Aripiprazol (Abilify ) is aan het EMEA ter
|
|
- Anneleen Thys
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Aripiprazol is een atypisch antipsychoticum met een partieel agonistische werking op dopaminereceptoren. Hierin verschilt het van andere atypische antipsychotica, die een antagonistische werking hebben op dopaminereceptoren. Bij de behandeling van schizofrenie lijkt aripiprazol een aantal cognitieve vaardigheden te verbeteren. Schizofrenie is een chronische psychiatrische aandoening met een prevalentie van ongeveer 1%. Karakteristiek voor deze aandoening zijn de positieve (wanen, hallucinaties) en de negatieve symptomen (afectieve vervlakking, apathie). De ziekte wordt gekenmerkt door acute psychotische periodes, waarin de positieve symptomen overheersen, gevolgd door episoden met negatieve symptomen. Omdat meerdere heterogene factoren een rol spelen bij de pathogenese is de precieze oorzaak van schizofrenie niet bekend. De dopaminehypothese is ontstaan vanuit de wetenschap dat alle efectieve antipsychotica de dopaminereceptor blokkeren; ze gaat uit van overstimulatie van de dopaminereceptoren in delen van het limbische systeem van de hersenen [1, 2]. De negatieve symptomen worden echter juist toegeschreven aan een tekort aan dopamine in de prefrontale cortex, wat zou verklaren waarom klassieke antipsychotica als haloperidol deze symptomen niet verbeteren. De huidige praktijk voor de behandeling is nu nog meestal dat begonnen wordt met een klassiek antipsychoticum en bij onvoldoende efect of ernstige bijwerkingen wordt uitgeweken naar een atypisch antipsychoticum, zoals clozapine en risperidon. Ingeborg M. van Geijlswijk, (profiel), Apotheek Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede Thijs W. Gudde, (profiel), Apotheek Heerkens, Gouda Heleen F. Croonen, (interviews), redacteur Aripiprazol (Abilify ) is aan het EMEA ter registratie aangeboden voor de indicatie behandeling van schizofrenie. In februari 2004 heeft de CPMP een positief advies uitgebracht. Het is gebruikelijk dat drie maanden na een positief advies registratie volgt. Hoewel ingedeeld bij de atypische antipsychotica, vertoont het andere farmacologische eigenschappen. Farmacologie Aripiprazol is een partiële agonist met een sterke ahniteit en een intrinsieke activiteit van 25% (in vergelijking met dopamine) voor de postsynaptische dopaminereceptor ( -receptor) en de presynaptische -autoreceptor [3, 4]; de andere antipsychotica antagoneren deze receptoren. Daarnaast is aripiprazol partieel agonist van de 5HT 1A -receptor; de andere atypische antipsychotica (behalve ziprasidon) hebben nauwelijks ahniteit voor deze receptor. Deze binding van de 5HT 1A -receptor zou anxiolyse bewerkstelligen vergelijkbaar met het efect van buspiron - en de depressieve, cognitieve efecten en negatieve symptomen bij schizofrene patiënten verminderen. Net als de andere atypische antipsychotica antagoneert aripiprazol de 5HT 2A -receptor [5]. De relevantie van deze efecten moeten in de praktijk nog worden bewezen [4, 6]. Tabel 1 farmacodynamische vergelijking van verschillende antipsychotica (k i [nmol/l]) receptor aripiprazol ziprasidon risperidon olanzapine quetiapine clozapine haloperidol 0,34 3,1 2, ,4 5HT 2A 3,4 0,39 0,29 3, , HT 2C 15 0, HT 1A 1,7 2, α , ,0 4,7 H ,8 8,7 1,8 440 M 1 > , , mei 2004 Jaargang 139 Nr. 22 Pharmaceutisch Weekblad [765]
2 Door de lage(re) ahniteit voor de muscarine- (anticholinerge bijwerkingen), histamine- (sedatie en gewichtstoename) en α 1 -adrenerge receptoren (orthostatische hypotensie) in vergelijking met andere antipsychotica heeft aripiprazol theoretisch een gunstiger bijwerkingenprogel (tabel 1). Hoe kleiner de waarde, hoe groter de ahniteit en hoe pregnanter het efect. Waarden boven 1000 geven aan dat de stof nauwelijks nog specigeke ahniteit voor de betrefende receptor bezit en bij therapeutische doseringen via die receptor geen klinisch relevante efecten vertoont [7]. De efecten van een partiële agonist hangen af van de ahniteit en de concentratie van deze stof, de concentratie endogeen dopamine en de receptorreserve. Bij schizofrenie is sprake van overstimulatie van de postsynaptische -receptor in het limbische systeem. Aripiprazol verdringt endogeen dopamine waardoor de dopaminerge efecten afnemen [4, 8]. De antipsychotische werking en de bijwerkingen van haloperidol zijn gerelateerd aan de mate van receptorbezetting: 65-70% bezetting is nodig voor de antipsychotisch efectiviteit, terwijl bijwerkingen zoals extrapiramidale stoornissen en hyperprolactinemie optreden bij een bezetting hoger dan 80% [6]. De verlaging van de prolactinespiegels lijkt een bewijs voor het partiële agonisme van aripiprazol op de -receptoren. Door dit partiële agonisme zouden bij een receptorbezetting van 90% (met immers 25% stimulatie) geen extrapiramidale stoornissen worden waargenomen [8]. Bovendien worden door presynaptische binding via negatieve feedback de synthese en de vrijgifte van dopamine verminderd [4]. Kortom: aripiprazol kan de overstimulatie die resulteert in positieve symptomen en ook het tekort aan dopaminerge transmissie dat leidt tot de negatieve symptomen, verminderen door de dopaminerge prikkel terug te brengen naar een normaler fysiologisch niveau [8]. Aripiprazol is daarmee de eerste vertegenwoordiger van de dopamine-serotonine system stabilizers. Farmacokinetiek Aripiprazol heeft een orale biologische beschikbaarheid van 87%, onakankelijk van gelijktijdige inname met voedsel; de C max wordt 3 tot 5 uur na inname bereikt. De steady state wordt na 14 dagen bereikt, voor doseringen tussen 2 mg en 30 mg is een lineair verband gevonden. Bij therapeutische dosering is aripiprazol voor >99% aan eiwit gebonden, voornamelijk aan albumine. Het verdelingsvolume is 4,9 l/kg [4, 9]. De gevonden halfwaardetijd van aripiprazol is ongeveer 75 uur, waardoor eenmaaldaags doseren volstaat [7]. Aripiprazol wordt voornamelijk in de lever gemetaboliseerd door iso-enzymen van cytochroom P450, met name CYP3A4 en CYP2D6. Eén actieve metaboliet van aripiprazol is aangetoond, dehydroaripiprazol. Het metabolisme en de ahniteit voor de -receptor van aripiprazol en deze metaboliet zijn hetzelfde [4]. Er zijn geen doseringsaanpassingen nodig op basis van leeftijd, geslacht, ras, roken en lever- of nierfunctie [4]. De aanbevolen dosering is eenmaal daags mg; bij onvoldoende efect kan de dosering na twee weken eventueel worden verhoogd tot eenmaal daags 30 mg, hoewel uit de studies geen verschil in efectiviteit is waargenomen tussen mg en 30 mg. Bijwerkingen De meest gemelde bijwerkingen zijn hoofdpijn, angst, slapeloosheid, misselijkheid en braken; geen bijwerking kwam meer voor dan 5% of twee keer het De patiëntenvereniging Er is niet veel kennis over geneesmiddelen Iemand met schizofrenie vindt het belangrijk dat het middel de positieve symptomen weghaalt en dat er zo min mogelijk bijwerkingen optreden, aldus Paul Yerna (31) van Anoiksis, een vereniging van patiënten die een of meer psychosen hebben gehad of die schizoafectief of schizofreen zijn volgens hun hulpverleners. Aripiprazol was ten tijde van het interview nog niet geregistreerd, dus daar waren nog geen vragen over gesteld bij de patiëntenvereniging. Wel worden er veel vragen over andere geneesmiddelen gesteld. Yerna: Er is niet veel kennis over geneesmiddelen onder de gebruikers. Ze weten bijvoorbeeld niet wat de werkzame stof is. Vragen die mensen ons stellen gaan vaak over de bijwerkingen, zoals vermoeidheid, gewichtstoename, slecht slapen en concentratiestoornissen. Wij raden ze aan de problemen de bespreken met de behandelaar. Er zijn namelijk vaak pilletjes waarmee je bijwerkingen als trillen of stijkeid van spieren kunt bestrijden. Bijwerkingen zijn dus kennelijk erg belangrijk. Het Lareb heeft een website waar patiënten bijwerkingen kunnen melden ( DGV, Nederlands instituut voor verantwoord medicijngebruik start een nieuw meldpunt ( Ze doet dit samen met Anoiksis, de Reumapatiëntenbond, de Nederlandse vereniging van slechthorenden, de Epilepsievereniging Nederland en de Wetenschapswinkel Geneesmiddelen Utrecht. Yerna: Het Lareb gebruikt de meldingen voor onderzoek en koppelt ze niet terug naar de patiënt, terwijl patiënten wel behoefte hebben aan deze informatie. Wij doen dat wel. In mei 2004 starten we met dit nieuwe meldpunt. [766] 28 mei 2004 Jaargang 139 Nr. 22 Pharmaceutisch Weekblad
3 niveau van placebo [10]. De incidentie van extrapiramidale bijwerkingen is vergelijkbaar met die bij placebo en risperdal 3 mg [11]. Verder zijn de belangrijkste, meest met de behandeling interfererende, bijwerkingen van antipsychotica onderzocht: prolactinespiegelverhoging, QTc-intervalverlenging en gewichtstoename. Aripiprazol leek in kortetermijnstudies de prolactinespiegel mogelijk zelfs te verlagen, langetermijnefecten zijn niet bekend [4, 11, 12]. Een metaanalyse van alle kortetermijnstudies met aripiprazol liet een kleine afname zien van het QTc-interval, deze was dosisonakankelijk [4, 7]. De gewichtstoename bij aripiprazol is in kortdurende studies vergeleken met die bij haloperidol, risperidon en placebo. Risperidon scoorde het hoogst (+1,3 kg); aripiprazol (+0,6 kg) en haloperidol (+0,7 kg) lieten een vergelijkbare gewichtstoename zien [4]. De FDA waarschuwt nadrukkelijk voor het risico op het ontstaan van twee klinische beelden die geassocieerd worden met het gebruik van antipsychotica in het algemeen. Het betreft het maligne neurolepticasyndroom, een potentieel fataal verlopende aanval van hoge koorts in combinatie met spierstijkeid, en de tardieve dyskinesie, ernstige bewegingsstoornissen die meestal pas na langere therapieduur manifest worden en vaak irreversibel en nauwelijks te behandelen zijn. In de preregistratie fase zijn twee mogelijke casussen van het maligne neurolepticasyndroom beschreven [13]. Interacties Daar het metabolisme van aripiprazol akankelijk is van CYP2D6 en CYP3A4, zou combinatie met remmers (bijvoorbeeld paroxetine respectievelijk ketoconazol) of inductoren (carbamazepine) reden kunnen zijn de dosering aan te passen; hiernaar is nog geen concreet onderzoek gedaan [4]. Er werd echter geen klinische relevantie verbonden aan de waargenomen 19% toename van C max en AUC door comedicatie met lithium of de 26% afname van C max en AUC door comedicatie met valproïnezuur [7, 8, 11]. De FDA adviseert echter wel degelijk bij combinatie met remmers de dosering te halveren en bij combinatie met inductoren de dosering te verdubbelen [13]. Omgekeerd hadden doseringen aripiprazol van mg/d geen signigcant efect op de onderzochte iso-enzymen CYP1A2, CYP2D6, CYP2C9, CYP2C19 en CYP3A4 [8, 10]. Hoewel aripiprazol voor >99% eiwitgebonden is, bleek combinatie met warfarine geen eiwitverdringing te geven, waardoor ook op dit gebied geen klinisch relevante interacties te verwachten zijn [4]. omacor geregistreerd Sinds er een verband gelegd is tussen een laag risico op optreden van hart- en vaatziekten en gebruik van visolie, zijn er in Nederland diverse voedingsupplementen beschikbaar die de meervoudig onverzadigde omega-3-vetzuren icosapent (eicosapentaeenzuur, EPA) en doconexent (docosahexaeenzuur, DHA) bevatten. Een combinatie van de ethylesters van deze twee vetzuren in capsules van 1 gram is nu geregistreerd, ten eerste voor de behandeling van endogene hypertriglyceridemie, wanneer dieetmaatregelen alleen onvoldoende respons geven, in een dosering van 2 4 gram per dag, en ten tweede voor de ondersteunende behandeling bij secundaire preventie na een myocardinfarct, in een dosering van 1 gram per dag, als aanvulling op andere standaardbehandelingen. Uit klinisch onderzoek is gebleken dat 2-4 g Omacor per dag een dosisafhankelijke verlaging geeft van de serumtriglyceridenspiegel van 20 25% bij een geringe stijging van het HDL-cholesterolgehalte. Dit effect op de triglyceriden is een gevolg van vermindering van de synthese van triglyceriden in de lever, die leidt tot een daling van het VLDL-cholesterolgehalte. De meest voorkomende bijwerkingen zijn maagdarmklachten. Bij sommige behandelde patiënten wordt het LDLcholesterolgehalte in geringe mate verhoogd. De klinische implicatie van deze effecten wat betreft het voorkómen van hart- en vaatziekten is niet eenduidig vastgesteld. Tegenwoordig wordt een verhoogde triglyceridenspiegel als een onafhankelijke risicofactor voor coronaire hartziekte beschouwd. In een gerandomiseerd, open onderzoek is vastgesteld dat het toevoegen van 1 g Omacor als ondersteunende behandeling van patiënten die een hartaanval hebbeen doorgemaakt, kan leiden tot 15% afname van het gecombineerde eindpunt totale sterfte, niet-fataal myocardinfarct en niet-fatale beroerte. Dit onderzoek lijkt het eerder beschreven gunstige effect van visolie te bevestigen en heeft nu geleid tot aparte registratie voor gebruik bij patiënten na een myocardinfarct. Onduidelijk is of dit resultaat extrapoleerbaar is naar patiënten met een verhoogd triglyceridengehalte. Het effect van Omacor op triglyceriden en HDL-cholesterol is bovendien minder uitgesproken dan dat van fibraten en nicotinezuuranaloga. De plaats van Omacor bij de behandeling van hypertriglyceridemie staat derhalve nog niet vast, maar het middel moet vooral beschouwd worden als aanvulling op dieet en beschikbare medicamenteuze therapie. P.A. de Graeff, College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, Den Haag Contra-indicaties Aripiprazol mag niet gebruikt worden indien er een overgevoeligheid is vastgesteld voor dit middel. 28 mei 2004 Jaargang 139 Nr. 22 Pharmaceutisch Weekblad [767]
4 GeneesmiddelproGel Gebruik van aripiprazol is nog niet geëvalueerd bij patiënten met cardiale aandoeningen aangezien deze patiëntgroepen waren uitgesloten bij de preregistratietrials [8]. Toegepast tijdens de zwangerschap veroorzaakte aripiprazol bij ratten en konijnen bij de jongen groeivertraging, skeletafwijkingen, afwijkingen aan de reproductieve organen en een toename in doodgeboorten, bij hoge doseringen ( mg/kg lichaamsgewicht). Er zijn geen gegevens over het gebruik tijdens de zwangerschap bij de mens [8], een individuele afweging tussen voordelen voor de patiënt en mogelijke schade aan de foetus zal hierbij leidraad moeten zijn. Aangezien aripiprazol aangetoond is in moedermelk, wordt het geven van borstvoeding tijdens het gebruik afgeraden. Klinisch onderzoek korte termijn Aripiprazol is in diverse klinische termijnstudies (4-6 weken) vergeleken met placebo en/of met actieve haloperidol- of risperidonmedicatie. Aripiprazol mg/d was in alle studies signigcant efectiever dan placebo en even efectief als haloperidol 10 mg/d; deze doseringen gaven signigcant minder bijwerkingen [5]. Aripiprazol mg/d was even efectief als risperidon 6 mg/d [7]. manie Olanzapine en ziprasidon zijn efectief gebleken als monotherapie bij de behandeling van acute manie, de toepassing van aripiprazol bij acute manie is in drie klinische studies onderzocht. Eén abstract hiervan is recent gepubliceerd. In dit dubbelblinde kortetermijnonderzoek kregen totaal 262 patiënten aripiprazol 30 mg/d of placebo. Aripiprazol liet na 4 dagen al een signigcant efect zien [10]. Meer onderzoek op dit gebied is echter nog om de precieze plaats van aripiprazol bij de behandeling van acute manie te bepalen. cognitieve vaardigheden De afname van cognitieve vaardigheden wordt steeds meer gezien als onderdeel van schizofrenie, vaak blijven deze symptomen bestaan ondanks behandeling met antipsychotica. De verschillende vaardigheden zoals geheugen en probleemoplossend vermogen worden niet hetzelfde beïnvloed door behandeling. Aripiprazol lijkt verbetering van met name het geheugen, maar niet van het probleemoplossend vermogen te geven [4, 11]. switchen In één open-label-onderzoek werden drie verschillende manieren van omzetting van een antipsychoticum (90% reeds atypisch) naar aripiprazol onderzocht: direct omzetten; uitsluipen en gelijk beginnen met aripiprazol; uitsluipen en insluipen aripiprazol. Alle drie de methoden zijn veilig voor de patiënt [14]. Aangezien aripiprazol geen sedatie geeft, kan dit een reden zijn de oorspronkelijke medicatie uit te sluipen indien deze wel sedeert. De psychiater Aripiprazol wordt goed verdragen We hebben nu tien mensen op aripiprazol overgezet en zij reageerden er goed op, aldus dr. C.J. Sloof, psychiater in Assen. Normaal heeft 30% van de mensen bij gebruik van een nieuw antipsychoticum te weinig efect of te veel last van bijwerkingen. Dit keer was er maar één iemand die het middel niet verdroeg. Deze mensen hadden al veel andere middelen geprobeerd. Twee van hen wilden we zelfs op clozapine instellen, maar doordat zij goed reageerden op aripiprazol, hoefde dat niet. Recentelijk is gebleken dat een lage dosering haloperidol van 5 mg net zo efectief is en net zo weinig bijwerkingen geeft als de atypische antipsychotica. Sloof: Dat zegt men inderdaad, maar er zijn nog geen goede studies naar gedaan. Het onderzoek is schaars en afgeleid uit trials waar gemiddeld een hoge dosis haloperidol is gebruikt. Misschien is de groep die het goed deed op 5 mg haloperidol wel een bepaalde selectie van de patiëntengroep. Als je naar alle criteria kijkt, zoals subjectief welzijn, voorkomen van terugval, depressie, zelfmoordrisico en dysforie, dan zijn de nieuwe middelen net iets beter dan de klassieke antipsychotica. Antipsychotica staan bekend om hun nare bijwerkingen. De patiënten vinden gewichtstoename, seksueel disfunctioneren en motorische stoornissen het vervelendst. Sloof: Aripiprazol wordt goed verdragen. Een ander voordeel is dat het minder hyperlipidemie en suikerziekte lijkt te geven. De mensen die werden omgezet op aripiprazol verloren juist gewicht. Wel hadden sommige mensen s avonds moeite met inslapen, maar dit was van voorbijgaande aard. Volgens Sloof zou de apotheek tijdens de voorlichting bij het aheveren van een recept moeten melden dat aripiprazol over het algemeen goed verdragen wordt en dat men het middel dagelijks moet innemen. [768] 28 mei 2004 Jaargang 139 Nr. 22 Pharmaceutisch Weekblad
5 lange termijn De langetermijnstudie waarin aripiprazol mg/d wordt vergeleken met haloperidol 7-10 mg/d, wordt gekenmerkt door een zeer hoge uitval na 52 weken: aripiprazol 57% en haloperidol 70%. Falen van therapie bij responders was primair eindpunt, hierin bleken beide middelen niet te verschillen. Bij de 26 weken durende studie waarin aripiprazol werd vergeleken met placebo, was de uitval veel lager: aripiprazol (11%) was niet signigcant hoger dan placebo (8%). Gekeken werd naar terugval in 26 weken. Aripiprazol was na 26 weken signigcant beter dan placebo, 34% tegenover 57% van de patiënten had een terugval gehad [4, 11]. Therapeutische waardebepaling Clozapine was in 1969 in feite het eerste atypische antipsychoticum dat geïntroduceerd werd. Pas in 1993 volgde risperidon. Ondertussen komt meer dan 70% van de voorgeschreven medicatie voor de behandeling van schizofrenie op rekening van deze, helaas dure, middelen. Toch is nog steeds een groot aantal van de behandelde patiënten onvoldoende geholpen met de bestaande middelen, voornamelijk door bijwerkingen zoals extrapiramidale stoornissen en gewichtstoename. Behalve voor de behandeling van schizofrenie (45-60%) worden de atypische antipsychotica ook toegepast voor de behandeling van bipolaire stoornissen (10-25%). Of-label worden atypische antipsychotica voorgeschreven voor depressies, dementie, ADHD en autisme. Voor aripiprazol is nu registratie aangevraagd voor de behandeling van schizofrenie, mogelijk wordt deze registratie te zijner tijd uitgebreid met de behandeling van bipolaire stoornissen. De verkoopprijs van aripiprazol is in de Verenigde Staten vergelijkbaar met die van de overige atypische antipsychotica; over de prijs in Nederland is nog niets bekend. Interessante ontwikkelingen op deze markt zijn de verwachte introductie van bifeprunox ook een partiële dopamineagonist in 2006 en het verstrijken van het octrooi van risperidon in datzelfde jaar [15]. De efectiviteit van aripiprazol is in tot nu toe gepubliceerde studies voornamelijk vergeleken met die van haloperidol, vaak in de klassieke, naar huidige inzichten te hoge doseringen; tegenwoordig wordt vaak uitgekomen met haloperidol in de ordegrootte van 5 mg. Uitkomst is een vergelijkbare efectiviteit overall op korte en lange termijn, maar het gebruik van aripiprazol ging gepaard met signigcant minder bijwerkingen (mogelijk mede dankzij het ontbreken van een vergelijking met een lagere dosering haloperidol). Bij de behandeling van schizofrenie lijkt aripiprazol een aantal cognitieve vaardigheden te verbeteren; onduidelijk is of dit door de geringere anticholinerge bijwerkingen komt of een primaire verbetering van het ziektebeeld is. Productinformatie Abilify van Bristol-Myers Squibb te Woerden is in Nederland nog niet geregistreerd. In de Verenigde Staten zijn tabletten met 5 mg, 10 mg, 15 mg, 20 mg of 30 mg aripiprazol al wel geregistreerd. De prijs en de vergoeding van Abilify zijn nog niet bekend voor Nederland. De dosering van aripiprazol voor volwassenen is mg eenmaal per dag. Aripiprazol is slechts in een enkele studie vergeleken met risperidon en olanzapine als atypische antipsychotica, waarbij geen opvallende verschillen zijn waargenomen. Meer vergelijkend onderzoek met de andere atypische antipsychotica naar de efectiviteit en de bijwerkingen van aripiprazol op lange termijn en in speciale patiëntpopulaties is nodig om de precieze plaats te bepalen van dit geneesmiddel bij de behandeling van schizofrenie. Het afwijkende werkingsmechanisme en de tot nu toe gevonden resultaten maken van aripiprazol een interessant antipsychoticum literatuur 1 Richelson E. Receptor pharmacology of neuroleptics: relation to clinical effects. J Clin Psychiatry. 1999;60(suppl 10): Tandon R, Jibson MD. Efficacy of newer generation antipsychotics in the treatment of schizophrenia. Psychoneuroendocrinology. 2003;28: Inoue A, Nakata Y. Strategy for modulation of central dopamine transmission based on the partial agonist concept in schizophrenia therapy. Jpn J Pharmacol. 2001;86: Bowles TM, Levin GM. Aripiprazole: a new atypical antipsychotic drug. Ann Pharmacother. 2003;37: Marder SR, McQuade RD, Stock E. Aripiprazole in the treatment of schizophrenia: safety and tolerability in short-term, placebocontrolled trials. Schizophr Res. 2003;61: Rivas-Vasquez RA. Aripiprazole: a novel antipsychotic with dopamine stabilizing properties. Prof Psychol Res Pr. 2003;34: Goodnick PJ, Merry JJ. Aripiprazole: profile on efficacy and safety. Expert Opin Pharmacother. 2002;3: Bandelow B, Meier A. Aripiprazole, a dopamine-serotonin system stabilizer in the treatment of psychosis. German J Psychiatry. 2003;6: Aripiprazole (Abilitat ), OPC Drugs R D. 2002;3: Keck PE, McElroy SL. Aripiprazole: a partial dopamine D2 receptor agonist antipsychotic. Expert Opin Invest Drugs. 2003;12: McGavin JK, Goa KL. Aripiprazole. CNS Drugs. 2002;16: Goodnick PJ, Rodriguez L, Santana O. Antipsychotics: impact on prolactin levels. Expert Opin Pharmacother. 2002;3: FDA approved drug product label for Abilify. NDA nr (3/9/2003). Geraadpleegd 2004 jan 6 14 Casey DE, Carson WH, Saha AR. Switsching patients to aripiprazole from other antipsychotic agents: a multicenter randomized study. Psychopharmacology. 2003;166: Kirkpatrick P. Fresh from the pipeline: aripiprazole. Nat Rev Drug Discov. 2003;2: mei 2004 Jaargang 139 Nr. 22 Pharmaceutisch Weekblad [769]
Op het moment dat een nieuw geneesmiddel op. Anticiperen op bijwerkingen aripiprazol. Pro-actieve bewaking van geneesmiddelveiligheid.
Proactieve bewaking van geneesmiddelveiligheid Anticiperen op bijwerkingen aripiprazol Op farmacologische gronden moet het mogelijk zijn bijwerkingen van geneesmiddelen te voorspellen en een risicoprofiel
Nadere informatieDe toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen Antidepressivum, antipsychoticum
Nadere informatieAntipsychotica en monitoren van bijwerkingen
Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen Symptomatische behandeling bij psychosen Effectiviteit: 70 a 90% Indicaties Schizofrenie Manie Depressie met psychot. kenm. Waanstoornis Psychose NAO Psycho-org.
Nadere informatieVZA Psychiatrie Workshop DVZA Apr Siska Desplenter
VZA Psychiatrie Workshop DVZA 05.02.2019 Apr Siska Desplenter Casus 26/08/2016 Casus Man, 30 jaar, 73 kg DSM: schizofrenie, paranoïde type Wisselend cannabis gebruik Expliciete vraag patiënt switch Xeplion
Nadere informatieEen kwestie van maatwerk
Medicamenteuze interventies ter vermindering van agressief gedrag Een kwestie van maatwerk Dr Rob Heerdink Pharmacoepidemiology & Clinical Pharmacology Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences Universiteit
Nadere informatieDe toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen 3 Casus: 39-jarige man,
Nadere informatieAntipsychotica en seksuele bijwerkingen: het afwegen van behandelingsstrategieën
Antipsychotica en seksuele bijwerkingen: het afwegen van behandelingsstrategieën Dr. Marrit K. de Boer Psychiater / onderzoeker Universitair Medisch Centrum Groningen Disclosure Twee studies die mede gefinancierd
Nadere informatieChapter 10 Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 De laatste jaren is de mortaliteit bij patiënten met psychotische aandoeningen gestegen terwijl deze in de algemene populatie per leeftijdscategorie is gedaald. Een belangrijke
Nadere informatieANNEX III WIJZIGINGEN IN DE SAMENVATTINGEN VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN DE BIJSLUITER
ANNEX III WIJZIGINGEN IN DE SAMENVATTINGEN VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN DE BIJSLUITER Deze aanpassingen aan de SPC en bijsluiter zijn valide op het moment van de beschikking van de commissie. Na de beschikking
Nadere informatiePsychofarmaca bij d e de ouderen Waarom slikken zij? A D. D Hooghe Hooghe
Psychofarmaca bij de ouderen Waarom slikken zij? A. D Hooghe Psychofarmaca Benzodiazepines en aanverwanten Antidepressiva Antipsychotica Antipsychotica Assessment of antipsychotic prescribing in Belgian
Nadere informatieBijlage III Wijzigingen van de samenvattingen van productkenmerken en bijsluiters.
Bijlage III Wijzigingen van de samenvattingen van productkenmerken en bijsluiters. Opmerking: deze wijzigingen van de samenvatting van de productkenmerken en de bijsluiter waren geldig ten tijde van het
Nadere informatieApotheek Haagse Ziekenhuizen. SPC Individuele Bereidingen. Aripiprazol 1 mg, capsule
1. Naam van het geneesmiddel Aripiprazol 1,5 mg, capsule Aripiprazol 2 mg, capsule Aripiprazol 2,5 mg, capsule Aripiprazol 3 mg, capsule Aripiprazol 4 mg, capsule Aripiprazol 6 mg, capsule Aripiprazol
Nadere informatiePostdatum. Geachte Dokter,
De Belgische gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel Quetiapine Krka 50 mg / 200 mg / 300 mg/400 mg tabletten met verlengde afgifte.
Nadere informatieBijlage II. Wetenschappelijke conclusies
Bijlage II Wetenschappelijke conclusies 14 Wetenschappelijke conclusies Haldol, dat de werkzame stof haloperidol bevat, is een antipsychoticum dat behoort tot de butyrofenonengroep. Het is een krachtige
Nadere informatie, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis
2015041635, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis 5 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 30 november 2017 van de registratiehouders die
Nadere informatieAntipsychotica en seksuele bijwerkingen: van farmacologische mechanismen tot de klinische praktijk
Antipsychotica en seksuele bijwerkingen: van farmacologische mechanismen tot de klinische praktijk Dr. Marrit K. de Boer Psychiater / onderzoeker Universitair Medisch Centrum Groningen Disclosure Twee
Nadere informatieCannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen?
Universitair Docent Hersencentrum Rudolf Magnus Afdeling Psychiatrie Universitair Medisch Centrum Utrecht Cannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen? Matthijs Bossong Overzicht Psychotische stoornis
Nadere informatieBarnidipine C08CA12, december Indicatie Barnidipine is geregistreerd voor de indicatie hypertensie.
Barnidipine C08CA12, december 2017 Indicatie Barnidipine is geregistreerd voor de indicatie hypertensie. Standpunt Ephor In het rapport over de calciumantagonisten van april 2013 wordt barnidipine door
Nadere informatieINFORMATIEBROCHURE VOOR PATIËNTEN / VERZORGERS
De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel ABILIFY. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan deze informatie
Nadere informatieInteracties met Psychofarmaca. Drs. G. Nap, Ziekenhuisapotheker MHA Apotheek Parnassia Groep 14 november 2016
Interacties met Psychofarmaca Drs. G. Nap, Ziekenhuisapotheker MHA Apotheek Parnassia Groep 14 november 2016 Disclosure belangen spreker Gert Nap (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk
Nadere informatieRichtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017
Richtlijn Antipsychotica Richtlijnenmiddag 2017 Voor wie Daarvoor is de indeling volgens de DSM 5: 297.1 Waanstoornis 298.8 Kortdurende psychotische stoornis 295.40 Schizofreniforme stoornis 295.90 Schizofrenie
Nadere informatieTHERAPEUTIC DRUG MONITORING Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers -- Commissie Analyse en Toxicologie
SELECTIEVE SEROTONINE HEROPNAME REMMERS Geldt voor Indicatiegebied Monstermateriaal Afnametijdstip Bewaarcondities Inzending Interpretatie doelgroepen: volwassenen depressie en angststoornissen grote buis
Nadere informatieDE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC
DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC Infomoment voor huisartsen en verplegend personeel van WZC Sint-Camillus in Wevelgem Dokters Fien Dendoncker en Jan Vanroose 25/09/2014
Nadere informatieBegeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn. Het zijn net gewone mensen
Begeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn Het zijn net gewone mensen Voorstellen Julia Machielsen (POH-GGZ/verpleegkundig specialist GGZ) Ingrid Houtman (Huisarts/Kaderarts
Nadere informatieAripiprazol en acute dystonie
g e v a l s b e s c h r i j v i n g Aripiprazol en acute dystonie g. k o m e n, f. v a n d e n e e d e, g. d o m samenvatting Naar aanleiding van een 22-jarige patiënte bij wie acute dystonie optrad tijdens
Nadere informatieSlaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling
Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling - Dr. Marike Lancel - Divisie Forensische Psychiatrie Slaapcentrum voor Psychiatrie Assen Het interactieve brein in slaap 12-10-2012 Slaapstoornissen
Nadere informatieBijlage III. Wijzigingen die moeten worden aangebracht in de desbetreffende rubrieken van de Samenvatting van de Productkenmerken en de Bijsluiter
Bijlage III Wijzigingen die moeten worden aangebracht in de desbetreffende rubrieken van de Samenvatting van de Productkenmerken en de Bijsluiter NB: Deze Samenvatting van de productkenmerken, Etikettering
Nadere informatieInFoP 2. Inhoud. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Behandeling van Psychose De rol van medicatie
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieBewegingsstoornissen bij jong volwassenen met schizofrenie. GROUP Symposium Ypsilon en Anoiksis 22 januari 2010 J. Koning, AIOS Symforagroep
Bewegingsstoornissen bij jong volwassenen met schizofrenie GROUP Symposium Ypsilon en Anoiksis 22 januari 2010 J. Koning, AIOS Symforagroep Hoofdboodschap Ondanks de introduc/e van nieuwere types an/psycho/ca
Nadere informatieARIPIPRAZOLE EG (aripiprazol)
De Belgische gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel Aripiprazole EG 10 mg -15 mg 30 mg tabletten. Het verplicht plan voor risicobeperking
Nadere informatieARIPIPRAZOLE TEVA JOUW HANDLEIDING INFORMATIEBROCHURE VOOR PATIËNTEN / VERZORGERS. (door de arts af te geven aan elke patiënt/verzorger)
De Belgische gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel ARIPIPRAZOLE TEVA. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan
Nadere informatieInformatiebrochure voor patiënten/verzorgers
JOUW HANDLEIDING VOOR ABILIFY (ARIPIPRAZOL) Informatiebrochure voor patiënten/verzorgers Datum van herziening: oktober 2013 2013-08/LuNL/1731 Inleiding Jouw dokter heeft bij jou de diagnose bipolaire I
Nadere informatiePsychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA
Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA Casus 4 Op de wachtpost komt een oproep binnen van wanhopige
Nadere informatieOMEGA-3 VETZUREN ETHYLESTERS 90 TEVA 1000 MG zachte capsules 460 mg/380 mg
1.3.1 : Productinformatie Bladzijde : 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Omega-3 vetzuren ethylesters 90 Teva 1000 mg, 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Elke zachte capsule bevat 1000 mg omega-3-vetzuur
Nadere informatieK november 2004
K04.018 26 november 2004 De Codecommissie (Kamer I) heeft het navolgende overwogen en beslist naar aanleiding van de klacht in kort geding (CGR nummer: K04.018) op de voet van artikel 30 van het Reglement
Nadere informatieSwitching Antipsychotica (AP)
Switching Antipsychotica (AP) Het hoe & wat Hans Oolders, psychiater Syndroom Schizofrenie Incoherentie Onsamenhangendheid Wanen Hallucinaties Desorganisatie Realiteit verstoring Sociale teruggetrokkenheid
Nadere informatieSAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN
SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Omacor, zachte capsules, 460 mg/380 mg 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Eén capsule bevat: Omega-3-vetzuur ethylesters
Nadere informatieABILIFY (aripiprazol)
De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel ABILIFY. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan deze informatie
Nadere informatieSamenvatting (Dutch Summary)
Samenvatting (Dutch Summary) CHAPTER 286 Samenvatting Schizofrenie is een van de ernstigste psychiatrische aandoeningen, die ongeveer 1% van de wereldbevolking treft. De prevalentie van schizofrenie is
Nadere informatieHet werkingsmechanisme van atypische antipsychotica
N E U R O F A R M A C O L O G I E Het werkingsmechanisme van atypische antipsychotica T R E F W O O R D E N A TYPISCHE ANTIPSYCHOTICA; WERKINGS- MECHANISME; EXTRAPYRAMIDALE BIJWER- KINGEN; CLOZAPINE. door
Nadere informatieARIPIPRAZOLE TEVA VRAAG & ANTWOORD BROCHURE VOOR MEDISCHE ZORGVERLENERS
De Belgische gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel ARIPIPRAZOLE TEVA. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan
Nadere informatieMedicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking
Medicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking Congres Mind the Body 12 februari 2015 Barber Tinselboer, AVG s Heeren Loo locatie Apeldoorn Inhoud Casus Medicatie en de cliënt met een verstandelijke
Nadere informatieBIJSLUITER. ARIPIPRAZOL 2,5 mg capsules
BIJSLUITER ARIPIPRAZOL 2,5 mg capsules Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u
Nadere informatieINFORMATIEBROCHURE VOOR PATIËNTEN / VERZORGERS
De Belgische gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel ARIPIPRAZOLE EG 10 mg 15 mg 30 mg tabletten. Het verplicht plan voor risicobeperking
Nadere informatieParkinsonismen Vereniging. Parkinson en Psychose
Parkinsonismen Vereniging Parkinson en Psychose Inhoudsopgave Inleiding 4 Psychose 4 Oorzaak 5 Door de ziekte van Parkinson 5 Door het gebruik van anti-parkinsonmedicatie 5 Door een lichamelijke aandoening
Nadere informatieSamenvatting. Antipsychotica en seksueel functioneren bij mensen met schizofrenie. Rikus Knegtering
Samenvatting Antipsychotica en seksueel functioneren bij mensen met schizofrenie Rikus Knegtering Inleiding Klinische problemen bij mensen die met antipsychotische medicijnen werden behandeld vormden de
Nadere informatieARIPIPRAZOL SANDOZ VRAAG & ANTWOORD BROCHURE VOOR MEDISCHE ZORGVERLENERS
De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel Aripiprazol Sandoz. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan
Nadere informatieRisico minimalisatie materiaal betreffende Aripiprazol Sandoz (aripiprazol)
Risico minimalisatie materiaal betreffende Aripiprazol Sandoz (aripiprazol) Dit risico materiaal is beoordeeld door het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) en beschrijft aanbevelingen voor
Nadere informatieErvaring Aantal ouderen bestudeerd in Randomized Controlled Trials (RCTs) 196 patiënten, gemiddelde leeftijd 67 jaar.(4)
Fosinopril C09AA09, januari 2018 Indicatie Hypertensie en hartfalen. Standpunt Ephor In het rapport over de ACE-remmers van december 2017 wordt fosinopril door Ephor als behandeling van hypertensie niet
Nadere informatieBIJSLUITER. CLOZAPINE 6,25 mg tabletten
BIJSLUITER CLOZAPINE 6,25 mg tabletten Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u
Nadere informatieRisico-minimalisatiemateriaal betreffende Tasigna (nilotinib) voor voorschrijvers en apothekers
Risico-minimalisatiemateriaal betreffende Tasigna (nilotinib) voor voorschrijvers en apothekers Introductie De risico-minimalisatiematerialen voor Tasigna (nilotinib) zijn beoordeeld door het College ter
Nadere informatieOnder de tafel of op de (keuken) tafel?
Onder de tafel of op de (keuken) tafel? 3 e PHAMOUS symposium 30 mei 2017 Thalia Herder Psychiater in opleiding (UCP/UMCG) Arts/seksuoloog NVVS in opleiding (UMCG) Potentiële) belangenverstrengeling Voor
Nadere informatieMEDICAMENTEUZE AANPAK VAN BIPOLAIRE STOORNIS
MEDICAMENTEUZE AANPAK VAN BIPOLAIRE STOORNIS Bipolaire stoornis (vroeger manisch-depressieve stoornis genoemd) wordt gekenmerkt door recidiverende episoden van manie/hypomanie en depressie. Een globale
Nadere informatieBIJSLUITER. ARIPIPRAZOL 1 mg, 2 mg, 2,5 mg en 3 mg tabletten
BIJSLUITER ARIPIPRAZOL 1 mg, 2 mg, 2,5 mg en 3 mg tabletten Lees de hele bijsluiter goed voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter.
Nadere informatieWijzigingen in de Samenvatting van de Productkenmerken en Bijsluiter, voorgesteld door het Europees Geneesmiddelenbureau
BIJLAGE II Wijzigingen in de Samenvatting van de Productkenmerken en Bijsluiter, voorgesteld door het Europees Geneesmiddelenbureau Deze Samenvatting van de Productkenmerken en Bijsluiter zijn het resultaat
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/25850 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25850 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Beek, Erik te Title: Neuropharmacology of novel dopamine modulators Issue Date:
Nadere informatieFlavoxaat G04BD02, december 2018
Flavoxaat G04BD02, december 2018 Indicatie Urine-incontinentie, pollakisurie, nycturie, loze aandrang. Standpunt Ephor In het rapport over de muscarine-antagonisten van november 2016 wordt flavoxaat door
Nadere informatieChapter 7. Samenvatting
Chapter 7 Samenvatting SAMENVATTING 143 INLEIDING Allerlei factoren hebben invloed op het voorschrijven van psychofarmaca in de klinische praktijk zoals geregistreerde en off-label indicaties van geneesmiddelen,
Nadere informatieFarmacokinetiek en dynamiek
Farmacokinetiek en dynamiek Het toepassen van informatie uit het farmacotherapeutisch kompas Douwe van der Meer Ziekenhuisapotheker 20-03-2018 Wie schrijf het Kompas? VWS ZI Verzekeraars Wat is de bron?
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Tranquiritine Sinofarm 0,5 mg, zachte capsules Tranquiritine Sinofarm 3 mg, zachte capsules Tranquiritine Sinofarm 5 mg, zachte capsules Spiriteïne Dit geneesmiddel
Nadere informatiePatiëntenbrochure. 1dd 1mg bij parkinson
Patiëntenbrochure 1dd 1mg bij parkinson Inhoud Wat is de ziekte van Parkinson? 3 Wat zijn de klachten bij de ziekte van Parkinson? 4 Waar wordt de ziekte van Parkinson door veroorzaakt en hoe vaak komt
Nadere informatieChapter 6 Samenvatting
Chapter 6 Samenvatting 127 In hoofdstuk 1 van dit proefschrift wordt een beschrijving gegeven van geneesmiddel-geïnduceerde extrapyramidale stoornissen en wordt het doel van het proefschrift uiteengezet.
Nadere informatieFarmacotherapeutisch rapport quetiapine (Seroquel ) bij de indicaties schizofrenie en manie
Farmacotherapeutisch rapport quetiapine (Seroquel ) bij de indicaties schizofrenie en manie 1. Samenvatting De Commissie Farmaceutische Hulp heeft een farmacotherapeutisch rapport vastgesteld voor het
Nadere informatieCover Page. Author: Liem-Moolenaar, Marieke Title: Human pharmacology of current and new treatments for schizophrenia Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18570 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Liem-Moolenaar, Marieke Title: Human pharmacology of current and new treatments
Nadere informatieVERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA
VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA Het voorschrijven van geneesmiddelen is = een proces en niet louter een beslissing van de arts. Hierbij is een belangrijke taak weggelegd
Nadere informatieMetabool syndroom. Bestaat het wel bij de oudere psychiatrische patiënt?
Metabool syndroom Bestaat het wel bij de oudere psychiatrische patiënt? Even voorstellen Casper Jansen Specialist ouderengeneeskunde Centrum voor ouderenpsychiatrie GGNet Sanne Wassink-Vossen Verpleegkundig
Nadere informatieONDERSTEUNING VOOR HET KWETSBARE BREIN
ONDERSTEUNING VOOR HET KWETSBARE BREIN HET DRAAIT OM DOPAMINE Dopamineproductiecentrum HET DRAAIT OM DOPAMINE Dopamineproductiecentrum DOPAMINE Psychotische kwetsbaarheid heeft onder andere te maken met
Nadere informatieOptimale farmaceutische zorg voor patienten met M.Parkinson. Wereld Parkinsondag 2015 Nieuwegein
Optimale farmaceutische zorg voor patienten met M.Parkinson Wereld Parkinsondag 2015 Nieuwegein Een praktijkvoorbeeld Patient gebruikt Sinemet 125 mg 4dd 1 Wordt opgenomen in ziekenhuis: Levodopa/carbidopa
Nadere informatieSummary of Product Characteristics
1.3.1.1 Summary of Product Characteristics 1.3.1.1-1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Loratadine Mdq 10 mg, tabletten 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Elke tablet bevat 10 mg loratadine. Voor
Nadere informatieMedicatie bij dementie. Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist
Medicatie bij dementie Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist Inhoud Terug naar de basis De hersenen en de ziekte van Alzheimer Het geheugen Het autonoom zenuwstelsel De
Nadere informatieBIJLAGE III AMENDEMENTEN VAN RELEVANTE RUBRIEKEN VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN BIJSLUITERS
BIJLAGE III AMENDEMENTEN VAN RELEVANTE RUBRIEKEN VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN BIJSLUITERS NB: De amendementen van de samenvatting van de productkenmerken en bijsluiters moeten hierna
Nadere informatieKoolhydraten en de preventie van welvaartsziekten
Koolhydraten en de preventie van welvaartsziekten Evidence-based richtlijn van de German Nutrition Society Van vezels tot suikers: koolhydraten omvatten een brede range van voedingsstoffen. Wat is er precies
Nadere informatieUw brief van Uw kenmerk Datum 17 augustus 2007 Famatec/FZ oktober 2007
Aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ 'S-GRAVENHAGE Uw brief van Uw kenmerk Datum 17 augustus 2007 Famatec/FZ-2790876 2 oktober 2007 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer
Nadere informatieBIJSLUITER. ARIPIPRAZOL 1 mg en 2,5 mg capsule
BIJSLUITER ARIPIPRAZOL 1 mg en 2,5 mg capsule Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien
Nadere informatieIndicatie Urgency-incontinentie en/of verhoogde mictiefrequentie.
Tolterodine G04BD07, januari 2018 Indicatie Urgency-incontinentie en/of verhoogde mictiefrequentie. Standpunt Ephor In het rapport over de muscarine-antagonisten van november 2016 wordt tolterodine door
Nadere informatieVersion 7.3.1, 03/2010 BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN
Version 7.3.1, 03/2010 BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Norit 200, capsules 200 mg, hard 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING De capsule bevat 200
Nadere informatieHALDOL tabletten en drank
Een Direct Healthcare Professional Communication (DHPC) is een schrijven dat naar de gezondheidszorgbeoefenaars wordt gezonden door de farmaceutische firma s, om hen te informeren over mogelijke risico
Nadere informatieSAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN. SEROQUEL-25, 100, 150, 200, 300 SEROQUEL 4-daagse Startverpakking filmomhulde tabletten quetiapine
1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN SEROQUEL-25, 100, 150, 200, 300 SEROQUEL 4-daagse Startverpakking filmomhulde tabletten quetiapine Seroquel-25, filmomhulde tabletten Seroquel-100,
Nadere informatieBEHANDELING MET INVEGA. Informatie voor mensen die Invega gebruiken
BEHANDELING MET INVEGA Informatie voor mensen die Invega gebruiken Inhoud Inleiding 3 Geneesmiddelen: welk nut hebben ze? 4 - Acute behandeling en langdurige behandeling 5 Wat is Invega en hoe moet u het
Nadere informatie5 mg: Orodispergeerbare tablet Gele, ronde, biconvexe tablet met een diameter van 6,0 mm ± 0,1 mm en een dikte van 2,6 mm ± 0,2 mm.
1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Olanzapine Mylan 5 mg orodispergeerbare tabletten Olanzapine Mylan 10 mg orodispergeerbare tabletten 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING 5 mg: Elke orodispergeerbare
Nadere informatieMAPROTILINE HCl 25-50 - 75 PCH tabletten. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 29 februari 2008 1.3.3 : Bijsluiter Bladzijde : 1
1.3.3 : Bijsluiter Bladzijde : 1 Pharmachemie B.V. Swensweg 5 Postbus 552 2003 RN Haarlem INFORMATIE VOOR DE PATIËNT SAMENSTELLING Per tablet: respectievelijk 25 mg, 50 mg en 75 mg maprotilinehydrochloride.
Nadere informatieInformatieavond Bipolaire stoornis. Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater
Informatieavond Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater Bipolaire Stoornis Bipolaire Stoornis = Manisch Depressieve Stoornis (MDS) Algemeen Ziekteverschijnselen Beloop
Nadere informatieBiotransformatie en toxiciteit van
Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol 062 1 Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol Inleiding Paracetamol is het farmacologisch actieve bestanddeel van een groot aantal vrij en op recept
Nadere informatieInformatiebrief voor proefpersonen
Memantine als additietherapie bij clozapine / MAC vervolgonderzoek [ april 2014] voor proefpersonen Vervolgonderzoek naar memantine toevoeging bij voortgezette behandeling met clozapine Geachte heer/mevrouw,
Nadere informatieTHIAMINE HCL TEVA 25 MG THIAMINE HCL TEVA 50 MG THIAMINE HCL TEVA 100 MG tabletten
1.3.1 : Productinformatie Blz. : 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Thiamine HCl Teva 25 mg,. Thiamine HCl Teva 50 mg, Thiamine HCl Teva 100 mg, 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Thiamine HCl
Nadere informatieRVG / Version 2017_06 Page 1 of 5. ETHYMAL 125 mg, capsules, zacht ETHYMAL 250 mg, capsules, zacht Ethosuximide
Version 2017_06 Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER ETHYMAL 125 mg, capsules, zacht ETHYMAL 250 mg, capsules, zacht Ethosuximide Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel
Nadere informatieSAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN. SEROQUEL XR 50 mg, 150 mg, 200 mg, 300 mg, 400 mg tabletten met verlengde afgifte quetiapine
SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN SEROQUEL XR 50 mg, 150 mg, 200 mg, 300 mg, 400 mg tabletten met verlengde afgifte quetiapine 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Seroquel XR 50 mg, tabletten met verlengde
Nadere informatieParacetamol bij de patiënt met leverfunctiestoornissen. Mirjam Wikkerink, ANIOS IC
Paracetamol bij de patiënt met leverfunctiestoornissen Mirjam Wikkerink, ANIOS IC Paracetamol Voor het eerst beschreven in 1886 1970 veilige dosering van 4d 1000 mg door FDA vastgesteld (deze dosering
Nadere informatieSUMMARY OF PRODUCT CHARACTERISTICS
SUMMARY OF PRODUCT CHARACTERISTICS 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Dormiplant Mono 500 mg, filmomhulde tabletten 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING 1 filmomhulde tablet bevat 500 mg extract
Nadere informatieBelangrijke Veiligheidsinformatie over prasugrel
Belangrijke Veiligheidsinformatie over prasugrel Prasugrel behoort tot de farmacotherapeutische groep van de bloedplaatjesaggregatieremmers (heparine niet meegerekend), een groep waaronder ook clopidogrel
Nadere informatieErvaring: het in RCTs geïncludeerde aantal oude patiënten is met <50 zeer klein.
Nitrendipine C08CA08, januari 2018 Indicatie Nitrendipine is geregistreerd voor hypertensie. Standpunt Ephor In het rapport over de calciumantagonisten van april 2013 wordt nitrendipine door Ephor als
Nadere informatiePsychotische stoornissen & Schizofrenie. Rob Lutterman Verpleegkundig consulent psychiatrie Psychiatrie en Medische Psychologie, OLVG
Psychotische stoornissen & Schizofrenie Rob Lutterman Verpleegkundig consulent psychiatrie Psychiatrie en Medische Psychologie, OLVG filmpje niels is psychotisch Inhoud Inleiding Psychose Schizofrenie
Nadere informatieHet manipuleren van de serotonine functie bij depressies Een depressie is een van de meest invaliderende stoornissen ter wereld. Ongeveer een op de
Samenvatting Het manipuleren van de serotonine functie bij depressies Een depressie is een van de meest invaliderende stoornissen ter wereld. Ongeveer een op de zes mensen in Amerika krijgt op enig punt
Nadere informatieLORATADINE HOOIKOORTSTABLETTEN APOTEX 10 mg Module RVG Version 2017_12 Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER
Version 2017_12 Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Loratadine Apotex hooikoortstabletten 10 mg, tabletten Loratadine Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken
Nadere informatieBIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN
BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL ABILIFY 5 mg tabletten 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Elke tablet bevat 5 mg aripiprazole. Voor hulpstoffen,
Nadere informatieCopyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga. Bijwerkingen in de GGZ
Copyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga Bijwerkingen in de GGZ Ideaal middel farmacologisch eenvoudig werkingsmechanisme = therapeutische indicatie weinig tot geen andere farmacologische effecten Realiteit
Nadere informatieSchizofrenie/psychotische stoornis: MAO-remmers bij depressie 6558 PANSS: Positive and Negative Syndrome Scale
Schizofrenie/psychotische stoornis: MAO-remmers bij depressie 6558 PANSS: Positive and Negative Syndrome Scale CONCLUSIE MAO-remmers kunnen de afbraak van dopamine remmen, waardoor er in theorie een verergering
Nadere informatieDutch summary/ Samenvatting
Dutch summary/ Samenvatting Het manipuleren van de serotonine functie bij depressies Een depressie is een van de meest invaliderende stoornissen ter wereld. Ongeveer een op de zes mensen in Amerika krijgt
Nadere informatieNOSCAPINE HCl TEVA 1 MG/ML stroop. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 13 november : Productinformatie Bladzijde : 1
1.3.1 : Productinformatie Bladzijde : 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Noscapine HCl Teva 1 mg/ml, 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Noscapine HCl Teva 1 mg/ml bevat 1 mg noscapinehydrochloride
Nadere informatie