding kan geven tot stressgerelateerde gezondheidsklachten. De geluidbelasting ligt in het gehele plangebied boven de 60 db(a) en langs de wegen, in een groot deel van de sportzone en in een klein deel van de middenzone boven de 65 db(a) etmaalwaarde. In een klein gedeelte van de sportzone ligt de etmaalwaarde boven de 70 db(a). Volgens de huidige wetgeving is de voorkeursgrenswaarde voor de geluidbelasting door wegverkeer aan de gevel van nieuwe woningen 50 db(a), voor rail verkeer 57 db(a). De maximaal toelaatbare geluidbelasting voor nieuwe woningen is 60 tot 70 db(a), afhankelijk van de situatie (73 db(a) voor railverkeer). Er zijn ook bepalingen voor het geluidsniveau in de woning, het binnenniveau, met gesloten ramen. Dit is voor nieuwe woningen 35 db(a). Gezien de isolerende werking van moderne gevels, is het bij nieuwe woningen pas zinvol om bij een gevelbelasting van 60 db(a) extra gevelmaatregelen te nemen. 34

35 In het gehele plangebied zullen er daarom extra geluidreducerende maatregelen getroffen moeten worden, niet alleen met het oog op het behalen van het vereiste binnenniveau, maar ook voor het creëren van geluidluwe buitenruimten rond eventuele woningen. Geluidreducerende maatregelen aan de woning hebben doorgaans betrekking op het geluiddicht maken van de gevels. Dit stelt extra hoge eisen aan de ventilatievoorziening in de woning en blijkt in de praktijk nogal eens ten koste te gaan van de binnenluchtkwaliteit. Alle uitkomsten overziend adviseert de GGD geen woningen te bouwen in de sportzone en in het zuidwestelijke deel van de middenzone, omdat daar de milieugezondheidskwaliteit door de invloed van de N3 en de spoorlijn voor zowel de luchtkwaliteit, geluid als externe veiligheid in aanzienlijke mate onder druk staat. Tevens adviseert de GGD (potentiële) toekomstige bewoners te informeren over de milieu(gezondheids)kwaliteit in het plangebied. Resumerend zijn voor de planvorming van het Gezondheidspark Dordwijk de volgende bouwstenen uit dit rapport af te leiden. Behoedzaam omgaan met de woonfunctie in het gebied, met name wat betreft de locatie in relatie tot luchtkwaliteit en geluidsbelasting o Geadviseerd wordt geen woningen te bouwen in de sportzone en in het zuidwestelijke deel van de middenzone o In het gehele plangebied moeten er extra geluidreducerende maatregelen getroffen worden, niet alleen met het oog op het behalen van het vereiste binnenniveau, maar ook voor het creëren van geluidluwe buitenruimten rond eventuele woningen. o Geadviseerd wordt voldoende afstand te creëren tussen wegen en nieuwe woningen o Geadviseerd wordt rekening te houden met het opschuiven van de contour voor de kritieke grenswaarde voor stikstofdioxide bij de tijdsplanning voor het opleveren van woningen Geadviseerd wordt aan de sportboulevard géén buitensportvoorzieningen te koppelen Geadviseerd wordt de luchtinlaten voor ventilatiesystemen van binnensportvoorzieningen op relatief schone plekken te situeren, afgekeerd van de N3 en rekening houdend met lokale wegen en parkeergarages. Geadviseerd wordt een aanvullende berekening te laten maken van het groepsrisico ten gevolge van railverkeer rekening houdend met de ontwikkeling van het Gezondheidspark 35

36 13. Referenties Adviesgroep AVIV, 7 januari Risico s wegtransport gevaarlijke stoffen Drechtsteden. Fast T. et al., oktober Lokale gezondheidseffectscreening t.b.v. ruimtelijke ordening en milieu. Kwantificering van gezondheidseffecten. GGD Nederland. Gemeente Dordrecht, Stadsontwikkeling, Milieu en duurzaamheid Kombipark. Ingenieurs/Adviesbureau SAVE, januari Risicoberekeningen vervoer gevaarlijke stoffen op de vrije baan en op het emplacement Dordrecht. Projectgroep Gezondheidspark, juli Aanbieding van het stedenbouwkundig plan voor het Gezondheidspark Dordwijk. Regionale Brandweer, L. van Biene, 24 januari Advies brandweer n.a.v. planvorming Kombipark. RIVM, Laboratorium voor Luchtonderzoek, Jaaroverzicht luchtkwaliteit Rapportnr

37 14. Begrippen en afkortingen B(a)P benzo(a)pyreen, een stof die behoort tot de groep polycyclische aromatische koolwaterstoffen AmvB Algemene Maatregel van Bestuur APZ Algemeen Psychiatrisch Ziekenhuis CAR Calculation of Air pollution from Road traffic CO koolmonoxide COHb koolmonoxide gebonden aan hemoglobine db(a) A-gewogen decibel, een dosismaat voor de geluid die rekening houdt met de gevoeligheid van het menselijk oor ECG electrocardiogram EU Europese Unie FEV1 forced expiratory volume 1 minuut: een maat voor de longfunctie (de hoeveelheid lucht die men met maximale inspanning in één minuut kan uitblazen) ge/m 3 geureenheden per kubieke meter GES Gezondheids Effect Screening GGD Gemeenschappelijke Gezondheids Dienst GR JPC groepsrisico Jeugd Psychiatrisch Centrum L Aeq,23-7 het equivalente geluidsniveau gedurende de nacht ( uur) L den L day-evening-night: nieuwe Europese geluidmaat die in de plaats zal komen van de etmaalwaarde L etm etmaalwaarde: een maat voor het geluidsniveau, gedefinieerd als de hoogste van de volgende drie waarden: het equivalente geluidsniveau over de twaalf uren van de dag ( uur) het equivalente geluidsniveau over de vier uren van de avond ( uur) vermeerderd met 5 db(a) het equivalente geluidsniveau over de acht uren van de nacht ( uur) vermeerderd met 10 db(a) MTR Maximaal Toelaatbaar Risico: één extra sterfgeval op één miljoen mensen 37

38 mvt/etm motorvoertuigen per etmaal NO 2 stikstofdioxide P98 98-percentiel waarde: de waarde die gedurende 98% van de tijd niet wordt overschreden (en dus gedurende 2 % van de tijd wel wordt overschreden). Dit is een maat om piekconcentraties aan te geven. PM 10 fijn stof ( particulate matter met een doorsnede van 10 µm) PR plaatsgevonden risico RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne SRM2 Standaard Reken Methode 2 VR Verwaarloosbaar Risico: één extra sterfgeval op 100 miljoen mensen VROM Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu VWS Volksgezondheid, Welzijn en Sport ZHZ Zuid-Holland Zuid 38

39 Bijlagen Figuur 1. Locatie plangebied Gezondheidspark Dordwijk op stadsplattegrond gemeente Dordrecht...40 Figuur 2.1 Plangebied Gezondheidspark Dordwijk, tekening geprojecteerd op luchtfoto...41 Figuur 2.2. Plangebied Gezondheidspark Dordwijk, tekening nieuwe situatie (kleur) geprojecteerd op bestaande situatie (zwart-wit)...42 Figuur 3. GES-scores bedrijven en externe veiligheid...43 Figuur 4.1. GES-scores wegverkeer en luchtverontreiniging, stikstofdioxide, situatie 2001 (CAR-II-model)...44 Figuur 4.2 GES-scores wegverkeer en luchtverontreiniging, stikstofdioxide, situatie 2000 (TNO-verkeersmodel)...45 Figuur 4.3 GES-scores wegverkeer en luchtverontreiniging, stikstofdioxide, situatie 2010 (CAR-II-model)...46 Figuur 4.4 GES-scores wegverkeer en luchtverontreiniging, stikstofdioxide, situatie 2010 (TNO-verkeersmodel)...47 Figuur 5. GES-scores wegverkeer en stank...48 Figuur 6. GES-scores wegverkeer en geluid...49 Figuur 7. GES-scores wegverkeer en externe veiligheid...50 Figuur 8. GES-scores railverkeer en geluid...51 Figuur 9. GES-scores geluid van wegverkeer en railverkeer gecombineerd...52 Figuur 10. GES-scores railverkeer en externe veiligheid...53 Figuur 11. GES-scores externe veiligheid en bedrijven, wegverkeer en railverkeer gecombineerd

40 Figuur 1. Locatie plangebied Gezondheidspark Dordwijk op stadsplattegrond gemeente Dordrecht Uitsnede van de plattegrond van Dordrecht met het plangebied Gezondheidspark Dordwijk. (Suurland-Falkplan 1999) 40