Stikstof in de PAS? Jan Willem Erisman Louis Bolk Instituut, VU

Transcriptie

1 Stikstof in de PAS? Jan Willem Erisman Louis Bolk Instituut, VU

2 Louis Bolk ( ) Hoe ruimer zou onze opvatting van het leven zijn, indien het ons gegeven was dit eens te bestuderen met verkleinglazen"

3 Waarom zorgen om stikstof? De atmosfeer bestaat voor 78% uit N 2, niet reactief stikstofgas Reactief stikstof, Nr, is essentieel voor het leven op aarde De groene revolutie was mogelijk door de productie van kunstmest tbv voedselvoorziening Nr (NOx) is een bijproduct bij verbranding van fossiele brandstoffen voor transport en energie Door lage efficiëntie zijn er grote verliezen naar het milieu met directe en indirecte effecten op het klimaat, ecosysteem diensten en menselijke gezondheid Een systeemverandering is nodig om zowel stikstof als ook duurzame landbouw oplossingen te bieden.

4 Stikstof essentieel voor leven, maar dan wel in reactieve vorm Slechts een kleine hoeveelheid reactief stikstof wordt door de natuur gevormd: 99.97% blijft inert in de atmosfeer Alle organismen hebben Nr nodig (eiwitten) Ecosystemen (biodiversiteit) zijn gebaseerd op lage stikstofbeschikbaarheid N % (3.9 x 10 9 Tg N) Reactief N (Nr) 0.03% (1.4 x 10 6 Tg N)

5 Wat is Reactief stikstof? Kunstmest Reactief stikstof Fossiele brandstoffen Natuurlijke processen Bliksem

6 Fossiele brandstoffen en stikstof NO x emissies door verbranding Kunstmest productie Globalisering door transport Verhoogde productie door vervangen arbeid Biobrandstoffen/Bioenergie vraag meer kunstmest

7 Het Haber-Bosch proces: 100 jaar kunstmest

8 Functie van stikstof in de landbouw Zonder kunstmest Met kunstmest

9 Planetaire grenzen en stikstof Rockström e.a. (2009)

10 Erisman et al. (2015)

11 Stikstof- en voedselproductie volgen bevolkingsgroei tussen % van de wereldbevolking heeft te eten door kunstmest (Erisman et al. 2008)

12 Wie eet de kunstmest? United States, The Revis family $341.98/week Chad The Aboubakar family $1.23 Photo s: Peter Menzel, Faith D'Aluisio

13 Eiwit consumptie ligt wereldwijd boven aanbevolen hoeveelheid.. met grote gevolgen voor gezondheid(kosten) WRI, 2016

14 Stikstof zorgt voor verandering in dieet en voedselkwaliteit Michelangelo Buonarroti ( )

15 Hoe efficiënt is kunstmest in de 100 kg voedselketen? 14 kg 4 kg 3 kg 95 kg komt in het milieu

16 De reactief stikstof cyclus Agriculture and nitrogen in Europe Verspreiding via lucht, bodem en water Landbouw grootste bron van reactief stikstof in EU-27: > NH 3 naar de lucht: ~90% van de totale NH 3 emissies > N 2 O naar de lucht: ~60% van de totale N 2 O emissies N in oppervlaktewater: ~40-60% van de totale N emissies Ammoniak depositie grootste bijdrage aan overschrijding kritische waarden Europa is zelfvoorziennend los van soja import voor veevoer

17 17 Earth and Life Sciences/ N success story's 2011 NH 3 concentraties Van Dammeet al. 2014

18 Te veel stikstof heeft veel gevolgen: Lucht verontreiniging Ecosystemen biodiversiteit Grond- en oppervlakte water Ozonafbraak Klimaatverandering Eutrofiering kustwater

19 Illustratie: N in Nederland Voor elk willekeurig persoon in Nederland: 1/4 koe 1/3 auto 8 kippen 1 varken

20 Nederland de Hot spot in Europa Stikstofoverschot op bedrijfsniveau NO 2 concentraties N in grondwater N depositie Fijn stof N in rivieren

21 Emission Emissie of ammonia en depositie IASI ammonia in de concentration regio

22 Uw lunch stikstof footprint gram eiwit gram N N inname Virtuele N verloren 50 Dagelijkse behoefte Groente sandwich Kaas sandwich Tonijn sandwich Vlees sandwich

23 Maatschappelijke N-schade per euro/ha Netherlands Belgium Germany Denmark United Kingdom Italy Czech. Rep France Austria Slovenia Poland Slovakia Hungary Ireland Romania Bulgaria Greece Spain Portugal Lithuania Sweden Finland Estonia Latvia Milieuschade stikstof EU: miljard euro/jr Stikstofbaten landbouw: Direct: miljard euro/jr Indirect: 2-3 x directe baten N-cost (euro/ha) Van Grinsvenet al. 2013

24 Economische N footprint van ons voedsel Steak Kipfilet Supermarktprijs: 7 Milieu en gezondheid: 1.9 Werkelijke kosten = 8.9 Broccoli Supermarktprijs: 3 Milieu en gezondheid: 1.1 Werkelijke kosten = 4.1 Melk Supermarktprijs: 1.5 Milieu en gezondheid: 0.2 Werkelijke kosten = 1.7 Supermarktprijs: 1 Milieu en gezondheid: 0.4 Werkelijke kosten = 1.4

25 Stikstofefficiëntie per product is sterk 800 verbeterd Proteine consumptie (ton N) Totale Stikstofbemesting (kg fertilizer N)

26 De biodiversiteit in het landbouwgebied is sterk afgenomen Agrarisch gebied groter dan 100 hectare Vaatplanten Broedvogels Dagvlinders Bron: FLORON, SOVON, Van Swaay 2009; Living Planet Report, Natuur in Nederland, WNF, 2015

27 Oplossing: Programmatische Aanpak Stikstof 1. De stikstofbelasting moet in elk gebied dalen door landelijke, provinciale en gebiedsgerichte maatregelen; 2. Er worden ecologische herstelmaatregelen getroffen; 3. De stikstofmaatregelen en ecologische herstelmaatregelen zijn niet vrijblijvend en worden geborgd; 4. Er wordt binnen de dalende stikstofbelasting ruimte gecreëerd voor nieuwe activiteiten en uitbreidingen. Deze 4 punten samen moeten garanderen dat: de achteruitgang van de natuurkwaliteit stopt; herstel de komende jaren te verwachten is; economische ontwikkeling mogelijk is.

28 PAS: een lening op de natuur

29 Ammoniak in Nederland daalt niet

30 De huidige en veerkrachtige landbouw - Probleemgericht - Variatie uitschakelen - Continue monitoring en direct ingrijpen - Hoog risico - Statisch evenwicht

31 De huidige en veerkrachtige landbouw - Systeemgericht - Variatie gebruiken - Zelfregulerend vermogen stimuleren, indirect sturen - Laag risico - Dynamisch evenwicht

32 Landbouwinclusieve natuur? Landbouw heeft 2 functies: produceren van voedsel en leveren van ecosysteemdiensten. Landbouw zou meer gebruik moeten maken van de kracht van de natuur.

33 Biodiversiteit bevordering en risico verlaging Functionele (agro) biodiversiteit versterken Lagere drukfactoren Toename biodiversiteit op en buiten het bedrijf

34 Een veerkrachtig voedselsysteem vraagt om een systeembenadering Grote diversiteit Weinig diversiteit Genetische Variatie gewassen Diversiteit op Het bedrijf Variatie in een Regio Variatie in dieet

35 Stuur op financiële marge Bruto opbrengst Ruimere financiële marge Bruto opbrengst Krappe financiële marge Netto opbrengst Netto opbrengst Productiviteit bedrijf Inputs

36 Maatregelen voor stikstof/adaptief systeem Focus op dieet en minder verspilling Gezonder dieet Minder dierlijke producten Minder verspilling Conceptueel kader Biodiversiteit in landbouw Intensivering Gebruik natuurlijk potentieel Resource (land, feed, nutriënt) efficiency Extensivering Vermindering hot spots Dieren welzijn, gezondheid, geur, landschap Erisman et al (2014) Sluit nutriënten kringlopen Gezonde bodems In een gezonde leefomgeving (milieu, klimaat)

37 Bedankt voor uw aandacht