Mantelzorg in Alblasserdam

Transcriptie

1 Mantelzorg in Alblasserdam Mantelzorg: onbetaalde hulp aan familie of bekenden met een (tijdelijke) ziekte of handicap of iemand die thuis verpleegd moet worden. Een mantelzorger heeft een persoonlijke band met de hulpbehoevende (Boer et al. 2010). Inhoud: 1. Cijfers op een rij 2. Bekendheid & behoefte 3. Ontwikkelingen 4. Conclusie Samen bouwen aan de Wmo. Dit is de naam van het Beleidsplan Maatschappelijke Ondersteuning van de gemeente Alblasserdam. In dit plan staat hoe de gemeente Alblasserdam in deze periode uitvoering wilde geven aan de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), zo ook op prestatieveld 4: ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers, bevorderen van de participatie van mantelzorgers en aantrekken van nieuwe vrijwilligers. Het Onderzoekcentrum Drechtsteden ondersteunt de gemeente hierbij met informatie over dit prestatieveld in Alblasserdam door twee factsheets te maken: één over vrijwilligerswerk en één over mantelzorg. Deze factsheet gaat over mantelzorg. Hoeveel mantelzorgers zijn er in Alblasserdam? Wat kenmerkt deze groep? In het kader laten we de verschillen tussen vrijwilligerswerk en mantelzorg zien. Vrijwilligerswerk en mantelzorg zijn beide onbetaald en niet verplicht. Ook komt het beide ten goede van anderen. Maar er is een wezenlijk verschil tussen vrijwilligerswerk en mantelzorg. Vrijwilligerswerk gebeurt in georganiseerd verband, terwijl mantelzorg in een informele setting plaats vindt (familie, vrienden of kennissenkring). Dat mantelzorg niet verplicht is, is waar, maar voor mantelzorgers is die beleving vaak anders: je kiest er niet voor, het overkomt je. Bron: 1 Cijfers op een rij In 2008 gaven 3,5 miljoen mensen in Nederland mantelzorg, dat is 27% van de volwassen bevolking (Boer et al. 2010). Wat betekent het als we dit doorvertalen naar Alblasserdam? In Alblasserdam wonen bewoners, waarvan volwassenen. 1 We nemen hier 27% van: ongeveer volwassen bewoners in Alblasserdam bieden mantelzorg. Uit de Participatiemonitor Drechtsteden 2009 blijkt dat Alblasserdam niet meer of minder mantelzorgers heeft dan de andere Drechtsteden gemeenten (Jong, Verkade & Metz 2009). Op basis van deze monitor beschrijven we hierna de kenmerken van de groep mantelzorgers in Ablasserdam. Profiel De mantelzorger in Alblasserdam, hoe ziet die er uit? We zien geen verschillen tussen mantelzorgers en niet-mantelzorgers in huishoudensamenstelling, hoofdbezigheid, opleidingsniveau en het wel of niet hebben van beperkingen. Ze geven ook niet meer dan gemiddeld aan onvoldoende contacten te hebben, ze zijn even vaak lid van een organisatie of vereniging, bezoeken vrijetijdsvoorzieningen net zo vaak en gaan even vaak op vakantie als bewoners die niet mantelzorgen. Wel geven 75-plussers en volwassenen onder de leeftijd van 35 jaar minder mantelzorg dan gemiddeld. In de leeftijdsgroep 55 jaar tot en met 65 jaar geven mensen meer dan gemiddeld mantelzorg. Dit geldt ook, al is het in mindere mate voor de 65- tot 75-jarigen in Alblasserdam. Alblasserdam wijkt hiermee niet af van de landelijke cijfers. Hierbij moet worden opgemerkt dat het aandeel 65-plussers dat mantelzorgt de afgelopen jaren is toegenomen van 13% in 2001 naar 20% in 2008 (Boer et al. 2010). Zorgrelatie Voor wie zorgen de Alblasserdamse mantelzorgers? De meeste mantelzorgers, ongeveer de helft, zorgen voor (één van hun) ouders of schoonouders. Daarna volgt de zorg voor een kind (19%) en de zorg voor een partner (13%). Tot slot zorgen drie op de tien voor andere familieleden en drie op de tien voor vrienden, kennissen of buren. Er zijn geen verschillen met het Drechtstedengemiddelde. Intensiteit Hoeveel zorgen de Alblasserdamse mantelzorgers? Van de mantelzorgers zorgt 13% incidenteel, niet iedere week (figuur 2). De helft van de mantelzorgers zorgt tussen de twee en de tien uur per week. Eén op de tien zorgt meer dan 20 uur per week. Ook hierbij zijn er geen verschillen met het Drechtstedengemiddelde. Zorg voor partner en 1 Drechtsteden.incijfers.nl (

2 kind heeft gemiddeld genomen een grotere intensiteit en langere duur en geeft ook meer kans op overbelasting dan zorg voor ouders, vrienden, kennissen of buren (Domseler, Tanja & Vermaas 2010). Figuur 2 Uren mantelzorg in de afgelopen week 10% 13% incidenteel minder dan 2 uur 2 tot 10 uur 10 tot 20 uur meer dan 20 uur 10% 17% 50% Hulp Mantelzorgen de Alblasserdamse mantelzorgers alleen of samen? De helft van de mantelzorgers krijgt hulp bij het zorgen van anderen, de andere helft niet. Van de mantelzorgers met hulp krijgt drie kwart hulp van familie, een kwart van vrienden of buren en krijgen vier op de tien hulp van professionals. Slechts een klein deel krijgt hulp van vrijwilligers. Figuur 3 Hulp bij mantelzorgen (%) familie 77% professionals vrienden of buren 27% 41% % van de mantelzorgers met hulp vrijwilligers 4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% De helft van de mantelzorgers krijgt hulp bij het zorgen. Drie op de tien mantelzorgers krijgen uitsluitend hulp van familie en/of vrijwilligers. Eén op de tien krijgt hulp van uitsluitend professionals. Ruim de helft van de mantelzorgers met hulp krijgt uitsluitend hulp van familie en/of vrijwilligers (29% van alle mantelzorgers), twee op de tien mantelzorgers met hulp krijgen uitsluitend hulp van professionals (9% van alle mantelzorgers) en voor een kwart gaat het om een combinatie van beide (12% van alle mantelzorgers). 2 Bekendheid & behoefte Bekendheid mantelzorgondersteuning Uit onderzoek van het SCP Op weg met de Wmo; evaluatie van de Wmo blijkt dat mantelzorgers onvoldoende op de hoogte zijn van het ondersteuningsaanbod in hun regio (Klerk et al. 2010). De bewoners van Alblasserdam kunnen bij verschillende organisaties mantelzorgondersteuning krijgen. Bijvoorbeeld bij Stichting Welzijnswerk voor Ouderen Alblasserdam, bij MEE Drechtsteden en bij het Wmo-loket. Hoe bekend zijn Alblasserdammers met mantelzorgondersteuning? Twee derde van de volwassen Alblasserdammers is bekend met mantelzorgondersteuning (figuur 4). Daarnaast zijn vier op de tien bewoners bekend met het Wmo-loket en een derde met ouderenwerk. Het aandeel Alblasserdammers dat bekend is met mantelzorgondersteuning en het Wmo-loket kunnen we vergelijken met het gemiddelde van de Drechtsteden: we zien geen verschillen. 2 2 Wat betreft MEE hebben we alleen gegevens over de bekendheid onder Dordtenaren: 28%. Dit is laag. Echter, de bekendheid onder de Dordtenaren is sinds 2008 (21%) gegroeid (Verkade & Schalk 2011).

3 Mantelzorgers zelf zijn logischerwijs bekender met mantelzorgondersteuning en met de organisaties. Acht op de tien mantelzorgers in Alblasserdam zijn bekend met mantelzorgondersteuning. Ongeveer de helft kent het Wmo-loket en ouderenwerk. 3 Figuur 4 Bekendheid mantelzorgondersteuning (%) mantelzorgondersteuning 66% 80% Wmo-loket ouderenwerk 39% 53% 34% 49% % van de totale volwassen Alblasserdamse bevolking % van de volwassen mantelzorgers in Alblasserdam 0% 20% 40% 60% 80% 100% Ondersteuningsbehoefte Uit literatuuronderzoek komt naar voren dat mantelzorgers vaak te laat ondersteuning vragen en zelf niet altijd inzien wanneer ondersteuning nodig is om bijvoorbeeld overbelasting te voorkomen. De mantelzorg is vanzelfsprekend. Wanneer ze om hulp vragen staat het water hen, bij wijze van spreken, al aan de lippen. Als je een mantelzorger dus vraagt of hij behoefte heeft aan ondersteuning, dan zal hij geneigd zijn nee te zeggen. Daarnaast herkennen veel mantelzorgers zichzelf niet als mantelzorger, waardoor het voor professionals moeilijk is hen te vinden. De ondersteuningsbehoefte is hierdoor lastig in kaart te brengen. Wel kunnen we kijken naar de huidige ondersteuning. Dit jaar heeft het OCD uitgebreid onderzoek gedaan naar mantelzorg in Dordrecht (Verkade & Schalk 2011). Daarbij is de mantelzorgondersteuning in de Drechtsteden ruimschoots aan bod gekomen. Er hebben gesprekken plaatsgevonden met professionals van MEE, Syndion, Yulius en DinamO (sleutelorganisaties op het gebied van mantelzorgondersteuning) en twee focusgroepen met mantelzorgers uit de Drechtsteden gemeenten. De uitkomsten van dit onderzoek zijn hierdoor ook goed te gebruiken door de gemeente Alblasserdam. We beschrijven deze hierna. Volgens professionals Professionals zien dat vroege informatievoorziening aan mantelzorgers helpt. Het gaat dan om het geven van informatie, emotionele ondersteuning en praktische ondersteuning. Bijvoorbeeld wanneer iemand met een beperking met zijn mantelzorger bij een huisarts/ziekenhuis komt of wanneer een consulent een huisbezoek aflegt bij iemand met een beperking en zijn mantelzorger. Mantelzorgers weten hierdoor waar zij terecht kunnen met vragen en geven eerder aan wanneer de zorg te zwaar wordt. Wel gebeurt deze vroege informatievoorziening volgens de professionals nog veel te weinig. Lotgenotencontact, netwerkbijeenkomsten 4 en ondersteuning in de werksituatie zijn andere goede voorbeelden. Verder is ook het overleg met de gemeente belangrijk. Professionals ervaren dit nu als goed: indien mantelzorgbeleid duidelijk is, kunnen er heldere gesprekken gevoerd worden en keuzes gemaakt worden. Volgens de professionals kan ook het één en ander verbeterd worden op het gebied van mantelzorgondersteuning, namelijk: de transparantie van het aanbod van mantelzorgondersteuning, aandacht voor groepen met weinig eigen kracht 5 en het 3 Van de Dordtse mantelzorgers kent 48% MEE (Verkade & Schalk 2011) 4 Bij deze bijeenkomsten staat iemand met een beperking centraal. Hij krijgt hulp van een professional om zijn hele netwerk (vrienden, familie, buren) op één avond bijeen te roepen om te kijken wat mogelijkheden zijn: wie neemt hem een keer mee naar de film? Wie komt een keer langs? Etc. Hierdoor wordt de belasting van de mantelzorger ook minder. Het is de bedoeling dat deze bijeenkomsten vaker plaatsvinden, uiteindelijk op initiatief van degene met de beperking zelf. 5 Groepen die slecht voor zichzelf op kunnen komen, mantelzorgers van ggz-patiënten en mantelzorgers die levenslang en levensbreed moeten zorgen.

4 benutten van kennis van professionals op het gebied van de Wmo. Daarnaast blijft meer budget en meer bewustwording van mantelzorg op alle levensgebieden, volgens professionals, noodzakelijk. Volgens mantelzorgers Wanneer we de mantelzorgers in de Drechtsteden vragen naar hun mening over de ondersteuningsmogelijkheden, komt er één ding duidelijk naar voren: ze hebben geen overzicht van het aanbod aan mantelzorgondersteuning. Dit sluit aan bij een uitkomst van een onderzoek van het SCP: Mantelzorg. Een overzicht van steun van een aan mantelzorgers in (Boer et al. 2009) Van de mantelzorgers met een onvervulde behoefte aan ondersteuning geeft 38% namelijk als reden: ik wist niet hoe of waar ik een voorziening kon krijgen. De ondersteuningsbehoefte van mantelzorgers is erg divers, elke situatie is anders. Ruim de helft heeft helemaal geen behoefte aan ondersteuning (56%). Aan respijtzorg heeft 11% van de mantelzorgers veel behoefte (logeervoorziening) en 13% matige behoefte (dagopvang, activiteitencentrum). Aan informatie en advies heeft 9% veel behoefte (over mantelzorg: lotgenotencontact, trainingen over emoties, omgaan met professionals) en 26% matige behoefte (informatie over voorzieningen en aandoening van de hulpbehoevende, administratieve ondersteuning, hulp bij aanvragen van professionele zorg) (Boer et al. 2009). Daarnaast vinden mantelzorgers in de Drechtsteden nog dat ze slecht en laat geïnformeerd worden door professionals en ze missen een brede oplossingsgerichte blik bij professionals. 3 Ontwikkelingen Mantelzorg, tijden lang vond dit plaats in de privésfeer. Nu is er steeds meer aandacht voor vanuit de overheid. De zorgbehoefte groeit door vergrijzing en vermaatschappelijking van de zorg. Daarnaast heeft de overheid bezuinigd op de AWBZ en zijn er nog meer bezuinigingsplannen voor de toekomst. Mantelzorg is één van de (belangrijkste) middelen om deze groei in behoefte aan zorg en de bezuinigingen in de zorg op te vangen. Bezuinigingen AWBZ Gemeenten hebben met de Wmo de regie gekregen bij het versterken en ondersteunen van mantelzorgers. Binnen deze wet wordt gesproken over meedoen en participeren. De oude zorgplicht (binnen de Wvg) maakt plaats voor de compensatieplicht (binnen de Wmo). Steeds meer nadruk leggen gemeenten op de eigen kracht van hun bewoners, zo ook bij mantelzorgers. Mede om het hoofd te bieden aan de bezuinigingen. In 2009 is de toelating tot AWBZ-zorg strenger geworden. De pakketmaatregel 6 is ingevoerd. Hierdoor kunnen mensen met een lichte beperking geen AWBZ-Begeleiding meer krijgen gericht op maatschappelijke integratie (bv. hulp bij administratie, aanbrengen van structuur in de dag en dagbesteding). Zij moeten nu een beroep doen op hun eigen kracht, hun netwerk, vrijwilligers en pas in de laatste plaats op een Wmo-voorziening. Mantelzorg is een voor de hand liggend alternatief. Professionals merken in de praktijk dat de druk op mantelzorgers toeneemt (Verkade & Schalk 2011). Wanneer mantelzorgers zelf om hulp vragen, worden ook zij steeds meer aangesproken op hun eigen kracht. Mantelzorg en werk De overheid stimuleert mensen om meer te gaan werken of te leren. De arbeidsparticipatie onder vrouwen en ouderen wordt steeds groter. Tegelijkertijd wijzen termen als eigen verantwoordelijkheid, eigen kracht en gebruikelijke zorg op een meer verplichtend karakter van mantelzorg in onze samenleving (Boer et al in Verkade & Schalk 2011). Eén op de acht werknemers is mantelzorger. 7 In Alblasserdam is dit zelfs één op de vijf. Dit is ook zo in de Drechtsteden (Jong, Verkade & Metz 2009). Door de toenemende vergrijzing, personeelstekorten en bezuinigingen in de zorg en de vermaatschappelijking van de zorg zullen dat er in de toekomst eerder meer dan 6 Alleen mensen met een matige of zware beperking kunnen nog aanspraak maken op de functie Begeleiding binnen de AWBZ. Daarnaast is Begeleiding binnen de AWBZ nu alleen bedoeld voor zelfredzaamheid, niet meer voor participatie. Ook wordt er strenger gekeken naar het aantal geïndiceerde uren Begeleiding. 7 (19 mei 2011)

5 minder worden. Vier op de tien voelen zich matig tot zwaar overbelast en één op de tien moet zelfs stoppen met werken. 8 Mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid kan de combinatie van mantelzorg en werk vergemakkelijken. Een organisatie kan bijvoorbeeld flexibel zijn wanneer een mantelzorger met de hulpbehoevende mee moet naar het ziekenhuis. Het gaat vooral om het bespreken van maatwerkoplossingen (meer werken in minder dagen, thuis werken, zorgverlof opnemen); mantelzorg kan verschillen in intensiteit. Vorig jaar hebben de vakcentrales CNV, FNV en MHP een convenant gesloten om een stimulans te geven aan het combineren van werk en mantelzorg. 9 4 Conclusie Kijk bij de mantelzorger naar een evenwicht tussen draaglast en draagkracht! In Alblasserdam zijn er ongeveer volwassen mantelzorgers. Wanneer we kijken naar verschillen tussen mantelzorgers en niet-mantelzorgers, zien we alleen verschillen naar leeftijd. Bewoners in de leeftijd tussen 55 en 75 jaar mantelzorgen meer dan gemiddeld. 75-plussers en jongvolwassenen (tot 35 jaar) mantelzorgen minder dan gemiddeld. De meeste Alblasserdamse mantelzorgers zorgen voor hun (schoon)ouders. Daarna volgt de zorg voor een kind en voor een partner. Acht op de tien mantelzorgers in Alblasserdam zorgen minder dan tien uur per week, één op de tien zorgt meer dan 20 uur per week. De helft van de mantelzorgers krijgt hulp bij het zorgen, vooral van familie. Eén op de tien mantelzorgers krijgt uitsluitend hulp van professionals. Er zijn geen noemenswaardige verschillen met het Drechtstedengemiddelde of met landelijke cijfers. Een groot deel (80%) van de mantelzorgers in Alblasserdam kent de term mantelzorgondersteuning. Toch blijkt dat mantelzorgers een overzicht van het aanbod aan ondersteuning missen. Daarnaast vinden professionals en mantelzorgers dat mantelzorgers laat ondersteund worden, terwijl professionals in de praktijk wel ervaren dat het werkt. Meer inzet op vroege signalering en ondersteuning is dan ook aan te bevelen. Wanneer mantelzorgers goed ondersteund worden houden ze de zorg langer vol en is de zorg kwalitatief beter (Verkade & Schalk 2011). Bovendien kan goede ondersteuning er voor zorgen dat ook de mantelzorgers blijven meedoen aan de samenleving en niet alleen aan (het werken en) het zorgen zijn. Mantelzorgers vragen niet snel om hulp. De zorg is vanzelfsprekend. Dit matcht niet met de gedachte dat inwoners, inclusief mantelzorgers, meer aangesproken moeten worden op hun eigen kracht. Natuurlijk kun je kijken naar mogelijkheden, maar te veel nadruk op de eigen kracht kan averechts werken. Risico s als overbelasting en (ouder)mishandeling liggen op de loer. Bovendien kan dit uiteindelijk uitmonden in duurdere zorg (een opname/crisisopvang) (Verkade & Schalk 2011). 8 (19 mei 2011) 9 (19 mei 2011)

6 Literatuur Boer, A. de, M., Broese van Groenou & J. Timmermans (2009). Mantelzorg een overzicht van steun van en aan mantelzorgers in Den Haag SCP Boer, A. de, D. Oudijk, I. Woittiez, J. Timmermans & M. de Klerk (2010). Mantelzorg uit de doeken. SCP, Den Haag Dompseler, N. van, A. Tanja & M. Vermaas (2010). Beter bereiken van Mantelzorgers dichtbij en samenhangend Inventarisatie van inspirerende praktijkvoorbeelden. Expertisecentrum Mantelzorg, MOVISIE en Vilans Jong, A.E. de, D. M. Verkade & J.W. Metz (2010). Participatiemonitor Drechtsteden OCD Klerk, M. de, R. Gilsing & J. Timmermans (2010). Op weg met de Wmo evaluatie van de Wmo Den Haag: SCP Verkade, D.M. & J.M.A. Schalk (2011). Mantelzorg in Dordrecht. Ontwikkeling en verdieping. Onderzoekcentrum Drechtsteden. drs. D.M. Verkade juni 2011 Postbus AP Dordrecht (078)