W onen. Regionale Agenda Wonen Deel A. Regionaal Ruimtelijk Overleg Midden-Brabant 15 december 2016

Transcriptie

1 W 2017 onen Regionale Agenda Wonen Deel A Regionaal Ruimtelijk Overleg Midden-Brabant 15 december 2016 Dongen Gilze en Rijen Goirle Hilvarenbeek Loon op Zand Oisterwijk Tilburg Waalwijk

2 Regionale Agenda Wonen Midden-Brabant 2017 actuele woningmarkt ontwikkelingen regionale woningbouwafspraken uitvoeringsagenda regionaal woonkader Regionale Agenda Wonen 2017 deel A

3 Samenvatting belangrijkste woningbouwontwikkelingen Woningbouwopgave tot 2030 De geactualiseerde bevolkings- en woningbehoefteprognose 2014 laat een behoorlijke regionale woningbouwopgave zien van circa woningen (incl. vervanging) tot De opgave ligt voornamelijk in Tilburg (circa 2/3 deel). Realisatie blijft achter, maar neemt weer toe De afgelopen jaren loopt de groei van de woningvoorraad achter ten opzichte van de geprognosticeerde woningbehoefte. Op basis van in aanbouw genomen woningen lijkt herstel van de regionale woningbouwproductie op korte termijn in het vooruitzicht. Deze groei doet zich voornamelijk in het stedelijk gebied voor. Voldoende plannen De plancapaciteiten van de gemeenten zijn kwantitatief steeds meer op orde en lijken meer aan te sluiten bij de (kwantitatieve) woningbehoefte. Door een realistische hoeveelheid harde plancapaciteit legt de regio de nadruk meer op het behouden van de flexibiliteit in de woningbouwplanning. Kwalitatieve mismatch blijft Kwalitatief is nog steeds sprake van een kwalitatieve mismatch tussen aanbod en vraag, waarbij de woningbouwprogramma s op onderdelen verdere aanpassing vraagt. Hierin blijven de dure segmenten overheersen, terwijl de markt meer om goedkope(re) koop en huur vraagt. Bestaande woningvoorraad De groei van de woningvoorraad vlakt af, waardoor de opgave voornamelijk komt te liggen in de bestaande woningvoorraad. Opgaven liggen zowel op gebied van de verduurzaming, levensloop bestendig maken, de aanpasbaarheid als betaalbaarheid van woningen. Flexibiliteit in woningbouwprogramma s Belangrijk is dat gemeenten over voldoende flexibiliteit binnen hun woningbouwprogramma en planning beschikken om in te kunnen spelen op nieuwe kansen en ontwikkelingen, evenals goed inzicht hebben in de ruimte voor woningbouw binnen het bestaand stedelijk gebied en bestaand (leegstaand of leegkomend) vastgoed. Bijzondere doelgroepen In de regio hebben bepaalde groepen moeite met het vinden van goede en betaalbare huisvesting. Zeker met de instroom van arbeidsmigranten en vergunninghouders is de druk op deze segmenten hoog. Om voldoende en adequate huisvesting beschikbaar te hebben voor deze bijzondere doelgroepen is de regio gestart met een regionale aanpak, waarbij onder andere de mogelijkheden voor alternatieve woonoplossingen wordt onderzocht. Uitvoeringsagenda Regionaal Woonkader In 2016 zijn een aantal onderdelen uit de Uitvoeringsagenda opgepakt. Naast de uitwerking van de regio-indeling van woningcorporaties en de voorbereiding van de zienswijze scheiding DAEB en niet-daeb is regionaal gestart met de huisvestingsvraag bijzondere doelgroepen en alternatieve huisvestingsvormen. De verbetering van de aansluiting bouwprogramma s op de kwalitatieve woningvraag wordt komend jaar opgepakt. Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 2 van 22

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Actuele woningmarkt ontwikkelingen Midden-Brabant Ontwikkeling regionale woningvoorraad 2.2. Ontwikkeling regionale woningbehoefte 2.3. Kwantitatieve samenstelling woningbouwprogramma s 2.4. Kwalitatieve samenstelling woningbouwprogramma s 2.5.Inbreidings- en uitbreidingslocaties 2.6. Flexibiliteit woningbouwprogramma s 2.7.Woningbouwopgave en bijzondere doelgroepen 3. Regionale woningbouwafspraken Midden-Brabant Prognose en afspraken 3.2. Uitgangspunten regionale woningbouwafspraken Toelichting uitgangspunten 3.4. Regionaal woningbouwopgave en afspraken 2016 t/m Prijs- en productdifferentiatie nieuwbouwwoningen Uitvoeringsagenda Regionaal Woonkader 4.1. Uitvoeringsagenda Uitvoeringsagenda 2017 Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 3 van 22

5 1. Inleiding Voor u ligt deel A van de Regionale Agenda Wonen (RAW) voor de regio Midden-Brabant. Deze agenda is opgesteld door de provincie, samen met de Regio Hart van Brabant. In dit deel A is het regio specifieke gedeelte opgenomen, in de Regionale Agenda Wonen deel B is een algemeen Brabants beeld geschetst van de woningmarkt en de opgaven die daar de komende jaren liggen. De beelden die hieruit naar voren komen, zijn ook voor de regio Midden-Brabant herkenbaar en van toepassing. In Hoofdstuk 2 van deze agenda wordt ingegaan op de ontwikkelingen in de regionale woningvoorraad, de verwachtingen op basis van de provinciale bevolkings- en woningbehoefteprognose, alsook de kwantitatieve en kwalitatieve samenstelling van de gemeentelijke woningbouwprogramma s. Daarnaast is voor de analyses in deze Regionale Agenda Wonen wederom dankbaar gebruik gemaakt van de door gemeenten aangeleverde woningbouwmatrices over De matrices geven voor de eerste 5- en 10-jaarsperiode, met een doorkijk daarna, aan welke woningbouwplannen (hard dan wel zacht) in beeld zijn. In Hoofdstuk 3 worden de regionale woningbouwafspraken voor de actuele 10-jaarsperiode weergegeven, zoals deze door de provincie met de regio is voorbereid. De regionale woningbouwopgave bieden gemeenten in de regio een kader en de ruimte om hun woningbouwambities via de gemeentelijke woningbouwprogrammering en planning nader in te vullen. In Hoofdstuk 4 wordt aangegeven welke actuele woonthema s in 2017 op de agenda staan. Basis hiervoor vormt de Uitvoeringsagenda van het Regionaal Woonkader, die op 10 maart 2016 bestuurlijk is vastgesteld. Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 4 van 22

6 2. Actuele woningmarkt ontwikkelingen regio Midden-Brabant 2.1. Ontwikkeling regionale woningvoorraad Na een flinke opleving van de woningbouwproductie en groei van de woningvoorraad in 2013 met circa woningen, is de groei in 2014 en 2015 flink teruggelopen (figuur 1). Daarbij is de groei gedaald tot woningen. Op basis van de bouwvergunningen en de in aanbouw genomen woningen lijkt het beeld de komende jaren echter positief te kantelen, waarbij een gemiddelde groei van de woningvoorraad van circa woningen mogelijk is. Bij optimale omstandigheden zouden regionaal de geprognotiseerde woningbehoefte zelfs gehaald kunnen worden. Figuur 1. Groei woningvoorraad Midden-Brabant, Afgelopen jaren (2015 en 2015) markeren een voorlopig dieptepunt in de groei van woningbouw in de regio na een opleving de jaren daarvoor (2013 en 2014). Op basis van de gegevens over het aantal in aanbouw genomen woningen wordt voor komend jaar (2017) verwacht dat de totale nieuwbouwproductie in de regio weer gaat toenemen. Daarmee gaat het totaal weer richting de geprognosticeerde woningbouwopgave. Per gemeente verschilt dit beeld overigens; in enkele gemeenten blijft de productie nog op een lager niveau. Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 5 van 22

7 Dit is eveneens terug te zien in de ontwikkeling van de stagnatie-indicator De stagnatie-indicator geeft in een percentage aan wat naar verwachting de gerealiseerde groei van de woningvoorraad zal zijn in relatie tot de vooruit berekende groei. Voor Brabant staat deze indicator op 60%: naar verwachting zal slechts 60% van de vooruit berekende groei ook daadwerkelijk gerealiseerd worden. De groei in de regio Midden-Brabant ligt boven dit Brabants gemiddelde, toch ligt de groei in de meeste gemeenten uit de regio beduidend daaronder. Het hoge gemiddelde wordt dan ook vooral bepaald door de groei in het stedelijk gebied Tilburg en Waalwijk, samen met Oisterwijk. Figuur 2. Stagnatie-indicator Midden-Brabant 2018 Regio Midden-Brabant Realisatie woningbouw per gemeente 2006 t/m 2015 netto toevoeging aan woningvoorraad (realisatie minus sloop) totaal gem. Dongen Gilze en Rijen Goirle Hilvarenbeek Loon op Zand Oisterwijk Tilburg Waalwijk Midden-Brabant Heusden Bronnen: Woningmarktmonitor (ABF-research), CBS-Statline (2006 t/m 2011) Provinciale inventarisatie van gemeentelijke woningbouwontwikkelingen (2012 t/m 2015) Tabel 1. Realisatie woningbouw per gemeente 2006 t/m 2015 Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 6 van 22

8 2.2. Ontwikkeling regionale woningbehoefte Voor de woningbehoefte wordt uitgegaan van de provinciale bevolkings- en woningbehoefteprognose. De prognose wordt periodiek geactualiseerd (in de regel 1 maal per drie jaar) om actueel inzicht te hebben in toekomstige bevolkingsontwikkelingen. De huidige prognose heeft Gedeputeerde Staten in oktober 2014 vastgesteld als vervanging van de prognose uit Door actualisering kan steeds tijdig worden ingespeeld op nieuwe trends en ontwikkelingen, die niet alleen effect hebben op het wonen, maar ook op andere beleidsvelden, zoals werkgelegenheidsgroei en daarmee de economische ontwikkelingsmogelijkheden, en draagvlak voor voorzieningen in relatie tot leefbaarheidsvraagstukken. De woningbehoefte voor de actuele 10 jaarsperiode (2016 t/m 2025 wordt berekend door de feitelijke woningvoorraad per 1 januari 2016 af te trekken van de geprognosticeerde woningvoorraad per 1 januari 2026 (tabel 2). Regio Midden-Brabant Regionale woningvoorraad en woningbouwopgave per gemeente 2016 t/m 2025 Tabel 2. Prognose ontwikkeling woningvoorraad feitelijke prognose prognose woningvoorraad woningvoorraad groei per 1 januari per 1 januari woningvoorraad t/m 2025 Dongen Gilze en Rijen Goirle Hilvarenbeek Loon op Zand Oisterwijk Tilburg Waalwijk Midden-Brabant Heusden Bronnen: - Provinciale inventarisatie gemeentelijke woningbouwontwikkelingen in 2012 t/m De bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering CBS-Statline, juli 2015 (BAG) De geprognosticeerde groei van de woningvoorraad (2016 t/m 2025) is afgerond op 5-tallen. Volgens de actuele prognose groeit de regionale bevolking nog met een circa personen, tot circa inwoners in Vergeleken met de prognose uit 2011 ligt de bevolkingsgroei iets hoger, wordt ook een hoger bevolkingsmaximum bereikt en ligt het omslagpunt van groei naar krimp wat later in de tijd. Verwacht wordt dat er in Midden-Brabant rond 2030 circa woningen staan, circa meer dan aan het begin van Tot 2030, en vooral in de eerste 10-jaarsperiode, ligt er daarmee nog een behoorlijke bouwopgave voor de regio. Het grootste deel van deze opgave (circa 60%) komt daarvan terecht in het stedelijk gebied (vooral Tilburg). Richting 2030 krijgen de meeste gemeenten al te maken met een stabilisatie in de groei van de woningvoorraad, na 2030 hoeft netto niet zoveel meer gebouwd te worden en er vindt een verschuiving plaats Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 7 van 22

9 naar nieuwbouw ter vervanging van bestaande woningen. Dit beeld verschilt overigens per gemeente, waarbij vooral de landelijke kernen te maken kunnen krijgen met een zeer beperkte groei dan wel daling (krimp) van de woningvoorraad en de stedelijke kernen nog wat langer blijven groeien Kwantitatieve samenstelling woningbouwprogramma s Jaarlijks leveren gemeenten in de woningbouwmatrices een overzicht aan van de zachte en harde plancapaciteiten, samen de totale plancapaciteit. Figuur 3 maakt inzichtelijk hoe de totale plancapaciteit zich ontwikkeld heeft vanaf 2006 tot en met Ook laat het zien welke plancapaciteit momenteel benodigd is om in de woningbehoefte op basis van de prognose-uitkomsten te kunnen voorzien (meest rechtse kolom). De daling van de totale plancapaciteiten lijkt te stabiliseren. In de regio is er nu voor een ruim woningen aan plannen in beeld, tegenover een benodigde capaciteit om in de woningbehoefte te kunnen voorzien van circa woningen (incl. vervangende nieuwbouw). Daarmee lijkt (kwantitatief) meer balans te zijn in het aantal plannen versus de behoefte aan woningen die in de regio bestaat. De daling van de plancapaciteit te realiseren na 10 jaar heeft zich niet doorgezet; deze lijkt zich te stabiliseren. Een deel van de woningbouwambities is daarmee naar achteren te zijn geschoven. Momenteel zijn hierin circa woningen opgenomen, waarvan een beperkt deel al harde plancapaciteit betreft. Daarmee laat de programmering van de regio Midden-Brabant als geheel in alle planningstermijnen een realistische ontwikkeling zien. Dit geldt zowel voor de programmering op de korte termijn (binnen 5 jaar) middellange termijn (binnen 5-10 jaar) als langere termijn (na 10 jaar) plannen zijn. Omdat juist na de 10 jaarsperiode de regionale woningbehoefte stabiliseert is voorzichtigheid met deze (uitgestelde) plancapaciteit geboden. Figuur 3. Ontwikkeling totale plancapaciteit woningbouw regio Midden-Brabant Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 8 van 22

10 Tabel 3 hieronder geeft voor de eerste 10-jaarsperiode een overzicht in hoeverre de plancapaciteit kan voorzien in de geprognosticeerde woningbouwopgave (incl. de verwachte sloopopgave). De regionale afspraken worden gemaakt op basis van het netto aan de woningvoorraad toe te voegen woningen. Om te kunnen bepalen wat als maximale plancapaciteit nodig is, is een aanname voor de te verwachten sloop gedaan, gebaseerd op het afgevlakt voortschrijdend gemiddelde van de afgelopen 10 jaar. Afgerekend wordt uiteindelijk op het saldo van feitelijk toegevoegde en onttrokken woningen aan de voorraad. De kolom totale capaciteit geeft vrij constante gemiddelde te zien van rond de 85%. Wat aangeeft dat er voldoende plannen in beeld zijn voor de komende 10 jaar. De harde plancapaciteit in regio ligt met 45% ruimschoots onder de 100% van de benodigde plancapaciteit. Kwantitatief kent de woningbouwplanning en -programmering in de regio een realistisch karakter met voldoende mogelijkheden om flexibel in te kunnen spelen op nieuwe kansen en ontwikkelingen. Daarmee kan tijdig ingespeeld worden op kansrijke plannen die de markt nu kan opnemen. Woningbouwcapaciteit en -opgaven Aantal woningen in plannen ten opzichte van de benodigde plancapaciteit Regio Midden-Brabant 2016 t/m 2025 de in de tabel opgenomen gegevens zijn afgerond op 5-tallen Capaciteitsindicatie opgave plus = indicator indicator Middellange termijn totale waarvan totale harde 2016 t/m 2025 prognose verwachte benodigde capaciteit harde plancapaciteit 4) plancapaciteit 4) ) sloop 2) capaciteit in plannen 3) capaciteit 3) <100% <<100% Dongen % 61% Gilze en Rijen % 50% Goirle % 40% Hilvarenbeek % 62% Loon op Zand % 55% Oisterwijk % 74% Tilburg % 41% Waalwijk % 29% Midden-Brabant % 44% Heusden % 48% 1) De bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering ) De te verwachten sloop is, tenzij anders is vermeld, berekend o.b.v. de gemiddelde sloop over de periode 2006 t/m ) Bron: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente', stand per ; bewerking: Provincie Noord-Brabant. Tot de harde plancapaciteit behoren de onherroepelijke of door gemeenteraden vastgestelde woningbouwplannen. 4) Omdat de ervaring leert dat van de (vele) plannen die een gemeente heeft, er altijd wel een aantal niet of met vertraging wordt uitgevoerd, is het - met het oog op de voortgang van de woningbouw - met name voor de korte(re) termijn van belang, dat gemeenten beschikken over voldoende (harde) plancapaciteit. Tegelijkertijd is het van belang voor de middellange en lange(re) termijn voldoende ruimte te laten in de woningbouwplanning. Door de nodige flexibiliteit in te bouwen in het (harde) planaanbod en woningbouwplannenniet al in een te vroeg stadium programmatisch en financieel dicht te timmeren, kan beter worden meebewogen met de (blijvend) sterke dynamiek op de woningmarkt en ook beter ingespeeld worden op de marges en onzekerheden, die inherent zijn aan (toekomstige) demografische, economische en woningbehoefteontwikkelingen. Flexibiliteit is ook nodig om voldoende (beleids)ruimte te kunnen bieden ten ten behoeve van het herbestemmen van leegstaand en leeg komend vastgoed en om in de (nabije) toekomst in te kunnen spelen op nieuwe, onvoorziene (nabije) toekomst in te kunnen spelen op nieuwe, onvoorziene inbreidingsmogelijkheden of binnenstedelijke herstructurerings- en transformatieopgaven. Tabel 3. Woningbouwcapaciteiten en -opgaven regio Midden-Brabant Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 9 van 22

11 Figuur 4. Totale en harde plancapaciteit i.r.t. benodigde woningen voor de korte termijn 2.4. Kwalitatieve samenstelling woningbouwprogramma s De kwalitatieve samenstelling van de woningbouwprogramma s laat een vergelijkbaar beeld zien als afgelopen jaren. Er is nog steeds sprake van een kwalitatieve mismatch tussen aanbod en vraag, zodat de woningbouwprogramma s op onderdelen verdere aanpassing vraagt. Juist in de huidige tijd is de kwaliteit van het woningbouwprogramma van belang om woningbouwplannen te kunnen realiseren. De woonwensen van de consument zijn daarin leidend. In de afgelopen jaren was er een mismatch tussen de kwaliteit van het programma (teveel dure koopwoningen, teveel appartementen) en de woonwensen. Naar verwachting zal de vraag zich voornamelijk richten op betaalbare goedkope koop- en huurwoningen. De opnamecapaciteit van appartementen hangt samen met het huidige aandeel appartementen in de woningvoorraad, prijs, locatie en omvang van het plan. In de samenstelling van het woningbouwprogramma blijft variatie overigens gewenst en is een eenzijdige samenstelling niet raadzaam. Figuur 5. Samenstelling nieuwbouwplannen naar eigendom 2016 t/m 2020 Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 10 van 22

12 Eigendom en prijs In de kwalitatieve samenstelling van de woningbouwprogramma s voor de eerste 5-jaarsperiode ligt de verhouding huur en koop rond de 40% huur en 60% koop. Traditioneel is daarbij een hoger aandeel koop te zien in de landelijke regio en in landelijke gemeenten. Toch hebben enkele landelijke gemeente wel erg weinig huurwoningen op korte termijn in hun programma opgenomen. Zo bestaat slechts 10% van het nieuwbouwprogramma van Goirle en Loon op Zand uit huurwoningen. Figuur 6. Samenstelling nieuwbouwplannen Midden-Brabant naar eigendom en prijs, 2016 t/m 2020 Wanneer vervolgens de prijs van de huur- of koopwoningen erbij betrokken wordt, is te zien dat 49% van de woningbouwprogramma s in de regio in de dure en middeldure koop is gepland. Ten opzichte van voorgaand jaar is dit licht afgenomen. Het aandeel dure koopwoningen in landelijke gemeente is echter toegenomen. Vooral in de woningbouwprogramma s van de gemeenten Hilvarenbeek en Loon op Zand bestaat een vors deel uit duur koop. Het aandeel dure koopwoningen in deze gemeenten ligt boven de 40%. Het aandeel goedkope koopwoningen is afgenomen ten opzicht van vorige jaren. Bij de goedkope huurwoningen is juist een toename in de regio te zien. Aandeel appartementen In de gemeentelijke woningbouwprogramma s is voor de korte termijn (eerste 5 jaar van 2015 t/m 2019) is er voor circa 60% aan grondgebonden woningen in de plannen opgenomen en circa 40% appartementen. Dit komt overeen met voorgaande jaren. Vooral het stedelijk gebied (Tilburg en Waalwijk) bestaat bijna de helft van de nieuwbouwplannen uit appartementen, terwijl in landelijke gemeenten dit rond de 25% ligt, waarbij het aandeel appartementen in de de planning in Hilvarenbeek nog geen 10% betreft. Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 11 van 22

13 Figuur 7. Samenstelling nieuwbouwplannen Midden-Brabant naar type, 2016 t/m 2020 Het risicoprofiel voor de regio Midden-Brabant laat zien dat het aandeel risicovolle plannen (vooral dure koop en huur) rond de 40% ligt. Dit aandeel is laatste jaren niet veranderd. De kansrijke categorieën is daarentegen is licht toegenomen van 22% vorig jaar naar 26% nu. Naar verwachting is aandeel dure koop en huur in de gemeentelijke woningbouwplanning te hoog onder de huidige marktomstandigheden. Een kwalitatieve verschuiving van woningbouwplannen naar de segmenten die als meer kansrijk worden gezien zal de woningbouw-productie ten goede komen. Figuur 8. Risico-analyse plancapaciteiten nieuwbouwplannen Midden-Brabant, 2015 t/m 2019 Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 12 van 22

14 2.5. Inbreidings- en uitbreidingslocaties in woningbouwprogramma s Zorgvuldig en zuinig ruimtegebruik is een centraal onderdeel van het ruimtelijk beleid. De Ladder voor duurzame verstedelijking vormt daarbij een belangrijk (ruimtelijk) instrument. Belangrijk onderdeel van deze ladder is het benutten van de mogelijkheden voor woningbouw op inbreidingslocaties, waar herstructurering of transformatie mogelijk is. In de gemeentelijke woningbouwprogramma s zijn alle woningbouwlocaties opgenomen, zowel binnenstedelijk op inbreidingslocaties als buiten stedelijk gebied op uitbreidingslocaties. Van de totale plancapaciteiten in de regio betreft circa 55% op inbreidingslocaties tegenover 45% uitbreiding. Oisterwijk, Goirle en Tilburg scoren het hoogste, terwijl Dongen en Waalwijk in hun woningbouwprogrammering het accent leggen op uitbreidingslocaties. Figuur 9. Het planaanbod op inbreidingslocaties Midden-Brabant 2016, procentueel Regio Midden-Brabant In- en uitbreiding plancapaciteit gemeentelijke woningbouwprogramma's 2016 totale gemeentelijke plancapaciteit gemeentelijke plancapaciteit gemeentelijke plancapaciteit matrix 2016 periode 2016 t/m 2025 periode na 2025 totaal inbreiding uitbreiding totaal inbreiding uitbreiding totaal inbreiding uitbreiding Dongen % % % % 0 0 0% 0 100% Gilze en Rijen % % % % % % Goirle % % % 26 3% % % Hilvarenbeek % % % % % % Loon op Zand % % % % % % Oisterwijk % % % 90 11% % % Tilburg % % % % % % Waalwijk % % % % % % Midden-Brabant % % % % % % Heusden % % % % % % Bron: Gemeentelijke woningbouwmatrixen 2016 Tabel 4. In- en uitbreiding plancapaciteit gemeentelijke woningbouwprogramma's 2016 Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 13 van 22

15 Een aantal gemeenten kan het grootste deel van hun woningbehoefte te komende jaren op inbreidingslocaties situeren (Goirle en Loon op Zand) en hebben beperkte uitbreidingslocaties nodig. Een aantal gemeenten kan zelfs hun volledige woningbehoefte op inbreidingslocaties kwijt (Oisterwijk, Tilburg). De overige gemeenten hebben minder inbreidingsmogelijkheden in beeld en in hun woningbouwprogramma opgenomen. Opvallend is dat een aantal gemeenten inbreidingsmogelijkheden inbreidingspotentie voorlopig laat liggen tot na Dit is een afwijkend beeld ten opzichte van andere regio s Flexibiliteit woningbouwprogramma s De gemeentelijke woningbouwprogramma s bevatten zowel harde als zachte plannen. Juridisch hard zijn bestemmingsplannen die door de raad zijn vastgesteld of inmiddels onherroepelijk zijn. Gemeenten die voor de 1 e 5-jaars woningbehoefte over harde plancapaciteit beschikken hebben voldoende plancapaciteit met een directe bouwtitel. De mate waarin gemeenten voor de 2 e 5-jaarsperiode over harde plancapaciteit beschikken bepaald de flexibiliteit om in te kunnen spelen op nieuwe kansen en ontwikkelingen. Het houden van de nodige flexibiliteit in de ruimtelijke ontwikkeling van woningbouwplannen is ook in lijn ook met de (principes van de) Ladder voor duurzame verstedelijking. Op deze manier kan er voldoende (beleids)ruimte worden geboden om invulling te geven aan een goede (nieuwe) balans tussen nieuwbouw van woningen, aanpassen en verbeteren van de bestaande woningvoorraad en het herbestemmen van leegstaand of leeg komend kantoor-, winkel- en ander vastgoed. Regio Midden-Brabant Flexibiliteit gemeentelijke plancapaciteit woningbouwprogramma's 2016 totale gemeentelijke plancapaciteit gemeentelijke plancapaciteit gemeentelijke plancapaciteit matrix 2016 periode 2016 t/m 2025 periode na 2025 totaal hard zacht totaal hard zacht totaal hard zacht Dongen % % % % 0 0 0% 0 100% Gilze en Rijen % % % % % % Goirle % % % % % % Hilvarenbeek % % % % % % Loon op Zand % % % % % % Oisterwijk % % % % % % Tilburg % % % % % % Waalwijk % % % % % % Midden-Brabant % % % % % % Heusden % % % % % % Bron: Gemeentelijke woningbouwmatrixen 2016 Tabel 5. Harde en zachte plancapaciteit gemeentelijke woningbouwprogramma's 2016 De totale regionale plancapaciteit voor de komende 10 jaarsperiode komt redelijk overeen met de verwachte woningbehoefte voor deze periode. Daarmee is er regionaal voldoende plancapaciteit om in de woningbehoefte te voorzien. De harde plancapaciteit voor deze periode zit iets rond de 45% van de woningbehoefte (incl. ingeschatte vervangende nieuwbouw). Regionaal is daarmee voldoende flexibiliteit (ruim onder de 70%). Lokaal zijn er wel enkele uitzonderingen. Zo hebben enkele gemeenten een forse plancapaciteit zodat zij minder ruimte hebben om op nieuwe kansen in te springen. (Dit heeft vooral te maken met grote plannen met een langere doorlooptijd; Beljaart, Dongen en KVL, Oisterwijk). Voor deze gemeenten is het van belang om voor voldoende flexibiliteit in de gemeentelijke planning- en programmering te zorgen. Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 14 van 22

16 Elke gemeente heeft echter nog ruimte om bestemmingsplancapaciteit hard te maken. De meeste gemeenten willen hun volledige harde plancapaciteit de komende jaren tot uitvoer brengen. Alleen Hilvarenbeek en Loon op Zand hebben een deel van de harde plancapaciteit na de komende 10 jaarsperiode in hun planning staan Woningbouwopgave en bijzondere doelgroepen Instroom vanuit buitenland en prognose De provinciale bevolkings- en woningbehoefteprognose houdt rekening met buitenlandse migratiestromen. Dat deel van de instroom dat een beroep doet op reguliere huisvesting, waaronder vergunninghouders zit dan ook in de woningbouwopgave. De instroom lijkt groter te zijn (geweest) dan in de huidige prognose (2014) was voorzien. Toch bieden de gemeentelijke woningbouwprogramma s voldoende ruimte en flexibiliteit om op deze toename in voldoende mate in te kunnen spelen. Wel brengt deze beweging en veranderende vraag met zich mee naar meer (sociale) huurwoningen. Alternatieve huisvesting Bepaalde groepen, waaronder kwetsbare ouderen, personen die uitstromen uit opvangvoorzieningen en jongeren zonder familienetwerk, hebben moeite met het vinden van goede en betaalbare huisvesting. Zeker met de instroom van arbeidsmigranten en vergunninghouders is de druk op deze segmenten hoog. Om voldoende en adequate huisvesting beschikbaar te hebben voor deze bijzondere doelgroepen is voldoende aanbod van betaalbare woningen en alternatieve woonoplossingen van groot belang. Huisvesting van vergunninghouders De Huisvestingswet bepaalt dat gemeenten zorgdragen voor de voorziening in de huisvesting van vergunninghouders in de gemeente overeenkomstig de voor de gemeente geldende taakstelling. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties stelt voor iedere gemeente in Nederland elk half jaar vast, hoeveel vergunninghouders moeten worden gehuisvest in het komende halfjaar. Het wettelijk peilmoment is jaarlijks op 1 januari en 1 juli. Gemeenten in deze regio zijn doorgaans tijdig in het huisvesten van vergunninghouders. Momenteel staan er in de regio Midden-Brabant dan ook geen gemeenten onder actief toezicht. Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 15 van 22

17 3. Regionale woningbouwafspraken Midden-Brabant Prognose en afspraken Inleiding In het Regionaal Ruimtelijk Overleg (RRO) maakt de provincie samen met de regiogemeenten jaarlijks afspraken over de regionale woningbouwopgave voor de komende 10-jaarsperiode, uitgesplitst per gemeente. Richtinggevend voor het maken van deze afspraken is de meest actuele provinciale bevolkings- en woningbehoefteprognose. Bij deze afspraken hoort een set van regionale spelregels of uitgangspunten die de aard en strekking van de afspraken aangeven. De bindende afspraken zijn tenminste kwantitatief, maar kunnen ook kwalitatieve aspecten omvatten. Vigerende woningbouwafspraken In het RRO Midden-Brabant van 7 juni 2012 is afgesproken dat gemeenten zich richten op een realistisch programma met als uitgangspunt de actuele provinciale prognose. De actuele prognose dateert uit De huidige regionale woningbouwafspraken zijn vastgesteld in het RRO van 17 december 2015 voor de periode 2015 t/m Onderdeel van deze regionale afspraken is de herverdeling tussen de gemeente Tilburg en de gemeenten Dongen, Goirle en Oisterwijk (2009). Het restant van deze herverdelingsafspraak zijn meegenomen in de regionale woningbouwafspraken. Ook de afspraken in het kader van de pilot `Bouwen Binnen Strakke Contouren` met Oisterwijk (2009), waarbij deze gemeente haar pilotprojecten de komende jaren volwaardig kan afronden, maakt onderdeel uit van de huidige regionale woningbouwafspraken. Actuele ontwikkelingen en opgaven De komende jaren kennen de meeste gemeenten in de regio Midden-Brabant nog een groei in de woningbehoefte. Deze groei wordt wel steeds minder dan voorheen. Daarnaast is de kwalitatieve vraag naar woningen steeds dynamischer. Niet alleen veranderingen in de financieringsmogelijkheden, maar ook het langer zelfstandig wonen van ouderen door veranderingen in de zorg leveren hier een bijdrage aan. Deze veranderende woningmarkt en woningbehoefte vragen om maatwerk en daarmee om flexibiliteit in (bestemmings)plannen en afspraken met (markt)partijen. Flexibiliteit in plannen biedt daarnaast ruimte voor een goede balans tussen nieuwbouw van woningen, verbeteren van de bestaande voorraad en herbestemmen van leegstaand of leeg komend vastgoed en is daarmee in lijn met de Ladder voor duurzame verstedelijking. Tevens is het noodzakelijk om binnen de gemeentelijke woningbouwprogramma s voldoende flexibiliteit te houden om in te kunnen spelen op de nieuwe realiteit en nieuwe (binnenstedelijke) kansen. Nieuwe woningbouwafspraken 2016 In het RRO van 15 december 2016 staat de herijking van de huidige regionale woningbouwafspraken op de agenda. Bij deze actualisatie wordt uitgegaan van de 10-jaarsperiode 2016 t/m In aanloop tot de herijking van de afspraken in december wil de werkgroep wonen het poho ROV van september eerst een besluit laten nemen over de uitgangspunten en bijbehorende toelichting. In het poho ROV van december zullen de concept afspraken worden voorgelegd, waarna definitieve besluitvorming in het RRO kan plaatsvinden. De bijgevoegde uitgangspunten en toelichting bevatten geen inhoudelijke wijzigingen ten opzichte van de huidige uitgangspunten en toelichting daarop. Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 16 van 22

18 3.2. Uitgangspunten regionale woningbouwafspraken Regionale woningbehoefte De regionale woningbehoefte die volgt uit de meest actuele provinciale bevolkings- en woningbehoefteprognose (2014) is richtinggevend voor de gemeentelijke woningbouwplanning en -programmering. 2. Regionale woningbouwopgave De woningbouwopgave betreft de maximale toename van de bestaande woningvoorraad op 1 januari 2026, voor de regio uitgesplitst per gemeente. 3. Realistische planning en programmering Gemeenten gaan voor hun woningbouwprogrammering én -planning uit van de maximale woningbouwopgave voor de komende 10-jaarsperiode (van 1 januari 2016 tot en met 31 december 2025). Daarbij wordt er vanuit gegaan dat het woningtekort op termijn volledig wordt ingelopen. 4. Flexibiliteit plancapaciteit Gemeenten kunnen de volledige woningbouwopgave binnen de 10-jaarsperiode in harde bestemmingsplannen opnemen. Het streven is echter om flexibiliteit binnen hun woningbouwopgave te hebben door de harde bestemmingsplancapaciteit te beperken tot niet meer dan 70% van de totale woningbouwopgave. 5. Kwalitatieve uitwisselbaarheid programma s Gemeenten kunnen onderling programmaruimte uitwisselen uit kwalitatieve overwegingen. Deze uitwisseling dient regionaal in het RRO te worden vastgesteld. 6. Pilot Bouwen Binnen Strakke Contouren Oisterwijk krijgt de ruimte om de pilot BBSC de komende jaren (tot 1 januari 2020) volwaardig af te ronden, onder voorwaarde dat alleen plannen die vallen onder de pilot BBSC in planologische voorbereiding en uitvoering worden genomen. Jaarlijks wordt de voortgang gemonitord. 7. Ruimte-voor-Ruimte-woningen De woningen die worden gerealiseerd in het kader van de Ruimte-voor-Ruimte regeling vallen buiten de regionale woningbouwafspraken. Deze woningen zijn aanvullend op de regionale afspraken en tellen hierin niet mee. 8. Sloop en extramuralisering Het regionale woningbouwprogramma wordt vooraf niet verhoogd met voorgenomen sloop of extramuralisering. Als een gemeente kan aantonen dat er binnen een plan woningen worden gesloopt en/of niet-zelfstandige woningen (intramuraal) worden omgezet in zelfstandige woningen (extramuraal) kan dit aantal extra worden teruggebouwd. Het aantal terug te bouwen woningen wordt niet meegenomen in de woningbouwopgave. 9. Jaarlijkse herijking afspraken a. De regionale woningbouwafspraken (opgave en uitgangspunten) worden ieder kalenderjaar herijkt. b. Deze herijking wordt uiterlijk op 31 december in het RRO bekrachtigd. Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 17 van 22

19 3.3. Toelichting uitgangspunten 1. Woningbehoeftebepaling De provinciale bevolkings- en woningbehoefteprognose gaat uit naar de totale behoefte naar woningen (verblijfsobjecten met een woonfunctie), inclusief het inlopen van het woningtekort. Het woningtekort is bepaald op basis van het WoON (2012) en is het saldo van het geschatte aantal urgent woningzoekenden minus het aantal urgente woningverlaters (bv wachtend voor opname in een instelling). Hiervoor worden een reeks regio specifieke parameterwaarden bepaald o.b.v. leeftijd en huishoudenssamenstelling, waardoor dit woningtekort kan worden berekend. 2. Regionale woningbouwopgave De regionale woningbouwopgave betreft de toevoeging aan de bestaande woningvoorraad (per 1 januari 2016). De totale opgave aan nieuwbouw per gemeente kunnen groter zijn, omdat hierin sloopprogramma s zijn opgenomen. 3. Reikwijdte afspraken a. De regionale woningbouwafspraken betreft de toename van de woningvoorraad binnen de actuele 10-jaarsperiode, van 1 januari 2016 tot en met 31 december Vanaf heden wordt bij het maken van woningbouwafspraken uitgegaan van de Basisadministratie Adressen en Gebouwen (BAG). In de BAG worden alle verblijfsobjecten met (tenminste ook) een woonfunctie tot de woningvoorraad gerekend. b. Deze verblijfsobjecten met een woonfunctie (woningen) zijn in functioneel opzicht zelfstandig; eigen afsluitbare toegang en eigen keuken, wc en douche. c. Indien studenten-, (mantel)zorg- en landgoedwoningen en woningbouw in te transformeren vastgoed (kantoren e.d.) en cultuurhistorisch erfgoed zelfstandige voldoen aan bovengenoemde criteria, maken ze eveneens deel uit van de regionale woningbouwopgave. 4. Woningbouw buiten afspraken De woningen die worden gerealiseerd in kader van de Ruimte-voor-Ruimte regeling vallen als enige categorie woningen buiten de regionale woningbouwafspraken. 5. Subregionale afspraak Tilburg-Goirle Nadat grenscorrectie bij Bakertand heeft plaatsgevonden, op zijn vroegst op , zal Tilburg, op grondgebied van Goirle, 300 woningen realiseren (op middellange termijn). Deze woningen zullen onderdeel uitmaken van de Tilburgse woningbouwopgave. Aanvullend is afgesproken dat Goirle dan in 10 jaar 100 woningen van de Tilburgse opgave realiseert in de Zuidrand van Goirle. 6. Flexibiliteit woningbouwprogramma Met het oog op de veranderende kwalitatieve vraag naar woningen, omstandigheden op de woningmarkt en nieuwe, onvoorziene kansen voor herstructurering en transformatie op inbreidingslocaties is het zaak dat gemeenten voldoende flexibiliteit houden binnen hun woningbouwprogramma en -planning. Dit zorgvuldig ruimtegebruik is in de lijn met de Ladder voor duurzame verstedelijking. Deze flexibiliteit wordt bereikt door de hoeveelheid harde bestemmingsplancapaciteit te beperken. 7. Huisvesting arbeidsmigranten In de regionale woningbouwopgave is rekening gehouden met de structurele vraag van arbeidsmigranten naar een (zelfstandige) woonruimte met een woonfunctie. De arbeidsmigranten die in Nederland (gaan) verblijven in een woonruimte met een logiesfunctie zijn niet in de regionale woningbouwopgave meegenomen. Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 18 van 22

20 8. Juridisch harde plancapaciteit Tot harde plancapaciteit behoren de onherroepelijke of door gemeenteraden vastgestelde bestemmingsplannen met daarin een directe titel voor realisatie van woningbouw. 9. Jaarlijkse herijking afspraken De jaarlijkse herijking van de regionale woningbouwafspraken is noodzakelijk om een actueel kader te hebben voor een effectieve invulling van de woningbouwopgave voor de komende 10- jaarsperiode. Zonder deze afspraken is er onvoldoende basis voor de woningbehoefte onderbouwing van nieuwe woningbouwplannen Regionaal woningbouwopgave en afspraken 2016 t/m 2025 Regio Midden-Brabant Subregionale herverdeling woningbouwopgave 2009 tot 2019 basisafspraak jaarschijven herverdelingsperiode aantallen totaal restant per Dongen Goirle Oisterwijk Totaal Tilburg Bron: Regionale Agenda Wonen 2014, vastgesteld in het RRO van 19 december Basis voor deze tabel vormt de (sub)regionale herverdeling van het woningbouwprogramma 2009 t/m 2019, zoals vastgelegd in de brief provincie d.d. 10 februari Actualisatie RRO 15 december De in de tabel opgenomen gegevens zijn afgerond op 5-tallen. Tabel 6. Subregionale herverdeling woningbouwopgave 2009 tot 2019 Regio Midden-Brabant Regionale woningbouwopgave en -afspraken 2016 t/m 2025 benodigde restant extra ruimte regionale toevoeging subregionale tbv afronding pilot woningbouw woningvooraad herverdeling BBSC Oisterwijk afspraken 2016 t/m 2025 per 1/1/2016 1) per 1/1/2016 2) 2016 t/m 2025 Dongen Gilze en Rijen Goirle Hilvarenbeek Loon op Zand Oisterwijk Tilburg Waalwijk Midden-Brabant Bronnen: De bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering ) Actuele herverdeing per 1 januari 2016 o.b.v. tabel Subregionale herverdeling woningbouwopgave 2009 tot ) Extra planningsruimte t.b.v. Actuele lijst pilot BBSC Oisterwijk d.d. 16 november De in de tabel opgenomen gegevens zijn afgerond op 5-tallen. Tabel 7. Regionale woningbouwopgave en afspraken 2016 t/m 2025 Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 19 van 22

21 3.5. Prijs- en productdifferentiatie nieuwbouwwoningen 2017 Hart van Brabant In regionaal verband worden jaarlijks richtlijnen opgesteld met betrekking tot (koop)prijsmaxima voor de financieringscategorieën "goedkoop" en "middelduur". Dit als onderdeel van de prijs- en productdifferentiatie van nieuwbouwwoningen, dit mede gericht op bevordering van markttransparantie. De ontwikkelingen op de woningmarkt in 2016 geven geen aanleiding tot aanpassingen van de koopprijsgrenzen voor De huurtoeslag-/liberalisatiegrens wordt van rijkswege voor drie jaar bevroren op het niveau van Prijsklassen woningnieuwbouw (per 1 januari 2016) Woonproduct-classificatie nieuwbouw (indicatief) van klein naar groot, van goedkoop naar duur Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 20 van 22

22 4. Uitvoeringsagenda Regionaal Woonkader 4.1. Uitvoeringsagenda 2016 De Uitvoeringsagenda is in maart 2016 door de portefeuillehouders vastgesteld en bevat een nadere beschrijving van de activiteiten uit het Regionaal Woonkader. Voor 2016, 2017 en 2018 is een aantal van de activiteiten ingepland. Daar is als kanttekening bij opgenomen: De uitvoeringsagenda is een dynamisch document: jaarlijks herijken de gemeenten de planning en voegen zij onderdelen toe. De planning voor het komende jaar is specifiek, de acties die zijn gepland voor volgende jaren meer algemeen. Uitvoeringsagenda 2016 Nr. Agenda + Omschrijving jan-16 feb-16 mrt-16 apr-16 mei-16 jun-16 jul-16 aug-16 sep-16 okt-16 nov-16 dec-16 jan-17 feb-17 3a. 7a. 3d. 1c. + 5a. + 5c. 1a. + 8a. + 8b. + 8c. + 8d. 2c. 1a. Regio-indeling werkgebieden woningcorporaties Een voorstel doen voor een regionaal kernwerkgebied voor de in de regio werkzame woningcorporaties. Planopzet NoM-proof maken woningvoorraad Op regionaal niveau voeren gemeenten een programma uit voor verduurzaming woningvoorraad (op basis van al in gang gezette acties en afspraken) Zienswijze scheiding DAEB - niet-daeb De gemeenten stellen op basis van de inventarisatie van de gewenste woningvoorraad een gezamenlijk kader vast voor zienswijzen voor het scheiden van corporatiebezit in sociale huur (DAEB) en duurdere huur (niet-daeb). Huisvestingsvraag bijzondere doelgroepen en alternatieve huisvestingsoplossingen - Op regionaal niveau afspraken maken over de realisatie van permanente en tijdelijke huisvesting voor arbeidsmigranten - Inventarisatie (verwachte) huisvestingsvraag v an bijzondere doelgroepen - op regionaal niveau onderzoeken gemeenten de mogelijkheid van alternatieve woonoplossingen voor bijzondere doelgroepen, verblijfsgerechtigden en arbeidsmigranten Verbetering aansluiting bouwprogramma's op kwalitatieve woningvraag - Op sub-regionaal niveau afspraken maken over het verwerken van de kwalitatieve uitkomsten van het woonbehoefteonderzoek in woningbouwprogramma s - De gemeenten maken op subregionaal niveau een analyse van de mate waarin het woningbouwprogramma tot 2025 aansluit bij de verwachte vraag - De gemeenten maken op regionaal niv eau een analy se van de verwachte effecten van het woningbouwprogramma op de toekomstwaarde van de bestaande voorraad - Gemeenten maken op subregionaal niv eau afspraken over kwalitatieve verbetering van het woningbouwprogramma en maken op regionaal niveau afspraken met de provincie over flexibilisering in de woningbouwprogrammering - Gemeenten stellen een procedure voor onderling afstemmen van programma's op subregionaal niveau Presentatie 'ladder' Gemeenten analyseren periodiek de jurisprudentie over de toepassing van de ladder voor duurzame verstedelijking. Woningbouwafspraken Op sub-regionaal niveau afspraken maken over het verwerken van de kwalitatieve uitkomsten van het woonbehoefteonderzoek in woningbouwprogramma s. Bronnen: Uitvoeringsagenda Regionaal Woonkader Hart van Brabant 2016, d.d.10 maart 2016 Bovenstaande nummering correspondeert met de uitgangspunten & opgaven, zoals opgenomen in het Regionaal Woonkader Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 21 van 22

23 Realisatie Blok 1: Regio indeling woningcorporaties is volgens planning in juni afgerond. Blok 2: Verduurzamen en NOM-proof maken woningvoorraad wordt opgepakt door een separate werkgroep. De HvB energie deal is opgesteld voor de periode , waarbij 2016 een aanloop jaar is en in 2017 de resultaten moeten worden geboekt. Nog niet afgerond. Blok 3: Zienswijze scheiding DAEB-niet-DAEB wordt naar alle waarschijnlijkheid in november afgerond in plaats van juni. Blok 4: Huisvesting bijzondere doelgroepen: Companen is bezig met gegevensverzameling. Verwachte afronding: december Blok 5: Afstemming woningbouwprogramma s: afgesproken is dat dit op subregionaal niveau wordt opgepakt. Alleen in de subregio Langstraat is dit gebeurd. Regionaal dus niet afgerond. Blok 6: Presentatie ladder ; het initiatief hiervoor ligt bij de regionale werkgroep RO. Op basis van een globale inventarisatie heeft het poho op ingestemd met de conclusie dat er vooralsnog geen aanleiding is om de leegstands-problematiek regionaal aan te pakken, met uitzondering van de VAB s. Wel vindt er ladder-afstemming plaats. Blok 7: De regionale woningbouwafspraken zijn voorbereid en worden in december afgerond. Conclusie is dat de items, waarvoor het initiatief bij de werkgroep Wonen ligt, zijn (of worden volgens planning) afgerond, behalve de (sub)regionale afstemming van de woningbouwprogramma s Uitvoeringsagenda 2017 Uitvoeringsagenda 2017 Nr. Agenda + Omschrijving jan-17 feb-17 mrt-17 apr-17 mei-17 jun-17 jul-17 aug-17 sep-17 okt-17 nov-17 dec-17 jan-18 feb-18 4a. 1a. + 8a. + 8b. + 8c. + 8d. 3c. 1b. Analyse sub-regionale vraag naar seniorenhuisvesting Op basis van het woningbehoefteonderzoek en een analyse van de effecten van de extramuralisering brengen gemeenten op subregionaal niveau de huisvestingsv raag senioren in beeld Verbetering aansluiting bouwprogramma's op kwalitatieve woningvraag - Op sub-regionaal niveau afspraken maken over het verwerken van de kwalitatieve uitkomsten van het woonbehoefteonderzoek in woningbouwprogramma s - De gemeenten maken op subregionaal niveau een analyse van de mate waarin het woningbouwprogramma tot 2025 aansluit bij de verwachte vraag - De gemeenten maken op regionaal niveau een analyse van de verwachte effecten van het woningbouwprogramma op de toekomstwaarde van de bestaande voorraad - Gemeenten maken op subregionaal niveau afspraken over kwalitatieve verbetering van het woningbouwprogramma en maken op regionaal niveau afspraken met de provincie over flexibilisering in de woningbouwprogrammering - Gemeenten stellen een procedure voor onderling afstemmen v an programma's op subregionaal niveau Monitor slagingskansen Samen met de woningcorporaties monitoren de gemeenten op regionaal niveau de ontwikkeling van doelgroepen en van het aanbod. Regionaal WBO Het woonbehoefteonderzoek van Smart Agent periodiek herhalen voor de hele regio 1a. Woningbouwafspraken Op sub-regionaal niveau afspraken maken over het verwerken van de kwalitatieve uitkomsten van het woonbehoefteonderzoek in woningbouwprogramma s Bronnen: Uitvoeringsagenda Regionaal Woonkader Hart van Brabant 2016, d.d.10 maart 2016 Bovenstaande nummering correspondeert met de uitgangspunten & opgaven, zoals opgenomen in het Regionaal Woonkader Regionale Agenda Wonen 2017 deel A Pagina 22 van 22