ACTIVITEITENRAPPORT CONFEDERATIE VAN DE BELGISCHE BIETENPLANTERS vzw

Transcriptie

1 ACTIVITEITENRAPPORT CONFEDERATIE VAN DE BELGISCHE BIETENPLANTERS vzw

2 Voorzitter: Mathieu Vrancken Ondervoorzitters: Philippe Bedoret Michel Pecquereau Hendrik Vandamme Fédé RT CoCo Hainaut-IS Voorzitter: Ondervoorzitters: David Jonckheere Etienne Beguin Joseph Cleiren Voorzitter: Ondervoorzitters: Michel Pecquereau José Druart Pascal Heyte Verbond TS CoCo Vlaanderen Voorzitter: Ondervoorzitters: Jean-Paul Vanelderen Eric Nijs Mathieu Vrancken Voorzitter: Jos Brouwers Ondervoorzitters: Philippe Van Cauwenberghe Hendrik Vandamme CoCo Haspengouw CoCo Iscal Voorzitter: Ondervoorzitters: Jean-Joseph Rigo David Jonckheere Jean-Paul Vanelderen Voorzitter: Jos Brouwers Voorzitter Technisch Comité: Michel Pecquereau Fédé RT CoCo Hainaut-Iscal Voorzitter: Ondervoorzitters: Philippe Bedoret Michel Pecquereau David Jonckheere

3 I. Het Belgische biet-suikerlandschap 1. SUIKERBIET De bietenteelt was al aanwezig in België in 1812 onder Napoleon, maar de echte doorbraak van de teelt vond plaats rond de jaren De traditionele bietenteeltzones situeren zich in het centrum en in het westen van België. Binnen deze zone is de specialisatiegraad zeer verschillend; Haspengouw, in het oosten van het centrum is de meest gespecialiseerde bietenzone. De suikerbiet wordt in de lente gezaaid (tussen 15 maart en 15 mei) en in september geoogst vanaf 15 september. In de teeltrotatie met de suikerbiet zet men vaak granen en aardappelen. 2. SUIKER De eerste suikerfabriek werd in 1812 gebouwd in de verlaten abdij van het "Terkamerenbos" in Brussel na de continentale blokkade en het decreet van Napoleon die gepaard gingen met de bouw van 63 suikerfabrieken in België. In 1872 telde België 174 suikerfabrieken. Vandaag blijven er drie fabrieken en één rasperij over. Ze zijn verdeeld over de twee suikerondernemingen Iscal Sugar (IS) en de Tiense Suikerrafinaderij (TS). Iscal Sugar heeft een suikerquotum van ton en bezit één suikerfabriek in Fontenoy die ton bieten per dag kan verwerken. De Tiense Suikerraffinaderij, die deel uitmaakt van de groep Südzucker, heeft een quotum van ton. Ze heeft een suikerfabriek in Tienen met een dagelijkse verwerkingscapaciteit van ton bieten en een tweede suikerfabriek in Wanze die via een pipeline diksap krijgt van de rasperij van Longchamps die dagelijks zo n ton bieten verwerkt. -1-

4 3. SPREIDING VAN DE PLANTERS De Belgische planters en hun bietenquotum kunnen ingedeeld worden volgens fabriek en volgens regio. De volgende twee tabellen en twee kaarten tonen deze twee indelingen. Leveringsrechten (ton bieten aan 16) Iscal Sugar Tiense Suikerraffinaderij Totaal Vlaamse Gewest % % % Waalse Gewest % % % België % % Leveringsrechten Iscal Sugar Leveringsrechten Tiense Suikerraffinaderij Aantal planters Iscal Sugar Tiense Suikerraffinaderij Totaal Vlaamse Gewest % % % Waalse Gewest % % % België % % Met de herstructurering daalde het aantal Belgische planters met 33 procent: -Iscal Sugar -47 procent, -Tiense Suikerraffinaderij -22 procent. -2-

5 4. BIETENOPPERVLAKTE De laatste vijf jaar werden ongeveer hectaren bieten gezaaid. In 2015 daalde de bietenoppervlakte naar hectaren, hetzij het laagste cijfer sind Door de herstructurering daalde het bietenoppervlak over heel België met 25 procent: bij Iscal Sugar daalde het oppervlak met 39 procent, bij de Tiense Suikerraffinaderij met 17 procent. 5. RENDEMENTEN Het bietenrendement bedroeg 82,3 ton per hectare (aan 18,02 Z) in Dit was het tweede beste rendement van de laatste vijf campagnes, na het record van 85,7 ton per hectare (aan 17,19 Z) in De opbrengst in witte suiker bedroeg 13,7 ton per hectare in 2015: het beste resultaat van de laatste vijf campagnes, gelijk aan dat van 2011 en De grafiek hieronder toont de evolutie van de opbrengsten in bieten en suiker gedurende de laatste twintig campagnes. 1 Het bietenrendement is met 1,3 ton per hectare per jaar toegenomen tijdens de laatste twintig campagnes. Het suikerrendement in witte suiker is toegenomen met 0,2 ton per hectare per jaar. 1 In deze grafiek gebruiken we het voortschrijdend gemiddelde om bepaalde periodieke verschijnselen af te vlakken en trends te tonen. Een voortschrijdend gemiddelde wordt op continue wijze berekend door in elke berekening een aantal subgehelen van elementen te vervangen door een nieuw element; het subgeheel is hier gelijk aan 3, want de berekening van het gemiddelde gebeurt op drie jaar. Bijvoorbeeld: het rendement van 2004 is het gemiddelde van de rendementen van 2003, 2004 en 2005; dat van 2005 is het gemiddelde van de rendementen van 2004, 2005 en

6 6. SUIKERGEHALTE In 2015 bedroeg het suikergehalte 18,02 Z: het hoogste suikergehalte van de laatste vijf campagnes met dit van de campagne Het suikergehalte nam met 0,05 Z per jaar toe tijdens de laatste twintig campagnes. 7. TARRA 1. Totale tarra De totale tarra bedroeg 12,22 procent in 2015: dit was de laagste waarde van de laatste vijf campagnes. De totale tarra daalde met 0,2 procent per jaar tijdens de laatste twintig campagnes. -4-

7 2. Grondtarra De grondtarra van de campagne 2015 bedroeg 5,42 procent: dit was de laagste waarde van de laatste vijf campagnes. De grondtarra daalde met 0,28 procent per jaar tijdens de laatste twintig campagnes. Sinds 2006 wordt een steeds groter percentage bieten gereinigd: in de toekomst zal dit de grondtarra nog doen dalen. Bij Iscal Sugar begon de bietenreiniging omdat de afstanden langer werden tussen de silo s en de fabriek na de sluiting van Moerbeke: bij de aanvang bedroeg het aandeel gereinigde bieten 70 procent; in 2008 liep het percentage gereinigde bieten op tot 91 procent. Het aandeel gereinigde bieten in 2015 bedroeg 92 procent. Bij de Tiense Suikerraffinaderij verloopt de evolutie geleidelijker. Het aandeel gereinigde bieten in 2015 bedroeg 80 procent. -5-

8 3. Koptarra De koptarra wordt berekend op het nettostaal na het reinigen. Zij bedroeg 7,19 procent in 2015: dit is de laagste waarde van de laatste vijf campagnes. De koptarra nam met 0,04 procent per jaar toe gedurende de laatste twintig campagnes. 8. STATISTIEKEN De tabel hieronder vat de belangrijkste statistieken voor de biet-suikersector samen vanaf 2008 (na de herstructurering). Aantal Planters Totale tarra Bietenoppervlakte Campagnes Bietenopbrengst Koptarra Grondtarra Suikergehalte Bietenproductie Suikerproductie Suikeropbrengst Aantal campagnedagen (in ha) (in netto ton/ha) (in %) (in % op netto) (in %) (in Z) (in netto ton) (in ton witte suiker) (in ton witte suiker/ha) (in ton polsuiker/ha) ,6 18,36 7,23 12,00 17, ,30 12, ,6 13,73 7,03 7,21 18, ,29 14, ,2 16,17 7,50 9,37 17, ,58 12, ,2 12,32 7,22 5,50 17, ,68 14, ,6 15,68 7,91 8,44 18, ,04 13, ,8 14,35 7,21 7,69 17, ,67 13, ,7 14,08 8,43 6,17 17, ,64 14, * ,3 12,22 7,19 5,42 18, ,64 14, * Voorlopige cijfers -6-

9 II. De campagne in de drie ontvangstcentra 1. DE SUIKERBIETCAMPAGNE VERLIEP ZONDER GROTE PROBLEMEN! De campagne kenmerkte zich door hoge wortelopbrengsten, uitstekende suikergehaltes en een lage grondtarra die vrij stabiel bleef. Een eerste uitzaaiperiode begon rond 8 maart en duurde een veertiental dagen (ongeveer de helft van de gezaaide oppervlakte). Een tweede uitzaaiperiode startte rond 10 april tot eind april. De grote warmte van juli-augustus, gevolgd door de regen van eind augustus, heeft gezorgd voor hoge wortelopbrengsten (82,32 ton/ha) en recordsuikergehaltes (18,02 Z ). Beide elementen leverden een gepolariseerd suikerrendement op van 14,83 ton per hectare, wat eveneens een record is! Tijdens het rooien van de bieten waren de klimatologische omstandigheden meestal zeer goed. De milde temperaturen tijdens de campagne en vooral dan in december, hebben de bewaring van de bieten in de hoop bemoeilijkt, met name bij Iscal Sugar (IS), met een grotere kans op rotontwikkeling. Het risico werd deels ingeperkt doordat IS de laatste campagnedagen ton bieten heeft verkocht voor verwerking aan de Tiense Suikerraffinaderij (TS). De kwaliteit van de bieten had niet te lijden onder vorstperiodes. De bevoorrading verliep probleemloos. Bij de Tiense valt enkel een breuk van de aandrijfketting van het bietensnijdsel te melden, waardoor de fabriek van 16 tot 18 oktober werd stilgelegd. EVOLUTIE VAN EEN PAAR RESULTATEN GEDURENDE DE CAMPAGNE De grondtarra, rond 4 procent in het begin van de campagne, steeg langzaam maar overschreed zelden de waarde van 6 procent. De goede weersomstandigheden tijdens het rooien, de in opmars zijnde opnametafelsiloreiniger en de afdekking van de bietenhopen met Toptex hebben dit resultaat gunstig beïnvloed. -7-

10 De koptarra, rond 6,4 procent van het nettogewicht in het begin van de campagne, steeg gestaag maar bereikte nooit de waarden van Dit betekent dat de vorm en de grootte van de bieten dit resultaat mede bepalen. De toename van de koptarra kan gedeeltelijk worden toegeschreven aan de rotte of zieke bietdelen, vooral aan het einde van de campagne bij Iscal Sugar. Het suikergehalte van gemiddeld 16,9 Z aan het begin van de campagne steeg snel naar zijn plafond van 18,5 Z tussen 16 en 22 november (week 47). -8-

11 BIETENONTVANGST Er waren gemiddeld 96 dagen nodig om alle bieten te ontvangen in de suikerfabrieken, hetzij 18 dagen minder dan in Daarmee is het de korste van de laatste vijf campagnes. In Fontenoy (IS) duurde de campagne 97 dagen, in Longchamps (TS) geen receptie op zondag- 89 dagen en in Tienen (TS) 102 dagen. De eerste bieten werden geleverd op 21 september in de fabrieken van de TS en pas op 7 oktober in de fabriek van IS. De receptie eindigde op 2 januari in Longchamps en in Tienen en op 11 januari in Fontenoy. De korte campagneduur kan worden toegeschreven aan de significante daling van het ingezaaide areaal door de grote overdracht van buitenquotumbieten van de campagne Elke dag worden er gemiddeld meer dan ton bieten geleverd aan de drie suikerfabrieken. Dit cijfer, één ton per dag hoger in vergelijking met de voorgaande jaren, wordt voornamelijk behaald door de fabriek van Longchamps. VERWERKINGSCAPACITEIT SUIKERFABRIEKEN De verwerking van de bieten nam 97 dagen in beslag bij IS, hetzij 12 dagen minder dan in 2014 en 104 dagen bij TS, of 20 dagen minder dan in Een dergelijke korte campagneduur werd, sedert de herstructurering van 2008, nog nooit waargenomen. De dagelijke verwerkingscapaciteit steeg aanzienlijk en bedraagt gemiddeld ton per dag voor de drie fabrieken. -9-

12 2. DE CONTROLE In alle suikerfabrieken hebben we teams van vier tot vijf controleurs die onder het toezicht werken van de secretarissen en de inspecteur. De controleurs zijn permanent aanwezig: ze controleren het werk van het personeel van de suikerfabriek en voeren testen uit om na te gaan of alle receptiehandelingen correct verlopen. Deze teams analyseren ook de pulp en controleren de resultaten die worden overgemaakt aan de planters. Systematisch werden in elk ontvangstcentrum de volgende controles uitgevoerd: - Controle van de weegbruggen. - Controle van de balansen van de stalen. - Nazicht van de zagen om te voorkomen dat het raspsel onvoldoende fijn zou zijn voor het meten van het suikergehalte. 2 Vooraleer de zagen in gebruik worden genomen, worden ze gecontroleerd door de secretarissen en de inspecteur. In geval het raspsel niet conform is, zoals dit dikwijls werd vastgesteld aan het begin van de campagne, worden de zagen teruggestuurd naar de slijper en opnieuw gecontroleerd vóór de ingebruikname; - Meting van de temperatuur en de zuurtegraad van de pulp om de goede beginkwaliteit en de houdbaarheid van de pulp te controleren. In elk ontvangstcentrum worden de balansen van de stalen minstens eenmaal per dag gecontroleerd. De pulptemperatuur wordt gemeten met behulp van een sonde die in de pulphoop wordt gestoken daar waar de voertuigen worden geladen. 2 De raspselfijnheid wordt gecontroleerd via de warme en koude digestie die onze controleurs uitvoeren. Volgens de richtlijnen, mag wanneer het raspsel onvoldoende fijn is, het verschil tussen deze resultaten niet meer dan 0,20 Z bedragen. Anders betekent dit dat de suiker die aanwezig is in de celwanden van de biet niet vrijkomt en dus niet wordt gemeten: het suikergehalte van deze bieten zou in dat geval ondergewaardeerd worden. -10-

13 3. DE SITUATIE IN ELK ONTVANGSTCENTRUM FONTENOY In Fontenoy (IS) werden volgende verbeteringen doorgevoerd: de interne duwpiston van één van de staalnamesondes werd vervangen om te voorkomen dat de bieten zouden worden platgedrukt en er is nu minder verlies aan bietenstukjes rond de parmentières, omdat het mogelijk is om vast te stellen welk staal naar welke parmentière gaat, wat, in geval van overschrijding van de norm (maximaal 1 procent verliezen), toelaat de resultaten van de desbetreffende stalen te verbeteren. Vermeldenswaard is ook dat vooruitgang werd geboekt op het vlak van het onderhoud van het analyselaboratorium, wat heeft geleid tot heldere filtraten en stabielere meetwaarden aan de polarimeter. Er zijn ook een paar nieuwigheden. Zo werd een nieuwe polarimeter getest die tijdens de volgende campagne zal worden gebruikt. De droge stof van de pulp wordt gemeten via een systeem dat ook bij de TS wordt gebruikt, namelijk via een droogbalans, wat gebruiksvriendelijker, sneller en veiliger is dan de methode in de oven. De brutocijfers van de metingen in de tarrazaal zijn sinds deze campagne beschikbaar in elektronische vorm en vergemakkelijken de controle. Er werden nieuwe raspmengers gebruikt die gelijkmatigere resultaten geven wanneer ze correct zijn afgesteld. Hun kwetsbaarheid baart evenwel zorgen. Hierna een opsomming van de problemen die werden vastgesteld: een soms te hoge temperatuur van het waswater waardoor het risico op suikerverlies groter is, de tolerantie van 0,20 Z tussen warme en koude analyse die werd overschreden in het begin van de campagne (duidt op onvoldoende raspselfijnheid) en de breuk van twee zagen. De versterking van de teams van sorteerders aan het einde van de campagne met als doel het verwijderen van het kleinste rotte of zieke deel heeft een negatief effect gehad op de resultaten van de koptarra. Tijdens de vergadering van het Technisch Comité, werden verbeteringen gevraagd met name van de raspaanvoer en van de polarimeter. LONGCHAMPS In Longchamps (TS) verliep de campagne zonder noemenswaardige problemen. Soms werd vastgesteld dat de parmentièresverliezen rond de één procent schommelden. Door het snel reageren van de technici kon het probleem worden opgelost. Slechts één overschrijding van de verliesnorm werd vastgesteld en rechtgezet. Het verlengen van de band die de rasp voedt, heeft toegelaten om de aanvoer van de bieten in de rasp te verbeteren overeenkomstig de ontvangstrichtlijnen, zonder dat de bieten gingen rollen (wat resulteert in een lager suikergehalte) en om de geluidshinder te beperken. TIENEN In Tienen (TS) was waakzaamheid geboden op het niveau van de ontkopping. Sommige teams ontkopten soms te veel en een correctie werd uitgevoerd na vergelijking met de overeenkomstige leveringen van dezelfde planters aan Longchamps. -11-

14 Alle problemen werden gemeld aan de vertegenwoordigers van de suikerfabrikanten en zoveel mogelijk opgelost tijdens de campagne. Technische vergaderingen tussen vertegenwoordigers van de planters en vertegenwoordigers van de suikerproducenten worden na de campagne georganiseerd om verbeteringen voor te stellen voor de toekomst. 4. ALLERLEI De verschillende controles die tijdens elke campagne worden uitgevoerd werden uitvoerig beschreven in drie artikels die verschenen zijn in De Bietplanter (in het oktober- en novembernummer van 2015 en het januarinummer 2016). Deze drie nummers kunt u nalezen op de website CBB ( Een oriënterende test werd verricht omtrent de dosering van glucose. Volgens een onderzoek van het IRS (het Nederlandse bieteninstituut) zou glucose een piste kunnen zijn om de kwaliteit van de geleverde bieten te beoordelen. In het kader van de postquotumreceptie, werden enkele doseertesten voor glucose uitgevoerd op hele bieten en op ontkopte bieten met het nieuwe materiaal aangeschaft door het KBIVB. Na deze resultaten zal grondiger onderzoek worden verricht tijdens de campagne De ontvangst van postquotumbieten staat voor de deur. Een aantal aanwijzingen doen vermoeden dat in de toekomst overgeschakeld zal worden naar de ontvangst van hele bieten. Technische onderhandelingen over dit onderwerp werden nog niet aangevat, maar CBB, samen met een team van vertegenwoordigers van de planters, werken aan verschillende aanvaardbare opties voor de suikerbiettelers. -12-

15 III. De suikermarkt in Europa en in de wereld 1. EL NIÑO BEÏNVLOEDT WERELDMARKT 2015/16 De suikerprijs op de wereldmarkt bleef tot oktober 2015 vrij laag (rond 310 euro per ton witte suiker). Vervolgens steeg de prijs door de aankondiging van slechte oogstverwachtingen in verschillende landen die zwaar te lijden hadden onder het El Niño-fenomeen. Eind mei 2016 bereikte de prijs van witte suiker op de wereldmarkt 473 USD per ton, wat overeenkomt met 423 euro. De Internationale Organisatie voor Suiker (ISO) verwacht dat de wereldsuikerproductie 2015/2016 daalt tot 166 miljoen ton en de consumptie toeneemt met 1,75 procent tot 171 miljoen ton. Door dit wereldwijd tekort van vijf miljoen ton zouden de opgebouwde suikervoorraden, na vijf opeenvolgende campagnes met overschotten, moeten afnemen. De verhouding tussen voorraden en consumptie zou dalen tot 46,9 procent. Dit niveau is toch nog veel hoger dan het kritische niveau van 40 procent vastgesteld in 2009/10 wat leidde tot forse prijsstijgingen op de wereldmarkt. Evolutie van het overschot/tekort op de wereldmarkt voor suiker (ISO) van 2004 tot 2017 In 2015/16 daalde de wereldwijde suikerproductie uit bieten met 3,8 miljoen ton ingevolge de productiedaling in West-Europa en in Oekraïne. De wereldwijde rietsuikerproductie zou slechts met ton afnemen. De productiedaling in China, maar vooral in India en in Thailand, door El Niño, wordt vrijwel tenietgedaan door de stijgende productie in Brazilië, de eerste wereldproducent. De toename van de Braziliaanse productie is het gevolg van de goede oogstomstandigheden, maar ook van de daling van de Braziliaanse munt ten opzichte van de dollar. Met een zwakke real is suiker bijzonder goedkoop voor kopers in dollar. Hierdoor verkiezen Braziliaanse suikerfabrikanten het suikerriet te verwerken tot suiker in plaats van tot ethanol en gaan ze hun suiker exporteren op de wereldmarkt tegen dollars. -13-

16 ISO voorspelt voor 2016/17 een nieuw tekort van 7,5 miljoen ton door een sterke productiedaling (-8 miljoen ton) in India, tweede wereldproducent. Indien deze prognose uitkomt, zou dit een boost betekenen voor de suikerprijzen op de wereldmarkt. 2. EUROPESE MARKT: HET AANBOD WORDT KRAPPER Tot in november 2015 bleven de gemiddelde verkoopprijzen van suiker op de Europese markt op hun laagste niveau sinds de hervorming van het suikerregime. Ze schommelden tussen 414 en 419 euro per ton witte suiker. Eind 2015, ingevolge de verkrapping van het EU-suikeraanbod, begonnen de prijzen lichtjes te stijgen, naar 427 euro per ton in februari Evolutie van de witte suikerprijs in euro per ton op de Europese markt en de wereldmarkt tussen 2008 en 2016 Volgens de cijfers van de Commissie daalde de EU-suikerproductie met 24 procent ten opzichte van vorig jaar. De oorzaak moet gezocht worden in een daling van de uitzaai (-14%) en een lagere bietenopbrengst. Een andere reden voor de inkrimping van het aanbod is de daling van de invoer. Het verschil met de wereldprijs is zelden zo klein geweest, met als gevolg dat de invoer wordt ontmoedigd. Tijdens de eerste zeven maanden van de campagne 2015/16 (oktober 2015 tot april 2016), werd een daling van de invoer vastgesteld van ton in vergelijking met vorig jaar. Voor de campagne 2015/16, verwacht de Europese Commissie een sterke daling van de EU-suikervoorraden aan het eind van de campagne 2015/16. De voorraden consumptiesuiker zouden dalen tot 0,7 miljoen ton wat overeenstemt met een verhouding tussen de voorraad consumptiesuiker en het verbruik van slechts 4 procent. Voor de voorraden buitenquotumsuiker wordt een aanzienlijke daling verwacht, namelijk van 2,4 naar 0,6 miljoen ton. -14-

17 De Commissie houdt daarom de bevoorrading van de EU-suikermarkt nauwlettend in het oog. Ze sluit niet uit dat er uitzonderlijke maatregelen (extra invoer of herklassering) worden genomen tegen de volgende campagne, mocht dit noodzakelijk blijken. Alles zal afhangen van het invoerniveau in de komende maanden en de evolutie van de consumptie. De suikerconsumptie in de EU zou namelijk kunnen afnemen doordat de hoeveelheid suiker in bepaalde dranken is verlaagd en verschillende campagnes werden gestart om overmatig suikergebruik tegen te gaan. Raming van de bevoorradingsbalans van de Europese Unie 2015/16 (COM maart 2016) QUOTUMSUIKER (consumptiesuiker) BUITENQUOTUMSUIKER (industriesuiker of export) Stocks begin campagne 1,4 Mt Productie EU 13,4 Mt Productie EU 4,1 Mt Invoer 3,6 Mt Consumptie -16,3 Mt Verbruik (industrie, bio-ethanol) -2,1Mt Export -1,4 Mt Export -1,4 Mt Stocks einde campagne 0,7 Mt Stocks einde campagne 0,6 Mt 3. BELGIË: RESULTATEN VAN DE CAMPAGNE 2015/16 In België heeft de bietenoogst 2015/16 geleid tot de productie van ongeveer ton suiker. Met de overdracht van ton suiker van de vorige campagne levert dit een totale productie op van ton suiker voor 2015/16. Het Belgische suikerquotum bedraagt ton. Er blijft dus ton buitenquotumsuiker beschikbaar die als volgt zal worden gebruikt (voorlopige cijfers): ton voor export buiten de EU. Voor de campagne 2015/16 heeft de Tiense Suikerraffinaderij exportcertificaten gekregen voor ongeveer ton, terwijl Iscal Sugar certificaten ontving voor ongeveer ton; ton voor industrieel gebruik, voornamelijk bestemd voor de productie van bio-ethanol in Biowanze, Belgische afdeling van CropEnergies, filiaal van Südzucker; ton wordt overgedragen naar de campagne 2016/17. Iscal Sugar heeft besloten ton over te dragen en de Tiense Suikerraffinaderij gaat ton overdragen ton blijft te valoriseren. -15-

18 Gebruik van suiker in België campagne 2015/16 Suikeruitvoer 10% Overdracht 2016/17 Industriële 2% suiker 4% Saldo 1% Suiker binnen quotum 83% -16-

19 IV. De politieke agenda van de CBB in Onderhandelen om de toekomst van de bietenteelt in België veilig te stellen De interprofessionele gesprekken met de directies van de twee suikergroepen gingen voort en de vergaderingen namen toe in frequentie en intensiteit. De bieten die u enkele weken geleden zaaide, vallen nog steeds onder het quotumstelsel. Dit betekent dat u voor de laatste keer de wettelijke, Europese minimumbietprijs van 26,29 euro per ton zal krijgen, al dan niet verhoogd met een meerprijs : het aandeel van de planter in de verdeling van de toegevoegde waarde van de suikerverkoop. Gelet op de evolutie van de Europese suikermarkt valt het echter sterk te betwijfelen of er dit jaar een meerprijs zal kunnen worden uitbetaald voor de bieten en 2016 waren intensieve onderhandelingsjaren voor de CBB: samen met de suikerfabrikanten moeten we immers het interprofessioneel kader voor het postquotumtijdperk uitstippelen. De deadline om tot een akkoord te komen nadert: ze wordt ons ingegeven door de natuur. De planters zullen deze zomer beslissen welke teelten ze in het voorjaar van 2017 zullen zaaien. De bieten van 2017 worden de eerste bieten zonder quotum en zonder gegarandeerde minimumbietprijs. De CBB verdedigde tijdens de onderhandelingen steeds consequent vier grote principes die onderbouwd zijn met realistische en aantoonbare cijfergegevens. We gebruikten de Bietplanter en de wintervergadering als informatieforum om deze principes voor te stellen en toe te lichten aan de planters. De CBB vraagt voor het postquotum: Een remuneratieve prijs; Een concurrentiële prijs; Een faire verdeling van de toegevoegde waarde tussen fabrikant en planters; De toepassing van de prioriteitsakkoorden gelinkt aan de participatie/aandeelhouderschap via SOPABE en SOPABE-T. 1. Een remuneratieve bietprijs Landbouwers zijn ondernemers. Een ondernemer is een persoon die zich ten doel stelt zich een inkomen te verschaffen door met een bepaalde combinatie van arbeid, kapitaal en kennis een bedrijf in stand te houden. De doelstelling van elke onderneming is winst maken. Planters, ondernemers, hebben m.a.w. recht op een remuneratieve bietprijs, een prijs die hen een inkomen verschaft. Een remuneratieve prijs moet dus op zijn minst kostendekkend zijn. Om het bedrijf in stand te houden, zal dit echter niet volstaan. Een remuneratieve prijs moet landbouwers toelaten hun productiekosten te dekken, maar het moet hen ook een marge laten om de duurzaamheid van hun onderneming te waarborgen. Dit blijft een heikel punt in de interprofessionele discussies. -17-

20 Productiekosten Studie CBB De CBB monitort jaarlijks de evolutie van de productiekosten per hectare en per ton bieten. We hanteren daarbij cijfers van de boekhoudingen van Boerenbond en FWA. In onderstaande grafiek wordt de evolutie van de gemiddelde productiekosten per hectare en per ton weergegeven. In 2006 bedroeg de kost om 1 hectare bieten te produceren gemiddeld 1.802,67 euro. In 2014 bedraagt de productiekost voor 1 hectare suikerbieten 2.413,92 euro. De productiekost per hectare steeg op 9 jaar met 33,91 procent. CBB berekent ook de gemiddelde productiekost per ton door de gemiddelde productiekost per hectare te delen door de gemiddelde opbrengst in ton bieten per hectare. De gemiddelde productiekost om 1 ton bieten te produceren bedroeg in 2014: 26,23 euro. 3 Studie Vlaamse Overheid Eigen kostprijsanalyses zou men een gebrek aan objectiviteit kunnen verwijten. Daarom heeft de CBB haar productiekostberekeningen afgetoetst aan de conclusies van de Rendabiliteits- en kostprijsanalyse van de bietenteelt van de afdeling monitoring en studies van de Vlaamse Overheid, beleidsdomein Landbouw en Visserij. Deze officiële en publieke studie stelt dat de gemiddelde productiekost over de periode om 1 ton standaardbieten in Vlaanderen te produceren 28 euro bedraagt. 3 De productiekost per ton is relatief laag in 2014 door de recordopbrengst. De productiekost per hectare is een stabielere indicator. -18-

21 De conclusie van de kostprijsanalyse van de Vlaamse Overheid objectiveert de CBBberekeningen omdat de cijfers vrij gelijklopend zijn (lees hier de volledige studie van de Vlaamse Overheid na: In het postquotum moeten de bietplanters een remuneratieve bietprijs krijgen voor hun suikerbieten. Landbouwers zijn ondernemers: zij hebben nood aan een prijs die hun productiekosten dekt en bovendien een winstmarge genereert om hun bedrijf leefbaar te houden. 2. Concurrentiële bietprijs Het Belgische klimaat en de goede kwaliteit van onze gronden zorgen er voor dat bietplanters in onze streken tal van alternatieven hebben voor de suikerbietenteelt. De vergelijking tussen de prijs die de suikerfabrikanten zullen voorstellen voor de suikerbieten en de prijs die landbouwers voor alternatieve teelten kunnen krijgen, zal bijgevolg een doorslaggevend element zijn voor de teeltbeslissing. De prijs voor de suikerbieten zal concurrentieel moeten zijn ten opzichte van de belangrijkste alternatieve teelten In onderstaande grafiek hebben we de brutomarge 4 van verschillende teelten in kaart gebracht voor het jaar De suikerbiet stond in 2014 pas op de zevende plaats in het klassement op basis van brutomarge. De verklaring is eenvoudig: in 2014 werd de suikerbieten aan de minimumbietprijs van 26,29 euro per ton aan 16 suikergehalte betaald. In tegenstelling tot de vorige drie jaren werd er geen meerprijs betaald op de bieten door de sterke daling van de Europese suikerprijs. 4 Brutomarge = bruto-opbrengst per ha variabele kosten. -19-

22 Om het jaareffect van 2014 af te vlakken maken we in onderstaande tabel een vergelijking van het familiale arbeidsinkomen 5 voor verschillende teelten over een periode van vijf jaar. In de grafiek kunt u in het geel de effectief betaalde bietprijs (inclusief meerprijs) zien: door de hoogconjunctuur voor suiker in de periode genereerde de suikerbiet het derde beste gemiddelde familiale arbeidsinkomen na de chipsaardappel en de halflate aardappel. We maakten een simulatie van het familiale arbeidsinkomen indien de bietprijs respectievelijk 30 euro per ton (paars) en 26,29 euro per ton (rood) (wettelijke Europese minimumbietprijs onder quotumstelsel) zou bedragen: de suikerbiet wordt dan veel minder interessant. De analyses van de brutomarges en het familiaal arbeidsinkomen zijn gelijklopend: aan de minimumbietprijs staat de suikerbiet op de zevende plaats in de ranking van de brutomarges en eveneens op de zevende plaats in de klassering op basis van familiaal arbeidsinkomen. Door het wegvallen v an de wettelijke minimumb ietprijs z al de su ikerbietteelt ha ar stab iliteitsfun ctie in het inkome n van de landbouw er verliezen. De suikerbietteelt wordt van af 2017 een teel t zoals de andere. D e b o o d s c h a p v a n d e C B B n a a r d e b i e t t e l e r s v o o r h e t p o s t q u o t u m t i j d p e r k i s d a n o o k d u i d e l i j k : Ma a k u w r e k e n i n g e n v e r g e l i j k! De CBB verdedigt aan de onderhandelingstafel de noodzaak van een concurrentiële bietprijs. 5 Familiaal arbeidsinkomen = bruto opbrengsten variabele kosten vaste kosten. -20-

23 3. Billijke verdeling van de toegevoegde waarde binnen de keten De CBB streeft tijdens de interprofessionele onderhandelingen ter voorbereiding van het postquotum verder voor een b i l l i j k e e n g e l i j k e v e r d e l i n g v a n d e t o e g e v o e g d e w a a r d e b i n n e n d e k e t e n. De nieuwe Gemeenschappelijke Marktordening (GMO) 1308/2013 verplicht dit, doch er zal geen wettelijke minimumbietprijs meer zijn en ook de referentieprijs voor suiker zal niet meer bestaan na 30 september De verdeling van de toegevoegde waarde post-2017 moet bijgevolg interprofessioneel onderhandeld worden met de fabrikanten. Waarom een winnende formule veranderen? De jaarrekeningen van van de twee Belgische suikerfabrikanten bewijzen het: in een moeilijke suikermarkt maken de beide Belgische suikergroepen nog zeer respectabele winstcijfers was commercieel gesproken voor suiker zelfs een nog moeilijker jaar. En weer wordt verwacht dat de twee Belgische suikerproducenten winst zullen boeken, terwijl de meerderheid van hun Europese collega s het boekjaar met verlies zullen afsluiten. De voorbije twee campagnes tonen bijgevolg mathematisch aan dat de Belgische suikerondernemingen inzake competitiviteit tot de top in Europa behoren. Ze realiseren in de campagnes en nog een gezonde winst, ondanks de verplichting om de Europese minimumbietprijs van 26,29 euro per ton bieten aan 16 procent suikergehalte te betalen aan de bietplanters. D i t i s h e t b o e k h o u d k u n d i g e b e w i j s d a t e e n r e m u n e r a t i e v e p r i j s b e t a l e n h a a l b a a r e n b e t a a l b a a r i s v o o r B e l g i s c h e s u i k e r f a b r i k a n t e n, o o k b i j l a g e s u i k e r p r i j z e n. Waarom een winnende formule veranderen? Wat zou kunnen rechtvaardigen dat na het einde van de quota een lagere prijs zou moeten worden betaald bij gelijke suikerprijzen? W a a r o m z o ud e n b i e t p l a n t e r s v a n a f p l o t s g enoegen m o e t e n n e m e n m e t e e n b i e t p r i j s d i e o n d e r h u n p r o d u c t i e k o s t e n z o u l i g g e n? Partners In het postquotum zal het meer dan ooit belangrijk zijn om als partners met de suikerfabrikanten samen verder te werken: deelgenoten die zowel opportuniteiten als risico s delen. Bietplanters zijn ondernemers en ondernemen wordt gekarakteriseerd door risico s... maar ook door opportuniteiten. Deelgenoten delen zowel de risico s als de opportuniteiten. D e overgang naar de nieuwe, qu otumvrije omgeving met nieuw e i nter p r ofessionele a kkoorden en ontvangstvoorwaarden ma g niet t ot gev o lg h ebben dat bijkom en de r i sico s w orden t e n laste gel eg d v a n de p lanter s zonder c ompensaties. De CBB pleit voor een billijke en gelijke verdeling van de toegevoegde waarde. Tegelijk roept ze de Belgische suikerfabrikanten op om ook na 2017 op een transparante manier en in een geest van partenariaat samen te werken. -21-

24 4. Naleving van de prioriteitsakkoorden voor de participerende planters De participatie via de coöperatieve vennootschappen SOPABE en SOPABE-T werd begin jaren 90 opgericht. De bedoeling was om het partenariaat tussen de planters en hun suikerfabriek te bekrachtigen. Daarnaast werden, onder meer, de volgende doelstellingen vooropgesteld: Voor de planters: bij de afschaffing van de quota, de levering van hun bieten veilig te stellen; Voor de fabrikanten: bij de afschaffing van de quota, de toelevering van hun grondstoffen, de suikerbieten, veilig te stellen. De CBB zette de prioriteitsakkoorden reeds bij de eerste onderhandelingen met de fabrikanten op de agenda. De p a r t i ci p e r e n d e p lanters z u l l e n p r i o r i t e i t v a n l e v e r i n g g e n i e t e n, zoals voorzien in de prioriteitsakkoorden tussen SOPABE en Iscal Sugar en SOPABE-T en de Tiense Suikerraffinaderij. Z i j k r i j g e n e c h t e r g e e n e x c l u s iv i t e i t. Na het einde van de quota in 2017, zullen de fabrikanten zich bij voorrang, doch niet exclusief, bevoorraden bij de participerende planters. Er werd afgesproken dat de fabrikanten eerst contracten zullen aanbieden aan de participerende planters, naar rato van hun participatie en conform de regels van de participatie. De akkoorden voorzien dat pas indien onvoldoende suikerbieten gecontracteerd zijn bij de participerende planters, de suikerfabrikanten zich tot nieuwe, niet-participerende planters mogen wenden. Na één jaar zal aan die nieuwe planters gevraagd worden om hun participatiedossier te regulariseren. De komende maanden zal een mailing worden verstuurd naar planters die nog niet of nog niet volledig in orde zijn met hun participatie om hun dossier vóór 2017 te regulariseren. De CBB zal erop toezien dat de prioriteitsakkoorden worden nageleefd door de suikerfabrikanten met respect voor de geldende concurrentieregelgeving. SWOT-analyse: update 2016 In 2014 maakte de CBB een SWOT-analyse (sterkte-zwakte analyse) om te kijken of de sector strategisch klaar was voor het postquotum. Hoog tijd om de SWOT-analyse van 2014 opnieuw boven te halen en te evalueren. Klopt wat we in 2014 stelden nog altijd? Of moeten sommige conclusies worden bijgeschroefd? 1. Strengths: de troeven In 2014 stelden we dat de Belgische biet-suikerketen belangrijke troeven in handen heeft om met vertrouwen het postquotumtijdperk in te gaan. Zowel de Belgische bietplanters als de twee Belgische suikergroepen behoren tot de meest efficiënte in Europa. De campagnes en hebben het cijfermatig aangetoond: de Belgische planters haalden toprendementen in Europa en de twee Belgische suikergroepen waren bij de weinigen die beide boekjaren met winst konden afsluiten. -22-

25 De campagne is het bewijs bij uitstek dat het Belgische klimaat een belangrijke troef is om een stabiele toelevering van bieten aan de fabrieken te garanderen. De rendementen in de zuidelijke delen van de bietenregio s in Frankrijk en Duitsland waren zeer slecht. Hoe zuidelijker men ging, hoe erger de verliezen werden door de droge zomer van In België kenden we een nieuwe recordoogst. In de toekomst zal dit voordeel alleen maar groter worden rekening houdend met de voorspelde opwarming van de aarde en de waterschaarste. Klimaat en kwaliteit van de gronden maken van België één van de beste plaatsen in Europa om bieten te telen. Europa heeft van de Wereldhandelsorganisatie de garantie gekregen dat het exportplafond van 1,35 miljoen ton zal worden opgeheven van zodra het quotaregime zal eindigen. Met de liberalisering van de export vanaf 1 oktober 2017 is de nabijheid van de Antwerpse haven een zeer belangrijk pluspunt voor de Belgische suikerfabrieken. 2. Weaknesses: de zwaktes De hoge grond- en pachtkosten werden in 2014 als competitief nadeel voor de Belgische planters geïdentificeerd. De schaarste van de gronden en het feit dat door de lage rentevoeten op beleggingen vele investeerders landbouwgronden kopen duwde de prijzen nog meer de hoogte in. De hoge loonkosten werden als competitief nadeel voor de Belgische suikerfabrikanten aanzien. In onderstaande grafiek ziet men dat enkel in Denemarken de loonkosten per uur hoger zijn dan in België. Het uurloon is 5 euro per uur lager in Frankrijk, 8 euro per uur in Duitsland en meer dan 30 euro per uur (!) in Polen ( -23-

26 3. Opportunities: opportuniteiten Wereldwijd blijft de vraag naar suiker groeien met twee procent per jaar. Suiker is in de wereld dus nog een groeimarkt. We moeten dit echter nuanceren: de groei wordt vooral gedreven door de stijgende vraag naar suiker in de groeilanden. In Europa stabiliseert de suikerconsumptie de laatste jaren en analysten voorspellen zelfs een daling van de consumptie, als gevolg van de suikertaksen die verschillende landen heffen en de campagnes die worden gevoerd om het gebruik van suiker te verminderen. 4. Threats: de bedreigingen. Gaan we naar het melkscenario? Vraaggericht produceren Alle Europe se s uike rfabrikanten willen gemiddeld 20 procent meer gaan produceren in In onze SWOT-analyse van 2014 stelden we ons al de cruciale vraag: Wat gaan we met al die Europese suiker doen? Vandaag stelt CBB deze vraag openlijk opnieuw. De preferentiële akkoorden met de ACP- en MOL-landen (Afrika, Caraïben, Stille Oceaan en Minst Ontwikkelde Landen) bijven immers bestaan. Dit is een potentieel van 2,5 tot 3 miljoen ton suiker dat taxvrij en onbeperkt op de Europese markt kan terechtkomen. Bij een lage Europese suikerprijs zoals -helaas- wordt verwacht door de analysten, zal er minder preferentiële suiker naar de EU worden uitgevoerd. Maar ook al houden we rekening met een minimum aan preferentiële importsuiker, dan nog zal de Europese markt met 20 procent productiestijging oververzadigd blijven. We begrijpen dat de Europese suikerfabrikanten door verlenging van de campagnes hun competitiviteit willen verhogen door hun productiekosten te drukken. De CBB is echter bezorgd over een geplande productieverhoging die niet verantwoord zou worden door een grotere vraag naar suiker, doch enkel door de wil om de productiekosten te drukken. We willen het scenario van de melksector koste wat kost vermijden voor de bietplanters. Als we beginnen produceren om te produceren en geen rekening houden met vraag en aanbod, gaan we gegarandeerd dezelfde weg op. Leren uit fouten, doorgaan op successen : laat dit ons motto zijn om ons op de postquotumperiode voor te bereiden. We hebben gezien wat er met de afschaffing van de melkquota is fout gelopen. Laat ons een dergelijk scenario proberen te vermijden bij de afschaffing van de suikerquota in 2017! -24-

27 Bietplanters willen HET model voor interprofessioneel overleg blijven De biet-suikersector werd altijd al als een model beschouwd van interprofessioneel overleg tussen landbouwers en suikerfabrikanten. De GMO 1308/2013 voorziet duidelijk dat organisaties van planters erkend door de lidstaten na de afschaffing van de quota verder interprofessionele akkoorden moeten blijven sluiten... die de contracten zullen regelen. Tijdens de onderhandelingen van de Europese trialoog in 2013 hadden de onderhandelaars de bedoeling om de onderhandelingspositie van de bietplanters de versterken. De teksten zijn in die geest geschreven. Het hele Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) is trouwens in die zin geschreven. De voorbije maanden gingen er bepaalde stemmen op voor een meer restrictieve interpretatie van de GMO. De CBB wil dat het ketenoverleg tussen bietplanters en fabrikanten HET model blijft voor interprofessioneel overleg in de landbouw. In onze keten bestaat het interprofessioneel overleg van oudsher. Het zou toch tegen alle logica ingaan om dit overleg af te bouwen op een moment waar andere sectoren precies bezig zijn met het op te starten! Het melkpakket dat de Europese Commissie als overgangsmaatregel voor het einde van de melkquota bedacht om de relaties tussen producenten en kopers te verbeteren, bestaat al in onze keten. Laat het ons niet afbouwen, maar, integendeel, versterken! 6 Volgens de CBB zijn er twee recepten die ons voor een catastrofescenario zouden moeten kunnen behoeden: ons sterk contractueel en interprofessioneel kader; vraaggericht produceren en niet produceren om te produceren. 6 Amendement R. 1308/2013: om de onderhandelingen tussen fabrikanten en bietplantersorganisaties veilig te stellen, heeft de EU COM R. 1308/2013 geamendeerd. Ze stelt voor om aan bijlage X, afdeling XI, het volgende punt 5 toe te voegen: Een suikerproducerende onderneming en de betrokken bietenverkopers mogen clausules over het delen van waarden, waaronder op de markt gegenereerde winsten en verliezen, overeenkomen waarin wordt bepaald hoe ontwikkelingen van de relevante marktprijzen voor suiker of andere grondstoffen tussen hen moeten worden toegewezen. -25-

28 Stand van de onderhandelingen ter voorbereiding van de interprofessionele akkoorden en contracten voor de campagne Op het ogenblik van het afsluiten van dit jaarverslag was er net een principe-akkoord afgesloten tussen het Coordinatiecomité van de planters van Iscal en ISCAL SUGAR om voor de campagne alle bestaande interprofessionele akkoorden en contractuele voorwaarden en receptievoorwaarden te verlengen. Uiteraard zullen de nodige aanpassingen worden aangebracht om te voldoen aan de nieuwe vereisten van de GMO 1308/2013. Met de Tiense Suikerraffinaderij waren de interprofessionele onderhandelingen nog steeds gaande. De kloof tussen wat de planters op basis van de standpunten die de CBB verdedigt, eisen, en het aanbod van Tiense Suiker -onder druk gezet door moedermaatschappij Südzuckeris nog te groot om tot een akkoord te komen. Overeenkomstig art. 125 van Verordening 1308/2013 moeten suikerbiettelers en suikerproducerende ondernemingen schriftelijke interprofessionele akkoorden sluiten. De CBB zal dan ook alles in het werk stellen om een akkoord te bereiken. Indien nodig, zullen we de arbitrage voorstellen. We hebben belangrijke troeven in handen. De bietenteelt maakt bovendien deel uit van het Belgische landbouwpatrimonium. Het zou bijzonder jammer zijn, dat door niet-remuneratieve bietprijzen voor te stellen aan de planters, de bietenteelt zou worden terugschroefd tot op een niveau dat de toelevering van grondstoffen voor de suikerfabrieken in het gedrang wordt gebracht. -26-

29 -27-

30 I. HET BELGISCHE BIET-SUIKERLANDSCHAP SUIKERBIET SUIKER SPREIDING VAN DE PLANTERS BIETENOPPERVLAKTE RENDEMENTEN SUIKERGEHALTE TARRA STATISTIEKEN... 6 II. DE CAMPAGNE IN DE DRIE ONTVANGSTCENTRA DE SUIKERBIETCAMPAGNE VERLIEP ZONDER GROTE PROBLEMEN! DE CONTROLE DE SITUATIE IN ELK ONTVANGSTCENTRUM ALLERLEI III. DE SUIKERMARKT IN EUROPA EN IN DE WERELD EL NIÑO BEÏNVLOEDT WERELDMARKT 2015/ EUROPESE MARKT: HET AANBOD WORDT KRAPPER BELGIË: RESULTATEN VAN DE CAMPAGNE 2015/ IV. DE POLITIEKE AGENDA VAN DE CBB IN ONDERHANDELEN OM DE TOEKOMST VAN DE BIETENTEELT IN BELGIË VEILIG TE STELLEN EEN REMUNERATIEVE BIETPRIJS CONCURRENTIËLE BIETPRIJS BILLIJKE VERDELING VAN DE TOEGEVOEGDE WAARDE BINNEN DE KETEN NALEVING VAN DE PRIORITEITSAKKOORDEN VOOR DE PARTICIPERENDE PLANTERS SWOT-analyse: update Stand van zaken onderhandelingen postquotum

31 MISSION STATEMENT CBB De CBB (Confederatie van de Belgische Bietenplanters) werd opgericht in 1965 en is de officiële beroepsorganisatie* voor meer dan Belgische bietenplanters. De CBB vertegenwoordigt en verdedigt de beroepsbelangen van de Belgische suikerbietplanters op lokaal, regionaal en nationaal niveau in België en op internationaal niveau via de CIBE (Europese Confederatie van suikerbietplanters) en de WABCG (Wereldfederatie van Suikerbietplanters en Suikerriettelers). In België coördineert de CBB de werking van de vier regionale plantersverenigingen: Fédération des Betteraviers Wallons RT asbl ; Coördinatiecomité van Vlaanderen vzw; Verbond Vlaamse Suikerbietplanters Tiense vzw; Comité de Coordination des Planteurs de Betteraves du Hainaut-Iscal asbl. De CBB handelt zoveel mogelijk in overleg met de Vlaamse en Waalse algemene landbouworganisaties: ABS (Algemeen Boerensyndicaat), Boerenbond, en FWA (Fédération Wallonne de l Agriculture). De kerntaken van de CBB zijn: Vertegenwoordiging; Belangenverdediging; Afsluiten van Interprofessionele Akkoorden voor de sector; Coördineren van de regionale instanties; Organiseren van de controle van de bietenreceptie in de fabrieken; Informeren: via De Bietplanter, website, ; Stimuleren van R&D (Research & Development) in de sector via contributie en deelname in het KBIVB (Koninklijk Belgisch Instituut tot Verbetering van de Biet); Beheren van de participatie van de suikerbietplanters in de suikerondernemingen. *De CBB wordt officieel erkend als producentengroepering conform de Wet van 28 maart 1975 en als organisatie van verkopers van suikerbieten die interprofessionele akkoorden mag afsluiten conform Verordering 1260/2001 en Verordening 1308/2013 van de EU.

32