Ik zie een parallel met de overheid.

Transcriptie

1 Toespraak door Commissaris van de Koningin drs. Ank Bijleveld-Schouten bij het jubileumcongres van de Kwaliteitskring Twente op 28 februari 2013 te Enschede. Het gesproken woord geldt! Dames en heren, Vorige week kwamen we de volgende kop tegen in de media: FC Twente spreekt vertrouwen uit in McClaren Dit soort berichten kom je vaker tegen in verband met voetbalclubs waar het even wat minder gaat. En dan weet je dat er een grote kans bestaat dat de trainer over enige tijd hij op straat staat, ondanks het uitgesproken vertrouwen. Ik had in eerste instantie opgeschreven dat het op die manier natuurlijk niet werkt bij ons FC Twente, maar de actualiteit heeft daar een streep door gezet. Nu heeft McClaren zelf zijn conclusies getrokken, maar het blijft opmerkelijk dat in een week tijd het vertrouwen er opeens niet meer is. Ik zie een parallel met de overheid. 1

2 Als je op google het woord vertrouwen intikt, dan kom je op de eerste pagina s opvallend veel overheidspublicaties tegen over dit onderwerp. Vooral als het er niet is, worden we ons ervan bewust en hoor je er allerlei mensen over. Toch vind ik het wel goed om het hier vanmiddag over te hebben. Als het gaat om een betere kwaliteit van het openbaar bestuur, dan is een groei in vertrouwen daarvoor de sleutel. De komende tien minuten wil ik ingaan op het belang van vertrouwen, het probleem schetsen en kijken hoe we als overheid hier iets mee kunnen doen. Dames en heren, Heeft u toevallig op 21 januari gekeken naar de inauguratietoespraak van Obama? Wat bij mij bleef hangen, is dat ene zinnetje: We, the people. Hij sprak het zeven keer uit. 2

3 Daarmee sprak hij vertrouwen uit en riep de inwoners op om samen de schouders eronder te zetten. Ik kan mijzelf daar helemaal in vinden. De overheid zijn we namelijk allemaal. Als we de kwaliteit van onze dienstverlening willen verbeteren, dan is dat geen zaak van één overheidsorganisatie. Dat vraagt om een samenwerking tussen meerdere organisaties en tussen zowel ambtenaren als burgers en ondernemers. Op de voorkant van de uitnodiging voor vandaag is het thema verbeeld in de vorm van een puzzel. Kwaliteitsmanagement als puzzel. Dat geldt zeker ook voor de overheid. Het werk van de overheid is steeds vaker een samenspel van verschillende partijen. Elk van deze partijen heeft een stuk van de puzzel in handen. In de huidige netwerksamenleving kan iedereen bijdragen aan het werk van de overheid. Iedereen kan een stuk van de puzzel aanleggen. 3

4 Deze gedachte sluit aan bij het rapport loslaten in vertrouwen van de Raad voor het Openbaar Bestuur. Dit rapport is eind 2012 verschenen en bevestigt het idee dat de samenleving er helemaal klaar voor is om meer verantwoordelijkheden op te pakken. Het stelt zelfs dat Nederland bestaat uit gedroomde burgers: mensen die actief willen zijn voor buurt, wijk of vereniging. Die graag willen puzzelen. Een mooi beeld, vindt u niet dames en heren? Maar om dit te laten werken is er wel vertrouwen nodig. En dat is nu juist het probleem. Op dezelfde dag dat Obama zijn vertrouwen uitsprak in het Amerikaanse volk, stond er ook een artikel in de Volkskrant dat Nederland het vertrouwen in haar leiders is kwijt geraakt. Slechts 10% van de mensen gelooft nog dat bedrijfsbestuurders de waarheid spreken. 4

5 6% denkt dat van politici. Nederlandse politici behoren daarmee tot de ongeloofwaardigste ter wereld. Ik wil wel even de kanttekening maken dat vertrouwen een lastig en ongrijpbaar thema is. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. En in Nederland hebben we van oudsher een cultuur om leiders te wantrouwen. Maar daarmee mogen we de feiten niet negeren. En die zijn er volop. U heeft wellicht ook gehoord van het rapport Vertrouwen in de burger van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Een onderzoek uitgevoerd onder leiding van oud-minister Pieter Winsemius. Hierin wordt een beeld geschetst van een overheid die haar eigen burgers niet meer vertrouwt. En andersom. In mijn functie als Commissaris van de Koningin merk ik iets dergelijks. 5

6 Namelijk dat er een toenemende roep uit de samenleving is om meer aansluiting tussen bestuurders, volksvertegenwoordigers en burgers. Een toenemende vraag om bestuurders die meer tijd nemen om te luisteren wat er speelt op straat, in een wijk of in een gebied. Die vraag mogen wij als overheid niet negeren. Hoewel de meesten van u in het bedrijfsleven werken, vinden wij elkaar in het streven naar een goede dienstverlening. Alleen heeft u met klanten te maken. En een tevreden klant betekent meer omzet. Wij hebben met aandeelhouders te maken. Ik noemde het al eerder: u en ik, wij zijn allemaal de overheid. We zijn allemaal aandeelhouders. En een tevreden aandeelhouder betekent: meer legitimatie voor de overheid. Meer vertrouwen. 6

7 Dames en heren, Wat is er nodig om het vertrouwen in de overheid te herstellen? Zoals gezegd is het vertrouwen in de leiders van het land niet groot. Het positieve hieraan is dat de onderzoeken ook laten zien dat leidinggevenden veel invloed hebben op vertrouwen. Het voorbeeldgedrag van leiders is essentieel. Zelf geloof ik ook dat we als volksvertegenwoordigers en bestuurders op een andere manier moeten gaan opereren. Daarom ben ik met het programma Overijssels Bestuur 20XX begonnen. Een onderdeel hiervan vormt de vraag: hoe ziet de bestuurder en volksvertegenwoordiger van de toekomst eruit? Het bureau Motivaction heeft hier in december 2012 onderzoek naar gedaan. 7

8 Ik deel graag een drietal resultaten: Als eerste blijkt dat burgers het meeste vertrouwen hebben in bestuurders met een verbindende, open en positieve bestuursstijl. Als tweede en dat sluit bij het vorige aan komt naar voren dat bestuurders en volksvertegenwoordigers flexibel dienen te zijn in hun manier van optreden. Om in deze tijd als bestuurder of volksvertegenwoordiger het verschil te kunnen maken is het noodzakelijk om nadrukkelijk ook de netwerk- en verbinderstijl te hanteren, naast de meer gangbare stijlen van hiërarchisch en proceduregericht leiderschap. Dat kan het verschil gaan maken in een effectief samenspel tussen bestuur en bevolking. Tenslotte laat het onderzoek zien dat we als bestuurders en volksvertegenwoordigers kunnen leren van andere beroepsgroepen. Motivaction heeft de Nederlandse bevolking gevraagd in welke beroepsgroepen zij veel vertrouwen hebben en in welke minder. 8

9 Ook hieruit blijkt dat burgers weinig vertrouwen hebben in de politiek. Burgers hebben wel veel vertrouwen in beroepsgroepen als artsen en onderwijzers. Mensen die dichtbij de mensen staan en luisteren naar hun problemen. Ik denk dat we hier de kern te pakken hebben. We hebben bestuurders en volksvertegenwoordigers nodig die een burgergerichte houding aannemen. Als het gaat om de k van kwaliteit, dan gaat het volgens mij om het goed luisteren naar de 4 K's: kroeg, kantine, kapper en kerk. Dat blijkt ook uit het rapport van Pieter Winsemius. Hij concludeert dat als je de burger de goede vraag voorlegt, die inspeelt op hun behoeften en kwaliteiten, je ze mee krijgt. En dames en heren, het is niet allemaal kommer en kwel, ik zie voldoende positieve ontwikkelingen. 9

10 Zo zie ik hier in Twente steeds meer burgemeesters die beseffen dat de samenleving steeds horizontaler aan het worden is en dat de samenleving van hen vraagt om dichtbij te staan. Burgemeesters die beseffen dat de samenleving er helemaal klaar voor is om zelf meer verantwoordelijkheden op te pakken. Alleen, vaak hebben de ambtenaren die hen ondersteunen wel een ontwenningskuur nodig. Ze moeten leren om inwoners de ruimte te geven. Om in vertrouwen meer los te laten. En ook op dat vlak zijn er allerlei ontwikkelingen. Een goed voorbeeld vind ik de manier waarop we nu de ruimtelijke ordening vorm geven. Waren we vroeger veel meer bezig met achteraf toetsen, nu spreken we van uitnodigingsplanologie: wie mee wil doen is van harte welkom. En het liefst zo vroeg mogelijk in het proces. Daarmee gaan we veel meer uit van vertrouwen in elkaar. 10

11 Ik zie het ook terug in de manier waarop we ons toezicht vormgeven. De provincie heeft de wettelijke taak om toezicht te houden op de gemeenten. Maar we hebben de gemeenten daarbij wel meer eigen verantwoordelijkheid gegeven. We werken dus meer vanuit vertrouwen. We voeren alleen intensief toezicht uit als daar een gegronde reden voor is. Controle is goed, vertrouwen is beter Want al heb je nog zoveel normen, regels en procedures en nog zoveel controleurs, uiteindelijk gaat het toch hoe we op individueel niveau functioneren. U kent wellicht het boek van Kees Cools waarin hij 25 ondernemingen waar een groot schandaal had plaatsgevonden, vergeleek met 25 concurrenten die aan dezelfde regelgeving en controles moesten voldoen. Alle bedrijven voldeden keurig aan de regels. Toch liep het verschrikkelijk uit de hand bij de ene groep. 11

12 De boodschap die ik hier uit haal is dat al die extra regels en controles uiteindelijk niet effectief zijn. Er moet juist meer op vertrouwen gestuurd worden. Overigens zou ik niet teveel nadruk willen leggen op het woordje moeten. Vertrouwen laat zich niet dwingen. Je legt het niet vast in een norm of regel. Ik wil liever het perspectief laten zien. Dat dat vertrouwen ons in beweging brengt. Vertrouwen brengt de dynamiek in de samenleving terug. Martin Luther King verwoordde het heel mooi: Als je vertrouwen hebt, hoef je niet de hele trap te zien om de eerste stap te zetten. Dames en heren, Ik ga afronden. Als het gaat om een overheid die meer kwaliteit levert, dan gaat het om een groei in vertrouwen. Dat begint bij bestuurders en volksvertegenwoordigers die een burgergerichte houding aannemen. Die goed luisteren naar de 4 K's. 12

13 Dan gaat het om bestuurders en volksvertegenwoordigers, die af en toe op hun handen gaan zitten om mensen in de gelegenheid te stellen hun eigen ideeën en plannen uit te voeren. Luisteren, faciliteren, stimuleren, verbinden; dat zijn de competenties waar het in deze tijd om gaat. Ik hoop uiteraard dat de heer Bakas deze trend zo meteen kan bevestigen. Tenslotte wil ik nog benoemen dat ik trots ben op de Twentse bedrijvigheid. Twentse ondernemers blinken uit in betrouwbaarheid, innovatie en kwaliteit! De Kwaliteitskring Twente draagt daar zeker aan bij en ik wil het bestuur en alle leden dan ook van harte te feliciteren met het 40-jarige bestaan! Ik dank u voor uw aandacht. (slot) 13